Το καλοκαίρι του ’74 ο λόφος της Μακεδονίτισσας έμοιαζε με έρημη γη. Υπήρχαν ελάχιστα σπίτια στην ευρύτερη περιοχή και σε κάποιο σημείο πετούσαν μπάζα. Ο Στέλιος Παπαστυλιανού υπηρετούσε στο Πυροβολικό και είχε κληθεί σε επιστράτευση. Θυμάται ότι το βράδυ της άφιξης των Νοράτλας και εκείνος τα πέρασε για τουρκικά.
«Ρίχναμε με ό,τι είχε ο καθένας, μέχρι και με τα περίστροφα -τόσο χαμηλά πετούσε, ήταν πτήση προσγείωσης. Εδώ και 42 χρόνια αυτό είναι βάρος στην ψυχή μου», λέει όταν τον συναντάμε στο ίδιο σημείο. Μετά την κατάρριψη του «Νίκη 4» διηγείται ότι ο ίδιος και άλλοι άνδρες με δύο τζιπ διέσχισαν τα χωράφια και έσπευσαν στο σημείο για να συλλάβουν, όπως νόμιζαν, Τούρκους πιλότους.
Τότε διαπίστωσαν το λάθος.
Όπως έγινε αργότερα γνωστό, τα σώματα 16 πεσόντων εκσφενδονίστηκαν εκτός του αεροσκάφους και περισυνελέγησαν. Δεκαπέντε σοροί όμως εγκλωβίστηκαν σε αυτό. Πριν από το πρώτο φως, το σημείο καλύφθηκε με χώμα και μπάζα. Ο κ. Παπαστυλιανού εκτιμά ότι η απόκρυψη έγινε τότε για να μη φανεί την επομένη ότι είχε έρθει στην Κύπρο η ελληνική αεροπορία.
Η μαρτυρία του κ. Παπαστυλιανού ότι εκεί πιθανόν να υπάρχουν σοροί αποδείχθηκε πολύτιμη για τον κ. Καλλή. Μέχρι τότε διαδίδονταν αντιφατικές πληροφορίες. Κάποιοι έλεγαν ότι δεν είδαν πτώματα στην άτρακτο, άλλοι υποστήριζαν ότι οι σοροί είχαν τοποθετηθεί σε ομαδικό τάφο ή ότι είχαν εναποτεθεί σε καλαμιώνα.
Ο επίτροπος Προεδρίας για Ανθρωπιστικά Θέματα Φώτης Φωτίου ανέλαβε το πολιτικό ρίσκο, και σε συνεργασία με τον κ. Καλλή και ομάδες ειδικών επιστημόνων, προχώρησε στην εκταφή. Δεν αντιμετώπιζαν μόνο τη δυσπιστία ή τη μυθοπλασία αρκετών. Θα έπρεπε να διαλύσουν ένα εμβληματικό μνημείο της Κύπρου, σε μια πυκνοκατοικημένη πλέον περιοχή. Η πίεση ήταν μεγάλη καθώς μπορεί να μην έβρισκαν κάτι. Οπως λένε όμως όσοι εργάστηκαν σε αυτή την έρευνα, το αίσθημα ευθύνης απέναντι στους συγγενείς πεσόντων υπερίσχυσε.
«Είχαμε εθνική και ηθική υποχρέωση απέναντι στους συγγενείς, απέναντι στην Ελλάδα, γιατί αυτά τα παιδιά ήρθαν εδώ σε δύσκολες συνθήκες για τον τόπο, για να υπερασπιστούν αυτά τα εδάφη», λέει ο κ. Φωτίου.
Ο τύμβος είχε ύψος τρία μέτρα από το έδαφος. Τα πρώτα ευρήματα όμως προέκυψαν στα 30 εκατοστά όπου εντοπίστηκε τεμάχιο του αεροσκάφους.
Τμήμα του αεροσκάφους που βρέθηκε στις ανασκαφές.
Πυροτεχνουργοί της Εθνικής Φρουράς σάρωναν πρώτα τον χώρο για εκρηκτικά
και επέτρεπαν μετά σε αρχαιολόγους και ανθρωπολόγους να εργαστούν στην
τομή. Σε κάποιες από αυτές τις σαρώσεις βρήκαν και χειροβομβίδες.
Ο κ. Καλλής χαρακτηρίζει κάθε ημέρα «ένα μαρτύριο αβεβαιότητας» καθώς δεν ήξεραν τι θα ανακαλύψουν. «Η αναμονή ήταν κουραστική. Να πηγαίνεις κάθε μέρα και να επιστρέφεις σπίτι χωρίς να έχεις βρει οστά», λέει ο αρχαιολόγος Ανδρέας Σκίτσα. Ώσπου, έπειτα από δύο εβδομάδες ερευνών, έγινε η αρχή.
