Εκδότης «το Αντίδοτο», τέως δημοτικός σύμβουλος Καλαμάτας
«Η ιδέα του Καρλάιλ για τον πολιτισμό έχει μια καλλιτεχνική καθώς και μια θρησκευτική συνιστώσα, αλλά αυτό δεν υπονοεί καμμιά διάσπαση ή αντίφαση, διότι εδώ το θρησκευτικό υπόκειται όσο και το καλλιτεχνικό στο αισθητικό. […] Τόσο η τέχνη όσο και η αισθητικοποιημένη θρησκεία ενσαρκώνουν το υψηλότερο, το εκλεκτό, το πνευματικό, το αιώνιο στην αντίθεσή του προς τη χυδαιότητα, τη ρηχή εγκοσμιολατρία και την φθαρτότητα των λαϊκών αξιών και του υλιστικού τρόπου σκέψης του παρόντος. Προπάντων η θρησκεία δεν αναφέρεται σε ορισμένα δόγματα και τελετουργίες αλλά είναι η τρεφόμενη από ουράνιες πηγές στάση του πνεύματος που αρνείται να σκοτωθεί από τη φιλοκέρδεια και άλλες καπιταλιστικές αμαρτίες».
Παναγιώτης Κονδύλης, «Συντηρητισμός».
Τα εξήντα τέσσερα χρόνια της βασιλείας της Βικτωρίας (1837 – 1901) αποτελούν μια λαμπρή περίοδο στην ιστορία της Μεγάλης Βρετανίας. Τόσο στην πολιτική και στην οικονομική ανάπτυξη, όσο και στα γράμματα και στις επιστήμες, η Βικτωριανή εποχή παραλληλίζεται με την εποχή της άλλης ένδοξης βασίλισσας Ελισάβετ (1558 – 1603). Μόνο που τώρα δεν πρωταγωνιστούσε ο μονάρχης και ο κύκλος του, αλλά η μέση αστική τάξη και σε μικρότερο βαθμό, τα υπολείμματα της φεουδαρχικής αριστοκρατίας.
Η ανάπτυξη της Μεγάλης Βρετανίας από το 1837 ως το 1901 είναι διπλή: από τη μια μεριά επεκτείνονται και οργανώνονται οι κτήσεις και οι αποικίες της κι από την άλλη, συνεχίζεται με επιτυχία η προοδευτική πολιτική στα εσωτερικά ζητήματα της χώρας.
Οι τέσσερις Κτήσεις – Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία και Νοτιοαφρικανική Ένωση – χώρες αραιά κατοικημένες και πηγές πρώτων υλών, αφού εξασφάλισαν την ελευθερία τους, έγιναν οι πιο πιστοί σύμμαχοι της Μεγάλης Βρετανίας, όχι μόνο γιατί κατοικούνται κυρίως από Άγγλους, αλλά και από βαθιά επίγνωση των συμφερόντων τους. Όπως η Αγγλία έχει ανάγκη από τα αγροτικά προϊόντα των Κτήσεων, έτσι και οι Κτήσεις χρειάζονται τις αγγλικές αγορές και βασίζονται στη δύναμη του αγγλικού στόλου για την διατήρηση της ανεξαρτησίας τους. Γι’ αυτόν τον λόγο η Βρετανική Αυτοκρατορία απετέλεσε μιαν αρμονική οικογένεια λαών, που τους ενώνουν κοινός πολιτισμός και κοινά συμφέροντα.
