Η ΚΡΥΦΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ ΤΟΥ ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΣΕ ΛΗΜΝΟ ΚΑΙ ΛΕΣΒΟ

Αν η κυβέρνηση δεν αποκόψει στη γένεσή της κάθε τουρκική παραβίαση, παραχωρεί στην Αγκυρα σε μόνιμη βάση το στοιχείο του αιφνιδιασμού

Της Κύρας Αδάμ

Ερντογάν, Τσαβούσογλου, Ακάρ και όλων των ειδών Τούρκοι αξιωματούχοι και αναλυτές απειλούν ανοιχτά, σταθερά και αδιάκοπα την Ελλάδα ότι «θα έρθουν κάποια νύχτα», αν η Ελλάδα δεν σταματήσει να εξοπλίζει τα νησιά.

Την ίδια στιγμή ο ΥΕΘΑ, ανέμελα και χαλαρά, πληροφορεί τον ελληνικό λαό ότι «έχουμε σταματήσει να μετράμε τις τουρκικές παραβιάσεις… Τις μετράμε υπό την έννοια ότι βγαίνει η στατιστική, αλλά δεν έχει νόημα… Οσες φορές έχουμε παραβίαση ή, πολύ χειρότερα, κάποιο θέμα υπερπτήσεων πάνω από το έδαφος, η Π.Α. είναι εκεί και αναχαιτίζει. Οσες φορές χρειαστεί και έτσι θα είναι πάντα».

Οι δηλώσεις αυτές αποδεικνύουν ότι για το ΥΕΘΑ οι τουρκικές παραβιάσεις σε καθημερινή βάση αποτελούν διαδικασία και ρουτίνα, κάτι που είναι εξόχως επικίνδυνο, διότι παρέχεται στην Τουρκία το στοιχείο του αιφνιδιασμού: Κάθε μέρα εισέρχονται στο FIR Αθηνών 2, 4, 6, 8 ή και περισσότερα τουρκικά αεροσκάφη, που αποτελούν καθημερινή διαδικασία και η Π.Α. τα αναγνωρίζει και ΔΕΝ τα αναχαιτίζει και συνήθως η αναγνώριση γίνεται μετά τις παραβιάσεις – και το βιολί αυτό συνεχίζεται.

Ωστόσο, οποιαδήποτε τουρκική προσπάθεια για κατάληψη νήσου της Συνθήκης της Λωζάννης είναι εκ προοιμίου καταδικασμένη σε αποτυχία, κυρίως λόγω των ελληνικών Ε.Δ. αλλά και λόγω παραβίασης της διεθνούς νομιμότητας. Κρύβει όμως άλλες επικίνδυνες ενέργειες.

Ανεξάρτητα από την τουρκική πολιτική επιθετικής ρητορικής εναντίον της Ελλάδας, η Τουρκία έχει μεριμνήσει να διατηρεί το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, που επηρεάζει πάντα την έκβαση των επιχειρήσεων, ανεξαρτήτως ποια μεθοδολογία επιχειρήσεων θα εφαρμόσει η Τουρκία σε βάρος της Ελλάδας. Και τούτο διότι οι παραβιάσεις αποτελούν καθημερινή διαδικασία και ρουτίνα, και κανένας δεν γνωρίζει τι είδους επιχειρήσεις θα εφαρμόσει η Τουρκία λόγω του στοιχείου του αιφνιδιασμού.

Ετσι, ουδείς μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο μια μέρα να εισέλθουν στο FIR Αθηνών δύο τουρκικά F-16 από την αεροπορική βάση της ΒΑΔΙΡΜΑ και δύο F-16 από το BALIKESIR, με προβολή στόχων το ραντάρ της Λήμνου και τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις της Λέσβου, την ίδια ακριβώς ώρα, και να επιστρέψουν στη βάση τους, χωρίς παραπέρα και επιπλέον επιχειρήσεις σε βάρος της Ελλάδας. Δηλαδή, οι επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας σταματούν αμέσως μετά την προσβολή των στόχων σε Λήμνο και Λέσβο. Με τον ΥΕΘΑ να μετρά όχι πλέον τις παραβιάσεις στατιστικά αλλά τις καταστροφές, χωρίς δυνατότητα αναχαίτισης των τουρκικών F-16.

Και τούτο διότι, όπως φαίνεται στον χάρτη, την ίδια ώρα μηδέν θα προσβάλλονται η Λήμνος και η Λέσβος. Για τη Λέσβο, ο χρόνος της ελληνικής αντίδρασης είναι ανύπαρκτος λόγω της πολύ μικρής απόστασης της Λέσβου από το FIR Αθηνών, ενώ για τη Λήμνο, που διαθέτει και αεροσκάφη επιφυλακής, στην καλύτερη περίπτωση να προλάβουν να απογειωθούν, ενώ οι Patriot της Λήμνου είναι αμφίβολο αν θα προλάβουν να ενεργοποιηθούν, λόγω της καθημερινής ρουτίνας-διαδικασίας των τουρκικών παραβιάσεων στο Αιγαίο.

Αν η κυβέρνηση δεν αποκόψει στη γένεσή της κάθε τουρκική παραβίαση, παραχωρεί στην Τουρκία σε μόνιμη βάση το στοιχείο του αιφνιδιασμού.

Ταυτοχρόνως η Αγκυρα θα έχει έτοιμη να στείλει την επιστολή της στον ΟΗΕ, ισχυριζόμενη ότι, αφού ο ΟΗΕ δεν ανέλαβε πρωτοβουλία και δεν έλαβε μέτρα για να σταματήσει η Ελλάδα τους εξοπλισμούς των νησιών κατά παράβαση της Συνθήκης της Λωζάννης, η Τουρκία αναγκάστηκε να καταστρέψει τους ελληνικούς αυτούς εξοπλισμούς, διότι αποτελούσαν απειλή κατά του τουρκικού λαού, όπως ακριβώς έχει κάνει και στην περίπτωση της κατάρριψης του ρωσικού μαχητικού SU-24 το 2015.

Τη συνταγή, τη μεθοδολογία και την εφαρμογή αιφνιδιαστικής επίθεσης εναντίον της Ελλάδας η Τουρκία δεν την ψάχνει τώρα. Την έχει έτοιμη και κυρίως την έχει εφαρμόσει στην κατάρριψη από τουρκικά F-16 του ρωσικού μαχητικού SU- 24 το 2015, με το ανήκουστο αιτιολογικό ότι το SU-24 παραβίασε 1,2 ν.μ. τον τουρκικό εναέριο χώρο. Από το 2012 μέχρι το 2015, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στη Συρία, η Αγκυρα είχε στείλει τέσσερις επιστολές στον ΟΗΕ, καταγγέλλοντας ότι τα ρωσικά SU-24 παραβιάζουν τον τουρκικό εναέριο χώρο, και το 2015, όταν κατέρριψε το SU-24, έστειλε και πέμπτη επιστολή στον ΟΗΕ, επιμένοντας ότι η Τουρκία ενημέρωνε τον ΟΗΕ από το 2012 και ο ΟΗΕ δεν έλαβε μέτρα, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί η Τουρκία να προασπίσει μόνη της τον τουρκικό λαό. Την ίδια ακριβώς πολιτική μεθοδολογία με το SU-24 εφαρμόζει και η Τουρκία με τις κατηγορίες εξοπλισμών των ελληνικών νήσων, ύστερα από τις δηλώσεις Δένδια τον Μάιο του 2021.

Ανεξάρτητα από όποια αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης -και ανεξάρτητα από την εκμετάλλευση μιας τέτοιας επιθετικής ενέργειας από τον Ερντογάν για την ενίσχυση των ποσοστών του στις εκλογές στην Τουρκία- η Ελλάδα θα οδηγηθεί σε διαπραγματεύσεις για όλες τις τουρκικές διεκδικήσεις και οι Ελληνες θα πληρώσουν τις αμαρτίες όλων των προηγουμένων κυβερνήσεων – και της σημερινής. Η επίκληση από την Ελλάδα του άρθρου 51 του ΟΗΕ δεν θα σώσει την κατάσταση, διότι το άρθρο 51 επιτρέπει τον εξοπλισμό μιας χώρας ανεξάρτητα από την επιβολή ή τον περιορισμό αποστρατιωτικοποίησης από Συνθήκες ΜΟΝΟΝ όταν η χώρα δεχτεί επίθεση και μάλιστα κάτω από αυστηρές προϋποθέσεις.

Οταν οι Ερντογάν, Τσαβούσογλου Ακάρ κ.λπ. λένε συνέχεια ότι θα επιτεθούν στην Ελλάδα νύχτα, οι δηλώσεις αυτές αποτελούν ευθεία απειλή κατά την Ελλάδας και κατάφωρη παραβίαση του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, διότι το άρθρο 4 ορίζει ότι οι χώρες πρέπει να απέχουν από την απειλή ή τη χρήση βίας εναντίον οποιουδήποτε κράτους… Με βάση το άρθρο αυτό, η κυβέρνηση μπορεί να ζητήσει τη σύγκληση του Σ.Α. για τις δηλώσεις των Τούρκων, πλην όμως δεν το κάνει για να προασπίσει τη χώρα. Πρώτον, λόγω των δηλώσεων Δένδια (εξοπλίζουμε τα νησιά) και, δεύτερον, διότι με τη θέση της ελληνικής κυβέρνησης σε βάρος της Ρωσίας στο Ουκρανικό και την αποστολή πολεμικού υλικού στην Ουκρανία έχει σίγουρο το βέτο της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας.

Η παράλογη απαίτηση από το ΝΑΤΟ και την Τουρκία για τις πτήσεις – ασκήσεις πάνω από τα νησιά μας

Η επιθετική τουρκική ρητορική σε βάρος της Ελλάδας βασίζεται νομικά αποκλειστικά και μόνον στον δήθεν τουρκικό ισχυρισμό για παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάννης λόγω εξοπλισμών των νήσων της Συνθήκης από την Ελλάδα, πέραν των εξοπλιστικών περιορισμών που επιβάλλει η Συνθήκη.

Για τον τουρκικό αυτόν ισχυρισμό ευθύνεται ΜΟΝΟΝ η σημερινή κυβέρνηση, η οποία επιπόλαια, έωλα και για κομματική εκμετάλλευση αποδέχθηκε επίσημα ότι η Ελλάδα παραβιάζει τη Συνθήκη της Λωζάννης, καθόσον εξοπλίζει τα νησιά επειδή δέχεται απειλή από την Τουρκία.

Από το 1952 μέχρι την αποχώρηση της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ το 1974 δεν είχε υπάρξει από την πλευρά της Τουρκίας και του ΝΑΤΟ καμία αναφορά ή απαίτηση για αποστρατιωτικοποίηση των νήσων της Συνθήκης της Λωζάννης και τούτο διότι η Συνθήκη δεν επιβάλλει αποστρατιωτικοποίηση, αλλά εξοπλιστικούς περιορισμούς, τους οποίους τουλάχιστον νομικά εφάρμοζαν όλες οι κυβερνήσεις.

Με την επανένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ το 1980 προέκυψε η νατοϊκή απαίτηση αποστρατιωτικοποίησης των νήσων της Συνθήκης της Λωζάννης, και τούτο διότι, με την απουσία της Ελλάδας από το 1974 έως το 1980, αλώνιζε η Τουρκία μόνη της στο ΝΑΤΟ και δημιούργησε καταστάσεις σε βάρος της χώρας μας. Ωστόσο, η νατοϊκή – τουρκική απαίτηση αποστρατιωτικοποίησης των νήσων, μολονότι ήταν παράνομη διότι παραβίαζε τη Συνθήκη, αφορούσε ΑΠΟΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΛΟΓΩ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΝΗΣΙΑ και όχι λόγω ΕΞΟΠΛΙΣΜΩΝ.

