ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 : Ο ΑΓΩΝΑΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ - ΣΠΕΤΣΕΣ

Οι Σπέτσες στήν αρχαιότητα ονομάζονταν Πιτυούσσα ενώ ο αρχικός βυζαντινός συνοικισμός στό νησί ήταν κτισμένος στή θέση Καστέλλι. Τόν 17ο αιώνα, ο πληθυσμός τού νησιού αποτελείτω κυρίως από Αρβανίτες. Στίς αρχές τού 18ου αιώνα ξεκίνησε ο πόλεμος Βενετών καί Τούρκων, ο οποίος κατέληξε στήν πλήρη επικράτηση τών Οθωμανών τόσο στόν Μοριά όσο καί στά νησιά τού Αιγαίου πελάγους. Ως αποτέλεσμα τής λήξης τού πολέμου, οι πληθυσμοί άρχισαν νά μετακινούνται προκειμένου νά αποφύγουν τά αντίποινα από τούς Οθωμανούς πού επανέρχονταν στήν περιοχή μετά από αρκετές δεκαετίες ή καί αιώνες απουσίας. Μετά τήν αιματηρή πτώση τού Ναυπλίου τό 1715, πρόσφυγες από τήν Λακωνία, τήν Κυνουρία, τήν Αργολίδα καί τήν Ερμιονίδα κατέφυγαν στίς Σπέτσες. Η εγκατάσταση τών εποίκων στό νησί, έδωσε ώθηση στήν πληθυσμιακή αύξηση, καί οι Σπετσιώτες από τά μέσα τού 18ου αιώνα, άρχισαν νά ασχολούνται συστηματικά μέ τή θάλασσα. Κατά τήν απογραφή τού 1764, οι Σπέτσες διέθεταν εξήντα πλοία. Η γειτνίαση τους μέ τίς πελοποννησιακές ακτές καί οι οικονομικές σχέσεις μέ τούς εμπόρους τών περιοχών αυτών εξασφάλισαν μιά πλούσια πηγή κεφαλαίων γιά τήν κατασκευή καί τόν εξοπλισμό τού εμπορικού τους στόλου.

Τό 1770 οι Σπετσιώτες ξεσηκώθηκαν μέ τήν εμφάνιση τού ρωσικού στόλου καί συμμετείχαν υπέρ τών Ρώσων στά ορλωφικά. Η επανάσταση όμως πνίγηκε στό αίμα από τίς ορδές τών Τουρκαλβανών οι οποίοι κατέβηκαν από τήν Αλβανία λεηλατώντας καί καίγοντας όσες πόλεις καί χωριά συνάντησαν στό πέρασμά τους.

"Οι δέ νικήσαντες καί θυμού εμπλησθέντες πολλούς ή μάλλον ειπείν πάντας τούς εκεί χριστιανούς ανείλον μαχαίρα. Από τούς οποίους ιδού φανερώνω καί τούς συγγενείς μου, πρώτον τόν πατέραν μου, τόν αδελφό του, καί θείον μου Οικονόμον, τόν αδελφό μου Κωνσταντίνον, τόν θείο μου Παρασκευά Ρογάρην καί επιλοίπους. Τόση άδικος σφαγή έγινεν εις αυτήν τήν δύστηνον χώραν, ώστε οπού αι οικίαι καί δρόμοι εγέμισαν αίμα. Εκκλησίαι, μοναστήρια καί σχολεία κατεσκάφθησαν καί ηφανίσθησαν, άπειρα πλήθη αθλίων χριστιανών δορυάλωτοι καί αιχμάλωτοι γενόμενοι καί εις τά πέρατα τής οικουμένης διασπαρέντες αγεληδόν ως άλογα ζώα απεμπωλούντο." 

 (Τριπολιτσά, αφήγηση τού Αντώνιου Πετρίδη) 

Τήν ίδια τύχη είχαν καί οι Σπέτσες οι οποίες καταστράφηκαν ολοκληρωτικά στά τέλη τού 1770.  Ίχνη τής επιδρομής είναι εμφανή καί σήμερα στήν πυρπολημένη μητρόπολη (ναός τής Kοίμησης) τού Kαστελλίου. Οι κάτοικοι τού νησιού αναγκάστηκαν νά εγκαταλείψουν τά σπίτια τους βρίσκοντας καταφύγιο κυρίως στά Κύθηρα καί στίς ακτές τής Τσακωνιάς. Εκεί σέ συνεργασία μέ τούς Μανιάτες καί τούς Σφακιανούς ενεπλάκησαν σέ καταδρομικές επιχειρήσεις, προξενώντας μεγάλες ζημιές στό οθωμανικό θαλάσσιο εμπόριο. Γιά νά κατασιγάσει τήν ανεξέλεγκτη δράση τών Σπετσιωτών η Πύλη έστειλε αντιπρόσωπό της στά Κύθηρα μέ προτάσεις αμνηστίας. Οι Σπετσιώτες αποδέχτηκαν τίς προτάσεις καί ο Λαζάρου Ορλώφ μετέβη στό Ναύπλιο όπου κατάφερε νά αποσπάσει αμνηστία, απαλλαγή από φόρους καί αυτονομία γιά τό νησί του. Οι Σπετσιώτες επέστρεψαν στά σπίτια τους τό 1774 καί εγκαταστάθηκαν κυρίως στήν παραλία πρός τή μεριά τού Παλιού Λιμανιού. Μέ τήν πάροδο τών χρόνων τό Παλιό Λιμάνι μετατράπηκε σέ μεγάλη ναυπηγική μονάδα όπου σέ πολλούς ταρσανάδες κατασκευάζονταν μικρά καί μεγάλα σκάφη μέ ξύλα από τά πευκοδάση τού νησιού.

Η ναυτιλιακή ανάπτυξη τών Σπετσιωτών μετά τήν επιστροφή τους στό νησί υπήρξε αλματώδης κυρίως χάρη στήν συνθήκη τού Κιουτσούκ Καϊναρτζή η οποία ανέδειξε τή Ρωσία σάν προστάτιδα δύναμη τού ελληνικού εμπορίου στή Μεσόγειο. Τήν περίοδο αυτή δημιουργήθηκαν πολλά εμπορικά κέντρα μέ σημαντικότερο τήν Οδησσό ενώ άνθησε τό εμπόριο σιτηρών από τόν Εύξεινο Πόντο πρός τίς χώρες τής Μεσογείου. Η ζήτηση κορυφώθηκε τήν περίοδο τών ναπολεόντειων πολέμων καί τού αποκλεισμού τών ευρωπαϊκών λιμανιών από τόν βρετανικό στόλο. Τήν περίοδο εκείνη, ο στόλος τών Σπετσών, τής Ύδρας καί τών Ψαρών, έχοντας υψωμένη τή ρωσική σημαία στά κατάρτια του, έσπαγε τόν αποκλεισμό καί τροφοδοτούσε μέ σιτηρά τούς Γάλλους καί τούς Ιταλούς ενώ ταυτόχρονα εξόπλιζε τά καράβια του γιά νά αντιμετωπίσει τούς Αλγερινούς καί τούς Τυνήσιους πειρατές.

Με τήν έναρξη τής Ελληνικής Επανάστασης, τά σπετσιώτικα εμπορικά πλοία απετέλεσαν τόν κορμό τού επαναστατικού πολεμικού στόλου, μαζί μέ τόν στόλο τής Ύδρας καί τών Ψαρών. Κορυφαίοι Σπετσιώτες καραβοκύρηδες μυήθηκαν στήν Φιλική Εταιρεία. Γεώργιος Πάνου, Παναγιώτης Μπότασης, Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, Αναστάσιος Ανδρούτσος, Θεόδωρος Μέξης, Ανδρέας Χατζηαναργύρου, Ιωάννης Κούτσης, Ηλίας Θερμησιώτης καί Γκίκας Τσούπας ήταν από τούς πρώτους καπετάνιους πού σήκωσαν τήν σημαία τής ελευθερίας στά καράβια τους. Η σημαία τών Σπετσών είχε ζωγραφισμένο τόν Σταυρό νά σκεπάζει τήν ημισέληνο καί τήν επιγραφή "Ελευθερία ή Θάνατος".

"Mην καταδεχθήτε νά μάς αφήσετε εις τόν βυθόν τής απελπισίας, αλλά συνδράμετε μέ όλας τάς ηρωικάς καί γενναίας δυνάμεις σας". Στίς εκκλήσεις τών Πελοποννησίων γιά βοήθεια οι Σπετσιώτες, σέ αντίθεση μέ τούς Υδραίους, δέν δίστασαν ούτε στιγμή. Τη νύκτα τής 2ας πρός τήν 3η Aπριλίου 1821 κατέλαβαν τήν καγκελλαρία (διοικητήριο) καί αφού κατέβασαν τήν ημισέληνο ύψωσαν τή σημαία τού Σταυρού. Tό πρωί τής 3ης Aπριλίου, Kυριακής τών Bαΐων, έγινε δοξολογία μέ όλους τούς ιερείς τού νησιού στόν μητροπολιτικό ναό τού Aγίου Nικολάου, καί όλοι οι Σπετσιώτες, προύχοντες, καραβοκύρηδες καί λαός, ορκίστηκαν νά χύσουν τό αίμα τους γιά τήν πίστη καί τήν πατρίδα. Συγχρόνως μέ τίς Σπέτσες επαναστάτησαν καί τά γειτονικά νησιά Πόρος, Αίγινα καί Κούλουρη (Σαλαμίνα).  

«Αι Σπέτσαι εκατοικήθησαν πολύ αργότερα από τήν Ύδραν. Μόλις, κατά τάς παραδόσεις τών γερόντων μας, εις τάς αρχάς τού παρελθόντος αιώνος, ήτοι τό 1700, εδέχθη τούς πρώτους αυτής κατοίκους η νήσος, προσελθόντας από τά γειτονικά μέρη, τήν Λακωνικήν, τήν Κυνουρίαν, τήν Αργολίδα καί Ερμιονίδα. Τό 1750 είχον σχηματίσει κωμόπολιν επί λόφου άνω τής θαλάσσης, αρκετά μεγάλην οι νέοι κάτοικοι, καταγινόμενοι τό πλείστον εις τήν αροτρίασιν τής γής.

Μόλις άρχισε ν' αναδεικνύεται η νήσος οπωσούν, επήλθεν η απόπειρα τών εν Λακωνία τώ 1769 επαναστάντων κατά τών Τούρκων, τά δέ κινήματα τών Λακώνων συνεμερίσθησαν λίαν ενθουσιωδώς οι Σπετσιώται τότε, διά τούτο επιδράμοντες οι Οθωμανοί εξ Αργολίδος μέ στίφη Αλβανών, μετά τήν αποτυχίαν τού επιχειρήματος εν τή ξηρά, κατεύκασαν τήν πόλιν των καί οι κάτοικοι διεσπάρησαν.

Έκτοτε όλοι εφιλοτιμήθησαν νά ναυτιλλώνται, τά καΐκια μετεβλήθησαν εις λατινάδικα ή σαχτούρια, μεγαλείτερα δηλαδή πλοία. Τά ολίγα κατά πρώτον κέρδη ηύξανον συντόμως, η θάλασσα πλουτεί τόν άνθρωπον ήτο χρησμός τότε, παρά πάσι δέ αλάνθαστος πιστευόμενος.

Προώδευσαν οι Σπετσιώται καί επλούτησαν, καί πραγματικώς ευρέθησαν εις θέσιν νά κατασκευάσωσι τά κάλλιστα τών πλοίων. Πεντήκοντα δύω πλοία ιδιόκτητα ευμεγέθη δέ καί εκ τών αξιολογωτέρων τού ελληνικού ναυτικού εξώπλιζον αι Σπέτσαι κατά τόν υπέρ τής ελληνικής ανεξαρτησίας αγώνα δυνάμει συμβάσεων εθνικών τόν πολεμικόν στόλον τού έθνους μετά τών τής Ύδρας καί τών Ψαρών.

Οι Έλληνες από μικρού έως μεγάλου ήσαν ενθουσιώδεις, επαναστατήσαντες κατά τών Τούρκων τώ 1821, αλλ' οι νησιώται, κατ' εξοχήν δέ τών Σπετσών οι άνδρες ερρίφθησαν μέ αληθώς ακατάσχετον ενθουσιασμόν καί ζήλον υπέρμετρον, παρά πλείστοις απερισκεψίαν αντίκρυς χαρακτηρισθέντα, κατά τά πρώτα έτη τής επαναστάσεως εις τού έργου τήν επιχείρησιν. Μάρτυς δέ τών λόγων μας πλείστα τε, μάλιστα δέ αυτό τό σπάνιον γεγονός εις τά χρονικά τών εθνών, μία γυνή νά εκστρατεύση, γυνή πλουσία, αποφασίσασα καί πλοία καί χρήματα καί υιούς ολοκαύτωμα εις τόν βωμόν τής πατρίδος νά προσενέγκη, αύτη δέ η γυνή είναι η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, τήν οποίαν όλα τά έθνη ανευφήμησαν καί εχαιρέτησαν ως ηρωΐδα. Ήτο δέ πραγματικώς λεοντόθυμος. Εις τήν πολιορκίαν τού Ναυπλίου, επιβαίνουσα εις τό ίδιον πλοίον της, μόνη διέταξε τήν έφοδον εις τάς λέμβους κατά τού φρουρίου.

Άλλος ευπατρίδης ο Γκίκας Μπότασης, τόν μέν εκ τών υιών αυτού Νικόλαον εκπέμπει εις τήν πολιορκίαν τής Πύλου καί αυτόσε διέμεινε ούτος ομού δέ καί ο Αναστάσιος Ανδρούτσος εγκαρτερούντες καί προσμαχόμενοι μέχρι τής παραδόσεως τού φρουρίου.

Ο Γεώργιος Πάνου, ο Βασίλειος Λαζάρου, ο Ηλίας Θερμισιώτης καί λοιποί ρίπτονται εις τήν πολιορκίαν τού απορθήτου τέως λογιζομένου καί όντος πραγματικού φρουρίου τής Μονεμβασίας, δαπανώνται κατά γήν καί κατά θάλασσαν, τά πάντα προσφέροντες εις τούς έξωθεν πολιορκητάς.»

Τά Σπετσιώτικα - Ανάργυρος Χατζηανάργυρος

 

H πρώτη πολεμική ενέργεια τών Σπετσών ήταν νά στείλουν τά πλοία τού Γκίκα Τσούπα καί Νικόλα Ράφτη στή Μήλο νά συλλάβουν μία τούρκικη κορβέτα, ένα μπρίκι καί ένα μεταγωγικό (τρανσπόρτο) γεμάτο ασκέρια. Μάλιστα τήν κορβέτα πού ήταν πανίσχυρη μέ 26 κανόνια τήν κατέλαβαν μέ ρεσάλτο σκοτώνοντας καί τούς 90 Τούρκους ναύτες πού είχε σάν πλήρωμα. Τήν ίδια τύχη είχε καί ένα τουρκικό πλοίο στήν Κίμωλο, όπου τό πλήρωμά του κατεσφάγη. Στή συνέχεια οι πρόκριτοι τών Σπετσών έστειλαν πλοία γιά νά συμμετέχουν στήν πολιορκία τού Ναυπλίου καί τής Μονεμβασιάς ενώ στό τέλος Απριλίου σπετσιώτικα καράβια μετέφεραν ενισχύσεις στόν κόλπο τού Ναβαρίνου.  

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