ΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ : ΕΣΑΠ, Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ

Του Ιωάννη Αθανασόπουλου, Ιστορικού, Πτυχιούχου της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, κατεύθυνση Ιστορίας.

Η ιστορία της Εθνικής Αντίστασης μέχρι τώρα έχει επικεντρωθεί περισσότερο στην μελέτη των δυο μεγαλύτερων οργανώσεων, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Περισσότερο στην πρώτη, με την έκδοση πολλών μελετών και βιβλίων, που συχνά προπαγανδίζουν την τότε κομματική γραμμή παρά την αντικειμενική ιστορική αλήθεια.

Η όποια μελέτη ή έστω παρουσίαση μικρότερων αλλά πολύ σημαντικών αντιστασιακών οργανώσεων, γίνεται συνήθως με απαξιωτικό τρόπο. Ιδιαίτερα εάν οι οργανώσεις αυτές δεν εντάχθηκαν ή δεν είχαν αγαστή συνεργασία με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Μια τέτοια περίπτωση αποτελεί η οργάνωση «Εθνικός Στρατός Απελευθερωτικής Προσπάθειας» (ΕΣΑΠ), που έδρασε στη Δυτική Θεσσαλία.

Υπήρξε δημιούργημα του Ταγματάρχη Γεωργίου Κωστόπουλου, απότακτου αξιωματικού του Κινήματος του 1935, και επίσημα η δράση της ξεκίνησε στις 16 Νοεμβρίου 1942. Προηγουμένως ο Κωστόπουλος είχε μυηθεί μέσω ενός φίλου του στο τοπικό ΕΑΜ, αλλά δεν είχε ορκισθεί εξαιτίας της επιθυμίας του να διαβάσει πρώτα το Καταστατικό του, κάτι το οποίο δεν συνέβη ποτέ. Τότε ο Κωστόπουλος αντιλαμβανόμενος ότι πίσω από το ΕΑΜ βρισκόταν το ΚΚΕ κράτησε ιδιαίτερα επιφυλακτική στάση.

Η αρχική δύναμη του ΕΣΑΠ έφτανε στις αρχές του 1943 τους 250 αντάρτες. Ωστόσο ο Κωστόπουλος ήδη από τα τέλη του 1942 προσπαθούσε να διευρύνει την οργάνωσή του. Από τα τέλη Δεκεμβρίου 1942 δέχθηκε την ομάδα του Κωστορίζου (25 ανταρτών), που εγκατέλειψε τον ΕΛΑΣ του Βελουχιώτη εξαιτίας της διαφωνίας τους με το σχέδιο διάλυσης της οργάνωσης του Ζέρβα, που είχε οργανώσει ο ίδιος ο Βελουχιώτης μετά την επιχείρηση Χάρλινγκ. Τότε ο ΕΛΑΣ επικήρυξε τον «προδότη» Κωστορίζο και τους άνδρες του και έλαβε την αφορμή να επιτεθεί κατά του Ζέρβα, νομίζοντας ότι εκεί κατέφυγαν οι «αποστάτες». Η ουσία όμως είναι ότι αυτοί εντάχθηκαν στον ΕΣΑΠ αν και αρχικά είχαν σκοπό να φτάσουν στο αρχηγείο του ΕΔΕΣ.

Την ίδια περίοδο, τον Δεκέμβριο του 1942, ο Κωστόπουλος προσπαθεί να συνεννοηθεί με άλλες Εθνικές Οργανώσεις και ξεκινά επαφή με τον στρατηγό Ζέρβα. Στις 18 Δεκεμβρίου έγραφε ο ίδιος:

Στρατηγέ μου,

Έλαβα το γράμμα σας και βρέθηκα στην ευχάριστο θέσι να έλθω εις επικοινωνίαν μαζί σας, πράγμα που από πολλού χρόνου επιθυμούσα. Επειδή δέ ο απεσταλμένος σας μου εδήλωσε ότι η επιθυμία μου αυτή συμπτίπτει με την ιδικήν σας, σας παρακαλώ να μου ορίσητε προσπωπικήν συνέντευξιν εις σύντομον χρόνον και τόπον εκείνον που ο απεσταλμένος σας γνωρίζει προφορικώς. Πιστεύω ακραδάντως ότι η προσωπική επαφή θα επιλύσει πολλάς εκκρεμότητας.