Ο ΝΑΤΟτουρκικός ισχυρισμός απαγόρευσης ελληνικών υπερπτήσεων και ασκήσεων στα νησιά είναι νομικά αβάσιμος και γελοίος, ενώ παραβιάζει την ίδια τη Συνθήκη, η οποία ορίζει ότι τα ελληνικά αεροσκάφη απαγορεύεται να πετάνε στις ακτές της Ανατολίας και όχι πάνω από τα ελληνικά νησιά. Ομως το ΝΑΤΟ ισχυρίζεται ότι τα ελληνικά αεροσκάφη απαγορεύεται να πετάνε στις ακτές της Τουρκίας και στα ελληνικά νησιά και, από την άλλη, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι τα ελληνικά αεροσκάφη απαγορεύεται να πετάνε στα ελληνικά νησιά, ενώ τα τουρκικά μπορούν να πετάνε στα νησιά, περίπτωση που κάνουν πράξη με τις καθημερινές παραβιάσεις. Επειδή καμιά κυβέρνηση δεν ανέτρεψε τη ΝΑΤΟ-τουρκική αυτή απαράδεκτη θέση, οι γ.γ. ΝΑΤΟ Λουνς και Σολάνα και ο SACEUR εξέδωσαν διαταγές απαγόρευσης ελληνικών πτήσεων πάνω από τα ελληνικά νησιά, οι οποίες σήμερα είναι σε ισχύ.

Για τις δήθεν ελληνικές παραβιάσεις της Συνθήκης της Λωζάννης λόγω ελληνικών πτήσεων στα ελληνικά νησιά, η Αγκυρα ΟΥΔΕΠΟΤΕ από το 1980 μέχρι το 2021 δεν είχε στείλει επιστολές στον ΟΗΕ με τον ισχυρισμό ότι η Ελλάδα παραβιάζει το καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης των νήσων της Συνθήκης και ότι δέχεται από την Ελλάδα απειλή, και τούτο διότι ένας τέτοιος τουρκικός ισχυρισμός θα απορριπτόταν από τον ΟΗΕ ως γελοίος.

Ομως τον Μάιο του 2021 ο ΥΠΕΞ Δένδιας αποδέχτηκε ότι η Ελλάδα παραβιάζει τη Συνθήκη της Λωζάννης και εξοπλίζει τα νησιά διότι δέχεται απειλή, που αποτελεί επίσημη θέση της κυβέρνησης με νόμιμη διεθνή ισχύ. Από τον Μάιο του 2021 η Τουρκία άρχισε να στέλνει επιστολές στον ΟΗΕ, καταγγέλλοντας την Ελλάδα ότι παραβιάζει τις Συνθήκες διότι εξοπλίζει τα νησιά και αποτελεί απειλή για την Τουρκία, με παράλληλη ρητορική ότι η Τουρκία θα έρθει βράδυ ή θα στείλει πύραυλο στο κεφάλι της Αθήνας.

 

https://www.newsbreak.gr/politiki/409484/i-kryfi-stratiotiki-apeili-toy-erntogan-se-limno-kai-lesvo/

[Τῇ ἐλευθερίᾳ οὖν, ᾗ Χριστὸς ἡμᾶς ἠλευθέρωσε, στήκετε, καὶ μὴ πάλιν ζυγῷ δουλείας ἐνέχεσθε ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ, Πρὸς Γαλάτας] Ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ.

Τῆς Ἰωάννας Γ. Καραγκιούλογλου 

νομικού και επιστήμων οικονομικής και κοινωνικής διοικήσεως

Ὕμνος πρὸς τὴν Ἐλευθερία. Ἐμπνέει καὶ διδάσκει ἡ ἔμπρακτη ἔκφρασή Tης. Σεβασμὸς πρὸς τὸν Ἄνθρωπο. Ἀγάπη.

Ὅλα ξεκινοῦν ἀπὸ τὴν Φάτνη ὅπου γεννιέται καὶ μορφώνεται ὁ Ἄνθρωπος. Χτίζεται μὲ ὑλικὰ γήινα καὶ ταπεινά. Λαμπρύνεται μὲ τὰ Ὡραῖα καὶ τὰ Μεγάλα. Τὰ συνυφασμένα μὲ τὴν Ἀντίσταση καὶ τὴν ἈναΓέννηση, μὲ τὸ ἀτελεύτητο Χρέος.

Νὰ παραμείνουμε Ἄνθρωποι ἐπιζητῶντας τὸν φωτισμὸ καὶ τὴν μέθεξη τῶν Θείων. Νὰ παραμείνουμε Εὔψυχοι καὶ Ἐλεύθεροι. Ἕλληνες.

Φίλτατε Ἀναγνώστη.

Σὲ καμμία ἱστορικὴ πραγματικότητα ἡ ἐξαρτημένη πολιτικὴ ἐξουσία δὲν μπόρεσε νὰ σταθεῖ ἐμπόδιο στὴν ραγδαία ἀλλαγὴ ποὺ θὰ σημάδευε τὴν Ἐθνικὴ πρόβαση. Ἀντιθέτως. Ἦταν καὶ παραμένει τὸ ἀπαραίτητο ἐρέθισμα γιὰ συνολικὴ -γόνιμη- τῶν πραγμάτων θεώρηση.

Ἡ σκέψη τοῦ Ἕλληνα δὲν δεσμεύεται ἀπὸ θεσμισμένες λειτουργίες ἑνὸς κράτους ποὺ ἐπιχειρεῖ νὰ τιθασεύσει καὶ νὰ τυποποιήσει τὴν σκέψη.

Ὁ Ἕλλην προσβλέπει στὴν Ἐλευθερία. Καὶ προσβλέπει καλύτερα, ὅταν τὴν βλέπει σιμὰ του καὶ ὄχι ὅταν παρέχεται κατασκευασμένη ἀπὸ νομικίστικα ἐπικοινωνιακά μορφώματα.

Δὲν εἶναι σχῆμα λόγου. Ἡ Ἐλευθερία ἐνυπάρχει στὴν Συνείδηση τοῦ Ἕλληνα. Εἶναι ἡ κινητήριος δύναμη ποὺ παρακινεῖ τὸν λογισμὸ μας.

Σμιλεύουμε τὴν Θεωρία προωθῶντας τὴν Πράξη.

Ἡ Ἐλευθερία εἶναι ἡ Ἀρχὴ ποὺ διέπει τὴν Γένεση τῶν γεγονότων καὶ ὁδηγεῖ τὴν Ἐξέλιξη τῶν πραγμάτων.

Εἶναι ἡ Ἀλήθεια ποὺ σημαδεύει τὸ Ἔθνος.

Καλὰ καὶ Φωτεινὰ Χριστούγεννα !

ΕΥΨΥΧΑΕΛΕΥΘΕΡΑΕΛΛΗΝΙΚΑ

.
Μὲ Ἀγάπη καὶ Σεβασμό,
Ἰωάννα Γ. Καραγκιούλογλου

Εἰκ: Ἡ Χριστοῦ Γέννησις, Κρητικῆς Σχολῆς, 15ος αἰ.

Ἡ Παναγία ξαπλωμένη ἔξω ἀπὸ τὸ σπήλαιο τῆς Γέννησης καὶ ὁ μικρός Χριστός στὴ φάτνη μὲ τὰ ζῶα νὰ τὸν ζεσταίνουν μὲ τὴν ἀνάσα τους. Πέριξ τοῦ κεντρικοῦ θέματος ἀναπαρίστανται ἐπεισόδια τῆς ἀφήγησης τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τῶν ἀποκρύφων Εὐαγγελίων. Ἡ ἄφιξη τῶν Μάγων, ἡ δοξολογία τῶν ἀγγέλων καὶ ἡ ἀναγγελία στοὺς ποιμένες, τὸ Λουτρό τοῦ Θείου Βρέφους καὶ ἡ συνομιλία τοῦ Ἰωσήφ μὲ τοὺς ποιμένες, ἀριστοτεχνικά πλαισιωμένα ἀπό σύμβολα καὶ στοιχεῖα Ἑλληνότροπης Ἀναγεννησιακῆς Τέχνης.

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΑΓΚΙΟΥΛΟΓΛΟΥ

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ ΣΤΗΝ ΦΟΙΝΙΚΗ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ

Ὁ Ἀλβανός Πρόεδρος Μπαϊράμ ἀπαίτησε τήν ὑποστολή της, ἀλλά ὁ πρόεδρος τῆς κοινότητος ἠρνήθη καί ἀπεχώρησε

Απαράδεκτη ἀλβανική πρόκλησις διεπράχθη τήν ἡμέρα πού ὁ ὑπουργός Ἐξωτερικῶν Νῖκος Δένδιας εὑρίσκετο στά Τίρανα, τήν παραμονή τῆς ἡμέρας πού ὁ Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ἐπρόκειτο νά πραγματοποιήσει τήν ἀναβληθεῖσα περιοδεία του στά χωριά τῆς Χειμάρρας, τήν Δερβιτσάνη καί τήν Λειβαδιά. Ὁ Πρόεδρος τῆς Ἀλβανίας Μπαϊράμ Μπεγκάϊ διετύπωσε τήν ἀπαίτηση νά ὑποσταλεῖ ἡ ἑλληνική σημαία ἀπό τόν μειονοτικό Δῆμο Φοινίκης καί, ἀφοῦ ὁ δήμαρχος Χριστάκης Κίτσιος ἠρνήθη, ἀκύρωσε τήν ἐπίσκεψή του.

Σημειώνεται ὅτι οἱ δῆμοι τῆς Βορείου Ἠπείρου στούς ὁποίους κατοικοῦν Ἕλληνες, μέλη τῆς ἀναγνωρισμένης ἐθνικῆς μειονότητος, δικαιοῦνται νά ἔχουν ἀνηρτημένες στά δημοτικά καί ἄλλα κρατικά καταστήματα καί τήν ἀλβανική καί τήν ἑλληνική σημαία. Ἐπιπροσθέτως, κάποιοι δῆμοι, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ἡ Φοινίκη, ἀναρτοῦν καί τήν σημαία τῆς ΕΕ.

Ὁ Ἀλβανός Πρόεδρος, ὅμως, παρεγνώρισε αὐτήν τήν πραγματικότητα καί ἐκινήθη κατά τρόπον λίαν προσβλητικό, καί γιά τόν δήμαρχο ἀλλά καί γιά τήν μειονότητα ἐν γένει. Ἡ αὐτοκινητοπομπή του πέρασε ἀπό τό Φοινίκι καί διῆλθε πρό τοῦ δημαρχείου χωρίς νά σταματήσει. Ἡ πρόκλησις, ὅμως, συνεχίσθηκε καί στό χωριό Ἅλυκο, ὅπου θά γινόταν κατάθεσις στεφάνου. Καί ἐκεῖ, ὅμως, ὁ Μπαϊράμ Μπεγκάϊ ἀντιμετώπισε τήν ἄρνηση τῶν τοπικῶν ἀρχῶν νά ὑποστείλουν τήν ἑλληνική σημαία.

Νά σημειωθεῖ ὅτι ἡ βορειοηπειρωτική μειονότης εἶναι ἀναγνωρισμένη ὡς ἐθνική καί καμμία σχέση δέν μπορεῖ νά ἔχει τό καθεστώς της μέ αὐτό τῆς μειονότητος τῆς δυτικῆς Θράκης, πού εἶναι καθαρῶς θρησκευτική. Συνεπῶς, οἱαδήποτε προσπάθεια συγκρίσεων θά ἦταν ἐκ τοῦ πονηροῦ. Θά σημειώσουμε, ἀκόμη, ὅτι γιά τήν Βόρειο Ἤπειρο ἐξακολουθοῦν νά ἰσχύουν οἱ προβλέψεις τοῦ Πρωτοκόλλου τῆς Κερκύρας τοῦ 1914 γιά αὐτονομία καί σειρά ἄλλων δικαιωμάτων γιά τόν ἑλληνικό πληθυσμό. Ἀπό τά δικαιώματα αὐτά, ἐλάχιστα ἀσκοῦνται ἀπό τήν ἑλληνική μειονότητα. Ἕνα ἀπό αὐτά εἶναι ἡ δυνατότης νά ὑπάρχει ἐπηρμένη ἡ ἑλληνική σημαία δίπλα στήν ἀλβανική.

Ἡ εἰδησεογραφία δέν ἀναφέρει νά ἐτέθη τό θέμα στά Τίρανα, κατά τήν συνάντηση τοῦ Νίκου Δένδια μέ τήν Ἀλβανίδα ὁμόλογό του, Ὄλτα Χάτσκα. Ἀπεναντίας, ὁ Ἕλλην ὑπουργός Ἐξωτερικῶν δέν ἔκρυψε τήν ἐνόχλησή του γιά τήν τουρκική διείσδυση στήν Ἀλβανία, καθώς μόλις εἶχε γίνει γνωστή ἡ ἀπόφασις ἀγορᾶς τριῶν ἐξοπλισμένων μή ἐπανδρωμένων ἀεροχημάτων (drones). Ἐτόνισε ἰδιαιτέρως ὅτι οἱ κινήσεις αὐτές τῆς Τουρκίας ἀντιβαίνουν πρός τό εὐρωπαϊκό κεκτημένο.

