Η ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ 21η ΑΠΡΙΛΙΟΥ - ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ, ΜΕΡΟΣ Β'

Του Αλεξάνδρου Ζώρη, Μέλους του ΕΠΟΚ

Επίσης για πρώτη φόρα κυκλοφορεί βιβλίο που εκφράζει την "βασιλική πλευρά" του ζητήματος, με την έννοια ότι ο Κωνσταντίνος Κόλλιας, ναι μεν ήταν ο πρώτος πρωθυπουργός του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, αλλά ήταν ταυτόχρονα και προσωπική επιλογή του Βασιλέως Κωνσταντίνου, τον οποίο ακολούθησε από την 13η Δεκεμβρίου 1967 και μετά, όταν ο Κωνσταντίνος με το κινημά του επιχείρησε να ανατρέψει τους συνταγματάρχες. 'Ετσι, στο βιβλίο του μπορεί να βρει ο αναγνώστης τόσο θετικές όσο και αρνητικές κρίσεις του συγγραφέα για το τότε καθεστώς, καθώς και προσπάθεια υπεράσπισης προσωπικών επιλογών. Αντίστοιχα έχουμε για πρώτη φορά και βιβλίο γραμμένο από παράγοντα του καθεστώτος Ιωαννίδη της 25ης Νοεμβρίου (ο αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων, Γρηγόρης Μπονάνος), το οποίο καθεστώς είναι ο ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ 21ης Απριλίου και μεταπολίτευσης. Έτσι και σε αυτό το βιβλίο βρίσκουμε τόσο θετικές όσο και αρνητικές κρίσεις για την 21η Απριλίου, καθώς και προσπάθεια υπεράσπισης προσωπικών επιλογών. Σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τις επαφές Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη (ήδη από το 1968) που οδήγησαν στην πολιτικοποίηση του '73, μας παρέχει ο εκδότης της εγκυκλοπαίδειας "Ήλιος", Ιωάννης Πασσάς (όντας αυτός που μεσολάβησε ώστε να γίνουν οι συγκεκριμένες επαφές), μέσα από τον τόμο με τίτλο "ΕΛΛΑΣ Β'" που περιλαμβάνεται στην εγκυκλοπαίδεια. Παρατηρούμε πάντως ότι οι σημαντικότερες πληροφορίες για την εξεταζόμενη περίοδο, δεν περιέχονται σε βιβλία που αναφέρονται αποκλειστικά στην 21η Απριλίου, αλλά κυρίως σε βιβλία που είτε αφορούν ευρύτερες περιόδους και απλώς περιλαμβάνουν και την 21η Απριλίου εντός, είτε αφορούν κάποιο ζήτημα σαν  το Κυπριακό (όπου παρατηρείται αύξηση εκδόσεως βιβλίων για αυτό). Στο συγκεκριμένο θέμα, πολύ σημαντικό είναι το βιβλίο του Συμβούλου Επικρατείας Μιχαήλ Δεκλερή, καθώς και τα βιβλία του δημοσιογράφου και αγωνιστή της ΕΟΚΑ, Σπύρου Παπαγεωργίου. Υπάρχει επίσης αύξηση κυκλοφορίας βιβλίων που αφορούν νομικά ζητήματα περί της 21ης Απριλίου (Καθάρειος, Χαρίτος, Μπλέτσας, ενώ μνεία κάνει και ο Κόλλιας), ενώ από την "αντιχουντική" πλευρά, ενδιαφέρον παρουσιάζει το βιβλίο του Γιώργη Κρεμμυδά, το οποίο αναφέρεται στις μετέπειτα δραστηριότητες (πολιτικές κυρίως) ανθρώπων που συσχετίστηκαν με το καθεστώς της 21ης Απριλίου. Αξιοσημείωτο επίσης είναι το γεγονός της κυκλοφορίας βιβλίων που ασκούν σκληρή και τεκμηριωμένη κριτική στους κατ' εξοχήν ηγέτες της μεταπολιτευτικής περιόδου, Κωνσταντίνο Καραμανλή και Ανδρέα Παπανδρέου και βοηθούν (χωρίς να είναι αυτή η πρόθεση των συγγραφέων τους) εμμέσως στην δημιουργία κλίματος μεγαλύτερης αποδοχής από το αναγνωστικό κοινό, της αμέσως προηγούμενης πολιτικής καταστάσεως (δηλαδή της 21ης Απριλίου). Αναφερόμαστε στα βιβλία του Σπύρου Παπαγεωργίου "Καραμανλής και Κυπριακόν" και "Καραμανλής και Φάκελος" και στα βιβλία πρώην συνεργατών του Ανδρέα Παπανδρέου όπως ο Δήμος Μπότσαρης, ο Ανδρέας Κοκκέβης, ο Θαλής Μυλωνάς, ο Δημήτρης Χονδροκούκης , ο Βασίλης Κεραμάς και ο Άρις Μπουλούκος. Παραθέτουμε τον κατάλογο με τα χαρακτηριστικότερα βιβλία που αφορούν την 21η Απριλίου και εκδόθηκαν την δεκαετία του '80 , επαναλαμβάνοντας ότι ο κατάλογος δεν είναι πλήρης.

Γιώργος Τράγκας "Κορυδαλλός 1975-79-Ημερολόγιο Φυλακής" 1980

Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου τόμος "Ελλάς  Β' " 1980

Σπύρος Παπαγεωργίου "Απο την Ζυρίχην εις τον Αττίλα" τρίτομο 1980

Χρίστος Καθάρειος "Νομική Ενασχόλησις" 1980

Μιχαήλ Δεκλερής "Κυπριακό 1972-1974: Η Τελευταία Ευκαιρία" 1981

Δημήτρης Κιτσίκης "Ιστορία του Ελληνοτουρκικού Χώρου από τον Ελευθέριο Βενιζέλο στον Γεώργιο Παπαδόπουλο 1928-1973" 1981

Δημήτρης Παραλίκας "Συνωμοσίες ΙΔΕΑ και ΑΣΠΙΔΑ 1944-1974" 1982

Πέτρος Γαρουφαλιάς "Ελλάς και Κυπρος-Τραγικά Σφάλματα, Ευκαιρίες που Χάθηκαν" 1982[1]

Σπύρος Παπαγεωργίου "Τα Κρίσιμα Ντοκουμέντα του Κυπριακού" τρίτομο 1983

Κωνσταντίνος Κόλλιας "Βασιλεύς και Επανάστασις 1967" 1984

Κωνσταντίνος Παναγιωτάκος "Ανάλεκτα Περί Κυπριακού και Φακέλου" 1984

και  "Κύπρος ο Φάκελος της Μεγάλης Προδοσίας" 1986

Νίκος Ψυρούκης "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1940-1974" τόμος Δ' 1983

Δημήτρης Χαραλάμπης "Στρατός και Πολιτική Εξουσία: Η Δομή της Εξουσίας στην Μετεμφυλιακή Ελλάδα" 1983

Γιώργης Κρεμμυδάς "Οι Άνθρωποι της Χούντας μετά την Δικτατορία" 1984

Κρις Γουντχάουζ "Η Άνοδος και η Πτώση των Συνταγματαρχών" 1985

Παναγιώτης Χαρίτος "Η Δίκη της Ευρώπης - Η 21η Απριλίου στο Ευρωπαικό Δικαστήριο" 1985

Γρηγόρης Μπονάνος "Η Αλήθεια, 21η Απριλίου-25η Νοεμβρίου-Κυπριακόν" 1986

Τάσος Βουρνάς " Φάκελος Κύπρου-Χούντα" 1986

Θεοφύλακτος Παπακωνσταντίνου "Η Μεγάλη Περιπέτεια" 1987

Σπύρος Παπαγεωργίου "Επιχείρηση Κοφίνου" 1987

Σπύρος Παπαγεωργίου "Καραμανλής και Φάκελος" 1987

Μενέλαος Αλεξανδράκης-Βύρων Θεοδωρόπουλος-Ευστάθιος Λαγάκος "Το Κυπριακο 1950-1974 Μια Ενδοσκόπηση" 1987

Ευστάθιος Μπλέτσας "Δικαιοσύνη Ώρα Μηδέν" 1988

Άρις Μπουλούκος "Υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ" 1989

Συνοψίζοντας λοιπόν για την δεκαετία του '80, παρατηρούμε ότι χωρίς να υπάρχει κάποια μεγάλη τομή ως προς την θεώρηση της 21ης Απριλίου βάσει των στοιχείων που προσκομίζονται τότε, επέρχεται παρόλα αυτά μία ποιοτική αναβάθμιση και μεγαλύτερη ποικιλία πηγών πληροφόρησης, με αποτέλεσμα την πιο εξισσοροπημένη εκτίμηση των τότε γεγονότων. Η ουσιαστική τομή πρόκειται να έρθει στην δεκαετία του '90.

Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ΄90

Μέσα στη νέα δεκαετία, κάποια πολύ σημαντικά γεγονότα λαμβάνουν χώρα. Ήδη με την έναρξή της (έτος 1990) αποφυλακίζονται κάποιοι από τους πρωταιτίους του καθεστώτος της 21ης Απριλίου (μέσα σε αυτούς και οι 2 από τους 3 της ηγετικής τριάδος, Παττακός και Μακαρέζος). Ορισμένοι από αυτούς θα καταθέσουν την προσωπική τους μαρτυρία σε μορφή βιβλίων μέσα στα επόμενα έτη. Στην συνέχεια έχουμε αποχαρακτηρισμό μεγάλου όγκου αμερικανικών και βρετανικών αρχείων τα οποία ήταν απόρρητα έως τότε. Αυτό θα βοηθήσει διάφορους ερευνητές προκειμένου να μελετήσουν την τότε ελληνική εξωτερική πολιτική και να αποτυπώσουν γραπτώς τα συμπεράσματά τους. Επίσης πραγματοποιούνται τηλεοπτικές εκπομπές αλλά και συνέδρια που επιχειρούν να αναλύσουν την 21η Απριλίου σε βάθος. Παράλληλα, εκδίδεται στα μέσα της δεκαετίας και το πολύτομο "Αρχείο Κωνσταντίνου Καραμανλή", όπου μας βοηθάει να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας για εκείνη την περίοδο. Παραθέτουμε τα σημαντικότερα βιβλία εκείνης της δεκαετίας και κατόπιν θα σχολιάσουμε το περιεχόμενό σε κάποια από αυτά.

Γεώργιος Ράλλης "Πολιτικές Εκμυστηρεύσεις 1950-1989", 1990

Ιωάννης Λουκάς "Ιστορία της Ελληνικής Μασονίας και Ελληνική Ιστορία", 1991

Το Απόρρητο Ημερολόγιο του Στυλιανού Παττακού, 1991

Χαράλαμπος Χαραλαμπόπουλος "Περιμένοντας τον Αττίλα", 1992

Στυλιανός Παττακός "21η Απριλίου 1976 Διατί; Ποιοί; Πως;", 1993

Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος "Η Μαρτυρία Ενός Πρωθυπουργού", 1993

Κώστας Μπαρμπής "Ανένδοτος Αγώνας-Αποστασία-Απριλιανό Πραξικόπημα", 1993

Σπύρος Μαρκεζίνης "Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος 1936-1975", τρίτομο 1994

Στυλιανός Παττακός "Οδυσσέας Αγγελής ο Στρατηγός των Στρατηγών", 1995

Γιώργος Δαμιανάκος "Ο ΙΔΕΑ έδωσε την Χούντα", 1995

Μελέτης Μελετόπουλος "Η Δικτατορία των Συνταγματαρχών, Κοινωνία-Ιδεολογία-Οικονομία" 1996

Τάσος Κοντογιαννίδης "Η Άγνωστη Νύχτα της 21ης Απριλίου 1967" 1997

Αλέξης Παπαχελάς "Ο Βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας, ο Αμερικανικός Παράγων 1947-1967" 1997

Γρηγόρης Μιχαλόπουλος-Σπύρος Ζουρνατζής "21η Απριλίου 1967 - Μύθοι και Αλήθεια" 1998

Σπύρος Σακελλαρόπουλος "Τα Αίτια του Απριλιανού Πραξικοπήματος 1949-1967: Το Κοινωνικό Πλαίσιο της Πορείας προς τη Δικτατορία" 1998

Στυλιανός Παττακός "Ημέραι και Έργα 21η Απριλίου 1967 - 8η Οκτωβρίου 1973" 1998

Λεωνίδας Παπάγος "Σημειώσεις 1967-1977" 1999

Γιάννα Αθανασάτου- Άλκης Ρήγος-Σεραφείμ Σεφεριάδης "Η Δικτατορία 1967-74: Πολιτικές Πρακτικές, Ιδεολογικός Λόγος, Αντίσταση" 1999

Το 1991 κυκλοφόρησε το βιβλίο του καθηγητή Ιωάννου Λουκά στο οποίο εξιστορείται η γέννηση και ανάπτυξη του ελληνικού τεκτονισμού, καθώς και η σχέση-επιρροή του στα δρώμενα της νεοελληνικής ιστορίας. Στο κεφάλαιο περί της 21ης Απριλίου, αναφέρει τις σχετικές φήμες καθώς και τις πληροφορίες που ισχυριζόταν ότι είχε επί του θέματος ο δημοσιογράφος Τσαρούχας (στο βιβλίο του το οποίο αναφέραμε παραπάνω) και προβαίνει σε κριτική ανάλυσή τους. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις για οργάνωση και προετοιμασία της επιβολής της 21ης Απριλίου από τους μασονικούς κύκλους και παραθέτει και δικαστική απόφαση του 1969,  οποία στρεφόταν (για πρώτη φορά στην νεότερη ιστορία μας) εναντίον του τεκτονισμού! Το ίδιο έτος, εκδίδεται από γνωστή εφημερίδα των Αθηνών, το "Απόρρητο Ημερολόγιο του Στυλιανού Παττακού", το οποίο βάσει των πληροφοριών στο εξώφυλλο του βιβλίου, είχε γραφτεί μέσα στις φυλακές Κορυδαλλού το 1978. Αφορά την περίοδο 1966-67, δηλαδή την προετοιμασία και επιβολή του κινήματος της 21ης Απριλίου και αποτελεί την πρώτη εξιστόρηση αυτών των γεγονότων από κάποιον από τους βασικούς πρωταγωνιστές! Να τονίσουμε πάντως ότι η συγκεκριμένη έκδοση πραγματοποιήθηκε χωρίς την άδεια του Παττακού, ο οποίος σκόπευε να χρησιμοποιήσει αυτό το ημερολόγιο ως πρότυπο για το 1ο του βιβλίο, το οποίο όντως κυκλοφόρησε το 1993. Εκεί λοιπόν μας εξηγεί αναλυτικά το γιατί, ποιοί και πως πραγματοποίησαν το στρατιωτικό κίνημα της 21ης Απριλίου. Το αμέσως προηγούμενο έτος(1992) κυκλοφόρησε και το βιβλίο του στρατηγού Χαράλαμπου Χαραλαμπόπουλου, με τις αναμνήσεις του από την θητεία του ως διοικητή του ΓΕΕΦ (Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς) στην Κύπρο κατά την περίοδο 1970-73, όπου μας προσφέρει σημαντικές πληροφορίες. Το 1993 κυκλοφορεί και το βιβλίο του Αδαμάντιου Ανδρουτσόπουλου, ο οποίος διετέλεσε υπουργός Οικονομικών και κατόπιν, Εσωτερικών επί 21ης Απριλίου, αλλά και πρωθυπουργός επί 25ης Νοεμβρίου (καθεστώς Ιωαννιδη). Μας παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τα πεπραγμένα του ως υπουργός Οικονομικών, αλλά αναφέρεται κυρίως στην περίοδο της πρωθυπουργίας του, εστιάζοντας όπως είναι φυσικό στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το κυπριακό ζήτημα. Δεν παραλείπει επίσης να απαντήσει (και να εκτοξεύσει και κατηγορίες αντίστοιχα) και στο βιβλίο του έτερου παράγοντα της 25ης Νοεμβρίου, Γρηγόρη Μπονάνου, που όπως είδαμε είχε κυκλοφορήσει ήδη από το 1986. Κατά το ίδιο έτος κυκλοφορεί και το βιβλίο του Κώστα Μπαρμπή το οποίο καλύπτει την περίοδο από το 1961 έως και το τελος του 1967, εκφράζοντας την αντιπολιτευτική ματιά ως προς το καθεστώς της 21ης Απριλίου, αλλά από την οπτική των οπαδών του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Ο ίδιος συγγραφέας θα κυκλοφορήσει βιβλίο το 1997 σχετικά με το αντικίνημα του Βασιλέως Κωνσταντίνου που συνέβη τον Δεκέμβριο του 1967. Το 1994 κυκλοφορεί  η τρίτομη σειρά του γνωστού πολιτικού και διακεκριμένου ιστορικού συγγραφέα, Σπύρου Μαρκεζίνη, οπού καλύπτει τα έτη 1936-1975. Ο τρίτος τόμος της σειράς ξεκινάει από το 1952 και ουσιαστικά συμπληρώνει και εμπλουτίζει τα όσα είχε καταγράψει ο συγγραφέας στις Αναμνήσεις του που είχαν εκδοθεί το 1979. Το επόμενο έτος εκδίδεται το 2ο βιβλίο του Στυλιανού Παττακού, το οποίο είναι μία βιογραφία του στρατηγού Οδυσσέα Αγγελή, όπου μέσω αυτού βλέπουμε και μία συνέχεια της εξιστόρησης των γεγονότων της 21ης Απριλίου από την οπτική του Παττακού. Το 1996 κυκλοφορεί το βιβλίο του Μελέτη Μελετόπουλου, το οποίο αποτελεί επεξεργασμένη μορφή της διδακτορικής του διατριβής για το πανεπιστήμιο της Γενεύης. Το βιβλίο δεν αποτελεί άλλη μία εξιστόρηση της περιόδου της 21ης Απριλίου, αλλά επιχειρείται για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία, μία κοινωνιολογική και ιδεολογική προσέγγιση του καθεστώτος. Ο συγγραφέας χρησιμοποίησε εκτός της γνωστής βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας, σπάνιες κυβερνητικές εκδόσεις καθώς και αδημοσίευτα αρχεία που του παραχωρήθηκαν, καθώς και μαρτυρίες τόσο από αξιωματούχους του καθεστώτος, όσο και από αντιπάλους του. Αφού λοιπόν παραθέσει ο συγγραφέας ένα συνοπτικό χρονολόγιο τόσο των γεγονότων που προηγήθηκαν, όσο και της ίδιας της "Επταετίας", επιχειρεί την κοινωνιολογική του προσέγγιση, εστιάζοντας κυρίως στην κοινωνιολογική προέλευση των αξιωματικών που δημιούργησαν το καθεστώς, αλλά και των πολιτικών στελεχών του. Αναλύεται η ιδεολογία μέσω λόγων και κειμένων των βασικών ιδεολογικών φορέων του καθεστώτος (Παπαδόπουλος, Γεωργαλάς, Τσάκωνας κ.α.) και τέλος γίνεται μία παρουσίαση της οικονομικής φιλοσοφίας της 21ης Απριλίου, βάσει του πενταετούς "Προγράμματος Οικονομικής Αναπτύξεως" και ποιά ήταν τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής, βάσει των εκθέσεων του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Αναπτύξεως). Εν τέλει, αν και σαφώς "αντιχουντικός" ο Μελετόπουλος, το αποτέλεσμα του βιβλίου δεν θα λέγαμε ότι συμπλέει απολύτως με την κλασική μεταπολιτευτική αντίληψη περί της 21ης Απριλίου. Παρόλο όμως το ενδιαφέρον και την πρωτοτυπία του βιβλίου, υπάρχουν και αρκετές αδυναμίες! Κάποια λάθη σε ιστορικά γεγονότα, κάποιες αντιφάσεις σε συμπεράσματα καθώς και η αρκετά επιθετική σε σημεία, γλώσσα του Μελετόπουλου (που δεν συνάδει με τον επιστημονικό χαρακτήρα μιάς διδακτορικής διατριβής), μειώνει την τελική αξία του βιβλίου. Όλες αυτές τις αδυναμίες, τις επεσήμανε και τις ανέλυσε ο υπουργός της 21ης Απριλίου Γεώργιος Γεωργαλάς στο βιβλίο του "Ιστορίας Θεώρησις", όπου αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο για το βιβλίο του Μελετόπουλου. Το 1997 ο δημοσιογράφος Τάσος Κοντογιαννίδης παρουσιάζει μία ενδιαφέρουσα εξιστόρηση του τι συνέβη την νύχτα της 21ης Απριλίου, ίδιως στο παρασκήνιο. Πηγές του οι εφημερίδες της εποχής, οι σημειώσεις που είχε κρατήσει στο αρχείο του από τις αφηγήσεις στον ίδιο, των πρωταιτιών κατά την δίκη του 1975, συνομιλίες του με δημοσιογράφους, αλλά και συλληφθέντες εκείνης της νύχτας, καθώς και βιβλία που είχαν εκδοθεί έως τότε. Επίσης, για πρώτη φορά παρουσιάζεται σε βιβλίο ολόκληρος ο ονομαστικός κατάλογος των προσώπων που συνελήφθηκαν εκείνη την νύχτα. Το βιβλίο αυτό είχε την ατυχία να εκδοθεί μόλις μερικούς μήνες πριν από ένα άλλο βιβλίο, το οποίο με τις αποκαλύψεις του αναδιαμόρφωσε πλήρως την άποψη που επικρατούσε έως τότε για την 21η Απριλίου! Σίγουρα αν είχε προλάβει να το διαβάσει ο Κοντογιαννίδης πριν ολοκληρώσει το δικό του πόνημα, θα είχε προσθέσει ουκ ολίγα αξιόλογα στοιχεία στο ενδιαφέρον βιβλίο του. Αναφερόμαστε στο βιβλίο του γνωστού δημοσιογράφου Αλέξη Παπαχελά "Ο Βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας, ο Αμερικανικός Παράγων 1947-1967". Εκεί, για πρώτη φορα αναλύονται οι σχέσεις των ΗΠΑ με την Ελλάδα από το 1947 έως και το τέλος του 1967, μέσα από αποχαρακτηρισμένα έγγραφα του State Department, της CIA και του Συμβουλίου Ασφαλείας του Λευκού Οικού, αλλά και συνεντεύξεις που παραχώρησαν στον συγγραφέα, Αμερικανοί αξιωματούχοι της εξεταζόμενης περιόδου και πολιτικά πρόσωπα της Ελλάδος. Το σημαντικότερο γεγονός που αναδύεται από το βιβλίο, είναι η πλήρης κατάρριψη του μύθου περί "αμερικανοκίνητου πραξικοπήματος"(και επιβεβαίωση αλλά με πολύ περισσότερες λεπτομέρειες σε αυτά που έγραφε ο Λώρενς Στερν ήδη από το 1977), κάτι το οποίο προκάλεσε μεγάλη αίσθηση στους ιστοριογραφικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους (βλ. το άρθρο του Ριχάρδου Σωμερίτη στην εφημερίδα "Βήμα" 27/7/97). Κατά τ' άλλα, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τόσο οι σκέψεις του Βασιλέως Κωνσταντίνου περί στρατιωτικής παρεμβάσεως το 1967 (το λεγόμενο κίνημα των στρατηγών), όσο και ο τρόπος εμπλοκής των Αμερικανών στην ανάδειξη του Κ. Καραμανλή ως πρωθυπουργού. 1998 κυκλοφορεί ένα ακόμη πολύ σημαντικό βιβλίο για την 21η Απριλίου. Συγγραφείς φέρονται ο δημοσιογράφος-εκδότης Γρηγόρης Μιχαλόπουλος και ο δικηγόρος, και πρώην υπουργός και ευρωβουλευτής Σπύρος Ζουρνατζής, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για το απομαγνητοφωνημένο περιεχόμενο των τηλεοπτικών εκπομπών για την 21η Απριλίου που είχαν κάνει οι δύο συγγραφείς στον σταθμό ΤΗΛΕΤΩΡΑ, μεταξύ των ετών 1995 και 1996. Καλεσμένοι τους υπήρξαν τόσο από την πλευρά των αξιωματούχων της 21ης Απριλίου (Κωνσταντίνος Θάνος, Ιούλιος Ευλάμπιος, Χρύσανθος Δημητριάδης κ.α.), όσο και από την "άλλη πλευρά" (Ανδρέας Λεντάκης, Σπύρος Παπαγεωργίου, Κώστας Κόλμερ, Δημήτρης Κιτσίκης, Χρίστος Καθάρειος) και αναλύθηκαν πλείστα θέματα για την εξεταζόμενη περίοδο. Κορυφαίου ενδιαφέροντος, το ζήτημα της απόσυρσης της "μεραρχίας" από τον Κύπρο (το αναλύει ο Σπύρος Παπαγεωργίου), το ζήτημα των εξοπλισμών του καθεστώτος και της επιστρατεύσεως του 1974 (το αναλύει ο στρατηγός Κατσιμίχας), το ζήτημα του Πολυτεχνείου (ανάλυση Σπύρου Ζουρνατζή), το ζήτημα της παράνομης δικής των πρωταιτίων (ανάλυση του αρεοπαγίτη Καθάρειου) και φυσικά τα οικονομικά πεπραγμένα του καθεστώτος (ανάλυση από Κωνσταντίνο Θάνο, Ιούλιο Ευλάμπιο και Κώστα Κόλμερ). Λίγο αργότερα, μέσα στο ίδιο έτος κυκλοφορεί το τρίτο βιβλίο του Στυλιανού Παττακού όπου αφού επιχειρεί αρχικά να απαντήσει σε διάφορες κατηγορίες που κατά καιρούς εκτοξεύθηκαν κατά του τότε καθεστώτος, εξιστορούνται συνοπτικά τα κύρια γεγονότα της περιόδου 21 Απριλίου 1967-8 Οκτωβρίου 1973. Η σημαντικότερη όμως συμβολή αυτού του βιβλίου στην ιστοριογραφία, είναι η παρουσίαση του έργου του καθεστώτος (οικονομικό, κοινωνικό, διοικητικό) ανά υπουργείο, όπου ο Παττακός ζήτησε από τους εκάστοτε υπουργούς να του παραχώρησουν εκθέσεις πεπραγμένων. Μέσα σε αυτές τις εκθέσεις και μία εκτενέστατη από τον Νικόλαο Μακαρέζο, που στην ουσία ήταν η πρωτόλεια μορφή του βιβλίου του που θα κυκλοφορούσε μερικά χρόνια αργότερα (θα γίνει λόγος γι' αυτό παρακάτω). Το επόμενο έτος κυκλοφορεί σε μορφή βιβλίου το ημερολόγιο που κράτησε ο διπλωμάτης Λεωνίδας Παπάγος (υιός του Στρατάρχη), την περίοδο που διετέλεσε Αυλάρχης του Βασιλέως Κωνσταντίνου (1967-1977). Έχουμε λοιπόν μία πρωτογένη πηγή για εκείνη την περίοδο, από την οπτική της "βασιλικής" πλευράς, αφού εκεί καταγράφεται το περιεχόμενο των συναντήσεων και των τηλεφωνικών συνομιλιών που είχε ο ίδιος ο Παπάγος αλλά και ο Κωνσταντίνος, με Έλληνες και ξένους πολιτικούς, διπλωμάτες, δημοσιογράφους και στρατιωτικούς κατά την περίοδο '67-' 77. Συνοψίζοντας το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου, μπορούμε να πούμε τα εξής: Οι Αμερικανοί είχαν διαρκή ανησυχία μήπως ο Παπαδόπουλος κάνει στροφή προς τους Αδέσμευτους, ενώ την ίδια ανησυχία εξέφραζαν και πολιτικοί όπως ο Αβέρωφ και ο Μαύρος. Ο Καραμανλής ήταν πολύ προσεκτικός στις κινήσεις και τις επαφές του, κρατώντας αποστάσεις αλλά και κάνοντας επαφές τόσο με το καθεστώς της 21ης Απριλίου, όσο και με τους αντιπάλους του, προφανώς αναμένοντας την ευνοϊκότερη για αυτόν, συγκυρία. Ο Παπαδόπουλος είχε ειλικρινή πρόθεση να διασώσει τον θεσμό της βασιλείας αλλά αντιμετώπιζε πολλές δυσκολίες από τους "σκληρούς" του καθεστώτος. Πολλοί πολιτικοί της Δεξιάς αλλά και του Κέντρου κολάκευαν τον Βασιλιά, δήλωναν την αφοσίωση τους σε αυτόν, αναγνώριζαν την προσφορά του στην αντίσταση κατά του καθεστώτος και μόλις επέστρεψαν το '74 τον αγνόησαν επιδεικτικά (πρωτοστατούντος του Καραμανλή)! Τέλος, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος τόσο σε μέχρι τότε συνεντεύξεις του, όσο και στην αυτοβιογραφία του ( "Βασιλεύς Κωνσταντίνος Χωρίς Τίτλο", έκδοση της εφημερίδας "Βήμα") η οποία εξεδόθη κάποια χρόνια αργότερα, σε αρκετά σημεία αποκρύπτει σημαντικά στοιχεία (αυτό φάνηκε και από τα στοιχεία που παρέθεσε ο Παπαχελάς στο βιβλίο του).

Συνοψίζοντας για την δεκαετία του ΄90, έχουμε λιγότερο όγκο βιβλίων για την 21η Απριλίου σε σχέση με πριν, αλλά με πληθώρα νέωνν στοιχείων που ωθούν πλέον την έρευνα σε νέα μονοπάτια. Διατηρείται επίσης περίπου η ισορροπία που είχε επιτευχθεί από την προηγούμενη δεκαετία, δηλαδή η κυκλοφορία βιβλίων από ποικίλες οπτικές πάνω στο εξεταζόμενο ζήτημα.

[1] Το βιβλίο αυτό δεν αναφέρεται στην 21η Απριλίου αλλά την αφορά εμμέσως, διότι σχετίζεται μεταξύ άλλων και με το ζήτημα της λεγόμενης "μεραρχίας" που επί υπουργίας Γαρουφαλιά στάλθηκε μυστικά και παρανόμως στην Κύπρο και αποσύρθηκε στα τέλη του 1967.

Ε.ΠΟ.Κ.
https://epok1973.com/%CE%B1%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%B1/114-%CE%B7-%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-21%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CF%81%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%B7%CF%83%CE%B7,-%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%83-%CE%B2