Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΘΗΣΕΙΟΥ : Η "Χ" ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΑΣ ΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ '44

Του Ιωάννη Β. Αθανασόπουλου

ιστορικού

Η Χ ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1941 και σκοπός της, σύμφωνα με τον Γρίβα ήταν: «Τα στελέχη της οργάνωσης ήταν μόνιμοι και έφεδροι αξιωματικοί του βορειοηπειρωτικού έπους και των μακεδονικών οχυρών. Αποκλειστικός σκοπός της Χ: Η δια παντός μέσου εκδίωξη του κατακτητή από την πατρώα γή. Πίστευα ακράδαντα ότι νίκη των συμμάχων θα σήμαινε όχι μόνο απελευθέρωση της Ελλάδος, αλλά και ολοκλήρωση της εθνικής μας ελευθερίας, διά της ενσωμάτωσης της Κύπρου, της Δωδεκανήσου και της Βορείου Ηπείρου. Εδαφών τα οποία ιστορικά και εθνολογικά ανήκουν στην Ελλάδα».

Στην διάρκεια της κατοχής, η δράση της Χ αφορά την φυγάδευση Άγγλων αξιωματικών στη Μέση Ανατολή, την κατασκοπεία και τη συλλογή πληροφοριών για τις κινήσεις των Γερμανών. Ένοπλη δράση κατά των κατακτητών δεν μπορούσε να κάνει καθότι ήταν οργανωμένη εντός Αθηνών και καθόλου στην ύπαιθρο. Ωστόσο, η δυναμική της ήταν μεγάλη φτάνοντας να είναι ενταγμένοι στην οργάνωση 200 μόνιμοι αξιωματικοί και 4.000 μέλη.

Συνεργάστηκε με πολλές οργανώσεις στην πρωτεύουσα, όπως η ΠΕΑΝ,  η ΡΑΝ, η Στρατιωτική Ιεραρχία, ο Κόδρος, η Τρίαινα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις αρχές του 1943 η ηγεσία της Χ έστειλε κατ' εντολή της, αγωνιστές της να ενταχθούν και να πολεμήσουν στα σώματα Ζέρβα και Ψαρρού. Η σημαντικότερη στιγμή της οργάνωσης έγκειται στο καλοκαίρι του 1942, όπου συνεργάστηκε με τον Ελληνοπολωνό σαμποτέρ Γιούρι Ιβάνωφ και ανατίναξε δεξαμενές καυσίμων στο αεροδρόμιο Τατοϊου.

Ιδεολογικά η Χ βασιζόταν στο τρίπτυχο «απελευθέρωση, Βασιλεία, αντικομουνισμός». Πίστευε στο θεσμό της Βασιλείας και λάτρευε τον Ιωάννη Μεταξά για τον τρόπο που προετοίμασε το στράτευμα παραμονές του Ελληνοιταλικού πολέμου. Βασικός επίσης, άξονας της οργάνωσης ήταν ο αντικομουνισμός. Μάλιστα όταν κατά το τέλος της κατοχής φάνηκε ότι σκοπός του ΕΑΜ ήταν η μονοπώληση του αγώνα και όχι η εκδίωξη του κατακτητή, η Χ αφοσιώθηκε αποκλειστικά και μόνο εναντίον του κομουνισμού. Το μίσος ανάμεσα στις δύο οργανώσεις ήταν άσβεστο και αυτό φαινόταν στην καθημερινότητα της κατοχής. Το ΚΚΕ σύμφωνα με τη γνωστή τακτική του, προσπάθησε να δελεάσει τον Γρίβα να ηγηθεί του ΕΛΑΣ το 1942 κατόπιν προτάσεως του τότε γενικού γραμματέα του Κόμματος Γεωργίου Σιάντου. Η άρνησή του σήμαινε την ταυτόχρονη ένοπλη επίθεση του ΕΛΑΣ και τη διασπορά φημών περί συνεργασίας του Γρίβα με τους Γερμανούς.

Η άποψη αυτή περί φιλογερμανικής τοποθέτησης της οργάνωσης αναιρείται από το γεγονός ότι πνευματικός καθοδηγητής του Γρίβα ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος, ένας από τους πρώτους αντιστασιακούς, που αρνήθηκε να ορκίσει την κατοχική κυβέρνηση και γι' αυτό τον λόγο καθαιρέθηκε. Εντός Αθηνών λοιπόν, ο Γρίβας κυνηγήθηκε ανηλεώς από την Γκεστάπο και το ΚΚΕ. Παρά τον δεδηλωμένο αντικομουνισμό του ίδιου του Γρίβα και της οργάνωσής του, ο τρίτος κατοχικός πρωθυπουργός Ιωάννης Ράλλης θα διατάξει τη σύλληψη του Γρίβα τον Ιούνιο του 1944 λόγω της αντίθεσής του στα Τάγματα Ασφαλείας και άρνησής των μελών της οργάνωσης να καταταγούν σ’ αυτά.

Ταυτόχρονα, παρόλο που η Χ διενεργούσε σαμποτάζ κατά των Γερμανών και έστελνε πληροφορίες στο Κάϊρο, οι Βρετανοί ποτέ δεν την πήραν στα σοβαρά και δεν την ενίσχυαν με οπλισμό. Γι' αυτό τον λόγο ο Γρίβας αποδέσμευσε μαχητές του για τον ΕΔΕΣ και την ΕΚΚΑ. Για την στάση των Βρετανών ο ίδιος ο Γρίβας έγραψε: «Επανηλειμμένα απευθύνθηκα στο Γενικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής. Οι διάφοροι αργόσχολοι βρετανικοί σύνδεσμοι στην Αθήνα είχαν παράσχει την εμπιστοσύνη τους στις κομμουνιστικές δυνάμεις του ΕΑΜ, οι οποίες δεν ήταν διατεθειμένες να δεχθούν έξοδο εθνικιστικών ανταρτικών ομάδων εναντίον των Γερμανικών δυνάμεων. Παρά ταύτα, εσυνέχισα τις προσπάθειές μου για υπαγωγή της Χ στο Συμμαχικό Στρατηγείο». Ενώ λοιπόν, οι Βρετανοί επανειλημμένα αρνήθηκαν να βοηθήσουν την Χ, άρχισαν να την κατηγορούνε για αδράνεια. Ο Κρις Γουντχάουζ υποστήριξε ότι η οργάνωση του Γρίβα ήταν άγνωστη μέχρι το 1944 και ότι δεν ανέπτυξε αντιστασιακή δραστηριότητα, για να πάρει την απάντησή του από τον ίδιο τον αρχηγό της οργάνωσης: «Αν ο Γουντχάουζ αγνοούσε ποιοί είμαστε, σημαίνει ότι είχε πλήρη άγνοια της κατάστασης στην Ελλάδα, οπότε δεν ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση».

Μετά την απελευθέρωση και την επίσημη απόσυρση των γερμανικών δυνάμεων από την Αθήνα στις 12 Οκτωβρίου 1944 και το πανηγυρικό κλίμα των πρώτων ημερών της ελευθερίας, τέθηκε φανερά πλέον το ζήτημα της εξουσίας. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ είχαν φροντίσει να δείξουν τους σκοπούς του ΚΚΕ-ΕΑΜ ήδη από τα χρόνια της κατοχής, εξαπολύοντας γενικό κατοχικό εμφύλιο πόλεμο κατά όσων αντιστασιακών οργανώσεων δεν επιθυμούσαν να ενσωματωθούν ή να υποταχθούν στα κελεύσματα της κομουνιστικής επανάστασης που θα μετέτρεπε τη χώρα σε Λαϊκή Δημοκρατία.

Στη συμφωνία της Καζέρτας, στις 26 Σεπτεμβρίου 1944, ο ΕΛΑΣ παρουσία του στρατιωτικού αρχηγού του Στέφανου Σαράφη θα δεχθεί οι δυνάμεις του να μείνουν εκτός της Περιφέρειας Αττικής, όταν θα αποσύρονταν οι Γερμανοί και θα απελευθερωνόταν η πόλη της Αθήνας. Έτσι ο ΕΛΑΣ είχε συμφωνήσει να μην επέμβει δυναμικά να υφαρπάξει την εξουσία που τόσο επιθυμούσε, εκμεταλλευόμενος το κενό πολιτικής εξουσίας που θα προέκυπτε μέχρι να επιστρέψει η εξόριστη κυβέρνηση. Βεβαίως, αυτό ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τους στόχους και τις ενέργειες του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ καθόλη τη διάρκεια της κατοχής, αλλά είχε γίνει αποδεκτό από το Κόμμα ελέω οδηγιών και πιέσεων των Σοβιετικών.

Παρόλ’ αυτά, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ έκαναν αισθητή τη παρουσία τους όταν προωθούνταν περιμετρικά του κέντρου των Αθηνών. Το Νοέμβριο του ’44, θα τεθεί θέμα αποστράτευσης των αντιστασιακών οργανώσεων με το σκεπτικό ότι πλέον δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Η κυβέρνηση Παπανδρέου θα διαπραγματευθεί με το ΕΑΜ για το σχηματισμό ενιαίου Ελληνικού Στρατού. Η πρόταση για διάλυση του ΕΛΑΣ και ενσωμάτωσής του στο 50% της δύναμης του νέου Ελληνικού Στρατού θα προκαλέσει πανικό στο ΚΚΕ-ΕΑΜ. Οι κομουνιστές θα αθετήσουν, για μια ακόμη φορά, συμφωνίες, λόγους και υπογραφές (Λίβανο, Καζέρτα) και θα απαιτήσουν την διάλυση και τις 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας Ρίμινι, που είχε φτάσει στην Αθήνα ήδη από τις 9 Νοεμβρίου 1944. 

Οι κυβιστήσεις του ΚΚΕ θα οδηγήσουν τα πράγματα στα άκρα και στις 3 Δεκεμβρίου θα πραγματοποιηθεί το συλλαλητήριο του Κόμματος που θα αποτελέσει την έναρξη των Δεκεμβριανών. Ο ΕΛΑΣ χωρίς χρονοτριβές θα επιδιώξει να καταλάβει το Θησείο, τη μοναδική περιοχή που δεν ήλεγχε. Στο Θησείο βρισκόταν η έδρα της Χ, στην οικεία του Γρίβα στην οδό Νηλέως 6. Ο ΕΛΑΣ συνδύασε το συλλαλητήριο στη πλατεία Συντάγματος με την επίθεση στο Θησείο, που αποσκοπούσε στη διάλυση της Χ. Γράφει ο Γρίβας: «Η επίθεσις του ΕΛΑΣ κατά του Θησείου εξεδηλώθη εξ όλων των κατευθύνσεων, ήτοι Αστεροσκοπείου (ή και σοβαρωτέρα), Κάτω Πετραλώνων, Καμπά, Ψυρρή, Πλάκας. Ουσιαστικώς ήμεθα κυκλωμένοι πανταχώθεν. Την 3η Δεκεμβρίου συνεκρατήσαμεν απάσας τας λυσσώδεις επιθέσεις των κομμουνιστών, οι οποίοι εις την περιοχήν του Αστεροσκοπείου, όπου ελήφθη η σκληροτέρα μάχη, υπέστησαν λίαν βαρείας απωλείας. Ουδέν σημείον της αμύνης μας υπέκυψεν».

Το σπίτι του Γρίβα στο Θησείο

Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν και την επομένη, 4η Δεκεμβρίου, ενώ ο ΕΛΑΣ ενισχύθηκε με νέες δυνάμεις από τη Καλλιθέα και τον Ταύρο. Ταυτόχρονες επιθέσεις ανταρτών του ΕΛΑΣ από Αστεροσκοπείο και γέφυρα Πουλόπουλου καθώς και από την περιοχή της Πλάκας προς τη πλατεία του Θησείου δημιουργούν μια ασφυκτική κατάσταση για τη Χ, που έχει σοβαρές απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες. Αν έπεφτε το Θησείο, θα έπεφτε και η Αθήνα. Οι Χίτες υποχώρησαν στο Θ’ Αστυνομικό Τμήμα ενώ σύντομα έφτασαν δυνάμεις Βρετανών με διαταγή του στρατηγού Ρόναλντ Σκόμπυ να σταματήσει η μάχη και να παραδώσουν οι Χίτες τα όπλα στους συμμάχους. Ο Γρίβας αποδέχθηκε την πρόταση με αντάλλαγμα να προστατευθούν από τους Βρετανούς οι εθνικόφρονες κάτοικοι της περιοχής. Τα βρετανικά τεθωρακισμένα οχήματα μετέφεραν τους μαχητές της Χ στα παλιά Ανάκτορα. Παρά τις εγγυήσεις των Βρετανών οι ΕΛΑΣίτες κατέστρεψαν και λεηλάτησαν τα σπίτια των Χιτών στο Θησείο.

Οι απώλειες για τη Χ έφτασαν τους 28 νεκρούς και πολλούς τραυματίες ενώ για τον ΕΛΑΣ οι νεκροί και οι τραυματίες υπερέβαιναν τους 200. Οι 28 νεκροί για την οργάνωση του Γρίβα ήταν οι ακόλουθοι, όπως τους διασώζει στη μελέτη του ο Φάνης Χαμόδρακας: Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, Π. Αναγνωσταράς, Υπολοχαγός Δημήτριος Αστέρης, Διονύσιος Βαρβίας, Θεοφάνης Βασσάλος, Ιωάννης Γιαρίμογλου, Στυλιανός Γκούμας, Παύλος Δέδες, Δημήτριος Θεοδοσίου, Βασίλειος Θεολογίτης, Μιχαήλ Θεολογίτης, Θεοδόσιος Καλλίγερος, Παύλος Κονδύλης, Αθανάσιος Μιχαλόπουλος, Νικόλαος Οικονόμου, Γεώργιος Παναγιωτίδης, Αθανάσιος Παπαϊωάννου, Μιχαήλ Παραράς, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Πίσχος, Παντελής Πλακωτάρης, Φώτης Ροϊλός, Παντελής Σίμος, Νικόλαος Σολδάτος, Ανδρέας Στασινάκης, Γεώργιος Φουστάνος, Οδυσσέας Χαμόδρακας, Γεώργιος Λάσκαρης.

Μετά τη μάχη του Θησείου, ο Γρίβας διέλυσε την Χ και οι αξιωματικοί και τα μέλη της οργανώσεως εντάχθηκαν στο 143 Τάγμα Εθνοφυλακής. Μετά το 1946, ιδρύθηκε το Εθνικό Κόμμα Χιτών, που όμως δεν κατάφερε πολλά πράγματα στην πολιτική. Ενδεικτικά στις εκλογές του Μαρτίου του 1950 έλαβε μόλις το 0,84% και ακολούθως πέρασε στη λήθη.            

Πηγές:

Σπύρος Θ. Δημητρίου, Στρατηγός Γεώργιος Γρίβας-Διγενής, ο αρχηγός της ΕΟΚΑ, εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2017.

Φάνης Α. Χαμόδρακας, Από την Εθνική Αντίσταση στον «Κόκκινο Δεκέμβρη». Ο ρόλος της οργανώσεως «Χ» και ο Γρίβας, εκδόσεις Πελασγός, β’ έκδοση, Αθήνα 2016.

Ιάσων Χανδρινός, Η οργάνωση Χ στην Κατοχή και στα Δεκεμβριανά, σ.σ. 38-53, Ιστορικά Θέματα, τεύχος 112, Γνώμων Εκδοτική, Μάρτιος 2012.

Στρατηγός Γεώργιος Γρίβας-Διγενής, Έκθεσις επί των εθνικών σκοπών και του εθνικού έργου της οργανώσεως «Χ», εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2013.

Στρατηγός Γεώργιος Γρίβας-Διγενής, Απομνημονεύματα του Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959, εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2013.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην "Ελεύθερη Ώρα" στις 18.12.2021.

 

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