Ταὐτοχρόνως, ὁ κ. Δένδιας ἐπεσήμανε τόν θετικό ρόλο πού μπορεῖ νά διαδραματίσει ἡ Ἑλλάς στήν ἔνταξη τῶν χωρῶν τῶν δυτικῶν Βαλκανίων στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση: «Αὐτό τό μήνυμα μετέφερα στό Βελιγράδι, αὐτό τό μήνυμα μετέφερα στήν Πρίστινα, αὐτό τό μήνυμα μετέφερα καί στόν συνάδελφό μας, τόν ὑπουργό Ἐξωτερικῶν τῆς Βόρειας Μακεδονίας. Καί θά ἤθελα νά ἐπαναβεβαιώσω, ἀπό ἐδῶ, ἀπό τά Τίρανα, τήν ἀπόλυτη ἑτοιμότητα τῆς χώρας μου νά παράσχει κάθε ἐνταξιακή ἀρωγή στήν Ἀλβανία, σέ κάθε τομέα πού ἐσεῖς κρίνετε ὅτι σᾶς εἶναι χρήσιμη».

Ὑπογραμμίζοντας ὅτι «τό εὐρωπαϊκό οἰκοδόμημα ἔχει ἐξασφαλίσει πρόοδο, σταθερότητα, εὐημερία καί συνεργασία στό μεγαλύτερο τμῆμα τῆς Εὐρώπης γιά πολλές δεκαετίες», ὁ κ. Δένδιας ἀνεφέρθη καί στίς ἀναθεωρητικές δυνάμεις: «Πιστεύουμε ὅτι αὐτός ὁ δρόμος (ὁ εὐρωπαϊκός) στήν πραγματικότητα εἶναι μονόδρομος καί ἀποκτᾶ τεράστια σημασία στή σημερινή συγκυρία, κατά τήν ὁποία ἔχουν κάνει τήν ἐμφάνισή τους ἀναθεωρητικές δυνάμεις, πού ἐπιθυμοῦν νά ἐπιστρέψουμε σέ ἄλλους καιρούς, σέ ἄλλες ἐποχές, σέ ἄλλες ἀντιλήψεις. Καί προσπαθοῦν οἱ ἀναθεωρητικές αὐτές δυνάμεις νά προσεγγίσουν τά Δυτικά Βαλκάνια μέ ἀπώτερο στόχο, φοβᾶμαι, ὄχι τήν συνεργασία, ἀλλά τήν δημιουργία ζωνῶν ἐπιρροῆς, πού δέν συνάδουν οὔτε μέ τό εὐρωπαϊκό acquis, οὔτε μέ τήν εὐρωπαϊκή προοπτική, οὔτε μέ τίς εὐρωπαϊκές ἀξίες».

Ἡ ἐπίσημος ἐπίσκεψις τοῦ κ. Δένδια ὁλοκληρώθηκε μέ συνάντηση μέ τόν Ἔντι Ράμα μετά τήν ὁποία ἐδήλωσε: «Ἐδῶ στά Τίρανα τελειώνει ἡ περιοδεία μου στά Δυτικά Βαλκάνια. Εἶχα τήν εὐκαιρία νά συναντηθῶ τό πρωΐ μέ τήν ὁμόλογό μου, τήν Ἀλβανίδα ὑπουργό Ἐξωτερικῶν, καί τό μεσημέρι εἶχε τήν εὐγένεια νά μοῦ παραθέσει γεῦμα ὁ Πρωθυπουργός Ἔντι Ράμα. Εἴχαμε τήν δυνατότητα καί μέ τούς δύο συνομιλητές μου ἀφ’ ἑνός μέν νά ἀναλύσουμε τήν κατάσταση στά Δυτικά Βαλκάνια, τά προβλήματα πού ὑπάρχουν στό βόρειο Κόσοβο, ἀλλά ἐπίσης νά ἀναφερθοῦμε καί στίς διμερεῖς μας σχέσεις».

 

https://www.estianews.gr/kentriko-thema/%e1%bc%90peisodio-me-tin-%e1%bc%91lliniki-simaia-stin-foiniki-t%e1%bf%86s-voreiou-%e1%bc%a0peirou/

Η ΔΙΚΗ ΚΑΙ Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΕΞΙ : ΕΝΑΣ ΕΝΔΙΚΟΦΑΝΗΣ ΦΟΝΟΣ ΜΕ ΤΡΑΓΙΚΕΣ ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ (15 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1922)

Του Ιωάννη Δασκαρόλη

Ιστορικού – Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου

Οι αρνητικές εξελίξεις λόγω της υπογραφής της Ανακωχής των Μουδανιών και την απώλεια της Ανατολικής Θράκης αύξησαν την πίεση στην Επαναστατική Επιτροπή που έψαχνε πλέον εξιλαστήρια θύματα (1). Ετσι, παρά τις αρχικές περί του αντιθέτου δημόσιες διαβεβαιώσεις της τόσο στο εσωτερικό όσο και προς τον άγγλο πρεσβευτή, η Επαναστατική Επιτροπή παρέπεμψε στις 31 Οκτωβρίου / 13 Νοεμβρίου 1922 (παλαιό και νέο ημερολόγιο) σε δίκη επί εσχάτη προδοσία, μέρος της πολιτικής ηγεσίας μετά την εκλογική νίκη των αντιβενιζελικών τον Νοέμβριο του 1920. Κατηγορούμενοι ήταν οι Δημήτριος Γούναρης, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Νικόλαος Θεοτόκης, Γεώργιος Μπαλτατζής, Νικόλαος Στράτος, ο τελευταίος αρχιστράτηγος της Στρατιάς Μικράς Ασίας Γεώργιος Χατζανέστης, και οι Μιχαήλ Γούδας και Ξενοφών Στρατηγός. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν οι έξι πρώτοι, έτσι η Ιστορία απαθανάτισε την αιματοβαμμένη αυτή δίκη με την εύγλωττη ονομασία «Δίκη των Εξι».

Η τιμωρία των ηγετών είχε θεωρηθεί επιβεβλημένη εξαιτίας τόσο της πίεσης πολλών ακραίων αξιωματικών με επικεφαλής τον Πάγκαλο, όσο και της οργής τμήματος της κοινής γνώμης αλλά κυρίως των προσφύγων, οι οποίοι θεωρούσαν τους αντιβενιζελικούς αποκλειστικούς υπεύθυνους για την καταστροφή τους. Ο Γονατάς στα απομνημονεύματά του παραδέχθηκε ότι η εκτέλεση έγινε για να πειθαρχήσει ο Στρατός και να αποφευχθούν γενικότερα έκτροπα στα οποία απειλούσαν να προβούν αξιωματικοί που επηρεάζονταν από τον Πάγκαλο. Επίσης μια πιθανή καταδίκη των αντιβενιζελικών κυβερνήσεων στη λαϊκή συνείδηση μεταβίβαζε και τις στρατιωτικές ευθύνες που είχαν πολλοί αξιωματικοί του Στρατού από αυτούς που οργάνωσαν τη δίκη, ενώ διέσωζε και τη στρατιωτική τους σταδιοδρομία στο μέλλον. Αλλά η δίκη είχε και σαφή πολιτική στόχευση: να τρομοκρατήσει και να απενεργοποιήσει τον αντιβενιζελισμό μέσω του αποκεφαλισμού της πολιτικής του ηγεσίας.

Η δίκη ήταν στην ουσία της ένας ενδικοφανής φόνος (2), καθώς η διαδικασία της εξελίχθηκε σε παρωδία. Η καταπάτηση των δικαιωμάτων των κατηγορουμένων ήταν προφανής καθώς δεν δικάστηκαν από τους φυσικούς τους δικαστές αλλά από Εκτακτο Στρατοδικείο, ενώ σύμφωνα με το άρθρο 91 του τότε Συντάγματος που οι διατάξεις του δεν είχαν ανασταλεί από την Επανάσταση, απαγορευόταν η σύσταση και η λειτουργία Εκτακτων Στρατοδικείων (3).  Οι κατηγορούμενοι δεν είχαν πρόσβαση σε κρατικά έγγραφα ή ακόμη και στα προσωπικά τους αρχεία και οι περισσότεροι συνέταξαν τις απολογίες τους από στήθους. Η υπεράσπιση είχε δικαίωμα να καλέσει μόνο 13 μάρτυρες - όσοι και οι μάρτυρες κατηγορίας (4) -, ενώ οι κατηγορούμενοι δεν θα είχαν δικαίωμα έφεσης σε μια δίκη που προοιωνιζόταν - βλέπε δημοσιεύματα μίσους του βενιζελικού Τύπου - την καταδίκη κάποιων εξ αυτών σε θάνατο.

Το αποτέλεσμα ήταν φανερά προαποφασισμένο, κάτι που τεκμαίρεται εύκολα από την καταστρατήγηση του νόμου στην κατάρτιση της σύνθεσης του Στρατοδικείου. Ενώ αρχικώς η επιλογή της σύνθεσης είχε ανατεθεί στον υπουργό Στρατιωτικών Χαραλάμπη, όταν οι επιλογές του θεωρήθηκαν μετριοπαθείς και δεν τις τροποποίησε, η Επαναστατική Επιτροπή με νέα απόφασή της ανέλαβε η ίδια την κατάρτιση του Στρατοδικείου, ορίζοντας αξιωματικούς που υποστήριζαν τη θανάτωση των κατηγορουμένων (5).

Το κατηγορητήριο

Το κατηγορητήριο, το οποίο αποτελούσαν 15 σημεία, συντάχθηκε από τον πολιτικό αντίπαλο των κατηγορουμένων Γεώργιο Παπανδρέου, σε συνεργασία με τον Πάγκαλο που το υπογράφει ως επικεφαλής της ανακριτικής επιτροπής. Αυτό δεν θύμιζε σε τίποτε δικονομικό έγγραφο με τη συνηθισμένη τυπική νομική ορολογία, αλλά υβρεολόγιο εναντίον πολιτικών αντιπάλων που γράφτηκε εν θερμώ (6). Σύμφωνα με τον Ζαβιτσιάνο, ήταν ένα επιπόλαιο έγγραφο που έβριθε αντιφάσεων (λ.χ. χαρακτήριζε τον Χατζανέστη ανισόρροπο, αλλά του ζητούσε ευθύνες ως κατηγορουμένου), αλλά και φανερών ανακριβειών όπως η κατηγορία για τη μη κατάληψη της Β. Ηπείρου (7).

Πρωτοφανές νομικά ήταν το γεγονός ότι το κατηγορητήριο δεν εξατομικεύτηκε ανά κατηγορούμενο για λόγους συντομίας(!) σύμφωνα με τον Επαναστατικό Επίτροπο, με αποτέλεσμα κάποιοι να μη γνωρίζουν επακριβώς τις κατηγορίες που τους αφορούσαν και μοιραία να μην ξέρουν σε ποια ζητήματα να αναφερθούν στις απολογίες τους, ενώ ο Γούδας δεν απολογήθηκε καν, θεωρώντας ότι κανένα σημείο του κατηγορητηρίου δεν τον αφορούσε. Στο πόρισμα της ανακριτικής επιτροπής που είδε το φως της δημοσιότητας στις 24 Οκτωβρίου 1922, υπήρχαν εξειδικευμένες κατηγορίες μόνο για τους Στράτο, Θεοτόκη, Στρατηγό και Χατζανέστη. Ειδικά για τον Στρατηγό προκαλεί εντύπωση ότι υπήρχαν εις βάρος του οι ακόλουθες δύο έωλες κατηγορίες: α) Ο Στρατηγός επειδή ήταν επίσημος στρατιωτικός σύμβουλος της κυβέρνησης συνεκδοχικά ευθύνεται για τις λανθασμένες αποφάσεις της και β) ότι αποπροσανατόλιζε την κοινή γνώμη αναγγέλλοντας νίκες του ελληνικού στρατού που δεν είχαν γίνει (8)! Υποτίθεται ότι για τις δύο αυτές κατηγορίες ο Ξενοφών  Στρατηγός καταδικάστηκε τελικά σε ισόβια δεσμά.