Ωστόσο η επέκταση της Αυτοκρατορίας δεν έγινε παντού ειρηνικά. Η κατάσταση στην Ινδία κατέστη πολύπλοκη μέχρι να αναγορευτεί η Βικτώρια αυτοκράτειρα των Ινδιών το 1877 και ο ανταγωνισμός με την Ρωσία οδήγησε στον Κριμαϊκό πόλεμο (1854-1856). Για να στερεωθούν οι βάσεις της αυτοκρατορίας έγιναν και μερικοί ακόμα πόλεμοι, άλλοι μικροί και άλλοι μεγάλοι. Στην Κίνα (1855, 1860, 1900), στην Αβυσσινία (1867), στην Ακτή του Χρυσού (1873), πάλι στο Αφγανιστάν (1879-80), στην χώρα των Ζουλού και των Μπόερς (1879-81), στο Σουδάν (1884-85 και 1889) και στην Αφρική με τους Μπόερς (1899).
Παράλληλα με την αυτοκρατορική ανάπτυξη εξακολούθησε και η εσωτερική οργάνωση της χώρας. Στο πεδίο της πολιτικής, μεγάλοι σταθμοί είναι η καθιέρωση του φόρου εισοδήματος (1842) και η επέκταση του δικαιώματος ψήφου στους φτωχότερους πολίτες (1867) και στους ακτήμονες (1885).
Εξακολουθεί ο αναβρασμός της Βιομηχανικής Επανάστασης και η σοσιαλιστική κίνηση του Όουεν εξελίσσεται τώρα προς τον επιστημονικό κομμουνισμό του Κάρλ Μάρξ που στο 1867, από την Αγγλία, που είχε βρει άσυλο και εξέδωσε το «Κεφάλαιο». Οι Άγγλοι εργάτες οργανώνονται σε εργατικά σωματεία αποκτώντας ταξική συνείδηση και αγωνίζονταν για τα δικαιώματά τους και τέλος συγκροτούν το Εργατικό Κόμμα που θα πάρει την εξουσία για πρώτη φορά το 1923.
Στο πεδίο της επιστήμης η Αγγλία παίζει και εδώ πρωτεύοντα ρόλο. Η εφεύρεση του ηλεκτρικού φωτός, ο τηλέγραφος, το τηλέφωνο, η διάδοση των βαποριών και των τρένων καθώς και η οργάνωση των ταχυδρομείων, το άνοιγμα της διώρυγας του Σουέζ (1869), η χρήση των αναισθητικών και αντισηπτικών στην ιατρική, η πρόοδος της μικροβιολογίας, καλυτέρευσαν αισθητά την ζωή του ανθρώπου. Στα πανεπιστήμια η παλιά παράδοση του σχολαστικισμού παραχώρησε την θέση της σε νέα πνευματικά ρεύματα: ορθολογισμός, δαρβινισμός, θεωρία της κοινωνικής εξελίξεως, ωφελιμισμός, υλισμός, κομμουνισμός, ηρωολατρεία, σκεπτικισμός, τεχνοκρατία. Από πολλές απόψεις ο δέκατος ένατος αιώνας παρουσιάζει ένα πνευματικό αναβρασμό πρωτοφανέρωτο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Γι’ αυτόν τον λόγο οι τελευταίες δεκαετηρίδες του, όπως και οι αρχές του εικοστού, χαρακτηρίστηκαν από πολλούς έμπειρους παρατηρητές ως εποχή «μεταβατική».
Η αστική τάξη, νωθρή από την καλοπέραση και την ησυχία, ζητούσε παντού το βαρύ και το συγκρατημένο. Έφτιασε βαριά καρυδένια έπιπλα, έστρωσε χοντρά χαλιά στα σαλόνια της, φόρεσε στενούς κορσέδες και κολλαρισμένα φουστάνια και κατέστρωσε τον κώδικα της εθιμοτυπίας και της αξιοπρέπειας. Και στην κορυφή της συντηρητικής και σεμνότυφης αυτής κοινωνίας στεκότανε η βασίλισσα, τύπος και υπογραμμός της πανευρωπαϊκής μπουρζουαζίας, κι έδινε το παράδειγμα σε όλα.