«Συνολικά παραλάβαμε 268 σκελετικά δείγματα», λέει ο δρ Μάριος Καριόλου. «Ανησυχούσαμε μήπως είχαν ποτιστεί με καύσιμα και λάδια που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά την έκβαση των γενετικών εξετάσεων».
Το έργο των ειδικών δυσκόλευε, επειδή δεν γνώριζαν ακριβώς πόσα άτομα θα εντόπιζαν σε αυτή την έρευνα, αλλά και λόγω του αριθμού των δειγμάτων. Η διαδικασία εξέτασής τους ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2016 και ολοκληρώθηκε τον περασμένο Ιούνιο. Τελικά το Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου ταυτοποίησε το 91% αυτών των δειγμάτων καταλήγοντας στις αναγνωρίσεις 15 πεσόντων. Ο δρ. Καριόλου παρομοιάζει αυτή την έρευνα με τη συναρμολόγηση των κομματιών ενός παζλ.
Ο δρ. Μάριος Καριόλου (αριστερά) έχει εκπαιδευτεί στις ΗΠΑ, την πρώτη
χώρα που χρησιμοποίησε γενετικό υλικό από τη δεκατία του ΄90 για την
αναγνώριση θυμάτων πολέμου. Όπως εξηγεί, η διαδικασία ταυτοποίησης σε
τέτοιου είδους προγράμματα περιλαμβάνει αυστηρές διαδικασίες. Οι
εξετάσεις επαναλαμβάνονται δύο και τρεις φορές, σε διαφορετικές ημέρες
και αφού καθαριστεί το εργαστήριο, ενώ επιτρέπεται συγκεκριμένος αριθμός
δειγμάτων να εξετάζεται κάθε φορά για να μην προκύψει κάποιο λάθος.
(Φωτογραφίες: Enri Canaj)
Σε κάποιο στάδιο της ανασκαφής, βρέθηκε λίγο μακριά από το σημείο μια γνάθος. Η εξέταση DNA έδειξε ότι ανήκε στον Ηλία Δαλαμάγκα. «Ήταν δικαίωση διότι έφυγε αυτό το βάρος που είχα απέναντι σε αυτή την οικογένεια», λέει ο κ. Καλλής, που σε εκείνη την επίσκεψη στο Μεσοχώρι είχε δώσει προσωπική υπόσχεση στον Δαλαμάγκα ότι θα επιστραφεί ο αδελφός του.
Είναι απόγευμα Δευτέρας όταν το λεωφορείο με τους συγγενείς πεσόντων του
Νοράτλας «Νίκη 4» φτάνει έξω από το Ανθρωπολογικό Εργαστήριο. Σε αυτό
το βιομηχανικού τύπου κτίριο στη Λευκωσία τους περιμένουν κάποιες από
τις απαντήσεις που έψαχναν εδώ και 42 χρόνια.
Σε ένα μεγάλο τραπέζι βρίσκονται αντικείμενα που αποκάλυψαν οι ανασκαφές: ένα σχεδόν άθικτο πλαστικό παγούρι, ένα περίστροφο, μια λόγχη, κέρματα και πολλές σφαίρες. Τα φτερά του αεροπλάνου έγιναν σκόνη η οποία φυλάσσεται σε δεκάδες χάρτινες σακούλες.
Το παγούρι, η λόγχη, το περίστροφο και οι σφαίρες που βρέθηκαν από τις ανασκαφές στο σημείο συντριβής του Νοράτλας.
Σε δύο λείψανα βρέθηκαν ένας σταυρός και μια αλυσίδα. «Τα αντικείμενα δεν είναι πολλά που είχαμε να δώσουμε πίσω. Οι στολές έχουν καταστραφεί, κάποια κομμάτια από παπούτσια ή κουμπιά δεν είναι σημαντικά. Είχα συγκινηθεί πολύ όμως όταν εντοπίστηκε ο σταυρός», λέει η αρχαιολογική λειτουργός Ελενα Στυλιανού που συντόνιζε ομάδες Κυπρίων και ξένων ειδικών στην ανασκαφή.
Στην κεντρική αίθουσα του πρώτου ορόφου λευκά πανιά σκεπάζουν τα λείψανα και προσωπικά αντικείμενα των 16 πεσόντων (πέρα από τους 15 ταυτοποιήθηκε με τη μέθοδο DNA και ένας που είχε ταφεί άναρχα στο στρατιωτικό κοιμητήριο Λακατάμιας). Σε κάθε συγγενή δίνεται φάκελος με τα δεδομένα των γενετικών εξετάσεων και χάρτης με τα ακριβή σημεία όπου εντοπίστηκαν τα οστά κάθε πεσόντος στον τύμβο.
Στον Μανώλη Δαλαμάγκα δόθηκε αυτός ο χάρτης. Οι πορτοκαλί βούλες
αντιστοιχούν στα σημεία όπου εντοπίστηκαν οστά ή προσωπικά αντικείμενα
του αδερφού του, Ηλία.
Πρώτος βγαίνει από την αίθουσα ο Μανώλης Δαλαμάγκας. «Είδα τους ήρωες όλους διαλυμένους. Είδα τον αδερφό μου, όλα τα οστά διαλυμένα. Για την πατρίδα τα δίνεις όλα», μας λέει.
Το επόμενο πρωί στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας, που έχει αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή, πραγματοποιείται επίσημη τελετή. Ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης και ο υπουργός Αμυνας της Ελλάδας Πάνος Καμμένος επαναλαμβάνουν την ίδια συγγνώμη.
Αυτές οι οικογένειες δεν ήρθαν αντιμέτωπες μόνο με λάθη του παρελθόντος. Κάποιες επί χρόνια αισθάνονταν ότι τους είχαν εμπαίξει. Πριν από δεκαετίες, όταν η Αθανασία Σφουντούρη παρέλαβε τα λάθος οστά, κανείς δεν την περίμενε από την επίσημη ελληνική πολιτεία στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού.
Αργότερα, το Γενικό Λογιστήριο ζήτησε από την οικογένεια να επιστρέψει 300.000 δραχμές. Τους είπαν ότι από λάθος είχε εκδοθεί πολεμική σύνταξη. Χρειάστηκε να φτάσουν στο Ελεγκτικό Συνέδριο για να δικαιωθούν. Όπως λέει, αυτά τα χρόνια εισέπραξε «πίκρα και αδιαφορία».
Στον σύλλογο «Κομάντος ’74» αναφέρουν ότι μόλις το 1998 με σχετικό νόμο αναγνωρίστηκαν ως πολεμιστές Κύπρου οι μετέχοντες στην επιχείρηση «ΝΙΚΗ». Ωστόσο, όπως τονίζουν, μέχρι και σήμερα σε πάνω από 100 συμπολεμιστές τους δεν έχει απονεμηθεί το αναμνηστικό μετάλλιο Κύπρου.
Βλέποντας λάθη και παραλείψεις τόσων ετών, και άλλοι συγγενείς δίσταζαν να δώσουν δείγματα για εξετάσεις DNA. Η Λεμονιά Χατζοπούλου από το Διδυμότειχο, που έχασε τον αδελφό της Χρήστο στο «Νίκη 4», έδωσε τελικά γενετικό υλικό γιατί κατάλαβε ότι θα βοηθούσε να διαλευκανθούν και άλλες υποθέσεις πεσόντων ή εύρεσης αγνοουμένων.
«Μας έδωσαν μαθήματα ανθρωπιάς και μεγαλοσύνης αυτοί οι άνθρωποι, τους ευχαριστώ», λέει ο κ. Καλλής.
«Αυτές οι οικογένειες ζούσαν τη θλίψη και τον πόνο τους με καρτερία», συμπληρώνει η Μαρία Καλμπουρτζή, πρόεδρος της Πανελλήνιας Επιτροπής Συγγενών Αδήλωτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων Κυπριακής Τραγωδίας που προσπαθεί να επουλώσει ακόμη μία ανοιχτή πληγή εκείνης της περιόδου. Από τους 1.508 Ελληνοκύπριους αγνοουμένους, μέχρι σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί οι 518.
Ο Μανώλης Δαλαμάγκας στον τάφο του αδερφού του. (Φωτογραφία: Enri Canaj)
Στο Μεσοχώρι ο Μανώλης Δαλαμάγκας ένιωθε ικανοποίηση. Είχε αντέξει τις χημειοθεραπείες και την πολυετή αναμονή. Πλέον είχε φέρει στο χωριό τον αδελφό του.
Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Κάμερα: ENRI CANAJ & ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΟΥΤΑΦΗΣ
Μοντάζ: ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΓΙΑΝΝΙΚΟΥ
Γραφικό βίντεο: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΝΑΚΑΣ
Βίντεο αρχείου: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ
Σχεδίαση σελίδας: VALENTINA VILLEGAS NIKAS
Πηγή: Καθημερινή
Ο κ. Καλλής χαρακτηρίζει κάθε ημέρα «ένα μαρτύριο αβεβαιότητας» καθώς δεν ήξεραν τι θα ανακαλύψουν. «Η αναμονή ήταν κουραστική. Να πηγαίνεις κάθε μέρα και να επιστρέφεις σπίτι χωρίς να έχεις βρει οστά», λέει ο αρχαιολόγος Ανδρέας Σκίτσα. Ώσπου, έπειτα από δύο εβδομάδες ερευνών, έγινε η αρχή.
«Συνολικά παραλάβαμε 268 σκελετικά δείγματα», λέει ο δρ Μάριος Καριόλου. «Ανησυχούσαμε μήπως είχαν ποτιστεί με καύσιμα και λάδια που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά την έκβαση των γενετικών εξετάσεων».
Το έργο των ειδικών δυσκόλευε, επειδή δεν γνώριζαν ακριβώς πόσα άτομα θα εντόπιζαν σε αυτή την έρευνα, αλλά και λόγω του αριθμού των δειγμάτων. Η διαδικασία εξέτασής τους ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2016 και ολοκληρώθηκε τον περασμένο Ιούνιο. Τελικά το Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου ταυτοποίησε το 91% αυτών των δειγμάτων καταλήγοντας στις αναγνωρίσεις 15 πεσόντων. Ο δρ. Καριόλου παρομοιάζει αυτή την έρευνα με τη συναρμολόγηση των κομματιών ενός παζλ.
Σε κάποιο στάδιο της ανασκαφής, βρέθηκε λίγο μακριά από το σημείο μια γνάθος. Η εξέταση DNA έδειξε ότι ανήκε στον Ηλία Δαλαμάγκα. «Ήταν δικαίωση διότι έφυγε αυτό το βάρος που είχα απέναντι σε αυτή την οικογένεια», λέει ο κ. Καλλής, που σε εκείνη την επίσκεψη στο Μεσοχώρι είχε δώσει προσωπική υπόσχεση στον Δαλαμάγκα ότι θα επιστραφεί ο αδελφός του.
Αναζητώντας απαντήσεις
Σε ένα μεγάλο τραπέζι βρίσκονται αντικείμενα που αποκάλυψαν οι ανασκαφές: ένα σχεδόν άθικτο πλαστικό παγούρι, ένα περίστροφο, μια λόγχη, κέρματα και πολλές σφαίρες. Τα φτερά του αεροπλάνου έγιναν σκόνη η οποία φυλάσσεται σε δεκάδες χάρτινες σακούλες.
Σε δύο λείψανα βρέθηκαν ένας σταυρός και μια αλυσίδα. «Τα αντικείμενα δεν είναι πολλά που είχαμε να δώσουμε πίσω. Οι στολές έχουν καταστραφεί, κάποια κομμάτια από παπούτσια ή κουμπιά δεν είναι σημαντικά. Είχα συγκινηθεί πολύ όμως όταν εντοπίστηκε ο σταυρός», λέει η αρχαιολογική λειτουργός Ελενα Στυλιανού που συντόνιζε ομάδες Κυπρίων και ξένων ειδικών στην ανασκαφή.
Στην κεντρική αίθουσα του πρώτου ορόφου λευκά πανιά σκεπάζουν τα λείψανα και προσωπικά αντικείμενα των 16 πεσόντων (πέρα από τους 15 ταυτοποιήθηκε με τη μέθοδο DNA και ένας που είχε ταφεί άναρχα στο στρατιωτικό κοιμητήριο Λακατάμιας). Σε κάθε συγγενή δίνεται φάκελος με τα δεδομένα των γενετικών εξετάσεων και χάρτης με τα ακριβή σημεία όπου εντοπίστηκαν τα οστά κάθε πεσόντος στον τύμβο.
Πρώτος βγαίνει από την αίθουσα ο Μανώλης Δαλαμάγκας. «Είδα τους ήρωες όλους διαλυμένους. Είδα τον αδερφό μου, όλα τα οστά διαλυμένα. Για την πατρίδα τα δίνεις όλα», μας λέει.
Η συγγνώμη
«Θέλω να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε αυτές τις οικογένειες για την υπομονή. Μας έδιναν οι ίδιοι θάρρος να προχωρήσουμε», δηλώνει ο κ. Φωτίου. «Θέλω να πω και ένα μεγάλο συγγνώμη εκ μέρους της πολιτείας γιατί καθυστερήσαμε 42 χρόνια να δώσουμε οστά και να γίνουν οι κηδείες».Το επόμενο πρωί στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας, που έχει αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή, πραγματοποιείται επίσημη τελετή. Ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης και ο υπουργός Αμυνας της Ελλάδας Πάνος Καμμένος επαναλαμβάνουν την ίδια συγγνώμη.
Αυτές οι οικογένειες δεν ήρθαν αντιμέτωπες μόνο με λάθη του παρελθόντος. Κάποιες επί χρόνια αισθάνονταν ότι τους είχαν εμπαίξει. Πριν από δεκαετίες, όταν η Αθανασία Σφουντούρη παρέλαβε τα λάθος οστά, κανείς δεν την περίμενε από την επίσημη ελληνική πολιτεία στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού.
Αργότερα, το Γενικό Λογιστήριο ζήτησε από την οικογένεια να επιστρέψει 300.000 δραχμές. Τους είπαν ότι από λάθος είχε εκδοθεί πολεμική σύνταξη. Χρειάστηκε να φτάσουν στο Ελεγκτικό Συνέδριο για να δικαιωθούν. Όπως λέει, αυτά τα χρόνια εισέπραξε «πίκρα και αδιαφορία».
Στον σύλλογο «Κομάντος ’74» αναφέρουν ότι μόλις το 1998 με σχετικό νόμο αναγνωρίστηκαν ως πολεμιστές Κύπρου οι μετέχοντες στην επιχείρηση «ΝΙΚΗ». Ωστόσο, όπως τονίζουν, μέχρι και σήμερα σε πάνω από 100 συμπολεμιστές τους δεν έχει απονεμηθεί το αναμνηστικό μετάλλιο Κύπρου.
Βλέποντας λάθη και παραλείψεις τόσων ετών, και άλλοι συγγενείς δίσταζαν να δώσουν δείγματα για εξετάσεις DNA. Η Λεμονιά Χατζοπούλου από το Διδυμότειχο, που έχασε τον αδελφό της Χρήστο στο «Νίκη 4», έδωσε τελικά γενετικό υλικό γιατί κατάλαβε ότι θα βοηθούσε να διαλευκανθούν και άλλες υποθέσεις πεσόντων ή εύρεσης αγνοουμένων.
«Μας έδωσαν μαθήματα ανθρωπιάς και μεγαλοσύνης αυτοί οι άνθρωποι, τους ευχαριστώ», λέει ο κ. Καλλής.
«Αυτές οι οικογένειες ζούσαν τη θλίψη και τον πόνο τους με καρτερία», συμπληρώνει η Μαρία Καλμπουρτζή, πρόεδρος της Πανελλήνιας Επιτροπής Συγγενών Αδήλωτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων Κυπριακής Τραγωδίας που προσπαθεί να επουλώσει ακόμη μία ανοιχτή πληγή εκείνης της περιόδου. Από τους 1.508 Ελληνοκύπριους αγνοουμένους, μέχρι σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί οι 518.
Ο επαναπατρισμός
Για τις περισσότερες οικογένειες πεσόντων του «Νίκη 4» ο κύκλος έκλεισε όταν με πτήση C-130 επαναπατρίστηκαν ο επισμηνίας Ηλίας Ανθιμος και οι καταδρομείς Ανδρέας Αναστασόπουλος, Κοσμάς Γιαννακάκης, Στέφανος Γιαννάκος, Ηλίας Δαλαμάγκας, Αντώνιος Ζησιμόπουλος, Χρήστος Λιγδής, Σπυρίδων Μανιάτης, Αιμίλιος Μονιάς, Γεώργιος Νάκος, Στυλιανός Πρινιανάκης, Νικόλαος Σκιαδαρέσης, Ευάγγελος Τσάκωνας, Σωτήριος Τζούρας, Χρήστος Χατζόπουλος, Αθανάσιος Χριστόπουλος. Απομένει η ταυτοποίηση άλλων τριών πεσόντων του αεροσκάφους.
Στο Μεσοχώρι ο Μανώλης Δαλαμάγκας ένιωθε ικανοποίηση. Είχε αντέξει τις χημειοθεραπείες και την πολυετή αναμονή. Πλέον είχε φέρει στο χωριό τον αδελφό του.
Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Κάμερα: ENRI CANAJ & ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΟΥΤΑΦΗΣ
Μοντάζ: ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΓΙΑΝΝΙΚΟΥ
Γραφικό βίντεο: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΝΑΚΑΣ
Βίντεο αρχείου: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ
Σχεδίαση σελίδας: VALENTINA VILLEGAS NIKAS
Πηγή: Καθημερινή
ΚΥΠΡΟΣ ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου