ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΗΣ 6ης ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1941

Η επί της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας 4 γερμανική πρεσβεία στην Αθήνα την ημέρα που εισήλθαν στην Αθήνα οι Γερμανοί. Σημειωτέον ότι στο ίδιο κτίριο στεγαζόταν και η πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών μέχρι τον Δεκέμβριο 1941, οπότε ενεπλάκησαν στον παγκόσμιο πόλεμο.

Του Δημοσθένη Κούκουνα

Στις παραμονές της γερμανικής επίθεσης (6 Απριλίου 1941), ο Γερμανός πρεσβευτής στην Αθήνα πρίγκιπαςΈρμπαχ, έχοντας ήδη εμπειρία από τη θέση στην οποία βρέθηκε η ιταλική παροικία λίγους μήνες νωριτερα κατά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, οπότε τα μέλη της εγκλείσθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή υπό περιορισμό σε άλλα οικήματα, ενδιαφέρθηκε προληπτικά για την τύχη των συμπατριωτών του και ζήτησε οδηγίες από το Βερολίνο:

«Αθήνα, 2 Απριλίου 1941

Η θέση της γερμανικής παροικίας, λόγω της ολοένα αυξανόμενης παρουσίας αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων, γίνεται ιδιαίτερα επικίνδυνη. Υπάρχει κυρίως ο κίνδυνος να εγκλεισθούν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης όλοι οι ευρισκόμενοι σε στρατεύσιμη ηλικία. Η μέχρι τώρα εμπειρία δείχνει ότι οι Γερμανοί πολίτες, που έμειναν εδώ, είναι ανάγκη, προκειμένου να επιστρέψουν στη Γερμανία, να έχουν πλήρεις διαβεβαιώσεις για την προστασία τους και να τους καταβληθούν τα έξοδα του ταξιδιού τους. Λαμβάνοντας υπ’ όψη τα ανωτέρω, παρακαλείσθε να μας στείλετε οδηγίες: α) Αν ισχύουν ακόμη οι πολιτικοί λόγοι που υπήρχαν μέχρι σήμερα εναντίον της μετακίνησης όλων των πολιτών που ανήκουν στο Τρίτο Ράιχ. β) Αν πρέπει να διαταχθεί η άμεση αναχώρησή τους. γ) Αν εκεί [στο Βερολίνο] υπάρχουν λόγοι αμφιβολίας για την επιστροφή τους μέσω Σερβίας.

Μέχρι τώρα δεν ήταν δυνατόν, ύστερα από διαταγές της ελληνικής κυβέρνησης για στρατιωτικούς λόγους, να ταξιδεύουν Γερμανοί πολίτες μέσω Ανατολικής Μακεδονίας προς Βουλγαρία ή Τουρκία. Παρακαλώ να δοθούν εντολές επ’ αυτών διότι είναι πολυάριθμες οι εδώ γερμανικές οικογένειες – με πολλά και μικρά παιδιά – όπως και το προσωπικό της πρεσβείας».

Η απάντηση από το Βερολίνο είναι ολιγόλογη, αλλά αρκετά σαφής. Μπορεί να επισημάνει κανείς ότι για τη γερμανική παροικία της Αθήνας δεν έχει υπάρξει καμιά πρόνοια και αφήνεται στην τύχη της:

«Λόγω της ιδιαίτερα ανώμαλης κατάστασης, δεν μπορεί πλέον να ληφθεί μέριμνα για την ομαδική αναχώρηση και επιστροφή της γερμανικής παροικίας».

Τελικά, στις 5 Απριλίου έφθανε στα χέρια του Γερμανού πρεσβευτή στην Αθήνα πρίγκιπα Έρμπαχ το ακόλουθο τηλεγράφημα του Ρίμπεντροπ:

«Παρακαλείσθε όπως την Κυριακή 6 Απριλίου και ώρα 5.20 θερινή Γερμανίας, ειδοποιήσετε τον εκεί υπουργό Εξωτερικών ότι έχετε να του ανακοινώσετε κάτι απολύτως επείγον και είναι ανάγκη να τον συναντήσετε αμέσως. Παρακαλείσθε να ανακοινώσετε στον υπουργό Εξωτερικών τα εξής:

Αυτή την ώρα παραδίδεται στον Έλληνα πρεσβευτή στο Βερολίνο από τον υπουργό Εξωτερικών του Ράιχ διακοίνωση, καθώς και συνημμένο υπόμνημα.

Στα έγγραφα αυτά θα αναπτύσσεται ότι, επειδή δεν τηρήθηκε αυστηρή ουδετερότητα εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης, από τις αρχές του πολέμου, και ύστερα από την ανεύρεση σε έγγραφα του Γαλλικού Στρατηγείου, που βρίσκονται στα χέρια της γερμανικής κυβέρνησης, πολλών θετικών στοιχείων και αποδείξεων γι’ αυτό, αποδεικνύονται τα εξής.

Δεν μπορεί πλέον η γερμανική κυβέρνηση να παρακολουθεί απαθώς την ανώμαλη κατάσταση που δημιουργήθηκε εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης, ύστερα από την είσοδο ισχυρών αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων στο έδαφός της. Κατόπιν αυτού, η γερμανική κυβέρνηση διέταξε τα στρατεύματά της να εκδιώξουν από το ελληνικό έδαφος τις αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις. Κάθε αντίσταση κατά των γερμανικών πολεμικών δυνάμεων θα παταχθεί χωρίς διάκριση. Στο υπόμνημα τονίζεται ότι τα γερμανικά στρατεύματα δεν έρχονται ως εχθρός του ελληνικού λαού και ότι ο γερμανικός λαός δεν επιθυμεί να πολεμήσει τον ελληνικό λαό και να τον καταστρέψει εντελώς. Το κτύπημα που αναγκάζεται να δώσει η Γερμανία επί ελληνικού εδάφους αφορά κυρίως την Αγγλία. Παρακαλείσθε να μην αποφύγετε να κάνετε οποιαδήποτε διευκρίνιση για την ανακοίνωση αυτή. Υπόθεση της ελληνικής κυβέρνησης είναι να φροντίσει για την ασφάλεια του προσωπικού της πρεσβείας. Πρέπει αμέσως να βεβαιωθεί η λήψη του τηλεγραφήματος αυτού, καθώς επίσης είναι ανάγκη να καταστραφεί όλο το απόρρητο υλικό που υπάρχει. Η συσκευή ασυρμάτου να αχρηστευθεί, εκτός αν μπορεί να αποκρυβεί».

Με χαρακτηριστική για Γερμανό διπλωμάτη ευσυνειδησία ο πρίγκιπας Έρμπαχ εκτέλεσε την εντολή που είχε. Επισκέφθηκε το πρωί της 6ης Απριλίου 1941 τον πρωθυπουργό Αλ. Κοριζή και του επέδωσε το γερμανικό τελεσίγραφο που αποτελούσε κήρυξη πολέμου. Ήταν μια κίνηση αναμενόμενη και η κοινή γνώμη δεν εξεπλάγη. Ο δημοσιογράφος και εκδότης της «Καθημερινής» Γεώργιος Βλάχος είχε δημοσιεύσει προ μηνός την περίφημη «ανοικτή επιστολή προς την Α.Ε. τον κ. Αδόλφον Χίτλερ, αρχικαγκελάριον του γερμανικού κράτους», αφού από την 1η Μαρτίου γερμανικά στρατεύματα είχαν ουσιαστικά καταλάβει τη Βουλγαρία και η ίδια είχε προσχωρήσει την ίδια ημέρα στον Άξονα, εκθέτοντας πώς και γιατί η Ελλάδα ήταν αποφασισμένη να αντισταθεί στη γερμανική επίθεση. Επρόκειτο για θέμα ηθικής τάξεως, εν γνώσει του γεγονότος ότι αυτή τη φορά δεν υπήρχε ελπίδα να επαναληφθεί το Έπος της Αλβανίας. Το γερμανικό επιτελείο είχε μελετήσει με ακρίβεια τις απαραίτητες κινήσεις και είχε συγκεντρωθεί στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα πολύς στρατός εμπειροπόλεμος και με τεράστια ισχύ σε τεχνικά μέσα.

Ο Ιω. Μεταξάς εγκαίρως είχε ενδιαφερθεί για την οχύρωση της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου, οργανώνοντας την ομώνυμη αμυντική γραμμή που αποδείχθηκε επιτυχής, έστω και αν δεν προέβλεπε την αντιμετώπιση του γερμανικού στρατού όταν ανεγειρόταν. Ωστόσο, για πολιτικούς λόγους, δεν είχε προβλεφθεί η επέκταση της «γραμμής Μεταξά» και στην ελληνογιουγκοσλαβική μεθόριο, από το κενό της οποίας πραγματοποιήθηκε η γερμανική εισβολή.

Η είσοδος των Γερμανών στη Γιουγκοσλαβία υπήρξε σχεδόν ανεμπόδιστη, ώστε μέσα σε ένα 48ωρο οι γερμανικές δυνάμεις να έχουν περάσει το γιουγκοσλαβικό έδαφος και να βρίσκονται έξω από τη Θεσσαλονίκη. Υπό καθεστώς πανικού είχαν αντιμετωπίσει οι γείτονές μας, των οποίων η κυβέρνηση μόλις προ ελαχίστων ημερών είχε αποδεχθεί τη γερμανική παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και ευθύς μετά είχε ανατραπεί, τη γερμανική επίθεση. Υπάρχουν πολλά δραματικά περιστατικά εκείνου του πανικού, που έφθανε μέχρι τα ανώτερα κλιμάκια. Είναι αξιοσημείωτο να αναφερθεί ότι το αρχικό σχέδιο «Μαρίτα», ιδίως όπως διαμορφώθηκε όταν οι Γερμανοί επέτυχαν την πρόσκαιρη προσχώρηση της Γιουγκοσλαβίας στο Τριμερές, προέβλεπε ότι η προσβολή του ελληνικού εδάφους θα γινόταν μόνο μέσω της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου. Η υπαναχώρηση των Γιουγκοσλάβων άλλαξε τα δεδομένα και έτσι οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν το γιουγκοσλαβικό έδαφος για να καταλάβουν τη Μακεδονία και τη Θράκη, που διαφορετικά θα είχαν να καταβάλουν πολύ κοπιώδη και χρονοβόρο προσπάθεια για να το επιτύχουν. Από το στοιχείο αυτό θα μπορούσε κανείς να εκτιμήσει ότι τελικά το πραξικόπημα Σίμοβιτς ωφέλησε αποκλειστικά και μόνο τη Γερμανία.

Η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα υπήρξε γρήγορη, αφού υπερφαλαγγίσθηκε η ηρωική αντίσταση των οχυρών της Γραμμής Μεταξά, το νέο Έπος που προκάλεσε τον θαυμασμό εχθρών και φίλων. Από τις 9 Απριλίου είχε παραδοθεί η Θεσσαλονίκη, ενώ τρεις μέρες αργότερα επιτεύχθηκε η επαφή των γερμανικών στρατευμάτων με τα ιταλικά. Την ίδια ημέρα (12 Απριλίου) οι Γερμανοί εισέρχονταν στο Βελιγράδι, το οποίο ήδη είχε πληγεί σκληρά με αεροπορικούς βομβαρδισμούς και πολλές χιλιάδες θυμάτων.

Η περίπτωση να καταληφθεί από τους Γερμανούς ολόκληρη η Ελλάδα ήταν πλέον απολύτως ορατή. Γινόταν κατανοητό ότι δεν υπήρχε δυνατότητα να προβληθεί ελληνική αντίσταση ανάλογη με εκείνη που προβλήθηκε στα αλβανικά βουνά. Ο Γεώργιος Β΄ κάλεσε τον Βρετανό πρεσβευτή Πάλαιρετ και του ζήτησε να διαβιβάσει στην κυβέρνησή του τα ακόλουθα τρία αιτήματα, προκειμένου η Ελλάδα να είναι σε θέση να συνεχίσει τον πόλεμο στο εξωτερικό: α) Ο ελληνικός στόλος να καταφύγει στην Αλεξάνδρεια. β) Να μεταφερθούν οι 40.000 Έλληνες στρατιώτες, που βρίσκονταν υπό εκγύμναση στην Πελοπόννησο, στην Κύπρο ώστε να αποτελέσουν τον πυρήνα του νέου ελληνικού στρατού. γ) Να θεωρηθεί, έστω και προσωρινά, ως ελληνικό έδαφος ένα τμήμα της Κύπρου, ώστε να εγκατασταθεί εκεί ο Βασιλεύς και η κυβέρνηση. Το ζήτημα της μεταφοράς της έδρας του ελληνικού κράτους στην Κύπρο είχε τεθεί προς την αγγλική πλευρά και λίγες μέρες πριν από τη γερμανική επίθεση, στις 31 Μαρτίου, όταν ο υπουργός Εξωτερικών Ήντεν βρισκόταν και πάλι στην Αθήνα.

Η βρετανική απάντηση ήταν θετική ως προς το πρώτο αίτημα, ενώ θα εξεταζόταν το δεύτερο. Για το τρίτο δεν δινόταν θετική απάντηση, ως προς την παραχώρηση κυπριακού εδάφους, με την υπόμνηση ότι η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε ενδεχομένως να εγκατασταθεί στην Κύπρο υπό καθεστώς ετεροδικίας και με άσκηση πλήρους εξουσίας, όπως συνέβαινε ήδη με τις εξόριστες στο Λονδίνο κυβερνήσεις Πολωνίας, Ολλανδίας, Νορβηγίας κ.ά. Η ελληνική κυβέρνηση επανήλθε στο ίδιο θέμα και πάλι τις επόμενες μέρες, ακόμη και από την Κρήτη όπου βρισκόταν, αλλά της δόθηκε η ίδια απάντηση. Η Αγγλία δεν είχε την παραμικρή διάθεση να αποποιηθεί των δικαιωμάτων της τη στιγμή εκείνη, ίσως διότι δεν μπορούσε να γνωρίζει ότι, αν και νικήτρια, θα ήταν ο μεγάλος ηττημένος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου από εδαφικής πλευράς.

…Μετά τις 6 Απριλίου 1941 τα μέλη της γερμανικής πρεσβείας είχαν παραμείνει στην Αθήνα και λόγω της ραγδαίας εξελίξεως των γεγονότων δεν είχε καταστεί δυνατή η απομάκρυνσή τους εκτός των ελληνικών συνόρων, όπως αντίστοιχα είχε συμβεί με τους Ιταλούς διπλωμάτες. Ο Άγγλος πρεσβευτής Πάλαιρετ πίεσε την ελληνική κυβέρνηση να συλλάβει τους Γερμανούς διπλωμάτες και να τους μεταφέρει δίκην αιχμαλώτων πολέμου στην Κρήτη, όπου θα ήταν η νέα έδρα της, καταργουμένης όμως έτσι της διπλωματικής ασυλίας τους. Δύο 24ωρα πριν από την αναχώρηση της κυβέρνησης για την Κρήτη, το απόγευμα της 21ης Απριλίου, ο ανώτερος διπλωματικός υπάλληλος Γάφος επισκέφθηκε τον Γερμανό πρεσβευτή Έρμπαχ και του ζήτησε να ετοιμασθεί μαζί με το προσωπικό του για αναχώρηση. Στην αρχή ο Έρμπαχ δέχθηκε, αφού πριν ζήτησε η μεταφορά του να είναι ασφαλής.

Αργότερα όμως έστειλε στον πρωθυπουργό και υπουργό Εξωτερικών Τσουδερό τον πρεσβευτή της Σουηδίας, που μετά την 6η Απριλίου είχε αναλάβει την προστασία των γερμανικών συμφερόντων στην Ελλάδα, ο οποίος διαβίβασε τη δήλωση του Έρμπαχ ότι μόνο με τη χρησιμοποίηση βίας θα άφηνε την πρεσβεία του.

Ύστερα απ’ αυτή την αιφνίδια εξέλιξη έγινε σύσκεψη μεταξύ Βασιλέως, πρωθυπουργού και Άγγλου πρεσβευτή, ο οποίος όμως επέμενε φορτικά, προτείνοντας επί πλέον την παροχή βρετανικής στρατιωτικής βοήθειας για την εκτέλεση του σχεδίου. Κλήθηκε ο Σουηδός πρεσβευτής, ο οποίος άρχισε διαπραγματεύσεις, πηγαινοερχόμενος μεταξύ υπουργείου Εξωτερικών και γερμανικής πρεσβείας, ενώ ένοπλοι αστυφύλακες κύκλωσαν το κτίριο της πρεσβείας, έτοιμοι να εισβάλουν και να συλλάβουν πρεσβευτή και διπλωμάτες.

Στο σημείο αυτό παρενέβη μια επιτροπή που εκπροσωπούσε το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων διπλωματών, με επικεφαλής τον γενικό διευθυντή Α. Δελμούζο, και αντέδρασε στην κυβερνητική απόφαση, απειλώντας ότι αν εφαρμοζόταν θα υπέβαλαν ομαδικά την παραίτησή τους. Αυτό ήταν αφορμή για να ματαιωθεί η αιχμαλωσία των Γερμανών διπλωματών, που ήταν αντίθετη στο διεθνές δίκαιο και που εγκυμονούσε τον προφανή κίνδυνο εφαρμογής αντιποίνων στους Έλληνες διπλωμάτες (τρεις πρεσβευτές και 150 υπάλληλοι) που βρίσκονταν στη Γερμανία.

Σε σημείωμα αρμόδιας υπηρεσίας του γερμανικού υπουργείου Εξωτερικών με ημερομηνία 25 Απριλίου αναφέρεται μεταξύ άλλων για την τύχη των Ελλήνων διπλωματικών:

«…Το προσωπικό της ελληνικής πρεσβείας στη Γερμανία και στις κατεχόμενες χώρες βρίσκεται ακόμη στο Φρίντριχσχάφεν, στο ξενοδοχείο “Κουργκάρτεν”. Ανέρχεται συνολικά σε 63 άτομα. Επίσης πρέπει να προστεθεί η ευρισκόμενη στο σανατόριο Βάλντχαους στο Γκρούνεβαλντ σοβαρά ασθενής κόρη του Έλληνα πρεσβευτή με τον σύζυγό της (Σ.Σ. πρόκειται περί του μεταπολεμικά γνωστού αεροδιαστημικού Γιάννη Αργύρη)  και τη μητέρα της. Επίσης δώδεκα άτομα της πρώην ελληνικής πρεσβείας στο Βελιγράδι και ο άλλοτε γενικός πρόξενος στα Σκόπια, που βρίσκονται αυτή τη στιγμή καθ’ οδόν προς Φρίντριχσχάφεν».

Για την τύχη στην Ελλάδα των Γερμανών διπλωματών και των μελών της γερμανικής παροικίας (περίπου 650 ατόμων), στις 18 Απριλίου αναμεταδίδεται από τον Γερμανό πρεσβευτή στη Στοκχόλμη το ακόλουθο τηλεγράφημα του Σουηδού πρεσβευτή στην Αθήνα:

«Οι Γερμανοί πρόξενοι Καλαμάτας και Πάτρας βρίσκονται στην οικία του Γερμανού πάστορα της Αθήνας, ο πρόξενος Κέρκυρας είναι προφανώς καθ’ οδόν προς την Αθήνα, ενώ ο πρόξενος Βόλου με την οικογένειά του επιθυμεί να παραμείνει εκεί. Το προξενείο Χανίων και το προσωπικό του προξενείου Σάμου θα μεταφερθούν απευθείας στην Τουρκία. Ο προϊστάμενος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, σύμφωνα με την επιθυμία που εξέφρασε, παραμένει με την υπόλοιπη γερμανική παροικία. Από το προσωπικό της πρεσβείας, ο πρεσβευτής, ο σύμβουλος του πρεσβευτή, δύο γραμματείς και οι στρατιωτικοί ακόλουθοι με τις οικογένειές τους, αποτελώντας μοναδική εξαίρεση, διαμένουν από την έκρηξη του πολέμου στην ιδιωτική κατοικία του πρεσβευτή ή στις δικές τους κατοικίες. Ένας βοηθός του στρατιωτικού ακολούθου, δύο ακόλουθοι Τύπου, ο ακόλουθος επί των πολιτιστικών σχέσεων και ο σύμβουλος πρεσβείας Χες μαζί με τις οικογένειές τους εγκαταστάθηκαν, εν αγνοία μου για λόγους ασφαλείας στην πρεσβεία. Η σύζυγος και τα τέκνα του συμβούλου της πρεσβείας, του εμπορικού ακολούθου, ένας ακόλουθος Τύπου και ένας πολιτιστικών σχέσεων, με τις οικογένειές τους, επανήλθαν στις κατοικίες τους. Οι υπόλοιποι προτιμούν να παραμείνουν στην πρεσβεία, όπου οι αστυνομικές αρχές, για να μην προδοθούν, απαγόρευσαν το ηλεκτρικό φως. Παρά τα διαβήματά μου, χορηγήθηκε ηλεκτρικό ρεύμα μόνο στην κατοικία του πρεσβευτή. Το μεγαλύτερο μέρος του βοηθητικού προσωπικού μεταφέρθηκε από τις αρχές στα γραφεία της γερμανικής πρεσβείας. Μικρός αριθμός βρίσκεται στην κατοικία του πρεσβευτή, καθώς και στις κατοικίες όπου έχει περιορισθεί η γερμανική παροικία. Όλοι οι ανωτέρω είναι υγιείς».

Ανακεφαλαιώνοντας, μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα, ο πρεσβευτής της Γερμανίας Έρμπαχ ενημερώνει το Βερολίνο με τηλεγράφημά του (28 Απριλίου):

«Από την κήρυξη του πολέμου μέχρι την άφιξη των γερμανικών στρατευμάτων, όλοι οι εδώ Γερμανοί, ιδίως οι ανήκοντες στην παροικία, τελούσαν υπό περιορισμό σε τρεις τόπους διαμονής που επιλέξαμε, στην πρεσβευτική κατοικία, στις κατοικίες μερικών από τους διπλωματικούς μας υπαλλήλους και στο κτίριο της πρεσβείας. Η χρησιμοποίηση του κτιρίου της πρεσβείας, που δεν την είχαμε προβλέψει, διατάχθηκε από την αστυνομία, η οποία επέβαλε την εκκένωση των κατοικιών όλων των Γερμανών διπλωματών πλην της δικής μου. Οι οικίες αυτές υποβλήθηκαν σε έρευνα, ενώ σε μια περίπτωση σημειώθηκε βίαιη είσοδος.

Εκτός από το τυχαίο αυτό περιστατικό, η συμπεριφορά της Αστυνομίας υπήρξε ως επί το πλείστον άψογη και ευγενική.

Οι Πρόξενοι Καλαμάτας, Κορίνθου και Πάτρας ήταν επίσης έγκλειστοι. Ο Πρόξενος Βόλου θέλησε να παραμείνει εκεί. Ο Πρόξενος Σάμου δεν μπόρεσε να φθάσει στην Αθήνα. Πρέπει να ομολογηθεί ότι οι Έλληνες υποβλήθηκαν πράγματι σε μεγάλους κόπους στην προσπάθεια να πραγματοποιηθεί η μεταφορά του προσωπικού της πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη, δεν υπήρξε όμως από την αρχή η κατάλληλη προετοιμασία γι’ αυτό. Στις 22 Απριλίου μας δηλώθηκε ότι ήταν ανάγκη να ακολουθήσουμε την κυβέρνηση στη νέα της έδρα, σ’ αυτό όμως το σημείο τελικά υπαναχώρησαν. Ως εκπρόσωπος της χώρας που ανέλαβε την προστασία των συμφερόντων μας ορίσθηκε ο σύμβουλος της σουηδικής πρεσβείας Άλλαρντ, ο οποίος αποδείχθηκε εξαιρετικός χάρη στην ενεργητικότητα και τις άοκνες προσπάθειες που κατέβαλε. Οι ανώτεροι υπάλληλοι του υπουργείου Εξωτερικών, στην προσπάθειά τους να με εξυπηρετήσουν, βρέθηκαν στις 22 Απριλίου σε δύσκολη θέση απέναντι στον πανίσχυρο υπουργό Ασφαλείας Μανιαδάκη, οι μηχανορραφίες του οποίου τελικά δεν καρποφόρησαν».

Αυτά έλεγε ο Γερμανός πρεσβευτής στην Αθήνα 'Ερμπαχ την επομένη της κατάληψης της ελληνικής πρωτεύουσας από τους Γερμανούς. Σε προσωπικό επίπεδο, ήδη βρισκόταν υπό δυσμένεια και ανακλήθηκε, χωρίς να του ανατεθεί άλλο πόστο. Τις πρώτες κατοχικές μέρες εμφανίστηκε με ειδική αποστολή ο Γερμανός διπλωμάτης Φέλιξ Μπέντσλερ, ενώ αμέσως μετά τοποθετήθηκε ως ειδικός πληρεξούσιος του Φύρερ για την Ελλάδα ο Γκύντερ Άλτενμπουργκ, ο ουσιαστικός πολιτικός διοικητής της κατεχόμενης χώρας.

ΑΕΡΑ

http://aera2012.blogspot.com/2017/04/6-1941.html

Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (ΜΕΡΟΣ Δ')

Του Μιχάλη Γεωργιτσογιαννάκου, Μέλους του ΕΠΟΚ

Αναμφίβολα δύο είναι οι παράγοντες που βαρύνουν στην αξία ενός Έθνους: η ιστορία που έχει παράξει στον βίο του, και η προσφορά του στον παγκόσμιο Πολιτισμό.

Έλεγε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος: «Έχομεν κάθε λόγον να είμεθα υπερήφανοι δια την ιστορίαν μας. Όχι μόνον λόγω της αδιασπάστου συνεχείας της αλλά και λόγο της ποιότητάς της. Διότι είναι πλήρης εξάρσεως και προσφορών προς ολόκληρον την ανθρωπότητα, τόσον εις τον τομέα των ειρηνικών επιδόσεων όσον και εις τον τομέα των κρισίμων αποφάσεων».

Όπως παρατηρεί ένας από τους κορυφαίους παγκοσμίως Αρχαιολόγος, Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Γέηλ, C. Blegen, «Η οριστική αναγνώριση της Ελληνικότητας των Μυκηνών δεν είναι κάτι που απομένει χωρίς συνέπειες. Μας οδηγεί σ’ ένα πρώιμο στάδιο της ιστορίας αυτής της φυλής προγενέστερο πιθανώς από την πλήρη διαμόρφωση της Ελληνικής γλώσσας. Και διατρανώνει ακόμα την έμφυτη αντοχή του Ελληνικού λαού και την εκπληκτική του δύναμη για επιβίωση. Και σήμερα ζει και ακμάζει διατηρώντας τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του, και την συνοχή του παρά τον έντονο ατομικισμό. Εκτός ίσως από τους Κινέζους, είναι ζήτημα αν υπήρξε άλλος λαός με τέτοια εμμονή και διάρκεια. Στην μακρά ιστορία του τρείς φορές τουλάχιστον ανέλαβε την παγκόσμια πολιτιστική ηγεσία: στην όψιμη Μυκηναϊκή  περίοδο, στα κλασσικά χρόνια, και στην ακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας»  (Από τον Πρόλογο της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους»  Εκδοτική Αθηνών. Επίσης αφιερώνεται στους προκατειλημμένους, τεμάχισες - χασάπηδες, της ιστορικής συνέχειας της Ελληνικής Φυλής).

 ΓΙΑΤΙ Η ΕΘΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η επιστημονική διατύπωση του Αμερικανού ακαδημαϊκού και ερευνητή, συμπίπτει με την γεμάτη  Ελληνικό αίσθημα γνώμη του Γ. Παπαδοπούλου. Είναι δύο θέσεις διαφορετικού ύφους μεν, ιδίου νοήματος δε. Δημιουργούν αμφότερες υπερηφάνεια για το ποιοι είμαστε και ταυτόχρονα την βούληση  να το διατηρήσουμε. Συνακόλουθα όμως μας διεγείρουν την επιθυμία για γνώση από πού και ποιούς ερχόμαστε, για να ξέρουμε και προς τα πού θα πορευθούμε στο μέλλον. Γεννούν σε εμάς τους μεταγενέστερους έναν δίκαιο εθνικό εγωισμό και μία έπαρση. Κυρίως όμως καλλιεργούν φρόνημα. Μας κάνουν να νιώθουμε υπερήφανοι για τους προγόνους μας και για το έθνος μας. Μας δίνουν υψηλά πρότυπα και ακλόνητα ιδανικά. Νιώθουμε γύρω τις σκιές του παρελθόντος μας, να φωτίζουν τον δρόμο του μέλλοντός μας. Μας δυναμώνουν την πίστη ότι αυτά που έγιναν στο παρελθόν μπορούν να ξαναγίνουν στο παρών, μ’ έναν άλλο τρόπο. Έχοντας, αυτά για δασκάλους μπορούμε να βαδίσουμε μπροστά προς μια σωστότερη κατεύθυνση με τα λιγότερα δυνατά λάθη. Έχουμε την μοναδική τύχη, που κανένας άλλος λαός δεν έχει, ν’ αντλεί από την ιστορία του τόση δύναμη, τόσα διδάγματα, τόση υπερηφάνεια  όση ο Ελληνικός.

«Αυτήv την ιστορίαν οφείλομεν να την ενθυμούμεθα και να την τιμώμεν, διότι είναι πηγή αυτοπεποιθήσεως και πυξίς πορείας. Δεν μας επιτρέπεται να την λησμονήσομεν και δεν θέλωμεν να την προδόσωμεν» Γεώργιος Παπαδόπουλος.

Δεν πρέπει να ξεχάσουμε μας λέει, αλλά και να μην προδώσουμε, προσθέτει. Και καλά το πρώτο το καταλαβαίνουμε, το δεύτερο πως; Μα με τον τρόπο που γίνεται σήμερα. Με την μικροποίηση αυτών που αγωνιζόμενων και θυσιαζόμενων στο παρελθόν, μας χάρισαν το δικό μας παρών. Με την επιλεκτική αποσιώπηση των μοναδικών επιτευγμάτων του χθες. Με την σκόπιμη δημιουργία κάποιας νέας, νεφελώδους «πραγματικής ιστορίας» Μέσα απ’ αυτή την «αναθεωρητική ιστορία» (λες και είναι ρεβιζιονιστές κομμουνιστές) προσπαθούν να διαγράψουν ότι σχετίζεται με το επίθετο «εθνικό». Πρώτη στην ιεράρχησή τους είναι φυσικά η εθνική ιστορία, ακολουθούν η εθνική λογοτεχνία, η εθνική παράδοση, εν ολίγοις όλα αυτά που παράγουν εθνικό φρόνημα. Αυτό που με την σειρά του κρατάει ζωντανή την εθνική ανεξαρτησία. Αξιοσημείωτα και επίκαιρα είναι τα λόγια του σημαντικότατου ακαδημαϊκού και πρώην προέδρου της δημοκρατίας Κωνσταντίνου Τσάτσου « Γι’ συτό θολώνουν την αλήθεια και βλάπτουν την πατρίδα εκείνοι που αποσιωπώντας είτε ανομήματα, είτε κατορθώματα και συνθλίβοντας πρόσωπα και πράξεις, κάτω απ’ την καλύπτρα μιας μονόπλευρης έρευνας, επιχειρούν να δώσουν στα γεγονότα του παρελθόντος ερμηνείες προσαρμόζονται σε αμφισβητούμενες πολιτικές επιδιώξεις του παρόντος»          

 ΓΙΑΤΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

« Η γνώσις της πατρίου ιστορίας, εθεωρήθη αείποτε ως το πρώτιστον του πολίτου καθήκον» Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος.

Η ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά το σύνολο των δραστηριοτήτων του ανθρώπου για την επίτευξη των σκοπών του. Σ αυτές τις δραστηριότητες υπάρχει πάντα μία σαφής σχέση αιτίας και αποτελέσματος. Τα ιστορικά γεγονότα θα μπορούσε κάλλιστα να έχουν συμβεί μ’ έναν διαφορετικό τρόπο. Θα μπορούσε να έχουν συμβεί με τον αντίθετο τρόπο ή θα μπορούσε να μην έχουν συμβεί καθόλου. Οι λόγοι είναι: πρώτον ότι ο άνθρωπος είναι αυτός που έχει την ελευθερία εκλογής των πράξεων, και δεύτερον ότι η ιστορική εξέλιξη είναι η σύνθεση ή η αντίθεση πολιτισμικών, κοινωνικών και εθνικών φαινομένων. Τα ιστορικά γεγονότα δεν οφείλονται σ’ ένα και μόνο βασικό αίτιο. Όταν η προσέγγιση γίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο, το μόνο που επιτυγχάνεται είναι η παρανόηση και η παραμόρφωση της ιστορίας.  Αυτή την διαθλασμένη εικόνα της ιστορίας έχουν, και στην συνέχεια φυσικά υποστηρίζουν, οι μαρξιστές και οι της «ευρύτερης αριστεράς» με την θεωρία - καραμέλα της πάλης των τάξεων. Αυτοί δεν βλέπουν άλλη κινητήρια δύναμη στην ιστορική εξέλιξη παρά μόνο την οικονομία (σ’ αυτή την άποψη, όπως και σε τόσες άλλες πια, έχουν ταυτιστεί μαζί τους και οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι). Δυστυχώς όμως γι’ αυτούς και ευτυχώς για την ιστορία, η ύπαρξή της δεν είναι εγκλωβισμένη σε μοιρολατρικές οικονομικές νομοτέλειες. Η ιστορία έχει πολλούς πρωταγωνιστές: αντιλήψεις θρησκευτικές, αντιθέσεις εθνικές, συμφέροντα οικονομικά, φιλοδοξίες προσωπικές, φανατισμούς πολιτικούς ή κομματικούς, εξελίξεις τεχνολογικές: αυτοί και άλλοι πολλοί είναι παράγοντες που επηρεάζουν την ανθρώπινη δράση και άρα διαμορφώνουν την ιστορία. Το ιστορικό γίγνεσθαι λοιπόν χαρακτηρίζεται από ποικιλία. Η ιστορία δεν είναι άψυχη και απρόσωπη. Δεν είναι λογισμικό εξαγωγής στατιστικών στοιχείων και οικονομικών δεικτών για να αιτιολογηθούν τ’ αποτελέσματά της. Η ιστορία δεν εξετάζεται ψυχρά εγκεφαλικά αλλά με πάθος και συναίσθημα. Έτσι μόνο μπορούν ν’ αντληθούν τα διαχρονικά μηνύματα που στέλνει ώστε να εξαχθούν τα διαχρονικά  συμπεράσματα του τώρα. Η ιστορία είναι ένα ζωντανό παρών και δίνει απαντήσεις στα προβλήματα του αύριο.

Τεχνηέντως όμως σήμερα τα παραπάνω έχουν χαρακτηρισθεί ως υποκειμενική θεώρηση της ιστορίας η οποία χρήζει αντικειμενικής αναθεώρησης. Η διαδικασία του πως αυτό υλοποιείται είναι πια γνωστή. Πρώτα μετατοπίζεται αυθαίρετα η ερμηνεία της λέξης υποκειμενική. Στην συνέχεια τοποθετείται ως ταμπέλα όπου θα κριθεί χρήσιμο. Τέλος, έρχονται οι «αντικειμενικοί» που αφού αποστεώσουν και αφυδατώσουν την ιστορία την εμφανίζουν «αντικειμενικά» σύμφωνη με τις δικές τους πολιτικές ιδεολογίες, και κρίνουν τους πρωταγωνιστές της «αντικειμενικά» σύμφωνα με τις δικές τους κομματικές τοποθετήσεις  Ας γνωρίζουν όμως ότι στην ιστορία δεν αρέσει η Προκρούστια λογική ώστε να την φέρουν στα μέτρα τους. Δεν της αρέσει η κομμουνιστική αντίληψη, «όσο η ιστορία συμφωνεί με τις ιδέες μας έχει καλώς, αν όχι, τόσο το χειρότερο για την ιστορία». Ας έχουν υπ’ όψιν τους ότι στην ιστορία δεν μπαίνεις ούτε με το ζόρι ούτε με μέσον.

Από την μία πλευρά η ιστορία, και πολύ περισσότερο η αχανής, η δική μας, η Ελληνική, δεν είναι φτιαγμένη ώστε να διαβάζεται νωχελικά σ’ έναν καναπέ ονειροπολώντας παθητικά το παρελθόν. Αντίθετα είναι εφαλτήριο για άλμα στο μέλλον, «της ιστορικής οντότητας… έναντι της οποίας κάποτε θα πρέπει να παύσωμεν να υπερηφανευόμεθα  επί πατραγαθία και θα υπερηφανευόμεθα επί δημιουργία» έγραφε επ’ αυτού ο Γ. Παπαδόπουλος. Από την άλλη πλευρά όποιο έθνος θέλει να συνεχίσει να υπάρχει ως ανεξάρτητο και ελεύθερο,  έχει καθήκον να μην επιτρέπει να του γράφουν την ιστορία άλλοι, ούτε ν’ ανέχεται υπαγορεύσεις. Τουναντίον έχει καθήκον να κάνει την δική του νέκυια και εκεί κάτω, βαθιά, να βρει τον σκοπό της ύπαρξης του και να τον ανασύρει στον επάνω κόσμο. Πάνω σ’ αυτό το νόημα της ύπαρξής του θα γράφει μόνο του την ιστορία του. Αυτό αποτελεί χρέος συνεχές προς τον εαυτό του, τα παιδιά του, τα παιδιά των παιδιών του.

Τέλος θα επιθυμούσα αληθινά να διαβάσετε, ακόμα και ας μην διαβάσετε ούτε μία λέξη απ’ το παραπάνω άρθρο, τις παρακάτω λίγες γραμμές από «Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης» του Μ. Κούντερα

«_ Για να ξεπαστρέψεις έναν λαό, του αφαιρείς πρώτα την μνήμη, καταστρέφεις τα βιβλία του, τον πολιτισμό του, την ι σ τ ο ρ ι α του. Και κάποιος άλλος του γράφει άλλα βιβλία, του δίνει άλλο πολιτισμό και ε π ι ν ο ε ί για λογαριασμό του άλλη ι σ τ ο ρ ί α. Έπειτα ο λαός ξεχνάει σιγά - σιγά ποιος είναι και ποιός ήταν. Ακόμα πιο γρήγορα θα τον ξεχάσει ο κόσμος γύρω του

 _ Και η γλώσσα;

 _ Ποιος ο λόγος να μας την πάρει; Θα μείνει σκέτη γραφικότητα που αργά ή γρήγορα θα πεθάνει από φυσικό θάνατο

Ήταν μία υπερβολή που υπαγορευόταν από υπερβολική θλίψη ή είναι αλήθεια πως ο λαός δεν θα μπορέσει να βγει ζωντανός από την έρημο της οργανωμένης λήθης;»   

Ε.ΠΟ.Κ.

https://epok1973.com/%CE%B1%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%B1/118-%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%83-%CE%B4-%CE%B7-%CF%83%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%B1%CF%83

ΕΡΧΟΝΤΑΙ 7000 ΕΠΟΧΙΚΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Της Έλενας Αλεξιάδου

Το «πράσινο φως» από την κυβέρνηση για την έλευση στην Ελλάδα 7.000 εποχικών εργατών γης από την Αλβανία οι οποίοι θα χρησιμοποιηθούν στις γεωργικές καλλιέργειες, αναμένουν οι παραγωγοί στην κάμπο της Μακεδονίας, καθώς η αντίστροφη μέτρηση για την συγκομιδή της πρωϊμης φρουτοπαραγωγής έχει αρχίσει.

«Είναι ζωτικής σημασίας η ελληνική κυβέρνηση να ενεργοποιήσει το σχέδιο που καταρτίσαμε, ώστε να ξεκινήσουν άμεσα οι διαδικασίες για την έλευση των 7.000 εργατών γης από την Αλβανία», είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος της Εθνικής Διεπαγγελματικής Οργάνωσης Πυρηνοκάρπων και Αχλαδιών, Χρήστος Γιαννακάκης.

«Τα περιθώρια στενεύουν, τα δέντρα δεν περιμένουν. Αρχές Μαϊου θα πρέπει να ξεκινήσουν οι εργασίες στα χωράφια, αλλιώς θα χαθούν παραγωγές, συνάλλαγμα και θα πληγεί η αξιοπιστία της χώρας μας απέναντι στους πελάτες της στο εξωτερικό», σημείωσε και πρόσθεσε πως «η αλβανική πλευρά έχει ήδη συμφωνήσει στο άνοιγμα των συνόρων της προκειμένου να εισέλθουν στην Ελλάδα εργάτες γης».

Όπως είπε, η διεπαγγελματική οργάνωση απέστειλε ήδη στα αρμόδια υπουργεία σχέδιο με 11 προτάσεις που στοχεύουν στον έλεγχο των εποχικών εργατών γης που θα αφιχθούν στην Ελλάδα, κυρίως για τη συγκομιδή φρούτων σε Ημαθία και Πέλλα, αλλά και στη λήψη υγειονομικών μέτρων προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο μετάδοσης του ιού. Όπως ανάφερε χαρακτηριστικά ο κ. Γιαννακάκης, η προέλευση εργατών γης στην Ελλάδα προέρχονται κατά 90% από την Αλβανία και η σχέση των εν λόγω εργατών με τους αγρότες - εργοδότες είναι πολυετής.

Οι παραγωγοί προτείνουν, μεταξύ άλλων, οι εργάτες να μεταφερθούν στην Ελλάδα από την Αλβανία με λεωφορεία, στα σύνορα να γίνεται έλεγχος διαβατηρίων και εξετάσεις (τεστ) για τον κορονοϊό, ενώ στη συνέχεια να υποβάλλονται σε νέο υγειονομικό έλεγχο στα νοσοκομεία Βέροιας και Έδεσσας . Μέχρι την έκδοση των αποτελεσμάτων οι εισερχόμενοι θα φιλοξενούνται σε ήδη συμφωνημένα καταλύματα.

Στο μεταξύ, κοινή πρωτοβουλία για την επίλυση του ζητήματος της εισόδου των αλλοδαπών εποχικών εργατών γης ανέλαβαν οι βουλευτές Ημαθίας και Πέλλας της ΝΔ, Λάζαρος Τσαβδαρίδης και Διονύσης Σταμενίτης με επιστολή, αλλά και σε σχετική τηλεφωνική επικοινωνία με τον υφυπουργό Νίκο Χαρδαλιά.

Ζητούν να τεθεί άμεσα σε εφαρμογή το προαναφερόμενο σχέδιο για την έλευση εργατών, σημειώνοντας: «δυστυχώς οι καρποί στα δένδρα δεν περιμένουν, έχουν τους δικούς χρόνους. Με αυτούς είναι που πρέπει όλοι, συντονισμένα και με υπευθυνότητα απέναντι σε όλους τους πολίτες της χώρας, να συγχρονιστούμε».

Εξάλλου, σε πρόσφατη συνεδρίαση του Σωματείου Εργατών Υπαίθρου νομού Ημαθίας, αποφασίστηκε και καθορίστηκε στα 30 ευρώ το ημερομίσθιο των εργατών γης. Η απόφαση ήταν ομόφωνη και εκπρόσωποι του σωματείου απηύθυναν κάλεσμα στους συναδέλφους τους να την εφαρμόσουν.

Πηγή: Himara.gr | Ειδήσεις απ' την Βόρειο Ήπειρο

Himara.gr
https://www.himara.gr/epikairotita/9644-erxontai-7000-alvanoi-ergates-gia-kaliergies

ΜΙΧΑΗΛ ΚΩΣΤΑΡΑΚΟΣ : ΤΟ ΛΑΘΟΣ ΤΟΥ ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΣΤΟΝ ΕΒΡΟ ΘΥΜΙΣΕ ΤΟΝ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ

Ο επίτιμος αρχηγός του ΓΕΕΘΑ, στρατηγός Μιχαήλ Κωσταράκος, κάνει λόγο για «σοβαρό στρατηγικό σφάλμα του Ερντογάν», όσον αφορά τα πρόσφατα επεισόδια στον Έβρο.

Τα αίτια της «αποτυχημένης τουρκικής ενέργειας» στον Έβρο, επιχειρεί να αναλύσει ο επίτιμος αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας (ΓΕΕΘΑ), στρατηγός Μιχαήλ Κωσταράκος.

Κάνοντας λόγο για «σοβαρό στρατηγικό σφάλμα του Ερντογάν», ο Έλληνας στρατιωτικός αναγνωρίζει ότι η «υβριδική εισβολή» της Τουρκίας ενεργοποίησε τα «εθνικά αντανακλαστικά των Ελλήνων».

«Ο κ. Ερντογάν έχει συγκεκριμένους επεκτατικούς, εθνικούς αλλά και προσωπικούς στόχους και θα προσπαθήσει να τους υλοποιήσει πάση θυσία ακόμα και με χρήση οποιουδήποτε διαθέσιμου μέσου» επισημαίνει, παράλληλα, καταγγέλλοντας την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού ζητήματος.

Και προσθέτει: «Το στρατηγικό σφάλμα του κ. Ερντογάν φέρνει αναπόφευκτα στη μνήμη μας (ίσως και στη δική του) ένα παρόμοιο στρατηγικό σφάλμα του Ιταλού δικτάτορα Μουσολίνι που αφύπνισε τα εθνικά αντανακλαστικά των Ελλήνων με τον αναίτιο και εγκληματικό τορπιλισμό του καταδρομικού ΕΛΛΗ στην Τήνο τον Δεκαπενταύγουστο του 1940».

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ένταση στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο κλιμακώθηκε στα τέλη Φεβρουαρίου, όταν χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες επιχείρησαν να διέλθουν στα ελληνικά εδάφη.

Η Αθήνα κατήγγειλε, από την πρώτη στιγμή, την Άγκυρα για προσπάθεια εργαλειοποίησης του μεταναστευτικού προβλήματος, ενώ έκανε λόγο για ρίψη δακρυγόνων από τις τουρκικές δυνάμεις προς τους Έλληνες συνοριοφύλακες.

Από την πλευρά της, η τουρκική κυβέρνηση κατήγγειλε το κλείσιμο των ελληνικών συνόρων και αξίωσε την άμεση διέλευση των προσφύγων προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

SPUTNIKNEWS
https://sputniknews.gr/exoteriki-politiki/202004287180691-kostarakos-to-lathos-tou-erntogan-ston-evro-thymise-ton-mousolini/

Η ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ 21η ΑΠΡΙΛΙΟΥ - ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ, ΜΕΡΟΣ Α'

Του Αλεξάνδρου Ζώρη, Μέλους του ΕΠΟΚ

Η βιβλιογραφία για την νεοελληνική ιστορία είναι ιδιαιτέρως πλούσια, με την περίοδο 1941-49 να κατέχει την πρωτιά σε όγκο δημοσιεύσεων. Έλληνες και ξένοι, όλων των ιδεολογιών και όλων των ιδιοτήτων(επαγγελματίες ιστορικοί, όπως και πολιτικοί, δημοσιογράφοι, στρατιωτικοί, διπλωμάτες, αλλά και απλοί ιδιώτες-ερασιτέχνες ιστοριοδίφες) έχουν καταθέσει είτε την προσωπική τους μαρτυρία μέσω απομνημονευμάτων, είτε το αποτέλεσμα της έρευνάς τους μέσω ιστορικών μελετών. Οπωσδήποτε, τόσο λόγω όγκου, όσο και λόγω ιδεολογικής φόρτισης-απόρροια των κοσμογονικών και εν πολλοίς διχαστικών γεγονότων της πρόσφατης ιστοριάς μας- είναι δύσκολο για τον μέσο αναγνώστη να ξεχωρίσει τα χρήσιμα και αντικειμενικά έργα ώστε να έχει υπεύθυνη πληροφόρηση για τα γεγονότα που τον ενδιαφέρουν.

  Ιδιαίτερη ιδεολογική φόρτιση παρουσιάζει η εξέταση της περιόδου της 21ης Απριλίου. Σκοπός της έρευνάς μας δεν είναι να κάνουμε μία εξαντλητική παρουσίαση της σχετικής με την 21η Απριλίου βιβλιογραφίας, αλλά να παρουσιάσουμε χρονολογικά τα σημαντικότερα από αυτά τα βιβλία. Να αναφέρουμε το περιεχόμενο τους και τι αυτά προσέφεραν στην έρευνα, έτσι ώστε να έχουμε μία σαφή εικόνα του πως διαμορφώθηκαν οι διάφορες οπτικές σχετικά με την εξεταζόμενη περίοδο, καθώς και ποιό είναι το τρέχον επίπεδο γνώσεων που έχουμε για το καθεστώς της 21ης Απριλίου και εκείνη την εποχή.

Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '70

 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η βιβλιογραφία για την 21η Απριλίου ξεκίνησε να παράγεται και μάλιστα σε μεγάλους ρυθμούς, όπως θα δούμε παρακάτω, αμέσως μετά την λήξη εκείνης της περιόδου (1974), με την έναρξη δηλαδη της λεγόμενης μεταπολίτευσης. Για την ακρίβεια, ήδη κατά την διάρκεια του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, είχαν κυκλοφορήσει στο εξωτερικό ορισμένα βιβλία που αναφέρονταν στα τότε γεγονότα και τα οποία κυκλοφόρησαν κατόπιν και στην Ελλάδα μεταφρασμένα στα ελληνικά, με την έναρξη της μεταπολίτευσης. Ας παραθέσουμε έναν ενδεικτικό κατάλογο βιβλίων τα οποία κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα από το 1974 έως και το 1979, τα οποία κατόπιν θα σχολιάσουμε. Δίπλα από τον τίτλο του βιβλίου σημειώνεται το έτος εκδόσεως, ενώ στις περιπτώσεις που αφορούν τα βιβλία που κυκλοφόρησαν πρώτα στο εξωτερικό, σημειώνονται τόσο το έτος εκδόσεως στο εξωτερικό, όσο και το έτος εκδόσεως στην Ελλάδα.

Κυριάκος Διακογιάννης "Στην Κόλαση της ΚΥΠ" 1968/1971/1974

Ανδρέας Παπανδρέου "Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα" 1971/1974

Γιάννης Κάτρης "Η Γέννηση του Νεοφασισμού στην Ελλάδα 1960-1974" 1971/74

Δημήτρης Χονδροκούκης "Ο Γολγοθάς της Ελληνικής Δημοκρατίας" 1974

Νίκος Σβορώνος "Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας" 1972/1976

Τζον Φρήμαν "Ξενοκρατία-Το Αποκαλυπτικό Χρονικό των Ξένων Επεμβάσεων στην Ελλάδα 1944-1974" 1975

Παναγιώτης Κανελλόπουλος "Ιστορικά Δοκίμια- Πως Εφθάσαμεν στην 21η Απριλίου" 1975

Περικλής Ροδάκης "Η Δικτατορία των Συνταγματαρχών, Άνοδος και Πτώση" 1975

Σπύρος Καρατζαφέρης "Η Ελληνική Νυρεμβέργη" 1975

"Οι Δίκες της Χούντας-Πλήρη Πρακτικά" 1975

Γιώργος Καράγιωργας "Από τον ΙΔΕΑ στη Χούντα" 1975

Ανδρέας Λεντάκης "Παρακρατικές Οργανώσεις και 21η Απριλίου" 1975

Σταύρος Ψυχάρης "Τα Παρασκήνια της Αλλαγής" 1975

Σόλων Γρηγοριάδης "Η Ιστορία της Δικτατορίας" τρίτομο 1975

Μάριος Νικολινάκος "Αντίσταση και Αντιπολίτευση 1967-1974" 1975

Νίκος Πουλαντζάς "Η Κρίση των Δικτατοριών, Πορτογαλία-Ελλάδα-Ισπανία" 1975

Χαρίτων Κοριζής "Το Αυταρχικό Καθεστώς 1967-1974" 1975

Ανδρέας Δενδρινός "Η 21η Απριλίου και πως Απέτυχε" 1975

Γιώργος Γιαννόπουλος - Richard Clogg "Η Ελλάδα κάτω από Στρατιωτικό Ζυγό" 1972/1976

Νίκος Κακαουνάκης "2650 Μερόνυχτα Συνωμοσίας" δίτομο 1976

Δημήτρης Μπενάς "Η Εισβολή του Ξένου Κεφαλαίου στην Ελλάδα" 1976

Φοίβος Γρηγοριάδης "Βασιλευομένη Στρατοκρατία και Δικτατορία" 1976

Ιωάννης Φουράκης "Σιωνιστικές Συνωμοσίες" 1977

Σταύρος Ζορμπαλάς "Ο Νεοφασισμός στην Ελλάδα 1967-1974" 1978

Λώρες Στερν "Λάθος Άλογο-Η Πολιτική του Επεμβατισμού και η Αποτυχία της Αμερικανικής Διπλωματίας" 1977/1978

Ευστάθιος Μπλέτσας "Η Ελληνική Δικαιοσύνη Βορά της Μεταπολιτευτικής Υστερίας και Μυθοπλασίας " 1978

Σπύρος Μαρκεζίνης  "Αναμνήσεις 1972-1974" 1979

Χρήστος Ξανθόπουλος-Παλαμάς "Διπλωματικό Τρίπτυχο" 1979

Κωνσταντίνος Παναγιωτάκος "Στην Πρώτη Γραμμή Αμύνης" 1979

Αριστείδης Δημόπουλος "Η Κοινή Αγορά και η Σύνδεσις 1969-1972" 1979

Όπως μπορεί να δει ο αναγνώστης, καταγράψαμε 30 τίτλους βιβλίων που κυκλοφόρησαν κατά την διάρκεια 5μιση ετών. Με δεδομένο όπως είπαμε, ότι ο κατάλογος μας δεν είναι πλήρης, αυτό σημαίνει ότι έως και να ολοκληρωθεί η δεκαετία του '70, είχαμε μέσο όρο τουλάχιστον 6 βιβλία ανά έτος (με το έτος 1975 να αποτελεί το ρεκόρ αριθμού εκδόσεως αντίστοιχων βιβλίων) τα οποία περιελάμβαναν την περίοδο της 21ης Απριλίου στο περιεχόμενό τους. Σε συνδυασμό λοιπόν με την έντονη, εκείνα τα έτη, αρθρογραφία περί 21ης Απριλίου στον ημερήσιο τύπο, ευχερώς αντιλαμβανόμαστε ότι όλος αυτός ο όγκος δημοσιευμάτων, ήταν αυτός που καθόρισε την, θα λέγαμε, κατεστημένη οπτική για το τι ήταν και τι έπραξε/προσέφερε το καθεστώς της 21ης Απριλίου. Τα βιβλία αυτά ποικίλουν ως προς το περιεχόμενο. Κάποια επιχειρούν να καταγράψουν τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα ολόκληρης της εξεταζόμενης περιόδου (Σ. Γρηγοριάδης), ενώ ορισμένα επικεντρώνονται σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο εκείνης της εποχής (Ψυχάρης) ή προσπαθούν να εισέλθουν στα παρασκήνια εκείνης της περιόδου (Κακαουνάκης). Άλλα βιβλία, αποτελούν προσωπικές μαρτυρίες των συγγραφέων (Διακογιάννης), ενώ ορισμένα αποτελούν ευρύτερες μελέτες-είτε κάποιας χρονικής περιόδου, είτε κάποιου φαινομένου- που απλά περιλαμβάνουν και την 21η Απριλίου μέσα(Φρήμαν, Σβορώνος, Φουράκης, Μπενάς). Τέλος, υπάρχει και απόπειρα πολιτικής και ιδεολογικής ανάλυσης του καθεστώτος (Κοριζής) καθώς και απόπειρα οπτικής του μέσα στα πλαίσια διεθνών εξελίξεων και συγκρίσεων (Πουλαντζάς), ενώ ο Νικολινάκος εστιάζει στο θέμα της αντίστασης απέναντι στο καθεστώς.

 Βασικό χαρακτηρίστικο αυτών των έργων ήταν το γεγονός ότι η συντριπτική τους πλειοψηφία γράφτηκε από πολιτικούς και ιδεολογικούς αντιπάλους του τότε καθεστώτος (κυρίως δημοσιογράφους της ευρύτερης αριστεράς). Το ύφος γραφής είναι άκρως επιθετικό, τα δε συμπεράσματα της έρευνας τους αποτυπώνουν μια βεβαιότητα που εκπλήσσει τον αναγνώστη, με δεδομένο ότι την εποχή που γράφτηκαν, δεν είχε συγκεντρωθεί το απαραίτητο υλικό που θα επέτρεπε μία υπεύθυνη και ψύχραιμη ιστορική καταγραφή (π.χ. άνοιγμα διπλωματικών αρχείων ή απομνημονεύματα και προσωπικά αρχεία πρωταγωνιστών). Ετσι, το βασικό τους υλικό είναι κάποιες μαρτυρίες, δημοσιεύματα εφημερίδων, αντίστοιχα βιβλία που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή και προσωπικές απόψεις και βιώματα των ίδιων των συγγραφέων. Η παράθεση των μαρτυριών δε, είναι σε μεγάλο βαθμό μεροληπτική, αφού λαμβάνονται ως a priori αντικειμενικές και ειλικρινείς, μόνο οι μαρτυρίες των αντιπάλων του τότε καθεστώτος.[1]

Ποιά είναι όμως τα συμπεράσματα αυτών των συγγραφέων σχετικά με το καθεστώς της 21ης Απριλίου; Με δεδομένο το γεγονός ότι όπως είπαμε, οι περισσότεροι από αυτούς ταυτίζονται ιδεολογικά, τα συμπεράσματα τους μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

 Την 21η Απριλιου 1967 μια μικρή ομάδα αξιωματικών του στρατού ξηράς, η οποία δρα κατ'εντολή των ΗΠΑ[2], κάνει πραξικόπημα και επιβάλει φασιστικό καθεστώς στην Ελλάδα[3]. Οι ελευθερίες καταστέλλονται, επικρατεί τρομοκρατία, φόβος, εκτοπίσεις. Ο κόσμος απεχθάνεται το καθεστώς και συμμετέχει ενεργά ή έστω στηρίζει ηθικά την "αντίσταση". Γίνονται πολλά σκάνδαλα και η οικονομική πολιτική ευνοεί το μεγάλο κεφάλαιο[4]. Η χωρα βρίσκεται διεθνώς απομονωμένη, η αντίσταση κορυφώνεται με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου το '73, όπου πραγματοποιείται "μεγάλη σφαγή" πολιτών και εν τέλει το καθεστώς καταρρέει με την "προδοσία της Κύπρου" (την οποία Κύπρο σύμφωνα με το συγκεκριμένο αφήγημα, το καθεστώς είχε ήδη προδώσει με το να ανακαλέσει τον Νοέμβριο του 1967 την λεγόμενη "μεραρχία"). Η "κάθαρση" έρχεται με την δίκη και καταδίκη των πρωταιτίων, η οποία ικανοποιεί γενικά το λαικό αίσθημα (αν και κάποιοι θεωρούν ότι έπρεπε να υπάρξουν και θανατικές καταδίκες).

Όπως αναφέραμε και παραπάνω, με δεδομένο το πλήθος αυτών των βιβλίων και της τότε αρθρογραφίας στον ημερήσιο τύπο, μπορούμε να αντιληφθούμε με διαύγεια πλέον το πως διαμορφώθηκε η οπτική περί 21ης Απριλίου την οποία κατ' εξοχήν προώθησαν κατά τα επόμενα έτη, τα ΜΜΕ, τα βασικότερα πολιτικά κόμματα και κατ' επέκταση το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα.

Στα τελευταία έτη της συγκεκριμένης δεκαετίας πάντως παρατηρούμε μία διαφοροποίηση. Αρχίζουν να κυκλοφορούν πλέον και κάποια βιβλία από την "άλλη πλευρά" που όμως αναφέρονται σε συγκεκριμένες πτυχές της περιόδου της 21ης Απριλίου και αφορούν την ιδιότητα του εκάστοτε συγγραφέα και την αντίστοιχη εμπλοκή του στα τότε γεγονότα. Αναμνήσεις του Σπύρου Μαρκεζίνη, βραχύβιου πρωθυπουργού της πολιτικοποίησης που επιχείρησε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος το 1973, εξωτερική πολιτική της Ελλάδος -όχι όμως μόνο επί 21ης Απριλίου- από τους διπλωμάτες και διατελέσαντες τότε υπουργούς Εξωτερικών, Χρήστο Ξανθόπουλο-Παλαμά και Κων. Παναγιωτάκο. Επίσης, το ζήτημα της συνδέσεως Ελλάδος-ΕΟΚ και πως το χειρίστηκε το τότε καθεστώς, από τον υφυπουργό Οικονομικών Αριστείδη Δημόπουλο. Τέλος, ο εισαγγελεας του Αρείου Πάγου, Ευστάθιος Μπλέτσας αντικρούει από νομικής πλευράς το ζήτημα της δίκης των πρωταιτίων της 21ης Απριλίου. Παρόλο λοιπόν τον αποσπασματικό χαρακτήρα αυτών των βιβλίων, εν τούτοις είναι σημαντική η έκδοσή τους, διότι επιχειρούν να αντικρούσουν κάποιες από τις κατηγορίες που προσάπτουν οι αντίπαλοι, παρουσιάζουν τις θέσεις και την δράση τους και προετοιμάζουν, κατά κάποιο τρόπο, τον δρόμο για μελλοντικές υπερασπιστικές καταγραφές για την 21η Απριλίου.

Ιδιαίτερες περιπτώσεις αποτελούν τα βιβλία των Λώρενς Στερν και Ανδρέα Δενδρινού. Ο πρώτος, διακεκριμένος Αμερικανός δημοσιογράφος (Washington Post) σαφώς "αντιχουντικός" και θαυμαστής των Γεωργίου και Ανδρέα Παπανδρέου και του αρχιεπισκόπου και προέδρου της Κύπρου Μακαρίου, πραγματοποιεί έρευνα πάνω στο ζήτημα της αμερικανικής πολιτικής τότε στην Ελλάδα και εστιάζει ειδικά στο ζήτημα της εμπλοκής των ΗΠΑ στην προετοιμασία και επιβολή του κινήματος της 21ης Απριλίου. Το συμπέρασμά του είναι αρνητικό! Οι ΗΠΑ πιάστηκαν σχεδόν στον ύπνο εκείνη την νύχτα (διαμετρικά αντίθετη άποψη δηλαδή από αυτήν που εξέφραζαν οι περισσότεροι συγγραφείς που καταπιάνονταν με αυτό το θέμα τότε). Οι πηγές του, προερχόμενες τόσο από το State Department όσο και από την CIA, λόγω του απορρήτου των πληροφορίων (δεν είχαν αποχαρακτηριστεί τα αντίστοιχα έγγραφα τότε), δεν ήταν δυνατόν να κατονομαστούν, αλλά η οπτική του έμελε να δικαιωθεί 20 έτη μετά (θα γίνει λόγος παρακάτω γι'αυτό)...Όσο για τον Δενδρινό, ηγετικό στέλεχος του Κ4Α ("Κόμμα 4ης Αυγούστου"), πολιτικού κόμματος εθνικοσοσιαλιστικών αρχών, θα λέγαμε ότι είναι αντιπολιτευόμενος το κάθεστως της 21ης Απριλίου αλλά από εκ διαμέτρου αντίθετη οπτική σε σχέση με τους υπόλοιπους συγγραφείς που αναφέρθηκαν παραπάνω. Το Κ4Α είδε με θετική οπτική την τότε στρατιωτική επέμβαση και προσπάθησε να είναι κοντά στο τότε καθεστώς με σκοπό να το επηρεάσει και να το μετασχηματίσει με βάση τις εθνικοσοσιαλιστικές ιδέες! Έτσι, ο Δενδρινός κατηγορεί την 21η Απριλίου κυριώς για αυτά που δεν έκανε και όχι για αυτά που έκανε...

ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΚΡΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΓΕΝΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ

Μιλήσαμε παραπάνω για την επιρροή στην κοινή γνώμη, που άσκησαν τα βιβλία της δεκαετίας του '70 των "αντιχουντικών" συγγραφέων. Ποιά ήταν όμως η επιρροή τους στην μετέπειτα γενιά συγγραφέων και η συμβολή τους στην έρευνα του ζητήματος; Στην πραγματικότητα μικρή (όπως και ορισμένων αντίστοιχων βιβλίων της δεκαετίας του '80). Οι σύγχρονοι ερευνητές, ακόμη και αυτοί που είναι ξεκάθαρα αντίθετοι με το καθεστώς της 21ης Απριλίου, έχουν σιωπηρά απορρίψει την "σχολή συγγραφέων" που αναφέραμε παραπάνω. Εξαίρεση αποτελεί το έργο του Σόλωνα Γρηγοριάδη, το οποίο λόγω της αναλυτικότητάς του και της ψύχραιμης ματιάς, αποτελεί ακόμη και σήμερα πολύτιμη πηγή πληροφοριών για εκείνη την περίοδο.

Για του λόγω το αληθές, παραθέτουμε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα συγγραφέων που απορρίπτουν το αφήγημα των συγγραφέων "πρώτης γενιάς", ξεκινώντας μάλιστα από τον ίδιο τον Σόλωνα Γρηγοριάδη (που ανήκει και ο ίδιος σε αυτή την "πρωτη γενιά"), ο οποίος συμμετείχε σε αντιδικτατορική οργάνωση κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Γράφει λοιπόν στον 1ο τόμο της "Ιστορίας της Δικτατορίας", σελιδα 34, σχολιάζοντας τα περί της σχέσεως ΚΥΠ και CIA  και ασκώντας κριτική σε ένα δημοφιλές βιβλίο εκείνης της εποχής: «Δεν πείθει επίσης η εξής διαβεβαίωσις του Γιάννη Κάτρη στο βιβλίο του "Η Γέννηση του Νεο-Φασισμού (Γενεύη 1971, σελ. 41)» και αφού παραθέτει τους ισχυρισμούς του Κάτρη, προσθέτει «Ο συγγραφεύς λέγει ότι τις πληροφορίες αυτές τις  είχε από τον Γ. Παπανδρέου. Αλλ' ο Γ. Παπανδρέου όπως και ο Α. Παπανδρέου έκαναν πολιτική προπαγάνδα και μπορούσαν να ισχυρισθούν ό,τι νόμιζαν πως εξυπηρετεί την εκάστοτε σκοπιμότητα. Η ιστορική επιστήμη όμως δεν έχει σχέσι με τις σκοπιμότητες. Και στο σημείο τούτο, όλοι οι ισχυρισμοί δεν αντέχουν στον λογικό έλεγχο». Αφού παραθέσει τα σχετικά στοιχεία, γράφει στην σελίδα 35 «Σύμφωνα με τους θρύλους αυτούς, τα πάντα ελέγχουν και προκαλούν στην Ελλάδα οι παντοδύναμοι Αμερικανοί και ιδίως η περιβόητη ΣΙΑ με τις μυθικές δυνατότητες. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της προπαγάνδας, που βρίσκει άνετη απήχησι στις λαικές μάζες, έιναι το βιβλίο του Γιάννη Κάτρη ("Η Γέννηση του Νεοφασισμού"). Δίπλα σε αξιόλογες  παρατηρήσεις και ορθές εκτιμήσεις, ο συγγραφεύς παραθέτει και απίθανες "πληροφορίες" και κρίσεις. Μεταξύ άλλων ισχυρίζεται ότι η ΣΙΑ προκαλούσε ακόμη, κατά βούλησιν και με κάθε λεπτομέρεια και αυτές τις διακυμάνσεις του αριστερισμού στην Ελλάδα». Στον 3ο τόμο του έργου του, σελίδα 387, ο Γρηγοριάδης επισημαίνει : «Γενικά, δεν μπορεί κανείς να αρνηθή την  ύπαρξι θετικών στοιχείων στην οικονομική πολιτική της δικτατορίας. Η απόλυτη άρνησις στην κριτική της που τηρήθηκε μετά την πτώσι της, υπήρξε υπερβολική και αντιρεαλιστική" (η έντονη υπογράμμιση, από τον γράφοντα το παρόν κείμενο).

Ο καθηγητής Μελέτης Μελετόπουλος στο βιβλίο του "Η Δικτατορία των Συνταγματαρχών - Κοινωνία, Ιδεολογία, Οικονομία" που κυκλοφόρησε το 1996, γράφει στην σελίδα 348, υποσημείωση 472, σχετικά με τις διχογνωμίες συγγραφέων ως προς τα επιτεύγματα της οικονομικής πολιτικής του τότε καθεστώτος. Αφού έχει αναφέρει συγγραφείς όπως ο Γιαννόπουλος και ο Ροδάκης που οι κρίσεις τους ήταν εντελώς αρνητικές, γράφει το εξης «Ο Σόλων Γρηγοριάδης, που έχει γράψει την πιο εκτενή και κατά την γνώμη μου πιο αμερόληπτη ιστορία της Δικτατορίας, εξετάζει τα πράγματα πιο προσεκτικά και επισημαίνει σε ποιους τομείς η Χούντα επέτυχε και σε ποιους απέτυχε. Προσωπική μου γνώμη είναι ότι τα πράγματα δεν έχουν ποτέ μονοδιάστατο χαρακτήρα. Άλλωστε η πορεία της οικονομίας εξαρτάται εν πολλοίς από διεθνείς και συγκυριακούς παράγοντες». Ενώ στην σελίδα 349 παραδέχεται ότι εν έτει 1996 που δημοσιεύθηκε το βιβλίο του «δεν έχουν ουσιαστικά γίνει αντικειμενικές μελέτες για την οικονομική πολιτική της περιόδου αυτής και τα αποτελέσματά της». Στην σελίδα 452 επισημαίνει ότι «Η οικονομική και κοινωνική πολιτική της 21ης Απριλίου έχει δεχθεί αντιφατικές κριτικές, από την κατηγορία της πλήρους αποτυχίας έως επαίνους θεαματικής επιτυχίας. Πέρα από απλοικές σχηματοποιήσεις η αλήθεια είναι ότι η Χούντα διόρισε ένα επιτελείο τεχνοκρατών οικονομολόγων, που κατάρτισαν πενταετές πρόγραμμα, το οποίο και εφάρμοσαν στην συνέχεια».  Τέλος, στο παράρτημα της Γ' έκδοσης του βιβλίου, με τίτλο «Η διεθνής  θέση της Ελλάδας κατά την περίοδο της δικτατορίας», σελίδα 471, αναφερόμενος στις διεθνείς σχέσεις του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, λέει πως «Οπωσδήποτε μπορούν εκ των προτέρων να θεωρηθούν επιφανειακές και εμφορούμενες από ιδεολογικά και συναισθηματικά κυρίως κίνητρα οι απόψεις που διατυπώθηκαν αμέσως μετά την Μεταπολίτευση, υπό το βάρος της τότε πρόσφατης οδυνηρής εμπειρίας»(η έντονη υπογράμμιση από τον γράφοντα το παρόν κείμενο).

Ο δημοσιογράφος Αλέξης Παπαχελάς ο οποίος ασχολήθηκε ακριβώς με αυτό το ζήτημα, δηλαδή τις διεθνείς σχέσεις της Ελλάδος τότε (συγκεκριμένα με τις ΗΠΑ), στα προλεγόμενα του βιβλίου του "Ο Βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας" που κυκλοφόρησε το 1997, τονίζει πως «Χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να ξεπεράσω τις δυσκολίες από την έλλειψη στοιχείων σχετικά με μιά περίοδο για την οποία έχουν γραφεί εκατοντάδες αναλύσεων, αλλά ελάχιστες έρευνες βασισμένες σε πρωτογενές υλικό».

Ο καθηγητής Ηλίας Νικολακόπουλος σχολίαζε στην εφημερίδα "Τα Νέα" στις 22.04.2005 ότι «η περίοδος της χουντικής επταετίας εξακολουθεί, εν πολλοίς, να προσομοιάζει με μαύρη τρύπα, όσον αφορά τη συστηματική μελέτη της από τη σκοπιά της ιστορικής έρευνας».

Ο ιστορικός Λεωνίδας Καλλιβρετάκης σε άρθρο του στην εφημερίδα "Τα Νέα" τον Απρίλιο του 2007 παραδέχεται ότι υπάρχει «σοβαρό έλλειμα στην ιστορική έρευνα» της περιόδου της 21ης Απριλίου.

Ο καθηγητής Σωτήρης Βαλντέν στο βιβλίο του "Παράταιροι Εταίροι - Ελληνική Δικτατορία, Κομμουνιστικά Καθεστώτα και Βαλκάνια 1967-1974" που κυκλοφόρησε το 2009 και ο συγγραφέας το αφιερώνει "στους συντρόφους του από τον αντιδικτατορικό αγώνα", γράφει τα εξής χαρακτηριστικά στην σελίδα 33. «Η σοβαρή μελέτη της περιόδου της στρατιωτικής δικτατορίας έχει αρχίσει σχετικά πρόσφατα. Η επιστημονική αποτίμηση της πολιτικής της στους διάφορους τομείς δεν ευνοήθηκε από το μείγμα μυθοποίησης/αποσιώπησης της περιόδου που επικράτησε μετά την πτώση της» (η έντονη υπογράμμιση από τον γράφοντα το παρόν κείμενο). «Από τη δεκαετία του ΄90, αρχίζει η διερεύνηση ορισμένων πτυχών της περιόδου, ιδιαίτερα των σχέσεων με τους Αμερικανούς, του κυπριακού και των ελληνοτουρκικών σχέσεων που είναι ασφαλώς και τα πιο κρίσιμα ζητήματα της περιόδου. Άλλες πλευρές της χουντικής επταετίας, όπως η πορεία της οικονομίας και η οικονομική πολιτική, οι κοινωνικές αλλαγές και η πολιτιστική ζωή έχουν μελετηθεί πολύ λιγότερο» (η έντονη υπογράμμιση από τον γράφοντα το παρόν κείμενο). «Το ίδιο ισχύει και για τις σχέσεις του καθεστώτος με τις Ανατολικές χώρες, που έχουν μέχρι στιγμής  απασχολήσει ελάχιστα την έρευνα». Επίσης, στη σελίδα 44 αναφέρει πως «Η εικόνα της χούντας ως ενός -έξωθεν επιβεβλημένου- ξένου προς την ελληνική κοινωνία σώματος, με έναν λαό και πολιτικό κόσμο καθολικά αντιστεκόμενους, είναι εξαιρετικά απλουστευτική και σε σημαντικό βαθμό ανακριβής».

Τέλος, ο δημοσιογράφος Τάσος Κωστόπουλος σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 18.10.2015 αναφέρει χαρακτηριστικά ότι : «Εδώ ολόκληρη χούντα, η σκιά της οποίας επικαθόρισε τον δημόσιο λόγο των τελευταίων δεκαετιών στον ίδιο τουλάχιστον βαθμό με την αιματηρή δεκαετία του ’40, εκπροσωπείται στη βιβλιογραφία από τρία όλα κι όλα αξιόλογα έργα: την τρίτομη «Ιστορία της Δικτατορίας» του δημοσιογράφου Σόλωνα Γρηγοριάδη, γεγονοτολογική αφήγηση που γράφτηκε κι εκδόθηκε αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση (Αθήνα 1975, εκδ. Καπόπουλος), το βιβλιαράκι «Η στρατιωτική δικτατορία 1967-1974» που μοίρασαν προ εξαετίας «Τα Νέα» με επιμελητή τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη, και τα πρακτικά ενός επιστημονικού συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε το 1997 στο Πάντειο Πανεπιστήμιο («Η δικτατορία 1967-1974», επιμ. Γιάννα Αθανασάτου - Αλκης Ρήγος - Σεραφείμ Σεφεριάδης, Αθήνα 1999, εκδ. Καστανιώτης)».

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Ο μόνος που συγκέντρωσε τότε σημαντικό αριθμό μαρτυριών από τους αξιωματικούς του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, ήταν ο Νίκος Κακαουνάκης, με στόχο όμως να αναδείξει κυρίως τις αντιθέσεις μεταξύ τους. Ορισμένες από αυτές τις μαρτυρίες όντως μπορούν να επαληθευθούν μέσω στοιχείων που έχει προσκομίσει η σύγχρονη έρευνα. Ορισμένα άλλα στοιχεία όμως που υποτίθεται ότι προσκομίζει ο Κακαουνάκης, είναι τελείως ανακριβή, ενώ αρκετά άλλα δεν μπορούν να επαληθευθούν, με αποτέλεσμα να είναι αμφιλεγόμενα! Έτσι λοιπόν το συγκεκριμένο έργο πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή και επιφυλακτικότητα ως πηγή για τα τότε γεγονότα.

[2] Κάποιοι από αυτούς τους συγγραφείς υποστήριζαν ότι πίσω από το κίνημα της 21ης Απριλίου βρισκόταν η ίδια η κυβέρνηση των ΗΠΑ, ενώ άλλοι προκρίνουν είτε την CIA (κυρίως αυτή), είτε αμερικανικούς στρατιωτικούς κύκλους, είτε το αμερικανικό κεφάλαιο. Αρκετοί ενέπλεξαν και την μασονία μέσα σε αυτή την θεωρία (κυρίως ο Τσαρούχας με το βιβλίο του "Η Μασονια στην Ελλάδα" του 1981). Ο Φουράκης "πρωτοτυπεί" και υποστήριξε πως οι ΗΠΑ ήταν η βιτρίνα και στην πραγματικότητα, ο σχεδιασμός και η οργάνωση προήλθε από την Μοσάντ και το Ισραήλ κατ' επέκταση... Ο Σόλων Γρηγοριάδης αν και σαφώς "αντιχουντικός", υποστηρίζει ότι εν έτει 1975 που συνέγραψε το έργο του και με βάση τα τότε διαθέσιμα στοιχεία, πως όλα αυτά είναι αναπόδεικτα!

[3] Υπάρχουν όμως και διαφοροποιήσεις σε αυτό. Π.χ. ο Κοριζής αρνείται τον φασιστικό χαρακτήρα του καθεστώτος. Ο Σ. Γρηγοριαδης επίσης αποδέχεται την ερμηνεία Κοριζή.

[4] Σχετικά με τα αποτελέσματα της οικονομικής πολιτικής του τότε καθεστώτος, οι συγγραφείς της συγκεκριμένης "σχολής", συνήθως τα κρίνουν ως αποτυχημένα (π.χ. Γιαννόπουλος και Ροδάκης). Αντιθέτως, ο Νικολινάκος αν και ιδεολογικά και φιλοσοφικά αντίθετος στην ακολουθούμενη οικονομική πολιτική (όντας μαρξιστής), την κρίνει ως επιτυχημένη μέσα στα πλαίσια της. Ο Σόλων Γρηγοριάδης σε γενικές γραμμές είναι αρνητικός, επισημαίνοντας όμως και αρκετά θετικά στοιχεία!

Ε.ΠΟ.Κ.
https://epok1973.com/%CE%B1%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%B1/113-%CE%B7-%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-21%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CF%81%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%B7%CF%83%CE%B7,-%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%83-%CE%B1

24 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1827 : Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΝΑΛΑΤΟΥ - Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ ΚΑΙ Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

[...] Περί τας δύω ώρας της ημέρας ο εχθρός άρχισε να πυροβολή διά κανονίων την πρώτην γραμμήν των Ελληνικών χαρακωμάτων, αντιπυροβολούμενος από δύο μόνον μικρών κανονίων, τα οποία είχε το τακτικόν. Το πεζικόν του συνήχθη όλον εντός μιας χαράδρας κάτωθεν των μικρών υψωμάτων της πρώτης γραμμής των ημετέρων, εν ω το ιππικόν του ίστατο προς τα αριστερά της αυτής γραμμής, και μέρος εκινείτο προς τα λοιπά χαρακώματα. Δις ορμήσας απεκρούσθη ο εχθρός μεθ' ικανής ζημίας· αλλά περί την τρίτην ώραν επάτησεν εξ εφόδου την γραμμήν· οι Έλληνες επολέμησαν ως λέοντες χωρίς να υποχωρήσωσιν· αντιπαλαίοντες ολίγοι προς πολλούς πεζούς και ιππείς εφονεύοντο φονεύοντες. Αλλ' αυτή η σκηνή δεν ήτον δυνατόν να διαρκέση επί πολύ. Όλον το σώμα των εκεί η ευρεθέντων ανδρείων Σουλιωτών, μέγα μέρος του των Αθηναίων, το όλον σχεδόν του σώματος των τακτικών και ικανόν μέρος του των Κρητών έπεσαν ενδόξως. Η φρικτή θέα της σφαγής εκλόνησε τα εις τα λοιπά χαρακώματα σώματα, και χωρίς να συλλογισθώσιν ότι έτρεχον μεγαλύτερον κίνδυνον φεύγοντες, άφησαν τα χαρακώματά των, διωκόμενοι και κατασφαζόμενοι από μεγάλου μέρους του εχθρικού ιππικού· αλλ' ευρέθησαν και μεταξύ αυτών των σωμάτων πολλοί ανδρείοι, οι οποίοι, αντιπαλαίοντες πεζοί προς ιππείς, δεν απέθνησκον ανεκδίκητοι. Πολλοί εσώζοντο επί των ίππων των εχθρών, αφ' ου εφόνευον τους επιβάτας των· και τότε μόνον έπαυσεν η σφαγή, ότε έφθασαν επί του τελευταίου παρά την θάλασσαν λοφιδίου, όπου οι εχθροί φοβηθέντες τον πυροβολισμόν των παραπλεόντων Ελληνικών πλοίων απεσύρθησαν.

Η μάχη διήρκεσε περί την μίαν ώραν, και κατ' αυτήν εφονεύθησαν Έλληνες περί τους επτακοσίους, μεταξύ των οποίων και οι στρατηγοί Λάμπρος Βέϊκος, Αθανάσιος Τούσας, Γεώργιος Τσαβέλας, Φώτος Φωτομάρας, και ο Ιωάννης Νοταράς, και πολλοί αξιωματικοί, των οποίων τα ονόματα θέλομεν εκδώσει εις χωριστόν κατάλογον, δια να μην αδικήσωμεν τινός των ανδρείων την μνήμην· μνημονεύομεν δε μόνον τον γενναίον ταγματάρχην του πυροβολικού και άριστον πατριώτην Χ. Ιγγλέσην, οδηγήσαντα ενδόξως το σώμα των τακτικών απ' αρχής της εις τον Φαληρέα αποβάσεώς του. Οι εχθροί και ζωγρούντες εφόνευον τους Έλληνας και μόνοι, ως βεβαιούμεθα, εκ των ζωγρηθέντων σώζονται αιχμάλωτοι οι στρατηγοί Γ. Δράκος Σουλιώτης, γνωστός διά την μεγάλην ανδρείαν του, και Δ. Καλλέργης, αρχηγός του σώματος των Κρητών, ο μεν πρώτος βαρέως πληγωθείς εις την χείρα, ο δε Δ. Καλλέργης λαβών τρεις πληγάς. Η δε ζημία των εχθρών, εάν δεν είναι περισσοτέρα της των ημετέρων, ισαριθμείται όμως βεβαίως μετ' αυτής.

http://users.sch.gr/maritheodo/1821/b36.htm

Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ ΤΑ «ΚΑΠΑΚΙΑ» ΚΑΙ ΤΟ ΑΔΟΞΟ ΤΕΛΟΣ

Του Ιωάννη Β. Αθανασόπουλου

Ιστορικού

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος υπήρξε από τους μεγαλύτερους οπλαρχηγούς της Εθνεγερσίας των Ελλήνων κατά των Οθωμανών το 1821. Καταγόταν από εξίσου ηρωικούς προγόνους. Πατέρας του ήταν ο Ανδρέας Βαρούσης, ο οποίος από την ηλικία των 17 χρονών ανέβηκε στο βουνό του Παρνασσού, εξαιτίας της καταπίεσης του Τούρκου Αγά της Αταλάντης. Αργότερα, θα διακριθεί ακόμη περισσότερο όταν θα συνεργαστεί με τον θρυλικό Λάμπρο Κατσώνη και θα λάβει μέρος στις ναυμαχίες της Τενέδου, της Άνδρου και της Κέας. Εξαιτίας αυτών των ανδραγαθημάτων, ο Ανδρέας έγινε Αντριάς, Αντρίκος, Ανδρίτσος και εν τέλει Ανδρούτσος. Με αυτό το επώνυμο θα γίνει γνωστός και ο γιος του, ο θρυλικός Δυσσέας, που γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1790.

Γαλουχήθηκε στην αυλή του Αλή πασά των Ιωαννίνων. Ως εκ τούτου, είναι στην κατηγορία των «αληπασαλήδων» οπλαρχηγών, δηλαδή των οπλαρχηγών που διαμόρφωσαν την προσωπικότητά τους επηρεασμένοι από το περιβάλλον της αυλής του πασά των Ιωαννίνων. Έτσι, ήταν καχύποπτος σε μεγάλο βαθμό για τις προθέσεις των άλλων. Υπερβολικά σκληρός, ατρόμητος και θαρραλέος πολεμιστής. Αρχικά, εντάχθηκε στους τσοχανταραίους, την ιδιαίτερη φρουρά του Αλή ενώ σύντομα κατάφερε να προαχθεί σε τσαρκατζή, δηλαδή σε μέλος της σωματοφυλακής του Πασά. Πέρα όμως από την σωματική και στρατηγική του εκπαίδευση ο Οδυσσέας μορφώθηκε μέσα στο κάστρο. Έμαθε την ιταλική και τα αρβανίτικα. Σταδιακά, δεν ήταν έτοιμος μόνο για πόλεμο αλλά και για ηγετική διοικητική θέση.

Τον έχρισε λοιπόν ο Αλή πασάς αρματολό της Λιβαδειάς το 1816. Καθηκοντά του ήταν η είσπραξη των φόρων για τον πασά των Ιωαννίνων και η απαλλαγή της περιοχής του από τη δράση των κλεφτών. Τα επόμενα χρόνια όμως ο Αλή πασάς θα συγκρουστεί με τον Σουλτάνο και θα κηρυχθεί φιρμανλής, δηλαδή προδότης και αποστάτης της Πύλης. Ο Οδυσσέας θα χάσει το στήριγμά του και θα καταφύγει στην Ιθάκη. Θα επανέλθει στο προσκήνιο μετά την σύλληψη και τον θάνατο του φίλου του Αθανάσιου Διάκου στην Αλαμάνα.

Ο Ανδρούτσος θα φτάσει στη Γραβιά στις 3 Μαΐου 1821. Εκεί του είχε ζητήσει να βρεθούν ο πρώην αληπασαλής Ομέρ Βρυώνης, για να τον προσεταιρισθεί. Ο Δυσσέας του έδωσε την εντύπωση ότι θα συζητούσε μαζί του όπως τον παλιό καιρό. Όταν όμως έφτασε ο Βρυώνης με τους άντρες του η αντιμετώπιση ήταν διαφορετική. Ο έφιππος δερβίσης απεσταλμένος του Βρυώνη παρουσιάστηκε μπροστά στον Ανδρούτσο.

• Νέρεγιε Γκιντέρσιν; (Που πας;) ρώτησε ο Οδυσσέας.
• Σάλωνα για γκιντέριμ. (Πάω κατά τα Σάλωνα) απάντησε ο δερβίσης.

Αφού το έβρισε ο Οδυσσέας τράβηξε το όπλο του και πυροβόλησε τον δερβίση στο κεφάλι. Η συμβολική αυτή ενέργεια έδειχνε πως οι δεσμοί με τους αληπασαλήδες είχαν κοπεί. Ο Οδυσσέας της Γραβιάς ήταν ο Οδυσσέας της Επανάστασης. Η μάχη της Γραβιάς έσωσε την Επανάσταση και έκλεισε το δρόμο προς τον Ισθμό στους Τουρκαλβανούς. Αν δεν ήταν ο Οδυσσέας με τους άντρες του στη Γραβιά, η ιστορία αλλά και η εξέλιξη της Επανάστασης θα ήταν εντελώς διαφορετική σήμερα.

Μετά την Γραβιά ο Οδυσσέας γίνεται θρύλος. Ωστόσο, υπήρχαν και αυτοί που ενοχλήθηκαν από τη δόξα του. Οι πολιτικοί με τον Μαυροκορδάτο και τον Κωλέττη πρώτους, δεν έπαψαν να ζητούν το κεφάλι του. Ο Ανδρούτσος συνήθιζε να λέει για τους πολιτικούς σε συναγωνιστές του: «Αυτοί οι καλαμαράδες θα μας φαν το κεφάλι μια μέρα». Αφορμή και δικαιολογία για την εκδίωξη του Ανδρούτσου αποτέλεσαν τα περίφημα «καπάκια». Αποτελούσαν στρατηγήματα μεταξύ δύο εμπόλεμων, σιωπηλές συμφωνίες που οδηγούσαν σε ανακωχές και εκεχειρίες με σκοπό αφενός να γλιτώσει ο άμαχος πληθυσμός τα αντίποινα και αφετέρου να κερδίσουν χρόνο οι δύο αντίπαλες πλευρές, ώστε να προετοιμαστούν για μελλοντικές επιχειρήσεις.

Κατά την διάρκεια της Επανάστασης, οι οπλαρχηγοί κατά περιόδους δεν δίσταζαν να κάνουν «καπάκια» με τους Τούρκους για τους λόγους που αναφέραμε. Ο Μαυροκορδάτος και λοιποί πολιτικοί της Διοικήσεως, δεν δίστασαν ψευδώς να κατηγορήσουν οπλαρχηγούς και πολέμαρχους της Επανάστασης, όπως τον Ανδρούτσο, τον Καραϊσκάκη κλπ, για συνεργασία με τον εχθρό. Τον Ανδρούτσο μάλιστα τον αποκαλούσαν «Τουρκοδυσσέα».

“Με ηνάγκασαν οι αντίπαλοί μου οι οποίοι πυρετικώς μ’ επολεμούσαν τον πρότερον χρόνον. Με συκοφαντίες, περιφρόνησιν, υποτίμησιν της αξίας μου, διαμάχες πολλές. Ποτές μου δεν έπαυσα να μεθοδεύω κόλπα πρωτότυπα ή να μετέρχομαι παλαιά στρατιωτικά και διπλωματικά τεχνάσματα διά να εξαπατήσω Τούρκους και Αρβανίτες. Δεν τα εννοούν εκείνοι οι λόγιοι τα καπάκια. Εμείς τα εσπουδάσαμε κοντά εις τον Αλή, εις την αυλήν του, το πως θα παριστούμε ότι υποτασσόμεθα εις τον Οσμανλή ή ότι κάνουμε ανακωχήν, όμως έχοντας άλλα σχέδια εν κρυπτώ. Να πολεμήσωμε το Σουλτανάτο. Να κατεξολοθρεύσωμεν τον Τύρρανον.

Δαιμονισμένος ήμουν υπέρ της Πατρίδος. Επεχείρησα όλα τούτα, διά τους τύπους, κατά τη συνήθειάν μου, να συνάψω νέες συμφωνίες και νέα καπάκια με τον Τούρκο, όχι να προδώσω τον Αγώνα, μάρτυς μου ο Θεός, αλλά να στριμώξω την Κυβέρνησιν, τον Κωλέττη όπού μ’ εκαταδίωκε να με χαλάση. Εσκόπευαν να με παραμερίσουν, να με απομονώσουν, να με συντρίψουν. Οι κυβερνητικοί συνωμοτούντεςμ’ εχαρακτήρισαν προδότη και μ’ εδυσφήμισαν εις τους πατριώτας. Δεν επροσκύνησα. Αντιφρονών προς εκείνους είμαι, όχι εχθρός μηδέ του Γένους, μηδέ του Έθνους”

Απόσπασμα από το ιστορικό μυθιστόρημα του Θωμά Κοροβίνη, «Ολίγη μπέσα ωρέ μπράτιμε!». Η τελευταία ώρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2019.

Το σχέδιο των «καλαμαράδων» για την παγίδα στον Ανδρούτσο εφαρμόστηκε στην Εύβοια. Όταν κατέφθασε εκεί ο Οδυσσέας, τον Ιανουάριο του 1822, για να αναλάβει την πολιορκία της Καρύστου, ο ντόπιος πληθυσμός ενθουσιάστηκε. Αν και ο βαρύς χειμώνας δυσκόλευε τον ανεφοδιασμό των δυνάμεών του, ο Ανδρούτσος με τις δυνάμεις του ξεκίνησε την πολιορκία, αφού προηγουμένως έστειλε επιστολή στον Ομέρ μπέη που του ζητούσε ανεπιτυχώς την παράδοση του φρουρίου. Οι Τούρκοι άντεξαν την πολιορκία αλλά ο Ανδρούτσος ξαφνικά αποφασίζει να εγκαταλείψει την μάχη και να λύσει την πολιορκία. Τι είχε συμβεί;

Η Διοίκηση και ο Άρειος Πάγος είχαν διατάξει τον Ανδρούτσο να αποχωρήσει για να πετύχει μέσω της πολιτικής προπαγάνδας να περιορίσει τη στρατιωτική του αίγλη ακόμα και να αφήσει να αιωρούνται οι κατηγορίες περί συνεργασίας του με τον εχθρό. Το σχέδιό τους ήταν να γυρίσουν εναντίον του ότι αποφάσιζε ο ίδιος να πράξει. Αν ήταν υπάκουος στη διαταγή θα τον κατηγορούσαν για εγκατάλειψη θέσης και μάχης, αν πάλι δεν υπάκουε θα κατηγορούνταν για απειθαρχία!

Απόδειξη για τον ρόλο της Διοικήσεως αποτελεί το γράμμα απάντησης του Ανδρούτσου στην διαταγή τους για υποχώρηση:

Αρεοπαγίται προσκυνώ.

Κατά την προσταγήν σας δεν έλειψα αμέσως αφ’ ου έλαβα το έξοχον γράμμα σας και ερίχθηκα εις το εδώθε μέρος. Εμποδίσθηκα όμως εδώ εξ αιτίας του καιρού οπού δεν επέρασαν όλοι οι άνθρωποικαι τους προσμένω κατ’ αυτάς. Αν όμως και είναι καμμία ανάγκη, γράψετε μου διά να προφθάσω αμέσως, χωρίς αργοπορίαν, και είμαι έτοιμος εις την προσταγήν σας. Μένω.

1822, Φεβρουαρίου 15, Ορδί Καπανδρίτι.

Στα τέλη Μαρτίου ο Οδυσσέας συναντήθηκε με άλλους οπλαρχηγούς για να οργανώσουν τις επιχειρήσεις κατά των δυνάμεων του Δράμαλη με σκοπό αφενός τη φθορά των δυνάμεών του και αφετέρου την επιβράδυνση της πορείας του. Τον Απρίλιο ο Οδυσσέας αναλαμβάνει να πολιορκήσει τους Τούρκους στη Στυλίδα και στην Αγία Μαρίνα. Επί δύο εβδομάδες 4.000 Έλληνες υπό την διοίκηση του Ανδρούτσου, του Νικηταρά και του Υψηλάντη κατόρθωσαν να κρατήσουν 18.000 Τούρκους. Αυτές τις δύο εβδομάδες, ο Ανδρούτσος ζητούσε συνεχώς από τον Άρειο Πάγο ενισχύσεις σε τρόφιμα, εφόδια και οπλισμό ώστε να κρατήσουν ακόμα περισσότερο. Από τους πολιτικούς ωστόσο όχι μόνο δεν στάλθηκαν αυτά αλλά δεν δόθηκε καν απάντηση. Οι αρεοπαγίτες ενδιαφέρονταν μόνο για την αποτυχία των ελληνικών δυνάμεων ώστε να αμαυρώσουν ακόμη περισσότερο τον Ανδρούτσο. Για τον λόγο αυτό, ζητούσαν από τον Οδυσσέα να αποχωρήσει όχι δια θαλάσσης αλλά μέσω στεριάς, ενέργεια που αποτελούσε πράξη αυτοκτονίας καθώς θα εξουδετερώνονταν από τους Τούρκους! Όπως έγραψε ο Μακρυγιάννης: «Είχαν πάθος με τον Δυσσέα κι αποφάσιζαν οι καλοί πατριώτες διά την ιδιαιτέραν τους διχόνοιαν με ένα άτομο, να χαθούνε τρεις χιλιάδες στράτευμα περίπου».

Μετά την αποχώρηση των στρατευμάτων του δια θαλάσσης οι αρεοπαγίτες προσπάθησαν να μειώσουν τον Οδυσσέα και τους λοιπούς στρατιωτικούς με το να υποτιμούν τους ανώτερους και να προωθούν τους κατώτερους σε τίτλους και αξιώματα. Έτσι απέδωσαν στον Οδυσσέα το αξίωμα του …χιλίαρχου. Η προσβολή αυτή δεν έμεινε αναπάντητη από τον ίδιο: «[…] όσες αντενέργειες μου κάμετε και σκέδια εναντίον μου, δια να χαθώ κι εγώ, να χαθή κι όλο το στράτευμα εξ αιτίας μου, μου είναι γνωστά…». Η ρήξη πλέον ήταν οριστική. Η κυβέρνηση θα επικηρύξει τον Οδυσσέα με 5.000 γρόσια ενώ ο υπουργός Θρησκευμάτων, επίσκοπος Ανδρούσης Ιωσήφ θα τον αφορίσει τον ίδιο και όσους τον ακολουθούσαν.

Ο Ανδρούτσος απομονωμένος θα βρει καταφύγιο στη Βελίτσα, σημερινή Τιθορέα. Από εκεί θα κάνει καπάκι με τον εχθρό που θα οδηγήσει στην αποσκίρτηση 6.000 Αλβανών από τον στρατό του Δράμαλη, ενώ ο τελευταίος ετοίμαζε εκστρατεία κατά της Πελοποννήσου. Το καπάκι αυτό ισοδυναμούσε με τεράστια νίκη για τον Αγώνα και οδήγησε στην αμνήστευση του Ανδρούτσου. Για μια ακόμη φορά τα γεγονότα ανέτρεπαν τα σχέδια των αεροπαγιτών. Απόρροια των εξελίξεων αυτών ήταν να αναλάβει ο Ανδρούτσος το αξίωμα του φρούραρχου της Αθήνας και του αρχιστράτηγου της Ανατολικής Ελλάδας. Η αμνήστευση όμως δεν θα κρατήσει για πολύ.

Η αποτυχία στη μάχη στο Δαδί θα οδηγήσει τα σώματα του Ανδρούτσου να σκορπίσουν. Ο Οδυσσέας θα αναγκαστεί να κάνει ψευτοκάπακο με τον εχθρό λέγοντας πως υπόσχεται να πείσει τους οπλαρχηγούς να δηλώσουν υποταγή με αντάλλαγμα να παρέμενε αρματολός της Ρούμελης ο ίδιος. Οι λοιποί οπλαρχηγοί γνωρίζουν πως αποσκοπεί στο να καθυστερήσει τους Τούρκους αλλά ο Άρειος Πάγος δεν χάνει ευκαιρία να κατηγορήσει τον Οδυσσέα πως τούρκεψε. Ο Κωλέττης θα τον αποκαλέσει «εχθρό της πατρίδος». Ο ίδιος δεν θα διστάσει να οργανώσει τρεις δολοφονικές απόπειρες κατά του Ανδρούτσου που όμως απέτυχαν. Κατόρθωσαν όμως να αναθέσουν την εκστρατεία της Πελοποννήσου στον Γκούρα, ενέργεια που θα σημάνει την αρχή της καταδίωξης του Δυσσέα.

Γνωρίζοντας το μέλλον ο Ανδρούτσος οργανώνεται στην Μαυρότρουπα, μεγάλη σπηλιά της Τιθορέας. Την περιγραφή του εκπληκτικού καταφύγιου του Ανδρούτσου δίνει ο Κωστής Παπαγιώργης στο έργο του «Τα καπάκια», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2014, σ. 259:

«Για να φτάσει κανείς στην είσοδο της Σπηλιάς, έπρεπε να αναρριχηθεί σε ξύλινες σκάλες μανταλωμένες στα βράχια. Ύψους σαράντα περίπου πόδια, η πρώτη σκάλα ήταν κάθετη, ενώ η δεύτερη σχημάτιζε γωνία και οδηγούσε σε μία τρίτη σκάλα στηριγμένη σε γείσωμα. Κατόπιν υπήρχε μια καταπακτή, που όταν έβγαιναν οι αμπάρες, οδηγούσε σε μια θολωτή κάμαρα με τουφεκίστρες. Έξω από την κάμαρα υπήρχε ταράτσα με προμαχώνα και ανοίγματα για κανόνια. Το ύψος της Σπηλιάς έφτανε τα τριάντα πόδια και πάλι με σκαλοπάτια έφτανες σε ένα άλλο δώμα από συμπαγή πέτρα. Υπήρχαν ακόμα πολλές μικρότερες καμάρες που συνδέονταν με στοά. Μία από αυτές είχε μετατραπεί σε παρεκκλήσι. Σημειωτέον ότι η Σπηλιά διέθετε δικό της νερό από μία κρυφή φλέβα του βουνού, οπότε αν αποσύρονταν οι σκάλες, μετατρέπονταν σε απάτητο φρούριο. Το ύψος της εισόδου από τη γη έφτανε περίπου τα διακόσια μέτρα. Στα χρονικά της Επαναστάσεως δεν υπάρχει άλλη περίπτωση οπλαρχηγού που να είχε κατασκευάσει ένα παρόμοιο καταφύγιο».

Ο Ανδρούτσος ήξερε τι σχεδίαζαν οι αρεοπαγίτες για τον ίδιο αλλά η φυλάκιση του Κολοκοτρώνη την ίδια εποχή θα μεγαλώσει ακόμη περισσότερο την έμφυτη καχυποψία του. Για να γεμίσει με φόβο τους πολιτικούς έρχεται σε επαφή με τους Τούρκους και συγκεκριμένα με τον Ομέρ πασά του Ευρίπου. Δηλώνει υποταγή με αντάλλαγμα να αναλάβει ο ίδιος το καπετανάτο του Ευρίπου. Στη συνάντησή τους με τον Ομέρ ο τελευταίος θα τον αποκαλέσει «Τεστήρ μουκερέμ Ρούμελη Βαλεσή». Ο Μαυροκορδάτος στέλνει τον Γκούρα να συλλάβει τον Ανδρούτσο για να δικαστεί. Η κυβέρνηση δεν θα χάνει ευκαιρία να κατηγορεί και να προπαγανδίζει την «προδοσία του Τουρκοδυσσέα». Στη μάχη στο μοναστήρι της Βελιβούς οι «τουρκαντάρτες» θα σκορπίσουν και ο Οδυσσέας έχει να επιλέξει είτε να παραδοθεί στους Τούρκους είτε στον Γκούρα και στην κυβέρνηση. Μετά από συμφωνία με τον Νικόλαο Γκριτζιώτη εγκαταλείπει κρυφά τους ντελήδες και παραδίνεται στις δυνάμεις του Γκούρα, με τον όρο να περάσει από δίκη, ώστε να αποδειχθεί η αθωότητά του.

Φτάνοντας στην Αθήνα ο Ανδρούτσος δέσμιος θα δεχθεί τις ύβρεις και τα ραπίσματα του όχλου που γαλουχημένος από την προπαγάνδα των «καλαμαράδων» τον θεωρούσε προδότη. Θα φυλακιστεί στον φράγκικο πύργο της Ακρόπολης, γνωστό ως Γουλά. Οι κυβερνητικοί και τα όργανά τους όμως δεν είχαν σκοπό να δικάσουν τον ήρωα της Γραβιάς. Ο Γκούρας, ηρωικός οπλαρχηγός της Επανάστασης και αυτός αλλά πλέον όργανο των πολιτικών έλαβε χρυσές λίρες από τον Κωλέττη, σύμφωνα με τον Μακρυγιάννη για να δολοφονήσει τον παλιόφιλό του. Η εντολή του δόθηκε στον αντιφρούραρχο Μαμούρη, έμπιστο του Γκούρα, με την εξής μορφή: «να φροντίσης να πωλήσης το λάδι, διότι εάν μείνη απούλητον η τιμή θα ελαττωθή μεγάλως και θα χαθή».

Ξημερώματα 5ης Ιουνίου 1825, η κουστωδία του Μαμούρη αποτελούνταν από τρεις άντρες, τους Μπαλαούλια, Παπακώστα Τζαμάλα και Τριανταφυλλίνα που κατάγονταν από τα Σάλωνα. Εμφανίστηκαν στον σκοπό που εκείνη τη βραδιά ήταν ο Κώστας Καλατζής από τη Λιβαδειά. Ο Μαμούρης του ζήτησε να πάει για ύπνο και σκοπός θα αναλάμβανε ο Μπαλαούλιας. Ο Καλατζής υπάκουσε αλλά καθώς έφευγε κρύφτηκε πίσω από μια κολόνα για να δει τι θα επακολουθούσε. Χάρη σ΄αυτόν γνωρίζουμε τα πραγματικά γεγονότα που οδήγησαν στον βασανισμό και στον πνιγμό του Οδυσσέα Ανδρούτσου.

Μπαίνοντας μέσα στο κελί του Οδυσσέα, ο τελευταίος τους είπε: «Ορέ, ξέρω καλά ποιος σας έστειλε εσάς εδώ και γιατί ήρθατε τέτοια ώρα εδώ μέσα. Δε με λύνετε τ’ όνα μ’ χέρι να σας δείξω ποιος είμαι εγώ και πως με λένε. Αυτές εδώ τις σαπιοκοιλιές δεν τις συμμερίζομαι, μα συ ρε Γιάννη γιατί;», απευθυνόμενος στον Μαμούρη. Ο Ανδρούτσος ήταν τρομερά χειροδύναμος, τόσο που αν και δεμένος δεν ήταν έυκολος αντίπαλος για τέσσερις μάχιμους άνδρες. Ακολούθησε πάλη και πάνω σ΄αυτή ο Τριανταφυλλίνας προσπάθησε ανεπιτυχώς να πνίξει τον Ανδρούτσο. Ο τελευταίος κόβει με το στόμα του τα δύο δάχτυλα του Τριανταφυλλίνα. Για να τον εξουδετερώσουν τον χτύπησαν με τσεκούρι στο σβέρκο αλλά και πάλι δεν το κατάφεραν. Με την πάλη κατόρθωσε ο Τριανταφυλλίνας να αρπάξει τα γεννητικά του όργανα και να τα στρίψει μέχρι να λιποθυμήσει ο Οδυσσέας. Τότε και μόνο κατόρθωσαν να τον πνίξουν. Ακολούθως, πέταξαν το σώμα του από τον ιερό βράχο της Ακρόπολης, το οποίο διαμελίστηκε, και επίσημα είπαν ότι προσπάθησε να αποδράσει.

Η επίσημη ιατρική έκθεση –που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ στην πραγματικότητα- του Ιταλού γιατρού Καίσαρα Βιτάλη, κατά παραγγελία των ηθικών και φυσικών αυτουργών της δολοφονίας του Οδυσσέως, ανέφερε πως ο «κακούργος προδότης της πατρίδος» έχασε τη ζωή του από την πτώση. Ο Μαμούρης και οι υπόλοιποι δολοφόνοι, αν και φτωχοί μέχρι τότε, μετά τη δολοφονία του Ανδρούτσου απέκτησαν χιλιάδες στρέμματα εύφορης γης. Ενώ ο Γκούρας δεκαπέντε μήνες μετά τη δολοφονία του Ανδρούτσου, στις 30 Σεπτεμβρίου 1826, ενώ επιθεωρούσε τους σκοπούς της Ακρόπολης δέχθηκε ένα βόλι στο κεφάλι και πέθανε ακαριαία. Μέχρι τότε είχε ασταμάτητες τύψεις και μονολογούσε συνεχώς «με παρέσυραν σ’ αυτή την δουλειά».

Πηγές:

Κωστής Παπαγιώργης, Τα καπάκια, Καστανιώτης, Αθήνα 2014.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Ακαδημία Αθηνών, Η Ελληνική Επανάσταση 1821 για τα διακόσια χρόνια, τόμος Β’, ειδική έκδοση Παραπολιτικών.

Θωμάς Κοροβίνης, «Ολίγη μπέσα ωρέ μπράτιμε!». Η τελευταία ώρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2019.

Τατιάνα Μενελαίδου, Οδυσσέας Ανδρούτσος, μεταπτυχιακή εργασία, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 2013.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ
https://istorikaxronika.com/2020/03/21/%ce%bf-%ce%bf%ce%b4%cf%85%cf%83%cf%83%ce%ad%ce%b1%cf%82-%ce%b1%ce%bd%ce%b4%cf%81%ce%bf%cf%8d%cf%84%cf%83%ce%bf%cf%82-%cf%84%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%cf%80%ce%ac%ce%ba%ce%b9%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%ce%b9/