Αλλά οι διανοούμενοι που έβλεπαν με μάτι ανήσυχο την βιομηχανοποίηση της χώρας και την αύξηση της φτώχειας, σα να ερεθίζονταν από την μακαριότητα της αστικής κοινωνίας κι έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου. Διακήρυτταν πως οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις δεν ήταν αρκετές και δεν μπορούσαν να προλάβουν την αυξανόμενη κρισιμότητα των καιρών.
Ο πιο αντιπροσωπευτικός συγγραφέας της κρίσιμης αυτής εποχής είναι ο Thomas Carlyle, που με την δυνατή του πένα ξύπνησε τις συνειδήσεις και διέδωσε στην αστική τάξη το αίσθημα της σοβαρότητας των στιγμών που περνούσε η Αγγλία. Ο Καρλάιλ είναι ο πρώτος μεγάλος λόγιος που έστρεψε την λογοτεχνία στο έργο της κατανοήσεως, της κριτικής και της βελτιώσεως της πρώτης βιομηχανικής χώρας του κόσμου.
Καταγόταν από φτωχή αγροτική οικογένεια της Σκωτίας. Γεννήθηκε το 1795 στο Ecclefechan, μικρό χωριό, κοντά στην ηρωική μεθόριο. Από το 1826, που παντρεύτηκε, ως το 1834 έζησε ζωή αποτραβηγμένη, στο ερημικό κτήμα της γυναίκας του όχι πολύ μακριά από τον τόπο που γεννήθηκε. Το 1834 μετακόμισε στο Λονδίνο, στο Chelsea, όπου έζησε πολύ φτωχικά αλλά το σπίτι του ήταν το κέντρο των Άγγλων διανοουμένων ως τον θάνατό του, το 1881.
Η κακή υγεία του Καρλάιλ (υπέφερε σ’ όλη του την ζωή από το στομάχι του) τον έκανε δύστροπο, νευρικό και δυσαρεστημένο. Και ο χαρακτήρας του καθρεφτίζεται στα έργα του, επαναστατικά και απαισιόδοξα, και στο ύφος του που είναι βίαιο, σπασμωδικό, ανώμαλο, συγκεκομμένο, σαν τσεκουριές και σαν ξεφωνητά, γεμάτο θαυμαστικά και επιφωνήματα, ξένο προς την ομαλότητα της αγγλικής γλώσσας.
Το λογοτεχνικό έργο του Καρλάιλ αρχίζει με μια πολύ καλή μετάφραση του Wilhelm Meister του Γκαίτε (1827) και με διάφορα δοκίμια για τους μεγάλους Γερμανούς συγγραφείς. Αλλά το πρώτο του σπουδαίο δημιούργημα είναι ο Sartor Resartus (ο Ράφτης Ξαναντυμένος) που βγήκε στο Frazer’s Magazine το 1833-4. Τα «ρούχα» για τον φιλόσοφο Καρλάιλ είναι τα σύμβολα των θεσμών, των τύπων, των ονομάτων, των δογμάτων, και της κοινωνικής οργανώσεως και αποτελούν την εξωτερική μορφή της πραγματικότητας. Τα ρούχα είναι επίσης όλα τα φαινόμενα, ο χώρος, ο χρόνος, η ύλη που σχηματίζουν την ενδυμασία της πνευματικής αλήθειας. Στο βιβλίο τούτο ο Καρλάιλ ξεσχίζει τα παλιά ρούχα, που έπρεπε προ καιρού να αχρηστευθούν. Συγχρόνως διακηρύττει το δόγμα ότι ο άνθρωπος και το σύμπαν είναι «πρόσκαιρα ρούχα του αιωνίου πνεύματος». Όλη η φιλοσοφική σκέψη του Καρλάιλ καταλήγει στην διαπίστωση ότι το άτομο είναι μέρος της αιώνιας πραγματικότητας και η δράση του έχει σημασία, γιατί έχει την θέση της και την αξία της μέσα στο σύμπαν και στην ιστορία.
