ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ : ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΗΛΙΑΣ ΤΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΣ, Ο ΑΓΝΟΗΜΕΝΟΣ ΗΡΩΑΣ ΤΟΥ 1821

Δυστυχώς οι ιστοριογράφοι που ιστόρησαν τον αγώνα του 1821 άλλους αγωνιστές εξύψωσαν και άλλους αγνόησαν. Σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία υπάγονται όλοι σχεδόν οι Μανιάτες αγωνιστές, κυρίως όμως η ένδοξη οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων και οι υπό την σημαία της πολεμιστές.

Ένας από αυτούς και ο Ηλίας Σαλαφατίνος. Το σημερινό θέμα δεν θα ασχοληθεί με τις αρχειακές πηγές που αποδεικνύουν τη δράση του και τον χαρακτήρα του. αλλά με ένα σπουδαίο κείμενο του Γάλλου δημοσιογράφου Αυγούστου Φαμπρ που δημοσιεύθηκε το 1824 σε εφημερίδα της πατρίδας του. Το βρήκα δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Εστία» το 1986 και από εκεί το αντιγράφω. Πληροφοριακά μόνο σημειώνω ότι ο Φαμπρ συνάντησε τον Σαλαφατίνο στην πολιορκία του Μεσολογγίου το Δεκέμβριο του 1822 και εκεί έμαθε όλα τα στοιχεία που έγραψε στο άρθρο του.

«…Οι Μανιάται, είναι αληθές, αποτελούν μίαν εξαίρεσιν. Εθεάθησαν ενίοτε λεηλατούντες αδιαιρέτως φίλους και εχθρούς. Αλλά το αυτό δε συνέβη μήπως εις σώματα στρατού των πλέον πεπολιτισμένων εθνών; Άλλως τε, μήπως οι Μανιάται δεν αποτελούν μέγα μέρος του ελληνικού πληθυσμού;

Σημ. συγγραφέως: Μεταξύ αυτών ακόμη των Μανιατών υπάρχουν πολυάριθμα παραδείγματα αφιλοκερδείας εν συνδυασμώ μετά της ανδρείας. Οι Μανιάται επέδειξαν άνδρας τινάς, διακρινόμενους επί μεγίστη εντιμότητι κατά τον παρόντα πόλεμον. Θα επερίττευε να υπομνήσω ονόματα φίλτατα εις πάντας τους αναγνώστας μου. Καθήκον, όμως θεωρώ να επωφεληθώ της περιστάσεως όπως ανασκευάσω μίαν άδικον φήμην.

Το όνομα του γενναίου Τσαλαφατίνου δεν περιήλθεν ακόμη μέχρις ημών. Ουδείς εκ των συγγραφέων μας, ουδεμία εκ των εφημερίδων μας ανέφερε τι περί αυτού και όμως αξίζει να μη παραμείνη άγνωστος. Πιστεύω ότι οι αναγνώσται μου θα αναγνώσουν μετά εξαιρετικού ενδιαφέροντος την βραχείαν ταύτην σημείωσιν περί του θαυμασίου τούτου ανδρός. Έτι μάλλον το πιστεύω, καθ’ ότι οι Γάλλοι φιλέλληνες δια της αναγνώσεώς της θα εύρουν την ευκαιρίαν όπως αποτίσουν εν καθήκον. Μεταφράζω απλώς ενταύθα τας πληροφορίας τας οποίας μου έδωκεν η ένδοξος οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων:

Ο Ηλίας Τσαλαφατίνος, γεννηθείς εν τω χωρίω του Οιτύλου, ηγνόει γραφήν τε και ανάγνωσιν. Αλλ’ η εμπιστοσύνη ην ενέπνεεν η ειλικρίνεια και το θάρρος του, επέβαλον εις τον Βέην της Μάνης να τον προσλάβη εις την πρώτην γραμμήν της φρουράς του. Μόλις ο Τσαλαφατίνος έλαβε γνώσιν του σχεδίου της κατά των Τούρκων επαναστάσεως, αμέσως μετ’ αγαλλιάσεως ησπάσθη την ελπίδα της ελευθερίας. Υπάρχει έθιμον λίαν διαδεδομένον μεταξύ των συγχρόνων Σπαρτιατών, ν’ αφήνουν αυξανομένην την γενειάδα των, όταν τρέφουν βαθύ μίσος εναντίον τινός, μέχρις ότου εκδικηθούν. Ο Τσαλαφατίνος ωρκίσθη να μην κόψει πλέον την ιδικήν του, εφ’ όσον θα υπήρχεν εις και μόνον Τούρκος εν Ελλάδι, και έπραξεν, όπως και ο ομώνυμος του Ηλίας Μαυρομιχάλης, ο ένδοξος θάνατος του οποίου τυγχάνει γνωστός εις όλον τον κόσμον, να μην επανέλθει πλέον εις την οικίαν του, ειμή όταν η πατρίς αυτού θα ήτο ελευθέρα. Έλαβε τα όπλα, έπεισε τον αδελφόν του να τον ακολουθήση και άρχισεν ήδη να περιστοιχίζεται από μικρόν στράτευμα αποτελούμενον εκ συγγενών του και φίλων του.

Εκ των ορέων της Λακωνίας εξελθών, επρομηθεύθη κατ’ αρχάς ελληνικήν ιστορίαν, την οποίαν έφερε πάντοτε μαζί του. Κατά τας εκάστοτε εκδρομάς του προς αναζήτησιν μαχών, οσάκις συνάντα άνθρωπον τινά γνωρίζοντα ανάγνωσιν, τον εξώρκιζε να του αναγνώση εδάφιον τι εκ του βιβλίου τούτου. Αφού ήκουε δύο ή τρεις σελίδας, παρεκάλει τον αναγνώστην να παύση και να σημείωση το μέρος εις το οποίον είχε σταθεί. Κατόπιν απεμακρύνετο φέρων το βιβλίον υπό μάλης και αναπολών εν τη μνήμη του ό,τι είχε ακούσει. Τοιουτοτρόπως έμαθεν εις ολίγον καιρόν όλην την ιστορίαν των προγόνων του και μεταχειρίζετο κατόπιν αυτήν εις πάσαν περίστασιν, όπως ενθαρρύνη τους συντρόφους του. Αργότερον φέρων εις τα μανίκια μελάνην, πένναν και χαρτί, έμαθε να αναγιγνώσκη και να γράφη και πολλάκις έπεμπεν, είτε εις την Κυβέρνησιν, είτε εις τους στρατηγούς, σχέδια επιθέσεως ή αμύνης, γεγραμμένα ιδιοχείρως, τα οποία εξετελούντο και επιτύγχαναν.

Σχεδόν ουδεμία σπουδαία μάχη διεξήχθη εν Πελοποννήσω, εν τη Δυτική ή Ανατολική Ελλάδι, χωρίς ο Τσαλαφατίνος να εμφανίζεται πρώτος, ενθαρρύνων τους άλλους δια του παραδείγματος του. Εις τας αρχάς της Επαναστάσεως επεφορτίσθη υπό του Μαυρομιχάλη, να περιέλθη εις περιοχάς τινάς της Πελοποννήσου, ίνα διεγείρη το θάρρος των κατοίκων, οι οποίοι δεν ετόλμουν να λάβουν τα όπλα. Έτρεξε και τους ενέπλησεν ενθουσιασμού, αφηγούμενος εις αυτούς τα κατορθώματα των προγόνων των και τας ατιμώσεις τας οποίας υφίσταντο εκ μέρους των Τούρκων, τέκνα τόσον ενδόξων προγόνων.

 

Μετ’ ου πολύ, υπό την αρχηγίαν του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, του ωραιοτάτου, του γονιμωτάτου εις στρατηγήματα και του σωφρονεστάτου εκ των Σπαρτιατών της εποχής μας, ο Τσσλαφατίνος συμμετέσχε της αιματηράς μάχης του Βαλτετσίου κατά του Κεχαγιάμπεη. Ανέλαβε την διοίκησιν μιας εκ των οχυρών θέσεων των Ελλήνων. Καθ’ ην στιγμήν οι εχθροί εφώρμων κατά του χαρακώματος (ταμπουριού), εφόνευσεν ιδίοις χερσί δύο σημαιοφόρους οι οποίοι είχον τολμήσει να στήσουν την σημαίαν των. Ιδών τινάς εκ των στρατιωτών του αποθαρρηθέντας ως εκ του μεγάλου αριθμού και της λύσσης των Οθωμανών, ετέθη εις τον αυχένα του οχυρώματος και με οφθαλμούς απαστράπτοντας εξ αγανακτήσεως και ανδρείας, ηπείλησε μεθ’ όρκου να φονεύσει πάραυτα οιονδήποτε ο οποίος ήθελε τολμήσει να εξέλθη άνευ της διαταγής του.

Αργότερον, ακολουθών τον νέον Ηλίαν Μαυρομιχάλην, εκράτησε εις τον Ισθμόν της Κορίνθου μέχρι της πτώσεως της Τριπολιτσάς. Εκείθεν μετέβη εις Αθήνας και εξ Αθηνών εις Κάρυστον της Ευβοίας όπου διεκρίθη εις πλείστας επιχειρήσεις. Άμα τη επανόδω του εν Πελοποννήσω εις στιγμήν καθ’ ην ο Δράμαλης προυχώρει και ο στρατηγός Ρηγανιός (Ρήγας Παλαμήδης) είχε σταλεί επικεφαλής 700 ανδρών δια να προστατεύσει την διάβασιν του Ισθμού, ο Τσαλαφατίνος έτρεξεν αυθορμήτως εις την σπουδαιοτάτην ταύτην θέσιν, έχων μετ’ αυτού συγγενείς τινάς και άλλους Σπαρτιάτας. Ο στρατός του συνέκειτο εν όλων εκ 13 ανδρών. Ο Ρηγανιός, ολίγον πεπειραμένος εις τον πόλεμον και θορυβηθείς ένεκα του μεγάλου αριθμού των Τούρκων, δεν ήργησε να τραπή εις φυγήν. Ο ανδρείος Τσαλαφατίνος διετήρησε, κατ’ αρχάς, την θέσιν του μετά των 13 συντρόφων του, εφόνευσεν άνδρας τινάς του εχθρού, και αφού είδε τρεις από τους ιδικούς του πίπτοντας, απεσύρθει εν πλήρει τάξει. Έτρεξε να αναζωπυρώση το θάρρος των κατοίκων των Δερβενακίων και κατόρθωσε να πείση αυτούς, όπως καταλάβουν μεθ’ αυτού τον Ισθμόν δια να κόψουν τας συγκοινωνίας του Δράμαλη. Κατόρθωσεν ούτω να στερήσει πάσης βοηθείας τον ασύνετον τούτον Βεζύρην, ο οποίος ουδέν είχεν αφήσει φυλάκειον εις στενόν τοιαύτης σπουδαιότητας.Εν μέσω τοσούτων μαχών, ο γενναίος Τσαλαφατίνος ουδ’ επήρε, ουδ’ έλαβεν ουδέν λάφυρον, εκτός ενός φαιού ίππου, τον οποίον εχρησιμοποίησεν μέχρι της στιγμής καθ’ ην συνόδευσε τον Πέτρον Μαυρομιχάλην εις Μεσολόγγιον, όπερ επολιορκείτο τότε υπό του Ομέρ Βρυώνη. Εκεί επεφορτίσθη να επιτηρή τας φρουράς, και όλος ο κόσμος εθαύμαζε βλέπων πόσον ήξευρε να εξάπτει τους Σπαρτιάτας, ενίοτε υπενθυμίζων εις αυτούς το ατρόμητον και τα μεγάλα έργα των προγόνων των, φέρων το παράδειγμα του Λεωνίδου και των τριακοσίων, ότε δε, ωσεί να είχε καταληφθή υπό αιφνίδιας εμπνεύσεως, προεξοφλών δι’ εαυτούς θριάμβους και αφηγούμενος όνειρα, τα οποία, ως αργότερων έλεγεν, τα εφεύρισκεν ίνα εξάψει την φαντασίαν των. Δια τοιούτου ταλάντου όπως ενθαρρύνη τους στρατιώτας, ταλάντου σπανιωτάτου, όπερ ανέπτυσσε πάραυτα τοιούτο σέβας και τοιαύτην υπόληψιν παρά πάσι τοις Έλλησιν, ώστε συχνάκις έριδες ανεφύοντο εις τα στρατεύματα, πάντα τα σώματα των οποίων εφιλονείκουν, ποίον εξ όλων θα τον προσλάβη εις τας τάξεις του.

Η Κυβέρνησις εκπλαγείσα εκ της ανδρείας και της αφιλοκερδείας του γενναίου τούτου πολίτου, απεφάσισεν το παρελθόν έτος, να δώση εις αυτόν 3.000 γρόσια (1.500 φράγκα περίπου), ίνα αποστείλη αυτά εις την σύζυγόν του και τον υιόν του. Ηρνήθη να τα δεχθή και απήντησεν, «η ανάπαυσις την οποίαν η σύζυγος μου και ο υιός μου απολαμβάνουν εν Σπάρτη αρκεί εις αυτούς. Όσον δι’ εμέ, αρκούμαι με την ελπίδα να ίδω οσονούπω την γην των προγόνων μου τελείως απαλλαγμένην του τυράννου. Δότε το χρήμα τούτο εις την Πατρίδα, έχει περισσοτέραν ανάγκην από εμέ».

Γι’ αυτό ο Σπ. Μελάς στο «Γέρο του Μοριά» γράφει: ΦΕΡΤΕ ΜΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΣΑΛΑΦΑΤΙΝΟΥ

Ακολουθεί και άλλη τιμή. Του προσφέρουν τον βαθμό τον αντιστράτηγου. Τον αρνείται λέγοντας ότι «το στάδιον τον Αγώνα είναι εισέτι ανοικτόν και όστις δεν αγωνισθεί μέχρι τέλους, παρανόμως και ακαίρως αξιούται».

Όταν ο Ηλίας Τσαλαφατίνος είδε τον Πέτρον Μαυρομιχάλην έτοιμον να αποστείλη τον υιόν του Δημήτριον εις Παρισίους όπως σπουδάσει δι’ εξόδων της Φιλελληνικής Εταιρείας, ικέτευσεν τον αρχηγόν της Σπάρτης να μεσολαβήση παρά τοις Γάλλοις φιλέλλησι και την Επιτροπή, ίνα προσλάβουν επίσης τον ατυχή δωδεκαετή υιόν του. «Εάν είμαι, είπεν αμαθής και αγράμματος, τουλάχιστον ο υιός μου να μην μείνη βάρβαρος και εστερημένος των φώτων της εκπαιδεύσεως. Είναι η μόνη ένδειξις ευγνωμοσύνης ην θα ζητήσω ποτέ από την Πατρίδα και από τους φίλους της Ελλάδος».

Βεβαίως, ο ευγενής ούτος πόθος δεν θα αργήσει να εισακουσθή. Αφού έμαθε παρά του πατρός του τον πατριωτισμόν και την ανδρείαν, ο νέος Τσαλαφατίνος θα έλθη να διδαχθή παρ’ ημίν τας επιστήμας, αι οποίαι καθιστούν τας αρετάς ταύτας πλέον ωφελίμους ακόμη. Τα βοηθήματα τα οποία αφιερώνει η Επιτροπή δια την εκπαίδευσιν νέων Ελλήνων, είναι κυρίως προορισμένα δι’ εκείνους των οποίων οι γονείς ουδένα άλλον πλούτον έχουν, εκτός της δόξης».

Ο Ηλίας Σαλαφατίνος πέθανε στην Αθήνα στις 15 Νοεμβρίου 1856. Όμως με την ένδοξη δράση του, την φιλοπατρία του και την αρχαϊκή του απλότητα, τοποθετείται μεταξύ των μεγάλων και αληθινών πρωταγωνιστών της Επαναστάσεως τον 1821. Η δημοσίευση στοιχείων γι’ αυτόν αξίζει να γίνει, όχι μόνο γιατί η ιστορική παράλειψη συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αλλά και γιατί το παράδειγμα του υψηλόφρονα αυτού άνδρα θα πρέπει να αποτελεί σημείο αναφοράς και σύγκρισης με την επικρατούσα σήμερα κατάσταση στη χώρα μας. Γιατί ο Σαλαφατίνος αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση αφού, «πρώτος έδειξεν εν έργον, το έργον του Ενάρετου Πατριώτου, γενόμενος ανώτερος δόξης δια την δόξαν της Πατρίδος, ενώ άξιοι και ανάξιοι καθημερινώς ζητούν να εύρουν δόξαν εις τους προβιβασμούς», όπως είπε ο Υπουργός πολέμου Χρ. Περραιβός. 

Άρθρο του Χρήστου Νικ. Ζερίτη
στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Καλαμάτας στις 22.03.2001

Σύντομο περίγραμμα των μαχών στις οποίες πήρε μέρος ο Μανιάτης Ήρωας Αγωνιστής Τσαλαφατίνος Ηλίας, αφήνοντας κατά μέρος τετραπλάσιες περίπου αψιμαχίες και μικροσυμπλοκές..

Ξεκινά από την Αρεόπολη αφού ορκίζεται μαζί με τον Ηλία Μαυρομιχάλη να ξαναεπιστρέψουν στη Μάνη μόνο αν πρώτα έχει ελευθερωθεί η Ελλάδα. Για να κρατήσει ο όρκος τους υπόσχονται να μην κουρευτούν μέχρι τότε.

Φθάνει στην Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου. Ξαναορκίζεται στις 24, και στις 25 φεύγει για το Λεοντάρι Μεγαλοπόλεως. Παίρνει μέρος στη μάχη της Καρύταινας την 1 Απριλίου που έληξε με ήττα των Ελλήνων.

Από τις 4 Απριλίου είναι μαζί με άλλους 38 Μανιάτες υπό τις διαταγές του Κανέλλου Δεληγιάννη και κάνει στρατολογία στα χωριά της Γορτυνίας. Λίγο μετά φεύγει και πάει στο φρούριο του Άργους με σκοπό να αμυνθεί στον Κεχαγιάμπεη, που κατεβαίνει με βοήθεια για την Τριπολιτσά. Υποχωρεί όμως και πάει στη Βυτίνα.

Μαθαίνει για την πολιορκία που κάνουν οι Τούρκοι στο Λεβίδι και φεύγει για κει. Ορμά ακάθεκτος και διαλύει τους Τούρκους κερδίζοντας την πρώτη νίκη του Αγώνα στις 14 Απριλίου.

Παίρνει μέρος στη μάχη της Συλίμνας στις 18 Απριλίου. Γιγαντομαχεί στο Βαλτέτσι στις 13, 15 Μαΐου. Εκεί από τα 5 Ελληνικά ταμπούρια τα 4 είναι Μανιάτικα, ένα δε, το πιο εκτεθειμένο, του Σαλαφατίνου.

Πολεμά στη μάχη του Θάνα στις 3 Μαΐου και σώζει τη ζωή του Γιώργου Μαυρομιχάλη.

Αμέσως μετά φεύγει για τη Ρούμελη να δώσει βοήθεια στον Ανδρούτσο. Πολεμά στη Σούρπη στις 11 Ιουνίου και ηττημένος φεύγει για το Κριεκούκι. Μετακινείται μεταξύ Δερβενιών – Κάζας – Κριεκουκίου και αμύνεται στους πασάδες Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη. Δίνει μάχη στο Κριεκούκι και μετά στο μοναστήρι του Οσίου Μελετίου, αλλά δεν μπορεί να νικήσει.

Επιστρέφει στην Τρίπολη και συμμετέχει στην κατάληψη της στις 23 Σεπτεμβρίου. Βοηθά να μεταφερθούν τα χαρέμια στη Κόρινθο και παραμένει στην πολιορκία της Ακροκορίνθου.

Φεύγει όμως για την Αθήνα και παίρνει μέρος σε δύο απόπειρες κατάληψης της Ακρόπολης. Στις αρχές του 1822 ακολουθεί τον Ηλία Μαυρομιχάλη στην Εύβοια.

Δυστυχώς η εκστρατεία απέτυχε και το χειρότερο σκοτώθηκε ο θεόμορφος ήρωας Ηλίας Μαυρομιχάλης στη μάχη του Κοκκινόμυλου στις 12 Ιανουαρίου 1822. Δεν ήταν στη μάχη της Σπλάντζας Ηπείρου στις 4 Ιουλίου 1822, όπως γράφουν μερικοί ευφάνταστοι Μανιάτες συγγραφείς, γιατί φύλαγε πάλι τα στενά της Μεγαρίδας από τη στρατιά τον Δράμαλη.

Μάχεται στις Μύγες στις 8 Ιουλίου 1822 με 13 μόνο Μανιάτες, όταν όλοι οι πολυδιαφημισμένοι Δερβενοχωρίτες και Αρκάδες φοβήθηκαν και έφυγαν. «Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενος» έμεινε μόνος μα δεν σκοτώθηκε.

Φεύγει για το Αργός και ο Δράμαλης έρχεται πίσω του. Πολεμά στο φρούριο του Αργους, καίει σπαρτά στο Κουτσοπόδι, πολεμά σαν λέοντας στα Δερβενάκια στις 26 Ιουλίου, αποκρούει τους εχθρούς στη Κλένια Κορινθίας στις 12 Αυγούστου. Μετά τη συντριβή του Δράμαλη πάει στην πολιορκία τον Ναυπλίου. Πολεμά στο Κούτζι και στη Δαλαμανάρα στις 12 Σεπτεμβρίου.

Πάει με τον Πετρόμπεη στο Μεσολόγγι και συντρίβει τους Τούρκους τα Χριστούγεννα τον 1822. Γυρίζει στο Μοριά και πάει παντού όπου τον καλεί η Πατρίδα πάντα μαζί με κάποιον από τους Μαυρομιχαλαίους.

Αποκρούει τον Λουμπούτ πασά στην Αθήνα στις 27 Αυγούστου 1823. Πολιορκεί την Κορώνη τον Φλεβάρη τον 1824. Ακροβολίζεται και πολεμάει στο Μανιάκι στις 20 Μαΐου 1825. Αμύνεται στην Καλαμάτα και στη Δραμπάλα στις 5 Ιουνίου 1825.

Αναδεικνύεται Αίαντας στη Βέργα στις 22 Ιουνίου 1826 και κατακόπτει τον Ιμπραήμ με τους Αιγυπτίους του στον Πολυτζάραβο στις 28 Αυγούστου 1826. Παντού μπροστάρης και φοβερός μαχητής, άγριος και ατρόμητος, εμπνέει φόβο στους εχθρούς και θάρρος στους Έλληνες. Οι άλλοι οπλαρχηγοί τον ζητούσαν «δανεικό» από τους Μαυρομιχαλαίους.

Στη Μάνη γύρισε ξανά το 1826. Βέβαια ο όρκος του δεν είχε εκπληρωθεί στο ακέραιο. Είχε όμως δοξάσει το όνομα του ποικιλοτρόπως.

eistorias

mani.org 

ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