Ενώ όμως το κατηγορητήριο αφορούσε υποτίθεται την περίοδο διακυβέρνησης μετά τις εκλογές του 1920, στο εδώλιο βρέθηκαν μόνο οι τρεις πρωθυπουργοί της εν λόγω περιόδου από τους συνολικά Εξι, ο ένας Αρχιστράτηγος από τους δύο και τέσσερις υπουργοί από δεκάδες που είχαν θέσεις στα υπουργικά συμβούλια της περιόδου. Ενδεικτικά υπουργοί Οικονομικών είχαν διατελέσει διαδοχικά οι Νικόλαος Καλογερόπουλος (Νοέμβριος 1920 - Ιανουάριος 1921), Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης (Ιανουάριος 1921 - Μάρτιος 1921, Μάρτιος 1921 - Μάρτιος 1922), Εμμανουήλ Λαδόπουλος, (Μάιος - Αύγουστος 1922), Αθανάσιος Ευταξίας (Αύγουστος - Σεπτέμβριος 1922). Από τους τέσσερις παραπέμφθηκε ο δεύτερος μόνο…(9).

Το κατηγορητήριο προφανώς δεν ίσχυε ούτε τυπικά, καθώς η Μικρά Ασία δεν αποτέλεσε ποτέ τμήμα της ελληνικής επικράτειας, σε αντίθεση με την Ανατολική Θράκη της οποίας η απώλεια έγινε δεκτή από την Επανάσταση κατά τη Διάσκεψη των Μουδανιών (10), αλλά δεν αναζητήθηκαν ποτέ ευθύνες. Το κατηγορητήριο δεν ίσχυε ούτε ουσιαστικά γιατί οι κατηγορούμενοι δεν είχαν διαπράξει εσκεμμένη προδοσία ούτε κανείς άλλωστε από τους μάρτυρες κατηγορίας υποστήριξε κάτι τέτοιο. Ο ίδιος ο Βενιζέλος σε ύστερο χρόνο σε επιστολή του στον Τσαλδάρη ανέφερε: «Δύναμαι να βεβαιώσω υμάς με τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον ότι ουδείς των πολιτικών αρχηγών της Δημοκρατικής Παρατάξεως θεωρεί ότι οι ηγέται της πολιτικής ήτις ηκολουθήθη μετά το 1920, διέπραξαν προδοσίαν κατά της πατρίδος ή ότι εν γνώσει οδήγησαν τον τόπον εις την Μικρασιατικήν Καταστροφήν» (11).

Επίσης οι κυβερνήσεις Γούναρη - Στράτου - Πρωτοπαπαδάκη είχαν συμμορφωθεί με το ΟΧΙ στις ειρηνευτικές προτάσεις των Συμμάχων την άνοιξη του 1922, το οποίο ήταν καθολική δημοκρατική απόφαση του συνόλου των Ελλήνων και των πολιτικών δυνάμεων που τους εκπροσωπούσαν στο κοινοβούλιο. Αρα η τελική Καταστροφή που συντελέστηκε δεν μπορεί να βαρύνει αποκλειστικά μόνο τις τότε κυβερνήσεις, αφού ήταν συνολική λαϊκή απαίτηση η συνέχιση της Εκστρατείας (12) .

Η δίκη

Σύμφωνα με τις ισχύουσες τότε στρατιωτικές διατάξεις το Στρατοδικείο όφειλε να είναι επταμελές, αλλά η Επανάσταση όρισε 11μελές, προβλέφθηκε συμμετοχή Επαναστατικού Επιτρόπου αλλά και δύο αναπληρωτών του, ενώ τρία αναπληρωματικά μέλη θα συμμετείχαν κανονικά στην ακροαματική διαδικασία, αλλά και στη διάσκεψη λήψης αποφάσεως, ώστε να αναπληρωθεί άμεσα η απουσία τακτικού μέλους που θα δήλωνε κώλυμα λόγω ανωτέρας βίας. Ολες αυτές οι διατάξεις που επιβλήθηκαν ανέτρεπαν τις ως τότε καθιερωμένες δικονομικές αρχές καθιστώντας το Εκτακτο Στρατοδικείο παράνομο (13). Ο ίδιος ο Γονατάς από το βήμα της Δ' Εθνοσυνέλευσης το 1925 περιέγραψε με λεπτομέρεια το σκεπτικό πίσω από τη συγκρότηση του Εκτακτου Στρατοδικείου, που δεν είχε καμία νομική εγκυρότητα, αλλά στηρίχθηκε αποκλειστικά στις εκδικητικές προθέσεις της Επανάστασης (14). Αλλωστε και ο ίδιος ο Πάγκαλος που πρωταγωνίστησε στις εκτελέσεις, με επιστολή του στον Βενιζέλο στις 17/30 Οκτωβρίου 1922, περιέγραφε το στημένο της διαδικασίας προαναγγέλλοντας τη βέβαιη καταδίκη των κατηγορουμένων σε θάνατο (15).

Tο Ανεξάρτητο Τάγμα Λέσβου, μονάδα συγκροτημένη βάσει (βενιζελικών) πολιτικών κριτηρίων και πρόδρομος των Δημοκρατικών Ταγμάτων, είχε αναλάβει τη φρούρηση του κτιρίου της Βουλής όπου θα γινόταν η δίκη αλλά και των γύρω χώρων (16). Ολες οι βάσιμες νομικές ενστάσεις της υπεράσπισης που προτάθηκαν στην αρχή της διαδικασίας απορρίφθηκαν παμψηφεί από την έδρα χωρίς δικονομικό αιτιολογικό σκεπτικό (17). Κατά την πρόοδο της δίκης το κατηγορητήριο της εσκεμμένης προδοσίας δεν αποδείχθηκε από την αλλόκοτη και παράνομη διαδικασία που ακολουθήθηκε, η οποία ολοκληρώθηκε σε μόλις 15 συνεδριάσεις. Ο άγγλος πρεσβευτής Lindley ανέφερε στον υπουργό Εξωτερικών Curzon ότι ελάχιστες από τις ερωτήσεις που δέχονταν οι μάρτυρες ήταν σχετικές με το κατηγορητήριο και ακόμη λιγότερες απαντήσεις μπορούσαν να γίνουν αποδεκτές ως αποδείξεις ενοχής (18). Ο πρόεδρος της έδρας υποστράτηγος Αλέξανδρος Οθωναίος, δηλωμένος οπαδός της εκτέλεσης, διεξήγαγε τη δίκη με φανερή μεροληψία, ενώ ήταν σαφές ότι δεν είχε το απαραίτητο νομικό υπόβαθρο (19). Αλλά και οι αγορεύσεις των Επαναστατικών Επιτρόπων δεν προσπαθούσαν στο ελάχιστο να κρύψουν το μίσος και την εμπάθεια.

Ο αντιβενιζελισμός προσπαθεί να αποσοβήσει τις επικείμενες εκτελέσεις

Υπέρ των εκτελέσεων, εκτός των περισσότερων βενιζελικών αξιωματούχων, τάχθηκε και η δημοκρατική πτέρυγα των Φιλελευθέρων, με τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου να δηλώνει δημοσίως ότι υπήρχε ανάγκη εξαγνισμού. Εναντίον των εκτελέσεων τάχθηκαν οι μετριοπαθείς Αλέξανδρος Ζαΐμης, Παναγιώτης Δαγκλής και Γεώργιος Καφαντάρης. Σύμφωνα με τις προσωπικές μαρτυρίες των Εμμανουήλ Ρέπουλη (20) και Νικόλαου Πολίτη (21), αλλά και του βρετανού διπλωμάτη Harold Nicolson, ο Ελευθέριος Βενιζέλος από το εξωτερικό όπου βρισκόταν δεν έκανε καμία σοβαρή προσπάθεια για να ματαιώσει τις εκτελέσεις (εσκεμμένα, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, καθώς ήθελε να πραγματοποιηθούν τουλάχιστον κάποιες από αυτές). Σε δεύτερο χρόνο, το 1928, ο Βενιζέλος σε ιδιωτική του συνομιλία υποστήριξε ότι όφειλαν να γίνουν μόνο δύο εκτελέσεις (του Γούναρη και του Χατζανέστη) για παραδειγματισμό, ενώ οι υπόλοιπες τέσσερις ήταν περιττές και εξέθεσαν την Ελλάδα στο εξωτερικό (22).

Ο Ιωάννης Μεταξάς το 1922

Από την αντιβενιζελική πτέρυγα ο Μεταξάς αρχικά δεν αντέδρασε στις συλλήψεις των ηγετών του αντιβενιζελισμού, καθώς εμμέσως τους είχε υποδείξει μέσω του Τύπου ως υπεύθυνους της καταστροφής, ενώ και ο ίδιος προσωπικά πίστευε ότι έπρεπε να τιμωρηθούν. Ο Γεώργιος Β΄ βρισκόταν απολύτως απομονωμένος στο Τατόι περιστοιχισμένος από εχθρούς που είχαν ήδη προτείνει την άμεση εκθρόνισή του στις πρώτες επαφές τους με τον Άγγλο πρέσβη.(23) Ο Γεώργιος ουσιαστικά δεν μπορούσε να έρθει σε επαφή με κανέναν αντιβενιζελικό πολιτευτή, καθώς οι επαφές του ελέγχονταν και ως ένα σημείο καθορίζονταν από την Επαναστατική Επιτροπή. Ο Γούναρης προσπάθησε να του στείλει ένα μήνυμα μέσω του Θεόδωρου Τουρκοβασίλη στο οποίο του ζητούσε αν οι κατηγορούμενοι καταδικάζονταν να τους απονείμει χάρη και να επιμείνει μέχρι παραίτησης. Ο Τουρκοβασίλης προσπάθησε να συναντήσει τον Γεώργιο είτε φανερά είτε μυστικά για να του επιδώσει το μήνυμα, αλλά αυτό κατέστη αδύνατο. (24) Ο Ιωάννης Μεταξάς είχε παραμείνει ο μοναδικός σύμβουλος του Γεώργιου με τακτικό σύνδεσμο για την μυστική επικοινωνία τους τον απόστρατο συνταγματάρχη πυροβολικού Δημήτριο Βούλτσο.(25) Άλλωστε ο Μεταξάς συνδεόταν με παλαιά προσωπική φιλία με τον Γεώργιο ήδη από το 1907 όταν είχε αναλάβει την στρατιωτική του εκπαίδευση. Μέσω του Βούλτσου, ο Μεταξάς υπέδειξε στον Γεώργιο να μην παραιτηθεί λόγω των εκτελέσεων, καθώς και δεν θα τις αποσοβούσε αλλά και θα άφηνε τη χώρα χωρίς Ανώτατο Άρχοντα σε μια κρίσιμη συγκυρία.(26)

Καθώς όμως οι εκτελέσεις έμοιαζαν επικείμενες, μετά από πολλούς προσωπικούς δισταγμούς λόγω των πολιτικών αντιπαραθέσεων που είχαν προηγηθεί, ο Μεταξάς αποφάσισε να επέμβει πιθανά και με την κρυφή παραίνεση του Γεώργιου. Έτσι, στις 3 Νοεμβρίου 1922 απέστειλε επιστολή στον Κροκιδά στην οποία αναφερόταν στον έκνομο και άδικο χαρακτήρα της δίκης, ζητώντας οι κατηγορούμενοι να έχουν τουλάχιστον δικαίωμα έφεσης και να μην εκτελεστεί άμεσα η ποινή τους, αλλά να κριθούν από την Εθνοσυνέλευση που θα πρόκυπτε μετά τις εκλογές. Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι στην επιστολή του ο Μεταξάς αναφερόταν λεπτομερώς στην αντίθεσή του στην ασκηθείσα πολιτική από της μετανοεμβριανές κυβερνήσεις στην Μικρά Ασία, ανέφερε ότι δεν ήταν ομόφρων των κατηγορουμένων και ότι επιβαλλόταν να αναζητηθούν ευθύνες για την Μικρασιατική συμφορά. Επίσης είναι γεγονός ότι τόσο ο Γούναρης όσο και ο Πρωτοπαπαδάκης θεωρούσαν υπεύθυνο τον Μεταξά για τη σύλληψή τους, ενώ ο Γούναρης στο κελί της φυλακής τον χαρακτήρισε παλιάνθρωπο.(27)