Η Ιστορία της Γαλλικής Επαναστάσεως είναι το δεύτερο μεγάλο έργο του Καρλάιλ στο οποίο ο σοφός συγγραφέας παρουσιάζει τις συγκρουόμενες δυνάμεις που κινούνται σε μιαν από τις δραματικότερες στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας. Διάσημος τώρα σε όλη την Αγγλία έκανε μια σειρά από διαλέξεις, που τις καλύτερές τους τις τύπωσε σε βιβλίο με τον τίτλο Οι Ήρωες, Ηρωολατρεία και το Ηρωικό Στοιχείο στην Ιστορία. Ο φιλόσοφος εξακολουθεί και εδώ να πιστεύει ότι η ιστορία φτιάχνεται από τους μεγάλους ηγέτες.
Στα έργα του ο Καρλάιλ επαναλαμβάνει το γνωστό κήρυγμα της ριζικής αλλαγής της κοινωνίας. Ενώ ζητεί το γκρέμισμα των παλιών, απορρίπτει τις σύγχρονές του μεταρρυθμιστικές θεωρίες ως ανεπαρκείς. Τα κακά της Βιομηχανικής Επαναστάσεως, από τα οποία το χειρότερο – κατά την γνώμη του – είναι ο χωρισμός της κοινωνίας σε δύο εχθρικές παρατάξεις, μπορούν να διορθωθούν μόνο με την εμφάνιση μιας πανίσχυρης και δίκαιης κυβερνητικής ομάδας. Ο κοινοβουλευτισμός, με τα ημίμετρα και τις καθυστερήσεις, κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό, γιατί παραδέχονται μια άδικη κατάσταση και την διαιωνίζουν. Η στάση του αυτή εξηγείται από δύο παράγοντες. Πρώτον, ένοιωθε βαθιά την αθλιότητα της εργατιάς και, δεύτερον, καταλάβαινε πως ο κοινοβουλευτισμός και τα πολιτικά δόγματα της εποχής του δεν χτυπούσαν το κακό στην ρίζα του. Έτσι το πολιτικό του πρόγραμμα ήταν στις γενικές του γραμμές: κατάργηση των περιορισμών στην εισαγωγή των σιτηρών (πράγμα που έγινε το 1846), οργανωμένη μετανάστευση, εκλαΐκευση της παιδείας, μοίρασμα των κερδών μεταξύ του εργάτη και του εργοδότη, κατάργηση του οικονομικού φιλελευθερισμού, οργάνωση της εργασίας, διευθυνομένη οικονομία, κρατικός παρεμβατισμός σε όλα.
Σε αυτό το έργο ο Καρλάιλ αποπειράται να αποδείξει και να εξάρει την, παραγνωρισμένη από τους περισσότερους, αλήθεια ότι η μεγάλη ανώνυμη μάζα δεν παίζει από μόνη της καθοριστικό ρόλο στην πρόοδο της ανθρωπότητας, την οποία πνευματικά και ηθικά καθορίζουν και ρυθμίζουν λίγα προνομιούχα πνεύματα, που δίνουν σάρκα και οστά στην ψυχή των μαζών υποσυνείδητα. Αυτά τα προνομιούχα πνεύματα που κατευθύνουν τις τύχες των λαών, αποτελούν την ενσάρκωση των ιδεών του λαού, συμπυκνώνουν τις σκέψεις του, είναι η συνισταμένη των πνευματικών και ηθικών του δυνάμεων, είναι κατά τον Καρλάιλ οι Ήρωες, οι οποίοι εμφανίζονται με διάφορες μορφές: άλλοτε σαν θεοί, σαν προφήτες, σαν ποιητές, σαν μεταρρυθμιστές, σαν πολιτικοί και στρατηλάτες.
Το έργο «ΟΙ ΗΡΩΕΣ» μεταφρασμένο στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «το Αντίδοτο».
ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου