ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟ (25-26 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1942)

Του Ιωάννη Β. Αθανασόπουλου ιστορικού

 

Γοργοπόταμος, 25-26 Νοεμβρίου 1942…. Η μεγαλύτερη στιγμή της ενωμένης αντίστασης των Ελλήνων! Κάποιοι ωστόσο 72 χρόνια μετά επιχειρούν να αλλοιώσουν το νόημα και την αλήθεια για την επιχείρηση αυτή. Με αφορμή λοιπόν την 72η επέτειο από την ηρωική βραδιά της 25ης προς 26ης Νοεμβρίου, θεωρούμε ότι πρέπει να τονίσουμε ιστορικές αλήθειες και μόνο. Όταν οι Βρετανοί σαμποτέρ έπεσαν στα βουνά της Γκιώνας προσπάθησαν να έρθουν σε επαφή με τους αντάρτες. Σύμφωνα με τον Θέμη Μαρίνο οι πρώτες πληροφορίες που δόθηκαν στην ομάδα του, από την SOE (MO4) δεν έκαναν λόγο για αναφορά σε ονόματα αντιστασιακών οργανώσεων παρά μόνο σε αντάρτες του Αλέκου Σεφεριάδη, του Καραλίβανου και του Ζέρβα. Το όνομα του αρχηγού του ΕΔΕΣ βέβαια δεν προστέθηκε με πρωτοβουλία των Ελλήνων πρακτόρων (Σεφεριάδης κλπ) αλλά από τον Μίμη Μπαρδόπουλο. Και αυτό γιατί όπως είναι γνωστό σήμερα πολλοί πράκτορες ήταν πολιτικοποιημένοι και άνθρωποι του ΕΑΜ.[1]

Μετά την επεισοδιακή απόβαση των μελών της επιχείρησης Χάρλινγκ σε ξεχωριστά γκρουπ ξεκίνησε και η αναζήτηση των ανταρτικών ομάδων. Ο Θέμης Μαρίνος περιέγραψε την πρώτη συνάντησή του με τον Άρη Βελουχιώτη: «Ο Νικηφόρος πράγματι ήταν πατριώτης, ασχέτως αν ήτανε τότε μέλος του ΚΚΕ, ο πατέρας του ήτανε βασιλικός. Λοιπόν, το θέμα ήτανε ότι ενθουσιάστηκε, μας αγκάλιασε και μας λέει: Πάμε στον καπετάνιο. Πήγαμε εκεί πέρα που ήτανε το κρησφύγετο του Άρη και εκεί συναντηθήκαμε. Επειδή ήταν 28 Οκτωβρίου εκείνη τη μέρα, εγώ του είπα καπετάνιε συγχαρητήρια για την 28η Οκτωβρίου της Αλβανίας. Και μου λέει: Και τι είναι αυτή η 28η Οκτωβρίου; Δεν είχε καταλάβει…Το χειρότερο είναι ότι μας έθεσε υπό κράτηση. Εκείνη τη στιγμή είχε υπό κράτηση και έναν Γερμανό αξιωματικό και μία διερμηνέα του. Τους οποίους απελευθέρωσε, τους άφησε να φύγουν, μάλλον για να μην τους δούμε εμείς. Μας έβαλε υπό κράτηση, προσποιούμενος ότι δεν ξέρει τι είμαστε. Επενέβη ο Νικηφόρος , ο οποίος του λέει, καπετάνιε εδώ πέρα αυτοί είναι οι σύμμαχοι ήρθαν εδώ από τη Μέση Ανατολή. Είδαμε το αεροπλάνο, είδαμε να πέφτουν τα αλεξίπτωτα, χάλασε ο κόσμος εδώ γύρω και εμείς θα τους φερθούμε έτσι; Φαίνεται πως το κατάλαβε ο Άρης και τελικά άλλαξε άρδην συμπεριφορά…» και συνεχίζει: «Του εξήγησα ότι πρόκειται για επείγουσα επιχείρηση. Και του ζήτησα να μας πάει να συναντήσουμε τους υπόλοιπους της αποστολής. Και είπε εντάξει, θα σας πάω. Αλλά τι έκανε αυτός; Αντί να πάει προς την πλευρά της Λαμίας, έστριψε προς την πλευρά της Αιτωλοακαρνανίας. Διότι μας είχε εμάς και έκανε στρατολόγηση ανταρτών κι έδειχνε ότι οι σύμμαχοι είναι μαζί του και ενθουσίαζε τον κόσμο για να πάρει περισσότερους. Λοιπόν, έτσι πήγαινε». [5]

Από τη μαρτυρία αυτή τεκμηριώνεται για πολλοστή φορά ότι σκοπός του Βελουχιώτη και του ΕΑΜ δεν ήταν η άμεση προσφορά στην επιχείρηση εφόσον η πρωτοβουλία δεν προερχόταν από τους ίδιους. Ο Κρις Γουντχάουζ επιβεβαίωσε την άποψη αυτή: «Δεν είχα ιδέα τι έκαναν ο Άρης Βελουχιώτης ή ο Νίκος Καρβούνης κατά τη διάρκεια αυτών των εβδομάδων, ήταν, όμως φανερό ότι το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ δεν ενδιαφερόντουσαν να μας βοηθήσουν. Το τονίζω αυτό γιατί ξέρω ότι έχει αναπτυχθεί ένας μύθος μεταξύ των Ελλήνων της νεώτερης γενεάς, ότι η πρωτοβουλία για την επιχείρηση του Γοργοποτάμου προήλθε από τον Άρη και τον ΕΛΑΣ. Έφτασα ακόμη να διαβάσω στον κομμουνιστικό τύπο, ότι η Βρεττανική ομάδα, με επιμονή δική μου, σκόπιμα απέφυγε κάθε επαφή με τον ΕΛΑΣ ως ότου μπορέσουμε πρώτα να βρούμε το Ζέρβα. Η αλήθεια είναι ακριβώς το αντίθετο: Ο Άρης αποφάσισε τελικά να μας βοηθήσει μόνο και μόνο επειδή βρήκαμε το Ζέρβα. […] Το ιστορικό γεγονός, που θέλω να τονίσω, είναι ότι χωρίς το Ζέρβα, η επιχείρηση δεν θα μπορούσε ποτέ να πραγματοποιηθεί. Ο Άρης δεν είχε ενδιαφέρον για τη στρατηγική του συμμαχικού Γενικού Στρατηγείου στη Βόρειο Αφρική. Αν είχε, θα είχε πάρει επαφή μαζύ μας έξη βδομάδες νωρίτερα. Αποφάσισε να έλθει μαζύ μας την τελευταία στιγμή, απλώς και μόνο επειδή είδε ότι θα ήταν βλαβερό για τον ΕΛΑΣ αν έμενε απ΄έξω».[2]

Αντιθέτως, όταν ο Έντυ Μάγιερς πρότεινε στον Ναπολέοντα Ζέρβα να συμμετάσχει στην επιχείρηση ο αρχηγός του ΕΔΕΣ δέχθηκε άμεσα. Μάλιστα ζήτησε να συμμετάσχει και ο Άρης Βελουχιώτης με τις δυνάμεις του.[3] Στο ημερολόγιό του ο στρατηγός ανέλυε το σκεπτικό του: «… Επίσης μίλησα με τον Συνταγματάρχη (σσ. εννοεί τον Μάγιερς), εις τον οποίον εξέθεσα τα της αντιθέσεως με το ΕΑΜ και ότι ΕΑΜ ίσον κομμουνισμός, αλλ΄ότι πρέπει προς επιτυχίαν του σκοπού μας να κάμωμεν πολιτική».[4] Απόδειξη ότι ο στρατηγός έβαζε πάνω απ΄όλα την εθνική ενότητα και το σκοπό της απελευθέρωσης από τις δυνάμεις του Άξονα. Ενώ ο Ζέρβας αποδέχθηκε άμεσα την πρόταση του Μάγιερς, ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης δίσταζε να απαντήσει θετικά εξαιτίας οδηγιών της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ. Τελικά μετά από αμφιταλαντεύσεις και παρά τις εντολές του ΚΚΕ δέχθηκε να λάβει μέρος για να μην αφήσει τον ΕΔΕΣ να καρπωθεί όλη τη δόξα.[6] Ο Κομνηνός Πυρομάγλου, υπαρχηγός του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ και μετέπειτα εκλεγμένος βουλευτής συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ, στο «Ιστορικόν Αρχείο Εθνικής Αντιστάσεως» έγραψε κατηγορηματικά: «Αντιπροσωπεία της Κ.Ε. του ΕΑΜ μετέφερε εντολή να μη λάβει μέρος ο Άρης στην επιχείρηση. Όταν όμως τον ρώτησα μου είπε: «Δεν είμαι τρελλός ν’ αφήσω σ’ εσάς αυτή τη μεγάλη ευκαιρία…ας λένε ό,τι θέλουν στην Αθήνα». Η ενέργεια αυτή του Βελουχιώτη δεν συγχωρέθηκε ποτέ από το ΚΚΕ, αλλά βέβαιο είναι πως εξασφάλισε το μέλλον της οργάνωσής του στον αντιστασιακό αγώνα.

Την αρχηγία της διεύθυνσης της επιχείρησης ανέλαβε ο Ζέρβας έπειτα από πρόταση του αρχηγού της Βρετανικής Συμμαχικής Αποστολής, ‘Έντυ Μάγιερς. Ο λόγος ήταν διπλός, αφενός διότι ο Ζέρβας ήταν αξιωματικός καριέρας και αφετέρου επειδή προσφέρθηκε άμεσα σε αντίθεση με τους ανθρώπους του ΕΑΜ. Άλλωστε η διαταγή της επιχειρήσεως Χάρλινγκ (25 Σεπτεμβρίου 1942) ανέφερε: «[…] 5. Διοίκηση (α) Το ιδεώδες θα ήταν εάν ο αντ/χης ΜΑΓΙΕΡΣ μπορεί ν’αναλάβει τη διοίκηση όλων των Συμμαχικών δυνάμεων που θα ενεργήσουν κατά του σιδηροδρόμου, αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι ο συν/χης Ζέρβας είναι συνταγματάρχης του τακτικού ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ στρατού και ότι έχει διοικήσει αυτούς τους αντάρτες για μερικούς μήνες. Ο τχης ΓΟΥΝΤΧΑΟΥΖ θα προσπαθήσει να διαπραγματευθεί με τον συν/χη Ζέρβα το θέμα της διοικήσεως. Εάν αυτό αποτύχει τότε ο αντ/χης ΜΑΓΙΕΡΣ θα πρέπει να προσφέρει τις υπηρεσίες του ως Αρχαιότερος Επιτελικός Αξιωματικός του συντ/χη Ζέρβα, και υπ’ αυτή την ιδιότητα θα πρέπει να προσπαθήσει να επιβάλει τη θέλησή του επί του συντ/χη Ζέρβα καταστρώνοντας τα λεπτομερή σχέδια για την επιχείρηση». [7] Στην επιχείρηση έλαβαν μέρος 65 Εδεσίτες, 120 Ελασίτες και οι 12 Βρετανοί σαμποτέρ. Το σχέδιο είχε εκπονηθεί αρχικά από τον Μάγιερς, αλλά την τελευταία στιγμή ο Ζέρβας σαν αρχηγός της επιχείρησης έκανε κάποιες αλλαγές που τις θεωρούσε απαραίτητες.[8] Το αποτέλεσμα της επιχείρησης προκάλεσε τον θαυμασμό όλου του ελεύθερου κόσμου. Ο Ναπολέων Ζέρβας σαν αρχηγός της επιχείρησης επικηρύχθηκε από τους Ιταλούς με 100.000.000 δραχμές.

Η ηρωοποίηση όμως του Ζέρβα, οι έντονες αναφορές για τη συμμετοχή του ΕΔΕΣ και η παρασιώπηση της συμμετοχής του ΕΛΑΣ προκάλεσαν την αντίδραση του ΚΚΕ, το οποίο μέσα από την προπαγάνδα του προσπάθησε να παρουσιάσει τη συμμετοχή του ΕΔΕΣ ως δευτερεύουσα και ασήμαντη. Η προπαγάνδα αυτή διαχέεται ακόμα και σήμερα. Ο Θέμης Μαρίνος σύμφωνα με επιστολή του στην εφημερίδα «Εστία» στις 24 Νοεμβρίου 2006 αποκατέστησε για μία ακόμα φορά την ιστορική αλήθεια: «Ενώ δίδεται πάντοτε προβάδισμα στον Άρη Βελουχιώτη και στον ΕΛΑΣ, η πραγματικότης είναι ότι το γενικό πρόσταγμα είχε ο Ζέρβας και ότι οι επικεφαλείς των δύο ανταρτικών ομάδων που επετέθηκαν κατά της φρουράς της γέφυρας ήταν αξιωματικοί του ΕΔΕΣ. Ως δικαιολογία προβάλλεται το ότι ο ΕΛΑΣ διέθετε υπερδιπλάσιο αριθμό ανταρτών. Όμως ο αριθμός των ανδρών που έλαβαν μέρος στη μάχη για τη γέφυρα όχι μόνο δεν διέφερε μεταξύ των δύο οργανώσεων, αλλά οι του ΕΔΕΣ υπερείχαν κατά τι. Συγκεκριμένα η κατανομή των ανδρών είχε ως εξής: Στον νότιο τομέα είχαμε 36 άνδρες του ΕΛΑΣ συν 4 του Καραλίβανου και 18 του ΕΔΕΣ, ενώ στον βόρειο τομέα διετέθησαν 23 άνδρες μόνο του ΕΔΕΣ. Επιπλέον στην υπό τον Τόμ Μπάρνς βρετανική ομάδα υπονομεύσεως της γέφυρας, που έγινε διαρκούσης της μάχης, έλαβαν μέρος μόνο 4 αντάρτες του ΕΔΕΣ και ένας του Καραλίβανου, γιατί οι του ΕΛΑΣ είχαν αποχωρήσει. Λέγεται ότι με την καταστροφή της γέφυρας του Γοργοποτάμου διεκόπη ο ανεφοδιασμός του Ρόμμελ στη Βόρειο Αφρική, συμβάλλοντας πολύ στην προέλαση των Συμμάχων. Αυτός ήταν ο σκοπός για τον οποίο είχε σχεδιασθεί η επιχείρηση, όμως λόγω αποφυγής συνεργασίας του ΕΛΑΣ με τους Συμμάχους, επί τέσσερις εβδομάδες, καθυστέρησε υπέρμετρα η εκτέλεσή της, οπότε ήταν πλέον αργά, διότι ο εχθρός είχε ήδη απωθηθεί πέρα από τη Βεγγάζη και δεν τον εξυπηρετούσε η οδός ανεφοδιασμού μέσω Ελλάδος«. Αξιοσημείωτη είναι και η επισήμανση του ιστορικού του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, Σόλωνα Γρηγοριάδη: «Ανήκει λοιπόν, στον αρχηγό του ΕΔΕΣ η τιμή που απονέμεται σε κάθε νικητή πολέμαρχο. Όπως αυτός θα συγκέντρωνε τις άρες αν η επιχείρηση είχε συντριβεί. Και οι ωφέλειες που αποκόμισε υπήρξαν κολοσσιαίες. Αυτός ο μέχρι προ ολίγου βαλλόμενος, ο διαβλητός, ο «χαρτοπαίκτης», ο ξεπερασμένος, ξαφνικά εδραιώθηκε στον λαό, απέκτησε οντότητα στους πολιτικούς και στρατιωτικούς, και αναγνωρίστηκε ως πραγματικός αρχηγός, άξιος υποστήριξης από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής».[9]