Πίνδος, 18 Δεκ. 1942

Ο αρχηγός Δυτικής Θεσσαλίας

Γεώργιος Κωστόπουλος

Αρχές του 1943 αρχίζει να κινητοποιείται το «πανδημοκρατικό» αντάρτικο, που είχε ως στόχο να ενώσει τις οργανώσεις που είχαν ως αποκλειστικό σκοπό τον πόλεμο κατά του κατακτητή και την απελευθέρωση της Ελλάδας. Το σχέδιο εκπονήθηκε από τον Έντυ Μάγιερς, αρχηγό της Βρετανικής Αποστολής στην Ελλάδα και τους απότακτους βενιζελικούς αξιωματικούς Ναπολέοντα Ζέρβα και Στέφανο Σαράφη. Εν τω μεταξύ ο Σαράφης είχε αναπτύξει τις σχέσεις του με τον Κωστόπουλο και είχε οριστεί ουσιαστικά «συναρχηγός» του ΕΣΑΠ. Σκοπός του ήταν να δημιουργήσει τις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών Θεσσαλίας, όπως είχε συμφωνήσει με τους Μάγιερς και Ζέρβα.

Το σχέδιο των τριών είχε ως σκοπό να σταματήσει τον εμφύλιο που το ΚΚΕ είχε αποφασίσει να εφαρμόσει ήδη από τον Δεκέμβριο του 1942. Ωστόσο ένα γεγονός – σταθμός στην εξέλιξη της υπόθεσης του αντάρτικου της Δυτικής Θεσσαλίας άλλαξε τα δεδομένα. Αυτό ήταν ο αφοπλισμός της οργάνωσης των Κωστόπουλου – Σαράφη από δυνάμεις του ΕΛΑΣ.

Ο αφοπλισμός του ΕΣΑΠ από τον ΕΛΑΣ

Ο υπεύθυνος του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην περιοχή της Θεσσαλίας, Κώστας Καραγιώργης, αναστατώθηκε όταν έμαθε πως ο Σαράφης είχε ανέβει στα βουνά για να ενώσει τις Εθνικές Οργανώσεις. Χαρακτηρίστηκε αμέσως σαν «ταξικός εχθρός» που έπρεπε να εξουδετερωθεί με το όποιο τίμημα. Σε διαφορετική περίπτωση το μονοπώλιο του ΕΛΑΣ στην αντίσταση θα κινδύνευε σοβαρά. Τότε καταστρώθηκε ένα λεμπτομερές σχέδιο που είχε ως στόχο να πλανέψει τον Κωστόπουλο, δείχνοντας του αρχικά φιλική διάθεση και επιθυμία συνεργασίας κατά των κατακτητών.

Στις 23 Φεβρουαρίου 1943, ο Κωστόπουλος ενημερώνεται από τους αντάρτες του ότι ο Καπετάν Κόζιακας του ΕΛΑΣ (Θωμάς Πάλλας κατά κόσμον) έρχεται προς τα μέρη που ήλεγχε ο ΕΣΑΠ και ζητά συνεννοήσεις με στόχο τη συνεργασία των δύο οργανώσεων. Ο Κωστόπουλος δέχθηκε. Στην αρχή το κλίμα δεν ήταν φιλικό. Ο Σαράφης θα γράψει για την συνάντηση εκείνη (Ο ΕΛΑΣ, σ. 79): «[…] Συστηθήκαμε επίσης και ο Κωστόπουλος πρόσθεσε: «Τι Κόζιακας, ποιό είναι το πραγματικό σου όνομα;». Εκείνος απάντησε πως το πραγματικό του όνομα είναι υποχρεωμένος να κρατάει μυστικό, σύμφωνα με τις αρχές της οργάνωσής του. Ο Κωστόπουλος σε τόνο οξύ είπε πως μόνον οι κακοποιοί κρύβουν το όνομά τους και η κατάσταση οξύνθηκε».

Η συνέχεια ωστόσο ήταν πιο φιλική. Ο Κόζιακας σταλμένος από τον Καραγιώργη είχε στόχο να κατασκοπεύσει τον «εχθρό». Την δυναμική του και κυρίως τον ρόλο του Σαράφη. Η πρώτη συνάντηση δεν είχε αποτέλεσμα. Ορίστηκε όμως νέα στο Μοναστήρι του Ντούσικου, όπου είχαν εγκατασταθεί ο Σαράφης, ο Κωστόπουλος και οι αντάρτες του ΕΣΑΠ. Ο Κόζιακας ζήτησε εσκεμμένα προσωρινή αναβολή της συνάντησης και προχώρησε στη β’ φάση του σχεδίου. Άντρες του ΕΛΑΣ συνέλαβαν στην Καρδίτσα τον ταγματάρχη Αντωνόπουλο, φίλο και συνεργάτη του Κωστόπουλου, που ανέβαινε στο βουνό για να ενταχθεί στον ΕΣΑΠ. Η είδηση όπως ήταν βέβαιο έφτασε άμεσα στα αυτιά του Κωστόπουλου. Άμεσα ο ίδιος με τον Σαράφη και την δύναμή τους φτάνουν στο Βούνεσι όπου είχε το τοπικό αρχηγείο του ο ΕΛΑΣ και ζητούν την άμεση απελευθέρωση του ταγματάρχη Αντωνόπουλου. Καθώς ήταν βράδυ όμως, πείσθηκαν από τον Νικηταρά του ΕΛΑΣ να αναπαυθούν και να συζητήσουν το επόμενο πρωί.

Γύρω στις 3 τα ξημερώματα και ενώ η αποστολή του ΕΣΑΠ αναπαυόταν δύναμη του ΕΛΑΣ εισβάλει στα καταλύματα και αφοπλίζει όλους τους αντάρτες της οργάνωσης. Ημερομηνία του αφοπλισμού του ΕΣΑΠ και οριστικού θρυμματισμού των σχεδίων για το μεγάλο και ενιαίο πανδημοκρατικό αντάρτικο ήταν η 3η Μαρτίου 1943. Ο ίδιος ο Κωστόπουλος έγραψε αργότερα στην σχετική έκθεσή του για τον αφοπλισμό:

«Την νύκτα της 2 προς 3 Μαρτίου του 1943, διά απάτης εις χωρίον Μορφοβούνιον Καρδίτσης, αφοπλίσθη τμήμα του Κεντρικού Αρχηγείου υπό των κομμουνιστών συλληφθέντων του τε Γενικού Αρχηγού του ΕΣΑΠ και του Αρχηγού του κεντρικού Αρχηγείου Λοχαγού Καραμπέκου Θωμά. Τον αφοπλισμόν τούτον επηκολούθησεν αφοπλισμός και των άλλων αρχηγείων του ΕΣΑΠ και εκτέλεσις τριακοντατριών εκ των μαχικωτέρων στελεχών του ΕΣΑΠ. Πολλοί των ανταρτών μετά του Γενικού Αρχηγού και του Αρχηγού Καραμπέκου ωδηγήθησαν εις χωρίον Κολοκυθιά Φθιώτιδος ένθα ο Γενικός Αρχηγός και ο αρχηγός Καραμπέκος κατεδικάσθησαν εις θάνατον υπό ανταρτικής συνελεύσεως αλητών, προεδρευομένη υπό του τότε Συντ/ρχου Σαράφη.

Μετά επίμονον επέμβασιν του εν Ελλάδι Αρχηγού της Συμμαχικής Αποστολής Άγγλου Ταξιάρχου EDWARD MAYERS (ΕΝΤΥ) και του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής αφέθημεν ελεύθεροι ανασταλείσης της εκτελέσεώς μας την 1-5-43. […]».

Πολλά έχουν ειπωθεί για τον ρόλο του Στέφανου Σαράφη. Γεγονός αναμφισβήτητο είναι πως ο ίδιος αν και χλευάστηκε φυλακισμένος από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δέχτηκε, κατά ένα περίεργο τρόπο, να αναλάβει Στρατιωτικός Αρχηγός της οργάνωσης, δίπλα στον Πολιτικό Καθοδηγητή Ανδρέα Τζήμα και τον Καπετάνιο Άρη Βελουχιώτη. Τότε πάρθηκαν μέσα σε μια νύχτα οι κατηγορίες της Πανθεσσαλικής Επιτροπής του ΕΑΜ κατά του Σαράφη, που τον αποκαλούσαν συνεργάτη και άνθρωπο των Ιταλών κατακτητών μεταξύ άλλων. Οι κατηγορίες ήταν ίδιες και για τα υπόλοιπα στελέχη του ΕΣΑΠ και αξίζει να τονισθεί πως για αυτούς που δεν ακολούθησαν το παράδειγμα του Σαράφη, αυτές δεν αποσύρθηκαν.

Το ΕΑΜ βάσει σχεδίου ενημερώνει τον Ζέρβα με επιστολή, που υπέγραφαν γνωστά ονόματα Καπεταναίων του ΕΛΑΣ, στις 7 Μαρτίου 1943, αναφέροντας μεταξύ άλλων: «Φίλε Ζέρβα, οι προδόται Σαράφης – Κωστόπουλος αφοπλίσθησαν, από τα γενναία τμήματα περιλαμβάνοντα συνειδητούς αντάρτας και θα δικασθούν εις το Έκτακτον Στρατοδικείον, μαζί με τους συνεργαζόμενους με αυτούς προδότας αξιωματικούς…». Από την περίοδο αυτή αρχίζουν να γενικεύονται οι εμφύλιες επιθέσεις του ΕΛΑΣ κατά άλλων εθνικών αντιστασιακών οργανώσεων με στόχο να μην υπάρχει καμία άλλη οργάνωση έξω από το ΕΑΜ. Μάλιστα απείλησαν και τον Ζέρβα πως αν δεχθεί αντάρτες του ΕΣΑΠ στην οργάνωσή του θα «τον έριχναν στη θάλασσα».

Ενδεικτική είναι η αναφορά του οπλαρχηγού του ΕΔΕΣ Δυτικής Θεσσαλίας, Σωτήρη Μπάλλα, για τον αφοπλισμό του ΕΣΑΠ:

Προς τον Αρχηγόν Ενόπλων Δυνάμεων ΕΔΕΣ

1. Ομάδες Κωστόπουλου αφωπλίσθησαν υπό ΕΑΜικών ομάδων Νικηταρά και υπολοίπων.

2. Αφωπλίσθησαν περί τους 150 άνδρες του Κωστόπουλου.

3. Κρατούνται υπό των ΕΑΜικών Ομάδων Κωστόπουλος, Σαράφης και λοιποί.

4. Ομάδες Βλάχου μετ’ άλλων εφεδρικών ομάδων ενώνονται προς αντιμετώπισιν κινδύνου εις χωρίον Πορτή.

5. Ενεφανίσθη ΕΑΜική ομάς του Ολύμπου  με δύναμιν 120 ανδρών. Παραμένει εις χωρίον Μουζάκιον.

6. Δύναμις ομάδων Νικηταρά 70.

7. Παρακαλώ διατάξετε τι στάσιν τηρήσω.

8. Αφοπλισμός εγένετο την παρελθούσαν νύκτα καθ΄ήν ώραν ο Κωστόπουλος και λοιποί ευρίσκοντο εις καταλύμματά των.

9. Αποστείλατέ μας υλικόν πολεμικόν, είδη υποδήσεως κλπ.

Σωτήριος Μπάλλας

Μετά σεβασμού

Δρακότρυπα 2.3.43

ώρα 14.55

Εν κατακλείδι, ο αφοπλισμός του ΕΣΑΠ αποτέλεσε την αρχή του κατοχικού εμφυλίου πολέμου, όπου το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ άρχισε να δίνει προτεραιότητα στον πόλεμο κατά Ελλήνων και όχι κατά των κατακτητών. Ο Μάγιερς ζήτησε εκείνη την εποχή από το Κάιρο να σταματήσει την ενίσχυση του ΕΛΑΣ γιατί απεδείχθη πως δεν είχε σκοπό τον πόλεμο κατά του Άξονα. Δυστυχώς η πρόταση του δεν εισακούστηκε και το ελληνικό κίνημα αντίστασης δοκιμάστηκε καθότι πέρα από τον πόλεμο κατά των εισβολέων προέκυψε ο εμφύλιος σπαραγμός.

Πηγές:

1. Θέμης Μαρίνος, Ο εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης, β’ τόμος, Παπαζήσης, Αθήνα 2003.
2. Έντυ Μάγιερς, Ελληνική περιπλοκή, Εξάντας, Αθήνα 1975.
3. Ιωάννου Χρ. Γιαννάκενα, Γρηγόρης Σούρλας ο Καπετάνιος της Θεσσαλίας, Πελασγός, Αθήνα 2016.
4. Στέφανος Σαράφης, Ο ΕΛΑΣ, Επικαιρότητα, Αθήνα 1999.
5. Σόλωνας Γρηφοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Α’, Polaris, Αθήνα 2009.
6. Ιωάννου Β. Αθανασόπουλου, Ναπολέων Ζέρβας και το έπος της Εθνικής Αντιστάσεως του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ, Πελασγός, Αθήνα 2015.
7. Απομνημονεύματα Στρατηγού Ναπολέοντος Ζέρβα, Μέτρον, Αθήνα 2000.
8. Βασιλείου Γ. Μπαλτογιάννη, Εθνική Αντίστασις ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ, Αθήναι 1986.

ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