Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΣΤΟΝ ΠΥΡΓΟ ΗΛΕΙΑΣ ΣΤΙΣ 8-9 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1944

Του Ιωάννη Μπουγά

 

....Ἡ ἐπίθεση τοῦ ΕΛΑΣ ἄρχισε τό πρωινό τῆς 8ης Σεπτεμβρίου μέ 700 ἀντάρτες ἀπό τό 12ο σύνταγμα Ἀχαΐας,τό ἀνεξάρτητο τάγμα Ὀλυμπίας καί μεγάλον ἀριθμό ἀνδρῶν τοῦ ἐφεδρικοῦ ΕΛΑΣ Ἠλείας. Ἡ ἔξωθεν ἐπίθεση τῶν ἀνταρτῶν ἄρχισε γρήγορα νά ὑποστηρίζεται μέ πολλούς τρόπους καί ἀπό τό ἐσωτερικό της πόλης, ἀπό τά μέλη τοῦ ΕΑΜ Πύργου πού εἶχαν ἀπολυθεῖ τίς προηγούμενες μέρες, καί ἀπετέλεσαν ἰσχυρή πέμπτη φάλαγγα.

Ἕνα ἀπό τά πρῶτα θύματά τους ἦταν ὁ ἴδιος ὁ ταγματάρχης Κοκκώνης λίγο μετά τήν ἔναρξη τῆς ἐπίθεσης. Φονεύθηκε καθώς πήγαινε μ'ἕνα δίκυκλο σέ φυλάκιο πού εἶχε δεχθεῖ ἰσχυρή πίεση τῶν ἀνταρτῶν. Ὁ θάνατος τοῦ διοικητοῦ του, καί ἡ συντριπτική ὑπεροχή τῶν ἐπιτιθεμένων σέ ἄνδρες καί βαρύ ὁπλισμό, ἔφερε τήν ἧττα γιά τό ΤΑ τήν ἑπομένη ἡμέρα, τήν 9η Σεπτεμβρίου 1944.

Στόν Πύργο παρουσιάστηκε γιά πρώτη φορά ἕνα φαινόμενο πού θά συναντήσουμε καί σέ ἄλλες μάχες μεταξύ ΕΛΑΣ καί ΤΑ. Μετά τήν ἔναρξη τῆς μάχης, ἕνας ἀριθμός ὁπλιτῶν ἐγκατέλειψαν τίς θέσεις τους. Οἱ περισσότεροι κατάγονταν ἀπό τήν πόλη τοῦ Πύργου, καί κατέφυγαν στά σπίτια τους. Ἐπειδή οἱ οπλίτες ἦταν ἐθελοντές, κάποιες λιποταξίες ἦταν λογικό νά συμβοῦν. Ὅμως, ἐπειδή ἔγιναν σέ τόσο μεγάλο βαθμό πρέπει νά ὀφείλονται καί σέ ἄλλους παράγοντες. Ἴσως τό γεγονός ὅτι ὁ πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου εἶχε ἤδη καταγγείλει τά ΤΑ, καί εἶχε καλέσει τά μέλη τους νά καταθέσουν τά ὅπλα, νά ὁδήγησε στίς λιποταξίες.

Ἄσχημες συνέπειες εἶχε καί ἡ φυγή ἑνός ἀξιωματικοῦ, τοῦ Γεωργίου Ζευκιλῆ, διοικητῆ τοῦ φυλακίου τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονα, ὁ ὁποῖος ἐπί πλέον κατηγορήθηκε ὅτι εἶχε ἔλθει σέ συννενόηση μέ τόν ΕΛΑΣ ἐκ τῶν προτέρων. Παρέδωσε χωρίς μάχη τό φυλάκιο, καί τούς δυό μοναδικούς ὅλμους τοῦ Τάγματος. Σε συννενόηση με τον φίλο του, καπετάνιο του ΕΛΑΣ Νίκο Πολυκράτη (Νικήτα), ήρθε και ο ανθ/γός Σταύρος Μπιρζής ο οποίος παρέδωσε άλλο ένα φυλάκιο.

Ἐκεῖνοι πού πολέμησαν ἡρωϊκά, μέχρι ἐσχάτων, χωρίς νά παραδοθοῦν, ἦταν οἱ 100 περίπου χωροφύλακες τοῦ Πύργου πού συνέπραξαν στήν ἄμυνα μέ τό ΤΑ.

Τό ἀπόγευμα τῆς 9ης Σεπτεμβρίου οἱ 300 περίπου οπλίτες του Τάγματος καί χωροφύλακες πού εἶχαν ἐπιζήσει καί συνέχιζαν νά ἀμύνονται ὑπό τό νέο διοικητή τοῦ ΤΑ, τον ταγματάρχη Μιχάλη Δεδελετάκη, πραγματοποίησαν ἔξοδο μέ κατεύθυνση τήν Πάτρα, ὅπου ἔφθασαν σῶοι. Ὁ Πύργος καί οἱ δημοκρατικοί πολίτες παραδόθηκαν στή δολοφονική μανία τῶν ἀνταρτῶν.

Ὁ ἀριθμός τῶν νεκρῶν ανήλθε σέ 180 καί τῶν τραυματιῶν σε τουλάχιστον 300. Καί τοῦτο παρά τό γεγονός ὅτι ὁ ἐπικεφαλῆς τῶν ἀνταρτῶν τοῦ ΕΛΑΣ στή μάχη τοῦ Πύργου ἦταν ὁ ταγματάρχης Νικόλαος Μαντοῦκος ἀπό τήν Πυλία, ἕνα ἀπό τά πιό μετριοπαθή στελέχη τοῦ ΕΛΑΣ.