Το παρασκήνιο της απόφασης του δικαστηρίου και οι εκτελέσεις

Καθώς οι εξελίξεις έδειχναν ότι τελικά θα γίνονταν οι εκτελέσεις, η κυβέρνηση Κροκιδά παραιτήθηκε για να μην αναλάβει την ευθύνη τους.(28) Τελικά η πίεση τμήματος της κοινής γνώμης, των προσφύγων, πολλών κατώτερων βενιζελικών αξιωματικών και του Πάγκαλου οδήγησαν στις 15/28 Νοεμβρίου 1922 τους Έξι μπροστά σε εκτελεστικό απόσπασμα στο Γουδή. Ένα δραματικό παρασκήνιο εξελίχθηκε πριν την έκδοση της τελικής απόφασης, καθώς οι στρατοδίκες Ι. Γιαννικώστας, Γ. Σκανδάλης, Χ. Γραβάνης, Κ. Μαμούρης και Μ. Κανάρης ήταν αντίθετοι στην εκτέλεση όλων των κατηγορουμένων και ζητούσαν θανατική καταδίκη μόνο για τους τέσσερις (Γούναρης, Χατζηανέστης, Θεοτόκης, Στράτος), ενώ οι Α. Οθωναίος, Θ. Χαβίνης και Β. Καραπαναγιώτης ζητούσαν την εκτέλεση όλων των κατηγορούμενων.(29) Στις 2 τα ξημερώματα εισήλθε στην αίθουσα του στρατοδικείου ο Πάγκαλος ζητώντας να εκδοθεί ομόφωνη απόφαση τις επόμενες ώρες καθώς ο Διεθνής παράγοντας είχε ενεργοποιηθεί για να ματαιώσει τις εκτελέσεις, ενώ ενδιαφέρον για την τύχη των κατηγορουμένων είχε δείξει και ο Πάπας Πιος ΙΑ΄.(30) Στις 5 τα ξημερώματα επήλθε ο συμβιβασμός με την πρόσθετη καταδίκη σε θάνατο των Πρωτοπαπαδάκη και Μπαλτατζή, ενώ την απόφαση απήγγειλε με τρεμάμενη φωνή ο Οθωναίος ξεχνώντας ακόμη και να λύσει τη συνεδρίαση.

Ο επαναστατικός επίτροπος Γρηγοριάδης ανακοίνωσε την απόφαση του δικαστηρίου στους κατηγορουμένους στις 08.30, δίνοντας προθεσμία μιας ώρας στους μελλοθάνατους να αποχαιρετίσουν συγγενείς και φίλους. Στις 10.30 οδηγήθηκαν στο Γουδή για να εκτελεστούν όπου έγινε και η καθαίρεση του Χατζανέστη από κατώτερους αξιωματικούς. Όλοι οι μελλοθάνατοι επέδειξαν γενναιότητα ενώπιον του μοιραίου αποχαιρετώντας τις οικογένειες και συγγενείς τους σε ένα δραματικό σκηνικό, ενώ κατάφεραν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους μέχρι την τελευταία στιγμή. Οι Στράτος και Πρωτοπαπαδάκης υποβάσταζαν τον Γούναρη που είχε γονατίσει λόγω της αδυναμίας του, ενώ κανένας δεν θέλησε να του δέσουν τα μάτια. Οι καταδικασθέντες σε θάνατο εκτελέσθηκαν στις 11:27΄. Τα πτώματά τους μεταφέρθηκαν με φορτηγό και υπό δρακόντεια μέτρα ασφαλείας στο Α΄ νεκροταφείο Αθηνών όπου στρατιώτες τα ξεφόρτωσαν προ ενός μικρού ναού και ακολούθως ενταφιάστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες.(31)

Ο απόηχος

Οι ωμές και υπό ένα πρίσμα θεώρησης, ατιμωτικές λόγω του τρόπου, εκτελέσεις των αντιβενιζελικών ηγετών προκάλεσαν κλονισμό και φρίκη στην παγκόσμια κοινή γνώμη αλλά και στην ελληνική, ακόμη και σε αυτούς που υποστήριζαν φανατικά τις εκτελέσεις. Ως την τελευταία στιγμή κανείς δεν πίστευε ότι θα γίνονταν, ενώ ομοίως οι πρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν βέβαιοι ότι θα ματαιώνονταν. Σύμφωνα με τον βενιζελικό Αλέξανδρο Διομήδη « Ο αριθμός των εκτελέσεων υπήρξεν υπερβολικός και άδικος άνευ σταθμίσεως ακριβούς των ευθυνών, και της σημασίας των αιτίων. Εξ ου συναίσθημα αδικίας εις πολλήν κοινήν γνώμην και η αντίληψις ότι δεσπόζει εν πολλοίς αίσθημα τυφλής εκδικήσεως».(32) 

Αναμφίβολα η εκτέλεση των Έξι βοήθησε την επαναστατική κυβέρνηση να επιβληθεί, καθώς σε πολύ κρίσιμες στιγμές τόσο οι γηγενείς όσο και οι πρόσφυγες πειθάρχησαν στις κυβερνητικές αποφάσεις, ενώ εξασφαλίστηκε και η ενότητα των αξιωματικών. Η εκτέλεση των Έξι χωρίς καμία αμφιβολία αποτέλεσε μια δολοφονία με δικαστικό περιτύλιγμα και το τελευταίο πειστήριο για αυτό, αποτελεί το γεγονός ότι όλοι οι βασικοί συντελεστές της εκτέλεσης (Γονατάς, Πλαστήρας, Πάγκαλος, Βενιζέλος) σε ανύποπτο χρόνο παραδέχθηκαν με δημόσιες τοποθετήσεις τους ότι οι Έξι δεν ήταν ένοχοι εσκεμμένης προδοσίας, αλλά θυσιάστηκαν για το καλό της πατρίδας. Ο Βενιζέλος ως πρωθυπουργός το 1932 πρότεινε στο ΛΚ μέσω του Δ. Μάξιμου να τελεστεί μνημόσυνο για τους Έξι στο οποίο θα προσερχόταν η ηγεσία των Φιλελευθέρων σε ένδειξη τιμής της μνήμης τους. Η πρόταση δεν απαντήθηκε ποτέ από την ηγεσία του ΛΚ.

Η εκτέλεση των Έξι αμαύρωσε την εικόνα της Χώρας, καθώς ο διεθνής Τύπος φιλοξένησε πολλά αρνητικά δημοσιεύματα όχι μόνο για τη δίκη, αλλά κυρίως για το σκηνικό της ατιμωτικής εκτέλεσης με χτυπητές λεπτομέρειες. Ομοίως επιδεινώθηκε η Διεθνής θέση της Χώρας σε μια εποχή που χρειαζόταν στενή συνεργασία με τις Μ. Δυνάμεις, λόγω των εκκρεμών διαπραγματεύσεων της Λοζάνης.(33)  Η Αγγλία διέκοψε τις διπλωματικές της σχέσεις με την Ελλάδα και ο Άγγλος πρέσβης έφυγε από την Αθήνα την επομένη της εκτέλεσης. Η κυβέρνηση Γονατά είχε λάβει πολλές έγγραφες προειδοποιήσεις από τους Έλληνες πρέσβεις στην Αγγλία και στην Γαλλία για τις επιπτώσεις που θα είχαν οι εκτελέσεις στις διμερείς σχέσεις της Ελλάδας με τις δύο Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά δεν κάμφθηκε στην απόφασή της να προχωρήσει σε αυτές.(34)

Η αντιβενιζελική μεσοπολεμική κληρονομιά της εκτέλεσης των Έξι

Η εκτέλεση των Έξι εν πολλοίς μετέτρεψε τους αντιβενιζελικούς θύτες σε θύματα και αποτέλεσε μια συμβολική κληρονομιά για τον αντιβενιζελισμό που έριχνε βαριά την σκιά της κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου στην πολιτική ζωή της Χώρας.(35) Όταν ήρθη η λογοκρισία στον Τύπο τον Οκτώβριο του 1923 σχεδόν όλες οι αντιβενιζελικές εφημερίδες δημοσίευσαν λεπτομερή δραματικά χρονικά των εκτελέσεων, ενώ επέμειναν ακόμη και σε φρικιαστικές λεπτομέρειες για τα πνιγμένα εις το αίμα άψυχα κορμιά των εκτελεσθέντων.(36) Η δικαίωση της μνήμης των Έξι αποτέλεσε ένα σύνθημα υψηλού συμβολισμού που στοίχειωνε το μεγαλύτερο τμήμα της αντιβενιζελικής παράταξης, ενώ αποτελούσε βαριά παρακαταθήκη ακόμη και για όσους αντιβενιζελικούς προωθούσαν τον συμβιβασμό και την συνεννόηση. Ο Γεώργιος Βλάχος οκτώ χρόνια μετά την εκτέλεση έγραφε: «Η ανάμνησίς των θα κυβερνά κατ΄ ανάγκην τη σκέψη μας, και ο τρόμος της θα κυβερνά τον νουν τον κρατούντων. Οι τάφοι, εξ πλάκες, εξ άνθρωποι, εξ μέτρα μαρμάρου, έχουν εξαπλωθή πάνω εις την χώραν ολόκληρον, και δεν επιτρέπουν να σπαρούν και να βλαστήσουν εις το χώμα της τα καλά αγαθά της ειρήνης».(37) Ουσιαστικά οι εκτελέσεις λειτούργησαν και ως καθαρμός της συνείδησης των αντιβενιζελικών από τις τύψεις τους για τη Μικρασιατική Καταστροφή που έγινε επί των ημερών διακυβέρνησής τους και οδήγησε σε μια βολική αυτοθυματοποίησή τους.

Αναμφίβολα η εκτέλεση των Έξι αναζωπύρωσε τα πάθη του Εθνικού Διχασμού και πρόσθεσε άλλον ένα κρίκο στην αλυσίδα του μίσους και των παθών μεταξύ των δύο παρατάξεων. Η ηγετική ομάδα που ανέλαβε το ΛΚ δεν κατάφερε ποτέ να συνέλθει από τον αποτροπιασμό της για τις εκτελέσεις και για τον λόγο αυτό αδυνατούσε να λειτουργήσει ενωτικά και να συμφιλιωθεί με τον αντίπαλο πολιτικό κόσμο για τις επόμενες δύο δεκαετίες.(38) Συγγενείς των Έξι που πολιτεύτηκαν, όπως ο Ιωάννης (Τζων) Θεοτόκης, θα πλειοδοτήσουν στα επόμενα έτη σε αδιαλλαξία, αποκλείοντας κάθε συνεννόηση με τους δολοφόνους. Έγραφε ο Γ. Βλάχος στην Καθημερινή: « Τάφοι πελώριοι, παμμέγιστοι, νομίζει κανείς ότι ήνοιγαν την κατηραμένην εκείνην αυγήν δια να περιλάβουν όχι τα ανθρώπινα σφάγια τα οποία έστελλε μια στάσις αμαρτωλή, αλλά δια να περιλάβουν την Ελλάδα ολόκληρον, την γαλήνην της και το μέλλον της».(39) Αλλά ακόμη και αυτός ο μετριοπαθής αντιβενιζελικός Θεολόγος Νικολούδης έγραψε στην Πολιτεία: «Με τον θάνατον των Εξ εθανατώθη η πολιτική ζωή της Ελλάδος».(40) Οι τάφοι των Έξι μεταβλήθηκαν σε τόπους καθημερινού προσκυνήματος προκαλώντας την απορία των βενιζελικών πως οι υπαίτιοι μεταβλήθηκαν σε ήρωες.(41) Τα μνημόσυνα των εκτελεσθέντων τα επόμενα έτη θα αποτελέσουν πρώτης τάξεως αφορμές για αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και ευκαιρίες κομματικής εκμετάλλευσης από το ΛΚ και τους αδιάλλακτους. Στο πρώτο μνημόσυνο που έγινε στις 4 Ιανουαρίου 1923 πλήθος κόσμου μετέβη στο σημείο των εκτελέσεων ως απλός προσκυνητής αδιαφορώντας για τις απαγορεύσεις και τα δρακόντεια μέτρα ασφαλείας. Η ηρωοποίηση των Έξι βοήθησε στην επανασυσπείρωση των δυνάμεων του αντιβενιζελισμού και αποτέλεσε ισχυρό μοχλό κινητοποίησης των οπαδών του σε όλη την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Σημειώσεις

1 Σωτήρης Ριζάς, Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, Καστανιώτη, Αθήνα 2015, σ.337.

2 Νίκος Βασιλάτος, «Η δίκη που συντάραξε την Ελλάδα», στο συλλογικό Η δίκη των οκτώ και η εκτέλεση των Εξι, Ιδρυμα Ιστορίας του Ελευθέριου Βενιζέλου, Αθήνα 2010, σ. 61.

3 Στο ίδιο.

4 Γεράσιμος Βασιλάτος, Η δίκη και η εκτέλεση των Εξ, Αθήνα 1980, σ. 149. Ο Βασιλάτος συμμετείχε στη δίκη ως ασκούμενος δικηγόρος και πρακτικογράφος στην υπεράσπιση του Ν. Στράτου.

5 Αναστάσιος Χαραλάμπης, Αναμνήσεις, Αθήνα 1947, σ. 106-110· Γρηγόρης Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων, τόμος α', Κάκτος, Αθήνα 1997, σ. 18-19.

6 «Τα έκφυλα μορμολύκεια, άτινα περιστοιχούσι συνήθως τους Θρόνους», «μη δυνάμενοι να αντιμετωπίσουν τον γίγαντα αντίπαλο αυτών», «του αντιστρατήγου Γ. Χατζηανέστη ως Αρχιστρατήγου, γνωστού εις πάντας και εις υμάς ως ανισορρόπου διαλυτικού στοιχείου», βλ. Παύλος Πετρίδης, Οι αντιμοναρχικοί αγώνες του Γεωργίου Παπανδρέου στον Μεσοπόλεμο, (πρόλογος Ανδρέα Γ. Παπανδρέου), Γκοβόστης, Αθήνα 1993, σ. 107-117.

7 Κωνσταντίνος Γ. Ζαβιτσιάνος, Αι αναμνήσεις εκ της Ιστορικής διαφωνίας Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελευθέριου Βενιζέλου όπως τις έζησε (1914-1922), τόμος Β', Αθήνα 1946, σ. 168-171.

8 Τιμολέων Κουτσουράδης, Το χρονικό της δίκης και εκτέλεσης των Εξι, Συλλογές, Αθήνα 2020, σ. 73.

9 Χαρίκλεια Δημακοπούλου, «Το έκτακτον στρατοδικείον προς εκδίκασιν των "κατά των υπαιτίων της εθνικής καταστροφής κατηγοριών"» (1922), στο συλλογικό Η δίκη των οκτώ και η εκτέλεση των Εξι, Ιδρυμα Ιστορίας του Ελευθέριου Βενιζέλου, Αθήνα 2010, σ. 99.

10 Πασχάλης Κιτρομηλίδης, «Η ιδεολογία του προσφυγισμού» στο: 1922 - Η μικρασιατική καταστροφή, «ΤΑ ΝΕΑ», Αθήνα 2022, σ. 178.

11 Ιδρυμα Κωνσταντίνου Καραμανλή, Αρχείο Παναγή Τσαλδάρη, φάκ. 1 Α, (έγγραφο 7/3), επιστολή Βενιζέλου προς Τσαλδάρη, 3 Φεβρουαρίου 1929.

12 Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης, Τα μυστήρια της Αιγηίδος (Το μικρασιατικό ζήτημα στην ελληνική πολιτική (1891-1922)), Εστία, Αθήνα 2015, σ. 367-368.

13 Lindley προς Curzon, Αθήνα 3 Νοεμβρίου 1922, αρ. 635, DBFP 1919-1939, First Series, v. XVIII, σ. 223-225.

14 Δημακοπούλου, ό.π., σ. 112.

15 Μουσείο Μπενάκη, Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκ. 318/39, επιστολή Παγκάλου προς Βενιζέλο, 17 Οκτωβρίου 1922.

16 Ιωάννης Β. Δασκαρόλης, Δημοκρατικά Τάγματα - Οι πραιτωριανοί της Β' Ελληνικής Δημοκρατίας, Παπαζήσης, Αθήνα 2019, σ. 52-53.

17 Νίκος Βασιλάτος, ό.π., σ. 77-91.

18 Lindley προς Curzon, Αθήνα 18 Νοεμβρίου 1922, αρ. 658, DBFP 1919-1939, First Series, v. XVIII, σ. 229.

19 Θανάσης Διαμαντόπουλος, Ο Εθνικός Διχασμός και η κορύφωσή του - Η δίκη των Έξι, εξιλασμός ή δικαστικός φόνος;, Παττάκης, σ. 124-126.

20 Ηλίας Μπρεδήμας, Η πρώτη Ελληνική Δημοκρατία (Ιστορική έρευνα της ταραχώδους περιόδου 1922-1925), Ακμων, Αθήνα 1960, σ. 212-213.

21 Δαφνής, Η Ελλάς, τόμος Α', σ. 24.

22 Πηνελόπη Δέλτα, Ελευθέριος Βενιζέλος (επιμέλεια Π. Ζάννας), Ερμής, Αθήνα 2002, σ. 164.

23 F.O., 371/9896, ετήσια έκθεση της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα, Bentinck προς McDonald, Αθήνα, 29 Νοεμβρίου 1923.

24 Ρεβέκκα Γαλανού - Τουρκοβασίλη, Θεόδωρος Τουρκοβασίλης (Ιστορική αναφορά), Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2000, σ. 31.

25 Γεώργιος Μερκούρης, Μια αναδρομή στο παρελθόν. Ευθύνεται ο Βασιλεύς Γεώργιος για τους τουφεκισμούς;, Εθνική σημαία, Αθήνα χ.χ., σ. 6-7.

26 Στο ίδιο, σ. 18.

27 Γεώργιος Πεσμαζόγλου, Το χρονικόν της ζωής μου (1889-1979), Αθήνα 1999, σ. 125.

28 Ο Κροκιδάς συνδεόταν με παλαιά φιλία τόσο με τον Δημήτριο Γούναρη με τον οποίο τον συνέδεε και η κοινή τους θητεία στην τεκτονική Στοά της Μεγάλης Ανατολής (Ιωάννης Λουκάς, Ιστορία της ελληνικής μασονίας και ελληνική ιστορία, Παπαζήση, Αθήνα 1991, σ. 233), αλλά κυρίως με τον Παναγή Τσαλδάρη λόγω κοινής καταγωγής. Ίδρυμα Κωνσταντίνου Καραμανλή, Αρχείο Παναγή Τσαλδάρη, φάκ. 1Α, έγγραφο 1/1, επιστολή Κροκιδά προς Τσαλδάρη, 18 Απριλίου 1911.

29 Μπρεδήμας, ό.π., σ. 243-244.

30 Ε.Λ.Ι.Α., Α.Γ.Σ., φάκ. 19.7, Βενιζέλος προς Υπουργείο Εξωτερικών, 21, Νοεμβρίου 1922.

31 Πεσμαζόγλου, ό.π., σ. 138-142.

32 Αλέξανδρος Διομήδης προς Λ. Παρασκευόπουλο 30^ης Νοεμβρίου 1922, σε: Νίκος Σ. Παντελάκης, Αλέξανδρος Διομήδης [1874-1950] – Ένας αυθεντικός εκπρόσωπος της αστικής τάξης, Μεταμεσονύκτιες εκδόσεις, Αθήνα 2018, σ. 175-6.

33 The Revolutionary Committee have incurred the gravest risks in carrying out what must be regarded as an act of political vengeance at a moment when their country more than ever needs support and aid. By so doing they have gone far to destroy that sympathy which the bitter distress of Greece had aroused among the Western peoples. The effect of these executions upon her position, and upon that of her representatives, at the Lausanne Conference may be very serious. Times του Λονδίνου, 29.11.1922. άρθρο: Greece in peril.

34 Όλα τα σχετικά διπλωματικά έγγραφα βρίσκονται σε Ελληνικό Λαογραφικό Ιστορικό Αρχείο, Αρχείο Γεώργιου Στρέιτ, φάκ. 19.7, «Εκτέλεσις Υπουργών. Διπλωματικαί εκθέσεις. Τηλεγραφήματα Βενιζέλου και Πολίτου» (1922-1926).

35 «Το Λαϊκόν Κόμμα ζη δυστυχώς με τας αναμνήσεις του παρελθόντος και παραμελεί το παρόν…», βλ. Ελευθέριος Βενιζέλος, Ποιοι οι υπεύθυνοι, ό.π., σ. 49.

36 Μιλτιάδης Μάλαινος, «Οι νεκροί βγαίνουν από τους τάφους των», Χρόνος, 19.10.1923.

37 Γεώργιος Βλάχος, «Οκτώ έτη . . .», Καθημερινή, 28.11.1930.

38 Σε επιστολές του προς τον Παναγή Τσαλδάρη 3 χρόνια μετά, ο μετριοπαθής αντιβενιζελικός Δημήτριος Μάξιμος χαρακτήριζε τους βενιζελικούς ως «βδελυρούς δολοφόνους», βλ. Ι.Κ.Κ., Αρχείο Παναγή Τσαλδάρη, φάκ. 1Α, έγγραφο 4/3, επιστολή Δ. Μάξιμου προς Τσαλδάρη, 6 Απριλίου 1925.

39 Γεώργιος Βλάχος, «Οκτώ έτη . . .», Καθημερινή, 28.11.1930.

40 Πολιτεία, 27.11.1924, άρθρο: «Μίαν σκοτεινήν ημέραν».

41 Μουσείο Μπενάκη, Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκ. 356/13, επιστολή Αποστολόπουλου προς Βενιζέλο, 2 Φεβρουαρίου 1923. Ο Αποστολόπουλος βρέθηκε τυχαία στο Γουδή στην τοποθεσία που έγιναν οι εκτελέσεις και περιγράφει την έκπληξή του στον Βενιζέλο όταν είδε πολίτες να ψάχνουν τους τάφους για να αποτίσουν φόρο τιμής.

ΘΕΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ - ΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΑ ΤΗΣ! - ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ (27 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 537 μ.Χ)

ΤΑ ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΑ ΤΗΣ ΣΚΛΑΒΩΜΕΝΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ

Ἄν αὐτό πού καταξιώνει ἕνα λαό στή συνείδηση τῆς ἱστορίας δέν εἶναι οὔτε τά ἐδάφη πού κατέχει οὔτε οἱ πόλεμοι πού διεξάγει παρά ὁ πολιτισμός πού παράγει, τότε σίγουρα οἱ Ἕλληνες μποροῦμε νὰ σεμνυνόμαστε γιατί, λαός κατεξοχήν ἱστορικός, ἔχουμε νά δείξουμε στό διάβα τῶν αἰώνων λαμπρά μνημεῖα πολιτισμοῦ ὅσα ἴσως κανείς ἄλλος λαός μέχρι σήμερα δέ διαθέτει. Μιά θαυμαστή συγκομιδή  ἀπό κάθε ἐποχή τοῦ ἱστορικοῦ μας βίου ἔρχεται νἀ ἐπιβεβαιώσει τή συνέχεια τοῦ ἑλληνικοῦ τρόπου ἀπό τά πανάρχαια χρόνια μέχρι καί σήμερα. Ἀπό τό θησαυρό τοῦ Ἀτρέα μέχρι τά πρόσφατα δημιουργήματα τῆς λαϊκῆς μας τέχνης, πλοῦτος πολιτιστικῶν "προϊόντων" στά ὁποῖα ὁ διαχρονικός Ἕλληνας ἔχει ἀποτυπώσει τούς καημούς καί τά ὄνειρά του, τίς χαρές καί τίς λύπες, ἔχει ἐπενδύσει τά ψυχικά του ἀποθέματα, τό ἴδιο του τό εἶναι.

            Ἕνα τέτοιο μνημεῖο (ἄν καί ὁ ὅρος ἐδῶ χρησιμοποιεῖται συμβατικά -ὅπως θά φανεῖ παρακάτω) φέρνει μπροστά μας σήμερα ἡ ἱστορική μνήμη. Μνημεῖο, πού μόνο του ἀποτελεῖ -αἰῶνες τώρα- σημεῖο ἀναφορᾶς τοῦ ἑλληνορθόδοξου πολιτισμοῦ, κέντρο τῆς πονεμένης Ρωμιοσύνης· μνημεῖο πού, σέ πεῖσμα τῶν καιρῶν καί τῆς -παγκοσμιοποιημένης πιά- λήθης, ἐξακολουθεῖ νά μιλᾶ στούς Νεοέλληνες καί νά τούς συγκινεῖ -μαζί καί κάθε Ὀρθόδοξο· μνημεῖο πού ἀποτελεῖ τό καύχημα τῆς χιλιόχρονης αὐτοκρατορίας τῶν Ρωμιῶν (αὐτῆς πού οἱ Φράγκοι μᾶς ἐπέβαλαν νά τή λέμε "βυζαντινή") καί πού ἀκόμη κι ἄν ἦταν τό μόνο πού εἶχε σωθεῖ θα ἦταν ἀρκετό γιά νά μᾶς δώσει σαφή εἰκόνα τοῦ μεγαλείου καί τῆς λαπρότητας τοῦ πολιτισμοῦ πού ἀναπτύχθηκε στή Βασιλίδα τῶν πόλεων.

Ἦταν λοιπόν, 27 Δεκεμβρίου τοῦ 537 μ.Χ. ὅταν ὁ Αύτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων Ἰουστινιανός  ἐγκαινίαζε στήν Κωνσταντινούπολη τόν περικαλή ναό τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, τήν Ἁγια-Σοφιά.

Σύντομο ἱστορικό

            Εἶναι βέβαια γνωστό πώς ὁ ναός δέ χτίστηκε τότε ἀλλά νωρίτερα ἀπό τόν Κωνσταντῖνο. Ἦταν ὅμως μιά τυπική βασιλική, χωρίς τίποτε τό ἰδιαίτερα ἐντυπωσιακό. Ὁ Ἰουστινιανός ἦταν ἐκεῖνος πού προχώρησε στήν ἀνοικοδόμηση τοῦ ναοῦ καί τοῦ ἔδωσε τή μορφή μέ τήν ὀποία πέρασε στήν αἰωνιότητα. Δίκαια λοιπόν, τό δικό του ὄνομα καί ὄχι τοῦ Κωνσταντίνου ἔχει συνδεθεῖ μέ τό θρύλο τῆς Ἁγια-Σοφιᾶς.

            Τήν ἀπόφαση γιά τήν ἀνοικοδόμηση τήν ἔλαβε ὁ Ἰουστινιανός ἀμέσως μετά τήν καταστολή τῆς περίφημης "στάσης τοῦ νίκα" πού λίγο ἔλειψε νά τοῦ στοιχίσει τό θρόνο. Στή διάρκεια τῆς στάσης ὁ ναός ἔπεσε θῦμα τῆς μανίας τῶν στασιαστῶν καί ἔγινε παρανάλωμα τοῦ πυρός. Ὁ αὐτοκράτορας λοιπόν μόλις ξεπέρασε τήν κρίση θέλησε νά ξανακτίσει τό ναό, ἀποφασισμένος νά ὑπερβεῖ τούς ἄλλους σέ λαμπρότητα. Αὐτοκρατορική ἐγκύκλιος στάλθηκε σέ ὅλους τούς ἐπαρχιακούς κυβερνῆτες μέ τήν ὁποία τούς ἐζητεῖτο νά στείλουν στήν Πόλη τά ὡραιότερα μάρμαρα ἀπό τά πλέον φημισμένα λατομεῖα τῆς αὐτοκρατορίας καί τά πιό σπάνια ὑλικά: πολύτιμοι λίθοι, χρυσός, ἄργυρος, ἐλεφαντόδοντο, ὅλα ὅσα χρειάζονταν γιά νά ἐπαυξηθεῖ ἡ λαμπρότητα τοῦ κτίσματος.

            Γιά τήν ἐκτέλεση τοῦ σχεδίου καί τήν πραγματοποίηση τοῦ ὀνείρου του, ὁ Ἰουστινιανός στάθηκε τυχερός πού ἀνακάλυψε δύο μεγαλοφυεῖς ἀρχιτέκτονες, τόν Ἀνθέμιο ἀπό τίς Τράλλεις καί τόν Ἰσίδωρο ἀπό τή Μίλητο, διακεκριμένους καί καταξιωμένους ἤδη τότε γιά τίς γνώσεις, τήν τόλμη καί τήν ἐφευρετική τους δύναμη. Καί, καθώς ὁ Ἰουστινιανός δέ φειδόταν οὔτε χρημάτων οὔτε κόπων, οἱ ἐργασίες προχώρησαν μέ ταχύτατους ρυθμούς. Ἔτσι, σέ λιγότερο ἀπό 5 χρόνια ὁ ναός ὁλοκληρώθηκε καί στίς 27 Δεκεμβρίου τοῦ 537 μ.Χ. ἔγιναν τά ἐγκαίνιά του ἀπό τόν ἴδιο τόν αὐτοκράτορα, μέ τήν πάνδημη συμμετοχή τοῦ λαοῦ τῆς Πόλης. Ἐπρόκειτο γιά μιά γιορτή πού κράτησε πολλές μέρες, μέ τόν πανηγυρικό χαρακτήρα καί τήν τελετουργική λαμπρότητα πού χαρακτήριζε τή ζωή, δημόσια καί ἰδιωτική, στό Βυζάντιο.

Ἡ Ἁγια-Σοφιά ἀπό ἀρχιτεκτονική πλευρά

α.        γενικά

            Σχετικά μέ τήν ἀρχιτεκτονική ἀξία τῆς Ἁγια-Σοφιᾶς, θά χρειαζόταν νά πεῖ κανείς πολλά καί νά γνωρίζει ἀκόμη περισσότερα, ὅροι πού δέν ὐφίστανται ἐν προκειμένῳ. Ἀναγκαστικά λοιπόν, θά εἶμαι συνοπτικός.

            Γιά ἀρχή νομίζω ὅτι εἶναι κατάλληλη ἡ ρήση τοῦ πασίγνωστου βυζαντινολόγου Καρόλου Ντήλ ὅτι ἡ "Μεγάλη Ἐκκλησία" εἶναι ἕνα ἀπό τά σπουδαιότερα δημιουργήματα στήν ἱστορία τῆς παγκόσμιας ἀρχιτεκτονικῆς.  Ἐξωτερικά, τό ὅλο οἰκοδόμημα εἶναι ἀσφαλῶς ἐντυπωσιακό, πολύ περισσότερο ὅμως εἶναι μοναδική καί ἀξεπέραστη ἡ ἐντύπωση πού προκαλεῖ ἡ εἴσοδος στό ἐσωτερικό του.  Δέν εἶναι βέβαια εὔκολο σήμερα -μέ δεδομένες τίς φθορές καί τίς καταστροφές- οὔτε καί μέ τή φαντασία νά συλλάβουμε τήν εἰκόνα: ἡ λαμπρότητα τῶν πολύχρωμων μαρμάρων, ὁ χρυσός στά ψηφιδωτά, ὁ ψηφιδωτός διάκοσμος τῶν τόξων πού παραβάλλονται προς τό "τόξο τῆς ἴριδος", τά λεπτοδουλεμένα γλυπτά πάνω στις μαρμάρινες ἐπιφάνειες, τά ἀνάλαφρα κιονόκρανα, οἱ πολύτιμοι λίθοι, τό ἀσημένιο κιβώτιο καί ἡ ὁλόχρυση πλάκα τῆς Ἁγίας Τράπεζας πού τήν κρατοῦσαν ὁλόχρυσοι κίονες, τό περίφημο μεταξωτό κάλυμμά της (ἡ ἐνδυτή, κεντημένη μέ χρυσό καί ἄργυρο)· ὅλα αὐτά συνέθεταν μία εἰκόνα πού μάγευε τόν καθένα.

β.         ὀ τροῦλος

            Κατά κοινή ὅμως ὁμολογία, τό πλέον ἐντυπωσιακό γιά τόν εἰσερχόμενο στό ναό εἶναι ὁ θόλος, ὁ τεράστιος τροῦλος, ὁ ὁποῖος ἀπό συγγραφέα τοῦ 6ου αι. ἔχει ὀρθότατα χαρακτηριστεῖ "ἔργο θαυμάσιο καί συγχρόνως τρομερό" στή θέα, τόσο ἐλαφρό, τόσο ἀέρινο πού φαίνεται "μᾶλλον ὄτι κρέμεται μέ χρυσή ἀλυσίδα ἀπό τόν οὐρανό, παρά ὅτι στηρίζεται σέ στερεές βάσεις". Σ' αὐτό τό ἀποτέλεσμα συμβάλλει καί τό ἰδιοφυές σύστημα φωτισμοῦ: στή βάση τοῦ τρούλου ὑπάρχουν 40 παράθυρα, τό ἕνα δίπλα στό ἄλλο, καί τό φῶς τους, καθώς διαχέεται, "ἐξαφανίζει" σχεδόν τό τύμπανο τοῦ τρούλου μέ ἀποτέλεσμα νά φαίνεται σά νά αἰωρεῖται. Τό βλέμμα τοῦ θεατῆ ἀκολουθῶντας μιά σειρά ἀπό ἀσώματες καμπύλες ἤ τόξα, φτάνει σιγά σιγά στό κέντρο τοῦ τρούλου κι ἐκεῖ ἀναπαύεται. Ἀναπαύεται γιά λίγο, γιατί τό τόξο εἶναι κατασκευασμένο ἔτσι πού "ἀναγκάζει" τό μάτι νά ξανακατέβει στή γῆ. Γιατί στήν Ἁγια-Σοφιά ὁ χῶρος δε χάνει ποτέ τήν ἰσορροπία του καί ὁ ἄνθρωπος δέν ἐκμηδενίζεται, δέν αἰσθάνεται ἀσήμαντος ἀνάμεσα στά ἀτελεύτητα ὕψη, ὅπως συμβαίνει στούς καθεδρικούς ναούς, συνήθως γοτθικοῦ ρυθμοῦ, πού συναντᾶμε στή Δύση.

Πολύ σωστά εἰπώθηκε πώς στήν Ἁγια-Σοφιά,

γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία τῆς παγκόσμιας ἀρχιτεκτονικῆς,

διαμορφώθηκε ἔνας χῶρος κατάλληλος γιά τό μυστήριο τοῦ Θεοῦ,

ἀλλά καί τό μυστήριο τῆς Ἐνανθρωπήσεως.

Γιατί, παρόλη τή μεγαλοπρέπεια καί τήν ὐποδήλωση τοῦ ὑπερφυσικοῦ,

ὁ χῶρος δέν εἶναι ἀπεριόριστος, παραμένει ἀνθρώπινος…

Μαρτυρίες γιά τό κάλλος τοῦ Ναοῦ

            Εἶναι τόσο τό κάλλος τοῡ ναοῦ, τέτοια ἡ ἀλήθειά του, πού μέχρι σήμερα ἡ ἀνθρώπινη γλῶσσα ἀδυνατεῖ μπροστά στό "θαυμαστό μοναδικό κτῖσμα, τό κάλλος τοῦ ὁποίου οἱ λέξεις ἀδυνατοῦν νά ἀποδώσουν". Ὁ Προκόπιος προσπαθεῖ νά περιγράψει μέ συναρπαστική γλῶσσα τἀ συναισθήματα τοῦ ἐπισκέπτη: "καθώς εἰσέρχεται κανείς στήν ἐκκλησία νά προσευχηθεῖ, αἰσθάνεται ἀμέσως ὅτι ὁ ναός αὐτός δέν εἶναι ἔργο ἀνθρώπινης προσπάθειας ἤ τεχνικῆς, ἀλλά τῆς ἐπενέργειας τοῦ Θεοῦ. Τό πνεῦμα, ἀνυψούμενο πρός τόν οὐρανό, ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἐδῶ ὁ Θεός βρίσκεται πολύ κοντά καί ὅτι ἰδιαίτερα εὐχαριστεῖται νά κατοικεῖ σ’ αὐτόν τό ναό, τόν ὁποῖο ὁ ἴδιος ἐπέλεξε γιά τόν ἑαυτό Του".

