ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ : ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΠΙΤΖΑΚΗΣ, Ο ΓΕΝΝΑΙΟΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΜΕ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΚΟ ΤΕΛΟΣ

Της Έυας Λαδιά

 

«Πηγή»: Κώστα Μυγιάκη, Νίκος Γιαπιτζάκης: Τιμή στην Ελληνική Χωροφυλακή.

 

Όταν στα 1938 πήγε ο νέος ενωμοτάρχης να καλύψει την κενή θέση της διοίκησης στο Σταθμό Χωροφυλακής Πηγής οι χωριανοί εντυπωσιάστηκαν. Ήταν ένας όμορφος, ψηλός άντρας, με θεληματικό πηγούνι και βλέμμα που σε κέρδιζε. Με τον καιρό αποδείχτηκε πόσο ευσυνείδητος και σπάνιος χαρακτήρας ήταν. Εκπροσωπούσε το νόμο και επέβαλε την τάξη με δικαιοσύνη και αμεροληψία. Οι Πηγιανοί με τον καιρό τον λάτρεψαν. Τον θεωρούσαν δικό τους άνθρωπο και το έδειχναν με κάθε τρόπο.

 

Πολλές φορές σε κοινωνικές εκδηλώσεις δήλωνε με περηφάνια πως νιώθει Πηγιανός. Κι ο πρόεδρος της κοινότητας Αντώνιος Βουρβαχάκης διαβεβαίωνε πως και το χωριό ένιωθε δικό του άνθρωπο τον λεβέντη ενωμοτάρχη. Και ήξερε πως θα προσυπέγραφαν τη διαβεβαίωσή του αυτοί και όλοι οι χωριανοί.

 

Ο Γιαπιτζάκης καύχημα των Σφακίων και του Αποκόρωνα, αισθανόταν οικείο το κλίμα της ηρωικής Πηγής που ανταποκρινόταν επάξια στις βιωματικές του μνήμες.

 

Οι εποχές δεν ήταν οι καλύτερες. Η δικτατορία του Μεταξά έβαζε σε δοκιμασία συνειδήσεις ανθρώπων που ήθελαν απλά την ησυχία τους. Οι σχέσεις στηρίζονταν στο βαθμό που αισθανόταν καθένας έτοιμος να υπερασπιστεί τις ιδεολογικές του θέσεις με την ανάλογη συνέπεια.

 

Κι ήρθε ο πόλεμος

 

Ο πόλεμος του '40 τον βρήκε στις επάλξεις του καθήκοντος να συντονίζει τις ενέργειες των πατριωτών και να καταθέτει τη δική του συμβολή όπου η πατρίδα το χρειαζόταν. Είχε άριστες διοικητικές και οργανωτικές ικανότητες. Αυτό του το είχε επισημάνει εκδηλώνοντας με κάθε τρόπο τη συμπάθειά του και ο θρυλικός ηγούμενος Αρκαδίου και Πηγιανός Διονύσιος Ψαρουδάκης.

 

Ο Νικόλαος Γιαπιτζάκης πρωτοστατούσε σε κάθε κίνηση για να εφοδιαστούν με ζεστά μάλλινα ρούχα οι φαντάροι μας που πολεμούσαν στο μέτωπο. Συστήνει σε όλα τα χωριά της δικής του δικαιοδοσίας εθελοντικές ομάδες. Εκεί συμμετέχουν και μαθητές Δημοτικού με πίστη και ενθουσιασμό. Ακόμα και τα μικρά παιδιά είχε επηρεάσει με τον πατριωτισμό και τη φιλότιμη δράση του. Η σκέψη του ήταν διαρκώς εκεί στο Μέτωπο και θα έδινε τα πάντα να ήταν κι εκείνος εκεί στην πρώτη γραμμή.

 

Πενθούσε ο ίδιος πριν ανακοινώσει σε οικογένειες το θλιβερό μαντάτο για τους αγαπημένους που έπεσαν στο πεδίο της τιμής υπέρ πατρίδος. Ο τρόπος που το ανακοίνωνε βοηθούσε την περηφάνια να μετριάσει την οδύνη του φοβερού αγγέλματος στις ψυχές των χαροκαμένων γονέων. Κι όταν τέλειωνε τα ημερήσια καθήκοντά του έπαιρνε με τη σειρά τα σπίτια που είχαν συγγενή στο μέτωπο με μια καλή κουβέντα για τον καθένα. Ήξερε να εμψυχώνει και να μεταδίδει την πίστη του για την αίσια έκβαση του αγώνα. Έφευγε από κάθε σπίτι με την αίσθηση ότι άφηνε πίσω του ανθρώπους με θάρρος και δύναμη για την όποια δυσκολία ή συμφορά τους περίμενε.

 

Οι νικηφόρες προελάσεις του στρατού μας που έκαναν τις καμπάνες να χτυπούν χαρμόσυνα, παρέσυραν σε ξέφρενους ρυθμούς ενθουσιασμού τον ηρωικό ενωμοτάρχη. Γλέντι γινόταν στην πλατεία της Πηγής. Κι ο πόλεμος γινόταν σύννεφο που διαλυόταν σιγά σιγά.

 

Μέχρι που το χιτλερικό τέρας άπλωσε τα θανατερά πλοκάμια του και στο νησί.

Στη Μάχη της Κρήτης

 

Ο Διονύσιος Ψαρουδάκης, παρά τα 60 του χρόνια και την κλονισμένη υγεία του, σαν άλλος Παπαφλέσσας πήρε τα χωριά να ξεσηκώνει τον κόσμο για να πάνε να πολεμήσουν τους εισβολείς που κατέβαιναν από τον ουρανό σαν βροχή θανάτου.

 

Ο Γιαπιτζάκης είχε επίσης συμβάλει αποτελεσματικά με τους λίγους άντρες του στις μάχες γύρω από το αεροδρόμιο της Πηγής.

Η συνάντηση με τον Ψαρουδάκη ήταν καθαρά για την οργάνωση του αγώνα.

 

Μετά τον πύρινο πατριωτικό λόγο που έβγαλε ο Διονύσιος μιλώντας πάνω στη χαβούζα της Πηγής, ανέβηκε στο σταθμό της χωροφυλακής και συσκέφτηκε για αρκετή ώρα με το Γιαπιτζάκη. Έπειτα καθένας αφοσιώθηκε στο δικό του μετερίζι.

 

Ο γενναίος ενωμοτάρχης, αφού είχε συντονίσει τις ομάδες και τους έδωσε τις πρώτες κατευθύνσεις, καθώς και τα πρόχειρα όπλα που βρέθηκαν από δω κι από 'κει τους καθοδήγησε για τη συνέχεια. Κι έπειτα επιδόθηκε στο να συγκεντρώνει οπλισμό από τους σκοτωμένους ναζί για να ανεφοδιάζει τους άνδρες με πιο σύγχρονα μέσα άμυνας.

 

Στις 29 Μαΐου 1941, γύρω στις 10.30 το πρωί φάνηκε στην Πηγή η πρώτη μηχανοκίνητη φάλαγγα. Πάγωσε το αίμα όσων βρέθηκαν κοντά. Ο Γιαπιτζάκης με τους άνδρες του υποχώρησε στη Μέση για να αναδιοργανωθεί. Ήταν γενναίος αλλά και συνετός. Μετρούσε στη συνείδησή του η τύχη των ανθρώπων που υπηρετούσαν την πατρίδα υπό τις διαταγές του.

 

Σύντομα όμως επιστρέφει στη βάση του. Είχε αρχίσει να έχει τύψεις συνείδησης όσο περνούσε η ώρα. Η θέση του ήταν στην Πηγή.

 

Το τίμημα μιας ηρωικής πορείας

 

Τα αντίποινα που είχαν ξεκινήσει στα γύρω χωριά έκαναν τους φίλους του Γιαπιτζάκη να τρομάζουν για την τύχη του. Για παραδειγματισμό η συμπεριφορά στους παράγοντες κάθε χωριού από τους κατακτητές ήταν αμείλικτη.

 

Ο διοικητής Χωροφυλακής Ρεθύμνης Γεώργιος Χαλκιαδάκης, που τον εκτιμούσε ιδιαίτερα τον καλεί στο γραφείο του και του ανακοινώνει τη μετάθεσή του στην Αμνάτο. Αποφεύγει να του εξηγήσει τους λόγους που είναι εμφανείς για τους ψύχραιμους παρατηρητές.

 

Με πρωτοφανές πείσμα ο Γιαπιτζάκης αρνείται την ευκαιρία να σωθεί. Αργότερα η ρομαντική φύση των ανθρώπων θα αφήσει να αιωρείται στην προφορική παράδοση η σκιά μιας ανεκπλήρωτης αγάπης. Γιατί όχι; Μπορούν οι αναποδιές και οι μιζέριες της ζωής να εμποδίσουν τον έρωτα να ανθίζει στις καρδιές;

 

Στην περίπτωση του Γιαπιτζάκη δεν υπάρχει καμιά εξακριβωμένη πληροφορία. Ίσως και με αυτό τον τρόπο θα θέλησαν οι Πηγιανοί να κρατήσουν για πάντα δικό τους τον γενναίο ενωμοτάρχη.

 

Οι στιγμές που ακολούθησαν θυμίζουν το μαρτύριο και τη θυσία του Θεανθρώπου. Κι ας μην θεωρηθεί υπερβολή η σύγκριση αυτή.

Η μέρα της μεγάλης θυσίας

 

Τη Δευτέρα 16 Ιουνίου 1941, στις 10:00 το πρωί, γερμανικό απόσπασμα συλλαμβάνει το Νίκο Γιαπιτζάκη και τον οδηγεί να δικαστεί σε ένα πρόχειρο στρατοδικείο που είχε στηθεί στη βίλα Νικολάου Ασκούτση. Από την πρώτη στιγμή ο άτυχος ενωμοτάρχης αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερη λύσσα. Οι κατηγορίες σε βάρος του σοβαρές. Εμπλέκεται σε έντονη πολεμική δράση και ευθύνεται για την απώλεια Γερμανών στρατιωτών.

 

Για να αποσπάσουν ομολογία καταφεύγουν στις προσφιλείς τους μεθόδους. Ο Γιαπιτζάκης κρατά το στόμα του κλειστό.

Οι στρατοδίκες καλούν τρεις Πηγιανούς που ήταν τα καταστήματά τους κοντά στην πλατεία και σίγουρα κάτι θα είχαν αντιληφθεί από τη δράση του ενωμοτάρχη.

 

Ήταν ο Γρηγόρης Βογιατζής, ο Αλκιβιάδης Σπανδάγος και ο Κυριάκος Βογιατζόγλου, που αργότερα θα εκτελεστεί στις φυλακές Αγυιάς.

 

Αν και απειλείται σοβαρά η ζωή τους και μέχρι να καταθέσουν η πίεση από την πλευρά των γερμανών είναι αφόρητη εκείνοι αρνούνται κάθε κατηγορία που βαρύνει τον Γιαπιτζάκη.

 

Ο ηρωικός αξιωματικός ακούει τις καταθέσεις και ξεχνά τους πόνους του. Οι Πηγιανοί είναι κοντά του. Κι αυτοί οι τρείς λεβέντες δείχνουν έμπρακτα την αγάπη τους. Αισθάνεται να ξεχειλίζει από ευγνωμοσύνη. Αν ήθελαν θα τον είχαν κάψει. Γιατί τόσο ο καφετζής, όσο και ο έμπορος και ο κουρέας γνώριζαν με κάθε λεπτομέρεια τη δράση του. Στάθηκαν όμως στο ύψος κάθε πατριώτη. Τίμησαν τον τόπο τους και τη γενιά τους.

 

Οι μόνοι μάρτυρες κατηγορίας είναι τώρα αλεξιπτωτιστές. Δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία μετά την άρνηση των τριών Πηγιανών να καταθέσουν όσα τους επέβαλαν να πουν οι Γερμανοί.

 

Ο Γιαπιτζάκης παίρνοντας κουράγιο από τη συμπαράσταση των Πηγιανών φίλων του εξακολουθεί να αρνείται τις κατηγορίες. Και ο Γερμανοί αφρίζουν από το κακό τους.

Απάνθρωπα βασανιστήρια

 

Μεταφέρουν τον αιχμάλωτό τους σε ένα ερειπωμένο σπίτι εκεί κοντά και αρχίζουν να τον υποβάλουν σε απάνθρωπα βασανιστήρια. Επιμένουν να τον υποχρεώσουν να ομολογήσει ποιους όπλισε, πόσους και ποιους πολίτες οργάνωσε σε ομάδες και σε ποια σημεία του αεροδρομίου της Πηγής πολέμησε κατά των αλεξιπτωτιστών.

 

Το σώμα του άτυχου αξιωματικού μεταβάλλεται σε μια άμορφη μάζα από σάρκες και αίμα αλλά τα χτυπήματα σε όλο του το βασανισμένο κορμί συνεχίζονται.

 

Σύντομα αντιλαμβάνονται το μαρτύριό του γείτονες και παρακολουθώντας αθέατοι κλαίνε και υποφέρουν ψυχικά, αδυνατώντας να βοηθήσουν τον λατρεμένο τους φίλο.

 

Ο Γιαπιτζάκης παρά τους αφόρητους πόνους επιμένει να αρνείται κάθε κατηγορία.

 

Κάποια στιγμή κατά το μεσημέρι τον σέρνουν καθώς είναι ανήμπορος να περπατήσει πίσω στη βίλα Ασκούτση. Εκεί του απαγγέλλεται η θανατική του καταδίκη.

 

Για λόγους εκφοβισμού περνούν τον αγνώριστο από τα μαρτύρια ενωμοτάρχη από τον κεντρικό δρόμο της Πηγής Τον έχουν φορτώσει με σκαπάνη και φτυάρι για να ανοίξει τον τάφο του.

 

Εκείνος μετά βίας προχωρά Προσπαθεί όμως να μη χάσει την αξιοπρεπειά του ακόμα κι αυτή την τραγική στιγμή.

 

Φθάνουν στον τόπο της εκτέλεσης δίπλα στην όχθη του ποταμού Τον υποχρεώνουν να σκάψει το λάκκο του ακολουθώντας μια ακόμα απάνθρωπη μέθοδο που δείχνει το μέγεθος της θηριωδίας του. Του επιβάλλουν κάθε τόσο να ξαπλώνει για να διαπιστωθεί αν το άνοιγμα τον χωρά. Ο Γιαπιτζάκης με το μεγαλείο ημιθέου υπομένει στωικά και τα νέα μαρτύρια. Ξέρει πως έφθασε στο τέλος χωρίς να ανοίξει το στόμα του να καταδώσει πατριώτες. Κι είναι περήφανος. Κάποια στιγμή που δοκιμάζει πάλι κατόπιν διαταγής τον τάφο του ο λοχίας Χόρτση τον σημαδεύει με το αυτόματο. Σε λίγο αποκολλάται το κεφάλι από το σώμα του ήρωα. Επιτέλους λυτρώθηκε. Τρεις γυναίκες που έτυχε να παρακολουθήσουν αθέατες την εκτέλεση επιστρέφουν θρηνώντας στο χωριό και ανακοινώνουν το θλιβερό μαντάτο. Η Πηγη βυθίζεται στο πένθος. Κανένας δεν ησυχάζει όσο σκέπτεται που αναπαύεται το μαρτυρικό κορμί του αγαπημένου τους ενωμοτάρχη. Και την επομένη τρεις λεβεντόψυχες Πηγιανές αποφασίζουν να πάνε να ζητήσουν το σώμα για ταφή στο νεκροταφείο της Πηγής.

 

Είναι οι εθελόντριες αδελφές νοσοκόμες Ευγενία Χαλκιαδάκη Κωστοκανελλη, Ευαγγελία Μυγιάκη και Ιωάννα Τριποδιανάκη.

Επειδή υπηρετώντας στο στρατιωτικό χειρουργείο είχαν φροντίσει και γερμανούς τραυματίες είχαν την τόλμη να υποβάλουν το αίτημα αυτό. Έχουν μαζί τους ακόμα τρεις Πηγιανές και τον Μανόλη Χατζάκη γερμανομαθή που τους βοηθά στη μετάφραση.

Ακόμα κι ο Γερμανός διοικητής ταράζεται μπροστά στο θάρρος των γυναικών. Κλονίζεται από το αίτημα που θυμίζει σε ποια χώρα βρίσκεται. Αναγκάζεται να δεχτεί απλά θέτει τον όρο να μην τον περάσουν από κεντρικό σημείο, αλλά να τον μεταφέρουν περιμετρικά στο νεκροταφείο. Τελευταίος όρος να ταφεί χωρίς επιμνημόσυνη δέηση.

 

Αυτό κι έγινε. Τις επόμενες μέρες φάνηκε έμπρακτα η αγάπη των Πηγιανών στον ενωμοτάρχη τους. Κάθε μέρα μια γυναίκα από το χωριό προφασιζόμενη ότι τελεί δέηση για συγγενή της έκανε το καθήκον τους απέναντι στη μνήμη του γενναίου αξιωματικού.

Ο Κώστας Μυγιάκης δημοσίευσε τα στοιχεία για αιώνιο μνημόσυνο του ηρωικού αξιωματικού. Και η προτομή του σε κεντρικό σημείο προσέξαμε πως έχει πλάι ακόμα και σήμερα ένα καντήλι Τυχαίο;

ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