Ἐν ἀντιθέσει μέ τόν συνάδελφό του ἐπίλαρχο Ἠλία Κονδύλη, γιά τόν ὁποῖο ἔχει καταγραφεῖ ὅτι δολοφόνησε ὁ ἴδιος 5 ἀνθρώπους τήν 9η Σεπτεμβρίου. Τόν πρόεδρο τοῦ Δικηγορικοῦ Συλλόγου Πύργου Δημήτριο Φωτόπουλο, τόν ὑπάλληλο τῆς ΑΤΕ Γεώργιο Ψυχαλίνο, τόν Νομοκτηνίατρο Πύργου καί δυό χωροφύλακες.

Σέ ἕνα κτίριο πού ἀμύνονταν μερικοί χωροφύλακες, εἶχαν καταφύγει καί ἄμαχοι συγγενεῖς οπλιτῶν. Οἱ ἀντάρτες τοῦ ΕΛΑΣ ἀφοῦ ἔρριξαν πετρέλαιο στίς πόρτες, ἔβαλλαν φωτιά μέ ἀποτέλεσμα νά καοῦν οἱ ἄνθρωποι ζωντανοί.

Παρά τήν μετριοπάθεια τοῦ Μαντούκου, ἀπό τούς 120 οπλίτες του ΤΑ πού ἔπεσαν νεκροί στόν Πύργο, οἱ περισσότεροι δολοφονήθηκαν μετά τή μάχη μαζί μέ τόν τραυματία λοχαγό Ἀναστάσιο Κριτσέλη. Τήν ἴδια τύχη εἶχε ὁ ταγματάρχης χωροφυλακῆς Δημήτριος Σακελλαρίου. Τό ἀγριότερο ἔγκλημα ἔγινε ἀπό τόν ἀντάρτη Γιάννη Ἀλεβιζόπουλο (ἤ Ναύτη) ὁ ὁποῖος στό νεκροταφεῖο τοῦ Πύργου, τό βράδυ τῆς 8ης Σεπτεμβρίου, ἔσφαξε διαδοχικά, ἕναν μετά τόν ἄλλο, 12 αἰχμαλώτους οπλίτες!

Τήν 12η Σεπτεμβρίου ὁ ΕΛΑΣ συγκρότησε ἀνταρτοδικεῖο στό ὁποῖο καταδίκασε σέ θάνατο 180 πολίτες τοῦ Πύργου, μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν δεκάδες ἐπιστήμονες καί ἔμποροι τῆς πόλης. Μετά τήν καταδίκη τους καί τήν ἐπιστροφή τῶν κρατουμένων στά κρατητήρια, καθοδηγούμενο “ἐξαγριωμένο πλήθος” κύκλωσε τό κρατητήριο μέ διαθέσεις λυντσαρίσματος. Συγγενεῖς τῶν κρατουμένων εἰδοποίησαν τόν ταγματάρχη Μαντοῦκο ὁ ὁποῖος κατέφθασε καί ἀπέτρεψε τήν ἐπίθεση κατά τῶν κρατουμένων. Οἱ θανατικές καταδίκες τῶν κατοίκων τοῦ Πύργου δέν ἐκτελέστηκαν ποτέ.

Ἡ Force 133, τό ἀρχηγεῖο τῶν Βρετανῶν Συνδέσμων, μέ τηλεγράφημά τους στό Βρετανικό Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν (D.S. Laskey) στίς 16 Σεπτεμβρίου ἔλεγε: “Ὁ προϊστάμενος τῶν Βρετανῶν Συνδέσμων στήν Πελοπόννησο (Andrews) ἀναφέρει στίς 14 ὅτι τά γεγονότα τοῦ Πύργου εἶναι λιγότερο ἀποτρόπαια ἀπ'ὅτι φημολογεῖται, ὁπωσδήποτε ὅμως ἀρκετά ἄσχημα. Λίγοι ἐπιζῶντες ἀπό τά Τάγματα Ἀσφαλείας σκοτώθηκαν μαζί μέ 55 πολίτες. Πολλά σπίτια κάηκαν, πολλές συλλήψεις, ἀλλά ὁ ἀριθμός είναι ἄγνωστος. Κατάσταση πανικοῦ στήν Ἀμαλιάδα καί σέ ἄλλες πόλεις τῆς πεδιάδας”.

Στή Μάχη τοῦ Πύργου, τά θύματα ἀπό τήν πλευρά τοῦ ὁ ΕΛΑΣ ἦταν 42 νεκροί καί 100 τραυματίες, ὄχι μικρός φόρος αἵματος. Ἄν λάβουμε ὑπ'ὄψη μας ὅτι κατά κανόνα στίς μάχες οἱ ἐπιτιθέμενοι ἔχουν πολλαπλά-σια θύματα ἀπό τούς ἀμυνόμενους, τό συμπέρασμα πού προκύπτει εἶναι ὅτι ἕως καί τό 90% ἀπό τούς 120 οπλίτες πού ἔπεσαν στόν Πύργο, δολοφονήθηκαν μετά τή μάχη ἐνῶ ἦταν ἤδη αἰχμάλωτοί του ΕΛΑΣ!

Θύμα της εισβολής του ΕΛΑΣ στον Πύργο ήταν και το ωραίο Δημαρχείο της πόλεως, έργο του αρχιτέκτονα Ernesto Chiller (κάηκε).

Το ΚΚΕ συχνά γιορτάζει την 8η Σεπτεμβρίου ως ημέρα απελευθέρωσης του Πύργου, κατά τα πρότυπα της απελευθέρωσης των Αθηνών, της Θεσσαλονίκης,της Καλαμάτας, κλπ.!

 

ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