            Ἕνα ἀπό τά πλέον χαρακτηριστικά στιγμιότυπα πού δείχνει ἀκριβῶς τό μεγαλεῖο πού γευόταν ὅποιος ἔμπαινε στήν Ἁγια-Σοφιά, ἰδιαίτερα τήν ὤρα τῆς λατρείας εἶναι ἐκεῖνο τῆς ἐπίσκεψης τῶν Ρώσων ἐκπροσώπων στό ναό, πρίν ἀπό τόν ἐκχριστιανισμό τους. Σύμφωνα μέ τό Ρῶσο χρονογράφο Νέστορα, ὅταν τό 988 μ.Χ. ὁ μέγας ἠγεμόνας τῶν Ρώσων Βλαδίμηρος θέλησε νά ἐγκαταλείψει τήν εἰδωλολατρία ἔστειλε μιά πρεσβεία ἀπό δέκα Βογιάρους στά διάφορα θρησκευτικά κέντρα τῶν χρόνων του γιά νά τοῦ φέρουν πληροφορίες σχετικές μέ τά πιστεύω τῶν κρατῶν ἐκείνων, ὥστε στή συνέχεια νά ἐπιλέξει ὁ ἴδιος τήν καλύτερη θρησκεία γιά τό βασίλειό του.

            Ὅταν ἡ ρωσική πρεσβεία ἔφτασε στήν Κων/πολη, ἐκτός ἀπό τίς πληροφορίες πού συνέλεξε, παραβρέθηκε καί στήν Ὀρθόδοξη Θεία Λειτουργία πού τέλεσε ὁ πατριάρχης μέ ὅλο τόν κλῆρο, παρόντος τοῦ αὐτοκράτορα Βασιλείου (τοῦ Βουλγαροκτόνου) καί πυκνότατου ἐκκλησιάσματος, στό ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας. Οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ Βλαδίμηρου εἶχαν καταγοητευθεῖ. Ἔμειναν ἐκστατικοί μπροστά στό θαῦμα τῆς βυζαντινῆς ἁγιογραφίας καί ἄφωνοι ἀπό τά δρώμενα κατά τήν ὥρα τῆς Λειτουργίας. Ἐπιστρέφοντας στή Ρωσία ἀνέφεραν στό Βλαδίμηρο.

…Δέν ξέραμε ἄν τίς ὧρες ἐκεῖνες πού ἤμασταν στόν ναό, βρισκόμασταν στή γῆ ἤ στόν οὐρανό, διότι πάνω στή γῆ δέν ὑπάρχει κανένα τέτοιο θέαμα ἤ κάλλος. Πεισθήκαμε ὅτι ἐκεῖ πραγματικά κατοικεῖ ὁ Θεός μεταξύ τῶν ἀνθρώπων. Εἴδαμε νέους μέ φτερά, πού μέσα σέ περίλαμπρη περιβολή, χωρίς ν’ ἀγγίζουν τή γῆ ἔψαλλαν «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος Κύριος Σαβαώθ!», αὐτό δέ τό γεγονός μᾶς κατέπληξε περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο. Εἴδαμε καί μελετήσαμε τούς ναούς τῶν Ἑλλήνων Χριστιανῶν καί τίς ἀκολουθίες καί τίς ψαλμωδίες των. Εἶναι οἱ μόνες κατάλληλες στόν κόσμο νά καταστήσουν τόν ἄνθρωπο συνομιλητή τοῦ Θεοῦ. Ὅσα εἴδαμε μέσα στήν Ἁγία Σοφία εἶναι τόσο ὠραῖα, ὑψηλά καί εὐφρόσυνα, ὥστε, ὅπως ἐκεῖνος πού γεύτηκε τό μέλι δέν ἀνέχεται μετά ἀπ’ αὐτό τό πικρό, κι ἐμεῖς, ἀφοῦ μελετήσαμε τή θρησκεία τῶν Ἑλλήνων καί θαυμάσαμε τό ναό ἐκεῖνο, δέν μποροῦμε πιά νά μένουμε εἰδωλολάτρες.

(Ἡ συνέχεια εἶναι γνωστή: ὀρθόδοξοι ἀρχιερεῖς ἦρθαν ἀπό τή Βασιλεύουσα καί βάπτισαν τό Βλαδίμηρο καί τό λαό του, ἀφοῦ τούς κατήχησαν στήν πίστη. Ἦταν ἡ μεγάλη στιγμή τῆς Ρωσίας, 19 Ἰουλίου τοῦ 988 μ.Χ.)

Ἡ Ἁγια-Σοφιά στή συνείδηση τοῦ Γένους

            Ἐκεῖνο ὅμως πού κάνει τό ναό μοναδικό εἶναι ἡ θέση πού κατέχει στή ζωή τοῦ Γένους. Εἶναι τόσο καίρια καί σημαντική, πού ἐξηγεῖται εὔκολα τό γιατί ἡ λαϊκή φαντασία συνδύασε ἕναν ὁλόκληρο κύκλο ἀπό ὡραῖες παραδόσεις μέ τό ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας. Ἐξάλλου, καί ἱστορικά ἄν τό δεῖ κανείς θά διαπιστώσει πώς ἠ Ἁγια-Σοφιά ἀποτέλεσε τό κέντρο, τό χῶρο μέσα στόν ὁποῖο ἐξελίχθηκαν γεγονότα σημαντικά καί ἀξιομνημόνευτα: μέσα σ' αὐτήν γινόταν, κυρίως μετά τόν 7ο αἰ., μέ τήν πρέπουσα ἐπισημότητα ἡ στέψη τῶν αὐτοκρατόρων ἀπό τόν πατριάρχη· ἐδῶ ἀναπέμφθηκαν οἱ πρῶτες εύχαριστήριες εὐχές μετά τήν ἐκδίωξη ἀπό τήν «θεοφύλακτον πόλιν» τῶν Σταυροφόρων κατακτητῶν στά 1261· κάτω ἀπό τό θόλο της ὑψώθηκαν στεντόρειες οἱ κραυγές τοῦ λαοῦ κατά τῶν σχεδίων πού ὁδηγοῦσαν στήν ἕνωση μέ τούς παπικούς, δηλ. στήν οὐσιαστική ὑποδούλωση τῶν ὀρθοδόξων στόν Πάπα· τέλος, στήν Ἁγια-Σοφιά παίχτηκε ἡ πιό συγκλονιστική σκηνή τοῦ δράματος τῆς αὐτοκρατορίας πού ψυχορραγοῦσε, μέ τήν τελευταία Λειτουργία, λίγες ὧρες πρίν τήν Ἅλωση. Ἐδῶ, μέσα στ’ Ἅγιο Βῆμα, ἀναπαύεται ὁ Μαρμαρωμένος Βασιλιάς, καρτερῶντας τήν ὥρα νά ξαναπάρει τό σπαθί καί τό θρόνο, γιά ν’ ἀναστηθεῖ τό Γένος καί ἡ αὐτοκρατορία του. Καθώς τά ἀναλογιζόμαστε ὅλα αὐτά, δέ μᾶς φαίνεται διόλου ἀδικαιολόγητη ἡ λαϊκή ἐκείνη παράδοση κατά τήν ὁποία ὁ Θεός πῆρε ἀπό εὐσπλαχνία τόν Ἰουστινιανό στόν Παράδεισο, μόνο καί μόνο ἐπειδή ἔχτισε τή Μεγάλη Ἐκκλησία…

            Καί μετά τήν Ἅλωση, τό μεγαλεῖο τῆς Ἁγια-Σοφιᾶς ὄχι μόνο δέν ἔσβησε ἀλλά ἀναδείχθηκε ἀκόμη περισσότερο. Μπορεῖ νά ἔγινε τζαμί στό ὁποῖο οἱ Ὀθωμανοί λάτρευαν τό θεό τους. Μπορεῖ νά μήν ἀκούγονταν πλέον ἐκεῖ ψαλμωδίες, οὔτε νά ἀναπέμπονταν δοξολογίες καί ἱκεσίες πρός τόν ἀληθινό Θεό. Ἐκεῖ μέσα ὅμως, ἐξακολούθησε νά ζεῖ ἕνα κομμάτι, τό κυριότερο, τῆς ψυχῆς τοῦ Γένους. Πεντακόσια καί πλέον χρόνια μετά, ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία συνεχίζει νά μιλᾶ στίς ψυχές ὅλων μας, ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων, καί μέ τό μυστικό καί ὑπερκόσμιο φῶς τοῦ κάλλους της ἀκτινοβολεῖ πρός κάθε πλευρά καί διαλαλεῖ τό μεγαλεῖο τῆς Ὀρθοδοξίας.

Ἡ Ἁγια-Σοφιά σήμερα

Ὀκτώβριος τοῦ 1991. Ἕνας ξένος πού βρίσκεται στήν Πόλη θέλει νά ἐπισκεφτεῖ τήν Ἁγια-Σοφιά. Φτάνοντας στό ναό, διαπιστώνει ὅτι εἶναι κλειστός –εἶναι Δευτέρα καί ὁ ναός/μουσεῖο εἶναι κλειστός. Οἱ Τοῦρκοι ἁρμόδιοι σπεύδουν νά ἐξυπηρετήσουν τόν ἐπισκέπτη καί μετά ἀπό σύντομες συνεννοήσεις ὁ ναός ἀνοίγει τίς πόρτες του. Βλέπετε, ὁ ἐπισκέπτης αὐτός δέν εἶναι καθόλου τυχαῖο πρόσωπο. Εἶναι ὁ Πατριάρχης πασῶν τῶν Ρωσιῶν Ἀλέξιος ὁ Β΄. Βρέθηκε στήν Πόλη γιά νά παραστεῖ στήν κηδεία τοῦ ἐκλιπόντος Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Δημητρίου καί ἐκμεταλλεύεται τήν εὐκαιρία γιά ἐπίσκεψη στό ναό. Ὁ Πατριάρχης Ἀλέξιος καί ἡ πολυμελής ἀκολουθία του εἰσέρχονται στό ναό. Μαζί καί κάποιοι Ἐλληνοαμερικανοί, ἀλλά καί εὐρωβουλευτές πού ἐπισκέπτονται τήν Πόλη. Ξαφνικά, μέσα στήν ἡσυχία ἀκούγεται ψαλμωδία. Ὁ Ἀλέξιος ψάλλει. Ψάλλει, στή ρωσική φυσικά, «Τῇ ὑπερμάχῳ Στρατηγῷ τά νικητήρια…». Οἱ Τοῦρκοι φύλακες σπεύδουν νά τοῦ ὑπενθυμίσουν, εὐγενικά ἀλλά καί αὐστηρά ὅτι ἀπαγορεύονται τά «ᾄσματα» διότι πρόκειται γιά μουσεῖο - ὁ Ἀλέξιος ὅμως συνεχίζει ὥσπου τελειώνει τό «νικητήριον». Καί εἶναι τρομερά συγκινημένος, δάκρυα κυλοῦν ἀπό τά μάτια του. Ἀργότερα, ἀπευθυνόμενος στούς ξένους εἶπε: «γιά μένα ἦταν ὄνειρο ζωῆς νά ἐπισκεφτῶ τό ναό τῆς Ἁίας Σοφίας καί τό Πατριαρχεῖο. Δέν ξέρετε τί σημαίνει γιά μᾶς ἡ Κωνσταντινούπολη καί τό Πατριαρχεῖο».

            Ἀγαπητοί φίλοι,

            ἐπέλεξα αὐτό τό περιστατικό (θά μποροῦσε νά ἀναφέρει κανείς πολυάριθμα παρόμοια) γιά νά καταδειχθεῖ αὐτό πού τονίστηκε καί παραπάνω, ὅτι ἡ Ἁγιά-Σοφιά παραμένει καί σήμερα φωτεινό σύμβολο, ὄχι μόνο γιά μᾶς τούς Ἕλληνες ἀλλά καί γιά κάθε Ὀρθόδοξο, ὅπου γῆς.

            Παραμένει σύμβολο, κι ἄς ἔχει βεβηλωθεῖ ἀπό τούς Ἀγαρηνούς· ἄς στέκεται αἰχμαλωτισμένη, φυλακισμένη ἀνάμεσα στούς τέσσερις μιναρέδες· ἄς ἀφαιρέθηκε ἀπό τήν κορυφή της ὁ Τίμιος Σταυρός· ἄς ἔπαυσε νά τελεῖται ἐκεῖ ἡ Θεία Λειτουργία ἐδῶ καί αἰῶνες…

            Μέ τή μεγαλόπρεπη παρουσία της καί τήν κραυγάζουσα σιωπή της, διακηρύσσει τό μεγαλεῖο τοῦ Γένους τῶν Ὀρθοδόξων.

 

http://img.pathfinder.gr/clubs/files/15954/2.html