Ο Ζέρβας παρά τις προπαγανδιστικές και όχι μόνο επιθέσεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δεν σταμάτησε -ειδικά τον πρώτο καιρό – να αναφέρει τη  συμβολή του ΕΑΜ στην επιχείρηση. Στα απομνημονεύματά του τόνισε πως ήταν αδικία η μη προβολή του ονόματος του Βελουχιώτη. Επιπλέον, έγραψε: «Περισσότερο από κάθε τι άλλο, στους λόγους μου τόνιζα την συνεργασία μας με τους αντάρτες του Άρη, με τον ΕΛΑΣ. Την παρουσίαζα ως τον κύριο παράγοντα της επιτυχίας στον Γοργοπόταμο. Ούτε υπαινιγμό έκανα για την εγκατάλειψι των Άγγλων στην Γκιώνα επί ενάμιση μήνα από το ΕΑΜ, για τους δισταγμούς και τις αμφιταλαντεύσεις του Άρη… «. [10] Τέλος παραθέτουμε μία επιστολή του Ζέρβα προς τον Βελουχιώτη, που εστάλη τον Απρίλιο του 1943 και εκθέτει τους διαστρεβλωτές των γεγονότων του Γοργοποτάμου: «Αγαπητέ μου Άρη, είναι, ας μου επιτραπή η έκφρασις, ψευδέστατο το λεγόμενο, ότι κατά την επιστροφήν μου προσπάθησα να δημιουργήσω την ψευδή εντύπωση, ότι η ανατίναξης εγένετο με τας ιδικάς μου δυνάμεις και μόνον. Παντού έπλεξα το εγκώμιόν σας και παντού εζητοκραύγασα υπέρ του Άρη και υπέρ του ΕΑΜ. Εις τας Αθήνας μία μόνον εφημερίς εκδίδεται από ημάς. Και εις την εφημερίδαν αυτήν, όχι μόνο δεν παρεσιωπήσαμεν την ιδικήν σας συμμετοχήν και συμβολήν εις τον Γοργοπόταμον, αλλά τουναντίον εξήραμεν την συμβολήν ταύτην και απεδώσαμε το αποτέλεσμα εις την αδελφικήν σύμπραξιν των ανδρών των δύο οργανώσεων και κυρίως εις υμάς προσωπικώς. Εις τους εκατόν περίπου, νομίζω, ιδικούς σας άνδρας, είχαμε εξήντα πέντε ιδικούς μας«.

Παραπομπές:1] Θ. Μαρίνος, Εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης, τ. Α΄, σ. 125-126.
2] Κ. Γουντχάουζ, Ιστορικός ρόλος της Εθνικής Αντίστασης, σ. 12-13.
3] Έ. Μάγιερς, Ελληνική Περιπλοκή, σ. 67-68.
4] Ημερολόγιο Ναπ. Ζέρβα, σ. 130.
5] Περιοδικό «Ιστορία του Έθνους», τ. 21, Νο’εμβριος 2010.
6] Κ. Γουντχάουζ, Αγώνας για την Ελλάδα 1941-1949, σ. 91.
7] Αναλυτικά βλ. Θ. Μαρίνος, Εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης, τ. Α΄, σ. 205-207.
8] Ημερολόγιο Ναπ. Ζέρβα, σ. 133.
9] Σόλωνας Γρηγοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, τ. Α΄, σ. 179.
10] Απομνημονεύματα Ζέρβα, σ. 41.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ
https://istorikaxronika.com/2015/01/11/%CE%B1%CE%BB%CE%AE%CE%B8%CE%B5%CE%B9%CE%B5%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%B3%CE%BF%CF%80%CF%8C%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%BF/