Η ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ 21η ΑΠΡΙΛΙΟΥ - ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ, ΜΕΡΟΣ Γ'

Του Αλεξάνδρου Ζώρη, Μέλους του ΕΠΟΚ

Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 2000

Η επόμενη δεκαετία, με τα βιβλία που κυκλοφόρησαν εντός της, δεν μας φέρνει ριζικές αλλαγές ως προς το πως βλέπουμε πλέον την 21η Απριλίου. Εμπλουτίζει όμως την όπτικη μας με νέα στοιχεία που προσκομίζει ειδικά στην εξωτερική πολιτική (και κυρίως το Κυπριακό) και κατά δεύτερον στην οικονομική πολιτική. Παραθέτουμε τον αντίστοιχο κατάλογο και κατόπιν θα προβούμε στον απαραίτητο σχολιασμό.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 16ος 2000

Πέτρος Αραπάκης "Το Τέλος της Σιωπής" 2000

Αντώνιος Σκαρμαλιωράκης "Μνήμες και Μαρτυρίες (από το 1941 έως και το 1973)-Μύθοι και Αλήθεια" 2001

Σωτήρης Ριζάς "Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Δικτατορία των Συνταγματαρχών και το Κυπριακό Ζήτημα 1967-1974" 2002

Μιχάλης Ιγνατίου-Κώστας Βενιζέλος "Τα Μυστικά Αρχεία του Κίσιντζερ- Η Απόφαση για τη Διχοτόμηση" 2002

Θεόδωρος Κουλουμπής "71...74: Σημειώσεις ενός Πανεπιστημιακού"  2002

Γιώργος Κοντογιώργης "Το Αυταρχικό Φαινόμενο: 4η Αυγούστου-21η Απριλίου" 2003

Κωνσταντίνος Πλεύρης "21 Απριλίου 1967" 2003

Δημήτριος Καρακώστας "Τομή εις τα Γεγονότα 1964-2004" 2004

Νικόλαος Μακαρέζος "Πως Οδηγηθήκαμε στην 21η Απριλίου 1967" 2005

Νικόλαος Μακαρέζος "Η Οικονομία της Ελλάδος (21η Απριλίου 1967-8η Οκτωβρίου 1973)" 2006

Μάνος Χατζηδάκης "Η Ιδεολογία της 21ης Απριλίου" 2008

Λεωνίδας Λεωνίδου "Γεώργιος Γρίβας Διγενής Βιογραφία" τόμος 3ος 2008

Λεωνίδας Λεωνίδου "Γεώργιος Γρίβας Διγενής Βιογραφία" τόμος 4ος 2008

Κωνσταντίνος Πλεύρης "Γεγονότα 1965-1977 Τα Άγνωστα Παρασκήνια" 2009

Αλεξάνδρα Στεφανοπούλου "13 Δεκεμβριου 1967" 2009

Σωτήρης Βαλντέν "Παράταιροι Εταίροι-Ελληνική Δικτατορία, Κομμουνιστικά Καθεστώτα και Βαλκάνια 1967-1974" 2009

Το 2000 λοιπόν κυκλοφορεί ο 16ος και τελευταίος μέχρι στιγμής τόμος της σειράς "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους" της Εκδοτικής Αθήνων. Καλύπτει την περίοδο 1941-2000 (μέχρι τις εκλογές του Απριλίου εκείνου του έτους) και το κεφάλαιο για την 21η Απριλίου υπογράφουν οι Θανάσης Διαμαντόπουλος ως προς το πολιτικό σκέλος και ο Πάνος Καζάκος ως προς το οικονομικό. Αρκετά σύντομο ως προς το περιεχόμενό του, εκφράζει σαφώς την μεταπολιτευτική οπτική απέναντι στα τότε γεγονότα, αλλά προφανώς λόγω του επιστημονικού χαρακτήρα του έργου και των στοιχείων που ήρθαν στο φως κυρίως μέσα στη δεκαετία του '90, οι διατυπώσεις είναι γενικά ψύχραιμες και συγκρατημένες. Μέσα στο ίδιο έτος κυκλοφορεί και το βιβλίο του Πέτρου Αραπάκη, αρχηγού ΓΕΝ κατά το καθεστώς Ιωαννίδη. Έτσι, έχουμε μία επιπλέον μαρτυρία από παράγοντα του καθεστώτος της 25ης Νοεμβρίου σχετικά με το Κυπριακό και τον Αττίλα του 1974 και όπως είναι αναμενόμενο, υπεράσπιση των προσωπικών του επιλογών και προσπάθεια αντίκρουσης κατηγοριών (αντιπάλων του καθεστώτος αλλά και των Μπονάνου και Ανδρουτσόπουλου που αναφέραμε παραπάνω). Αίσθηση προκαλεί η παραδοχή του Αραπάκη για τον ρόλο που ο ίδιος διαδραμάτισε κατά τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1973, όπου παρέκαμψε αποφάσεις της κυβερνήσεως Μαρκεζίνη ως προς την ακολουθητέα πολιτική της Ελλάδος. Το επόμενο έτος κυκλοφορούν οι αναμνήσεις για την περίοδο '41-'73 του αξιωματικού της αεροπορίας, Σκαρμαλιωράκη, ο οποίος ήταν μυημένος στο κίνημα της 21ης Απριλίου, όντας ένας από τους ελάχιστους τόσο απόστρατους, όσο και αξιωματικούς γενικότερα που δεν ανήκαν στον στρατό ξηράς, αλλά παρόλα αυτά είχαν μυηθεί στο κίνημα! Το 2002 ο καθηγητής Σωτήρης Ριζάς κυκλοφορεί το βιβλίο του που εξετάζει τις σχέσεις της 21ης Απριλίου και της 25ης Νοεμβρίου με τις ΗΠΑ ως προς την πολιτική στο Κυπριακό ζήτημα. Βασισμένος κυρίως σε αμερικανικά και βρετανικά αρχεία που μόλις είχαν αποχαρακτηριστεί, διευκρινίζει πολλά σημεία που δεν ήταν σαφή έως τότε και συμβάλλει σημαντικά στην κατανόηση της ιστορίας της τότε περιόδου και στην περαιτέρω έρευνα. Διαφωτιστικό για το Κυπριακό ζήτημα ειναι και το βιβλίο του 2002 των δημοσιογράφων Μιχάλη Ιγνατίου και Κώστα Βενιζέλου, που εξετάζουν την πολιτική του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ το '74, Χένρι Κίσιντζερ, σχετικά με το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου το '74 και τον Αττίλα. Όλα αυτά, μέσα από αποχαρακτηρισμένα αμερικανικά έγγραφα. Μέσα στο ίδιο έτος έχουμε και το βιβλίο του καθηγητή Θεόδωρου Κουλουμπή το οποίο περιλαμβάνει τις ημερολογιακές καταγραφές των συζητήσεων του από την περίοδο '71-'74 με  Έλληνες υποστηρικτές αλλά και αντιπάλους του τότε καθεστώτος, αλλά και με Αμερικανούς ιθύνοντες. Εφόσον  παραπάνω αναφερθήκαμε σε στοιχεία εξωτερικής πολιτικής, αξίζει να μνημονεύσουμε μία εργασία που δεν συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο βιβλίων που παραθέσαμε (εφόσον δεν πρόκειται για βιβλίο που κυκλοφορεί στο εμπόριο), άλλα είναι όμως μια πολύ σημαντική έρευνα για τις διεθνείς σχέσεις της 21ης Απριλίου. Πρόκειται για τη διδακτορική διατριβή που κατέθεσε στο πανεπιστήμιο του Leicester το 2003 η  Helen Conispoliatis , με τίτλο "Facing the Colonels: British and  American diplomacy towards the Colonels' Junta in Greece, 1967-1970". Η συγγραφέας εξετάζει τις ελληνοαμερικανικές και ελληνοβρετανικές σχέσεις κατά την περίοδο 1967-70, χρησιμοποιώντας δημοσιευμένο, αλλά κυρίως αδημοσίευτο υλικό από τα αμερικανικά και τα βρετανικά αρχεία. Το 2003 ο δικηγόρος Κωνσταντίνος Πλεύρης με το βιβλίο του επαναφέρει στην επιφάνεια το ζήτημα της δίκης των πρωταιτίων της 21ης Απριλίου (αν ήταν νόμιμη ή παράνομη) και άλλα συναφή νομικά ζητήματα (ορισμός εννοιών πραξικοπήματος και επαναστάσεως, Δ' Ψήφισμα κλπ). Χωρίς παρόλα αυτά να προσθέτει κάτι νέο σε σχέση με παρόμοια βιβλία του παρελθόντος (Μπλέτσας, Καθάρειος, Χαρίτος). Το επόμενο έτος εκδίδεται το βιβλίου του καθηγητή Δημήτρη Καρακώστα,  που διετέλεσε υφυπουργός Τύπου επί καθεστώτος Ιωαννίδη, προσθέτοντας άλλη μία μαρτυρία παράγοντα της 25ης Νοεμβρίου. Στο βιβλίο του ο Καρακώστας (που αποτελείται κατά βάση από συνεντεύξεις και άρθρα του) προσπαθεί να τηρήσει πολιτική ίσων αποστάσεων απέναντι στις προηγούμενες μαρτυρίες και αλληλοκατηγορίες των έτερων παραγόντων του καθεστώτος. Από τις σημαντικότερες κυκλοφορίες αυτής της δεκαετίας, είναι τα βιβλία του Νικολάου Μακαρέζου που κυκλοφόρησαν το 2005 και 2006 αντίστοιχα! ΄Οπως είδαμε, ο Μακαρέζος αποφυλακίστηκε το 1990 και ως γνωστόν ήταν ο ένας από τους τρείς της ηγετικής τριανδρίας του καθεστώτος. Το πρώτο του βιβλίο εξετάζει τα γεγονότα που οδήγησαν στην έκρηξη του κινήματος και εν τέλει την επιβολή του καθεστώτος της 21ης Απριλίου. Στο δεύτερο και ίσως σημαντικότερο βιβλίο του, παρουσιάζεται για πρώτη φορά τόσο συγκροτημένα και ολοκληρωμένα, η οικονομική πολιτική της 21ης Απριλίου και οι τότε οικονομικές εξελίξεις, τα επιτεύγματα και το έργο ανά τομέα, καθώς και σύγκριση με την προηγούμενη και την επόμενη περίοδο. Όλα αυτά με συνεχείς παραπομπές σε στοιχεία από εκθέσεις και δελτία της Τραπέζης της Ελλάδος, της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, διεθνών οργανισμών όπως ο ΟΟΣΑ, το ΔΝΤ και η οικονομική επιτροπή του ΟΗΕ, τράπεζες με διεθνή κύκλο εργασιών, καθώς και άρθρα του ελληνικού και του διεθνούς οικονομικού Τύπου. Το 2008 εκδίδεται το βιβλίο του Μάνου Χατζηδάκη που αφορά την ιδεολογία της 21ης Απριλίου όπως προκύπτει κυρίως από τους λόγους του Παπαδόπουλου, τα πρακτικά των συζητήσεων επί του Συντάγματος του 1968, αλλά και το ίδιο το Σύνταγμα 1968/73 και της οποίας ιδεολογίας γίνεται μια λεπτομερής ανάλυση. Στην πραγματικότητα πρόκειται για βιβλίο με ευρύτερο περιεχόμενο, όπου περιελάμβανε τόσο το τι προηγήθηκε, από άποψη πολιτικών γεγονότων που οδήγησαν  στην 21η Απριλίου, όσο και κάποια βιογραφικά στοιχεία του Παπαδόπουλου, μία σύντομη παρουσίαση του επιτελεσθέντος έργου του καθεστώτος (οικονομικό, κοινωνικό, διοικητικό) και μία αναφορά στο ζήτημα της δίκης των πρωταιτίων. Κατά τα επόμενα έτη, η ιδεολογία επανεκδόθηκε ξεχωριστά από τα άλλα θέματα, για τα οποία ο Χατζηδάκης εξέδωσε αυτοτελείς, αναλυτικότερες μελέτες (θα γίνει λόγος παρακάτω). Το 2008 επίσης, εκδίδονται ο 3ος και ο 4ος τόμος απο την τετράτομη βιογραφία για τον στρατηγό Γεώργιο Γρίβα-Διγενή, την οποία έγραψε ο Λεωνίδας Λεωνίδου. Η συμβολή αυτού του έργου στο ζήτημα που εξετάζουμε, έγκειται  στο γεγονός πως ξεκαθαρίζονται σε μεγάλο βαθμό οι επιμέρους σχέσεις του Γρίβα με τους παράγοντές του τότε καθεστώτος (Παπαδόπουλος, Ιωαννίδης κλπ), για τις οποίες σχέσεις πολλά είχαν γραφτεί κατά καιρούς, χώρις όμως την απαραίτητη τεκμηρίωση. Το επόμενο έτος ο Κωνσταντίνος Πλεύρης κυκλοφορεί νέο βιβλίο για εκέινη την περίοδο, καταγράφοντας τις αναμνήσεις του ως συνεργάτης του καθεστώτος, όντας στενά συνδεδεμένος με τον Ιωάννη Λαδά και παρέχοντας και σημαντικές πληροφορίες για το Κ4Α (το οποίο αναφέραμε παραπάνω), του οποίου υπήρξε ιδρυτής και αρχηγός ο Πλεύρης. Μέσα στο 2009 κυκλοφορεί και το βιβλίο του καθηγητή Σωτήρη Βαλντέν το οποίο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα για την εξωτερική πολιτική εκείνης της περιόδου. Πρόκειται για μία εξονυχιστική μελέτη που καταπιάνεται με ένα ανεξερεύνητο έως τότε θέμα.  Ο συγγραφέας πραγματοποίησε έρευνα, μεταξύ άλλων, στους αντίστοιχους φακέλους του Ιστορικού Αρχείου του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών (αδημοσίευτο υλικό), την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, την Τράπεζα της Ελλάδος καθώς και σε δημοσιευμένες και αδημοσίευτες διπλωματικές πηγές ξένων χωρών και μας παρουσίασε τις σχέσεις (πολιτικές, διπλωματικές και οικονομικές-εμπορικές) της 21ης Απριλίου και της 25ης Νοεμβρίου με τα ανατολικά/κομμουνιστικά καθεστώτα. Δύσκολο βιβλίο για τον μέσο αναγνώστη, λόγω όγκου και εξειδικευμένου χαρακτήρα, ωστόσο, πολύτιμο και απαραίτητο για την σε βάθος κατανόηση εκείνης της περιόδου. Καθ'όλη την διάρκεια αυτής της δεκαετίας αλλά και της επόμενης, εκδόθηκαν επιπλέον βιβλία του Στυλιανού Παττακού, με κάποια από αυτά να αφορούν την περίοδο της 21ης Απριλίου και κάποια όχι. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αυτοβιογραφία του με τίτλο "Οδοιπορικόν Ενός Στρατιώτου 90 Ετών" που κυκλοφόρησε το 2003.

Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '10

Στην πιο προσφατη δεκαετία, παρατηρούμε σχετικά με το περιεχόμενο των βιβλίων που κυκλοφόρησαν, ότι εκδίδονται σε μεγάλο αριθμο τα απομνημονεύματα κάποιων παραγόντων του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, καθώς και του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Ενώ επίσης κυκλοφορούν και καποιες βιογραφίες προσώπων εκέινης της εποχής(Παπαδόπουλος, Ιωαννίδης, Χολέβας, Λαδάς, Σταματελόπουλος). Όπως αναφέραμε και παραπάνω, πολυγραφότατος αναδεικνύεται μέσα στην δεκαετία αυτή, ο Μάνος Χατζηδάκης. Παραθέτουμε τον σχετικό κατάλογο και κατόπιν θα σχολιάσουμε.

Σπύρος Ζουρνατζής "Εναντίον του Ρεύματος" 2010

Γιώργος Λεονταρίτης "Βασιλεύς και Γεώργιος Παπαδόπουλος (Τα Παρασκήνια από το Βασιλικό Αντικίνημα έως την Ανταρσία του Ναυτικού 1967-1973" 2010

Robert Keeley "Η Αμερικανική Πρεσβεία και η Κατάρρευση της Δημοκρατίας 1966-1969" 2010

Νικόλαος Μακαρέζος "Πως Καταλήξαμε στη Μεταπολίτευση (Νοέμβριος 1973-Ιούλιος 1974" 2010

Στέφανος Καραμπέρης "Η Επανάστασις της 21ης Απριλίου και τα Κινήματα Βασιλέως και Ιωαννίδη" 2011

Γεώργιος Κάρτερ "Τα Καύσιμα Ετελείωσαν - Από την Πολιτικοποίηση Παπαδόπουλου στην Μεταπολίτευση Καραμανλή 1972-1974" 2011

Ανδρέας Σταθόπουλος "Στρατηγός Δημήτριος Ιωαννίδης" δίτομο 2012

Άγγελος Παπαθάνου "Συνταγματάρχης αντί Λοχία" 2013

Λουκάς Πάτρας "Μνήμη Προσώπων και Γεγονότων" δίτομο 2014

Κωνσταντίνος Πλεύρης "Κ. Μανιαδάκης - Ι. Λαδάς" 2015

Βασιλεύς Κωνσταντίνος "Βασιλεύς Κωνσταντίνος Χωρίς Τίτλο" τρίτομο 2015

Διονύσης Ελευθεράτος "Λαμόγια στο Χακί - Οικονομικά "Θαύματα" και Θύματα της Χούντας" 2015

"Η Δικτατορία των Συνταγματαρχών και η Αποκατάσταση της Δημοκρατίας" Πρακτικά Συνεδρίου 2016 από Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων

Λουκάς Παπαγγελής "Γεώργιος Παπαδόπουλος Δικτάτωρ ή Αισυμνήτης;" 2016

Χρίστος Μίχαλος "Αμφιλεγόμενη Περίοδος 1967-1973 - Επανάσταση ή Χούντα" 2017

Αριστείδης Δημόπουλος "Ακολουθώντας το Όραμα- Από την Επανάσταση στην Κοινοβουλευτική ΕΠΕΝ" 2017

Δημοσθένης Κούκουνας (επιμέλεια) "Τα Ντοκουμέντα της 21ης" 2017

Λεωνίδας Καλλιβρετάκης "Δικτατορία και Μεταπολίτευση" 2017

Νικόλαος Γκαντώνας "Αξιωματικός και Επαναστάτης - Πορεία δια Πυρός και Σιδήρου 1919-1973" 2018

Σπυρίδων Βλαχόπουλος (επιμέλεια) "Η Δικτατορία των Συνταγματαρχών - Ανατομία μιάς Επταετίας" 2019

Γεώργιος Νικόλαος Σταματελόπουλος "Το Στιγμιαίο" 2019

 ΒΙΒΛΙΑ ΜΑΝΟΥ Ν. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ

4η Αυγούστου-21η Απριλίου Συγκριτική Μελέτη, 2011

Τα "Όχι" του Γεωργίου Παπαδοπούλου, 2015, επανεκδόθηκε επαυξημένο το 2018

Γεώργιος Παπαδόπουλος και Κυπριακό, 2015, επανεκδόθηκε ως δίτομο, με τίτλο "Ανοίγουμε τον Φάκελο της Κύπρου 1950-1974" το 2017

Βασιλεύς Κωνσταντίνος Β' Όσα "Είπε" και Όσα Δεν Είπε - Η Απάντησις στο "Βασιλεύς Κωνσταντίνος Χωρίς Τίτλο, 2015

Κωνσταντίνος Καραμανλής - Τα Άγνωστα Παρασκήνια 1955-1975, 2016

Πολυτεχνείο 1973 και "Αντίστασις", 2016

Γεώργιος Χρ. Παπαδόπουλος Βιογραφία, 4τομο 2017

Αποκαλύπτουμε την "Αντίσταση" 1967-1973 - Από τους "Νεοαντιστασιακούς" στην "Γενιά" του Πολυτεχνείου, 2018

Γιατί και Πως Έγινε η Επανάστασις του 1967 - Προπαρασκευή, Επικράτησις και Πολιτική Ανάλυσις, 2018

Το Έργο του Γεωργίου Παπαδοπούλου 1967-1973: Λεπτομερής Ανάλυσις σε Όλους τους Τομείς, 2018

Η "Προβοκάτσια" της Κοφίνου και η Αλήθεια για την Ανάκλησι της"Μεραρχίας", 2018

Δρ Ιωάννης Χολέβας ο Άνθρωπος, ο Καθηγητής, ο Υπουργός, 2018

Λαμόγια Χωρίς Χακί - Η Απάντηση στο "Λαμογια στο Χακί" και την Ιστορική Λαθροχειρία, 2019

Κατά την διάρκεια του πρώτου έτους της δεκαετίας λοιπόν, κυκλοφορεί το βιβλίο του Αμερικανού διπλωμάτη Robert Keeley, ο οποίος διετέλεσε πολιτικός σύμβουλος της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα, μεταξύ 1966 και 1968 και πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα την περίοδο 1985-89. Αποτελεί μια σημαντική μαρτυρία, με δεδομένο ότι ο συγγραφέας είναι σαφώς αντίθετος προς το καθεστώς της 21ης Απριλίου και φίλος του Ανδρέα Παπανδρέου. Επιβεβαιώνει παρόλα αυτά, παραθέτοντας τα σχετικά στοιχεία, το ήδη γραφέν από τους Στερν, Παπαχελά, Ριζά, Conispoliatis, ότι οι ΗΠΑ δηλαδή δεν είχαν ανάμιξη στην προετοιμασία και επιβολή της 21ης Απριλίου. Μέσα στο ίδιο έτος κυκλοφορεί και το τελευταίο βιβλίο του Νικολάου Μακαρέζου που αναφέρεται στα γεγονότα του τελευταίου έτους του καθεστώτος και τα οποία οδήγησαν στην μεταπολίτευση του '74. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία σχετικά με τις επαφές που είχε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής με τον Μακαρέζο εκείνη την περίοδο. Όπως αναφέραμε και παραπάνω, μέσα σε αυτή την δεκαετία, πληθώρα απομνημονευμάτων από παράγοντες του τότε καθεστώτος κυκλοφόρησαν (Ζουρνατζής, Καραμπέρης, Γκαντώνας, Πάτρας, Κάρτερ, Παπαθάνου, Μίχαλος, Παπαγγελής, Δημόπουλος), όπου μας δίνουν την προσωπική τους μαρτυρία για τα τότε γεγονότα, καθώς και παράθεση των προσωπικών τους πεπραγμένων, εμπλουτίζοντας την οπτική μας για εκείνη την εποχή. Ξεχωρίζουν τα βιβλία των Στέφανου Καραμπέρη και Νικολάου Γκαντώνα, μιας και είναι οι μόνοι μετά τους Παττακό και Μακαρέζο, πρωτεργάτες του στρατιωτικού κινήματος που μας άφησαν απομνημονεύματα, ενώ επίσης μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το βιβλίο του υπουργού Γεωργίου Κάρτερ, σχετικά με την απόπειρα Παπαδοπούλου για την πολιτικοποίηση του καθεστώτος, καθώς και το βιβλίο του Άγγελου Παπαθάνου, ξαδέρφου και "εξ'απορρήτων γραμματέα" του Γεωργίου Παπαδοπούλου. Το 2012 κυκλοφορεί μία βιογραφία του Δημητρίου Ιωαννίδη, γραμμένη από τον προσωπικό του γιατρό, Ανδρέα Σταθόπουλο. Δυστυχώς η συμβολή της στην ιστοριογραφία της εποχής είναι μικρή, λόγω της έλλειψης συνοχής, μεταπήδησης από το ένα θέμα στο άλλο, αντιφάσεων, ανακριβειών, απουσία συστηματικής παράθεσης βιβλιογραφίας και συχνότατη χρήση κοσμητικών επιθέτων. Περισσότερο μοιάζει ως ένα κατηγορητήριο εναντίον όσων έχουν κατά καιρούς κατηγορήσει τον Ιωαννίδη, παρά ως βιογραφία. Ελάχιστα επίσης στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν από τον συγγραφέα, από το λεγόμενο "αρχείο Ιωαννίδη", το οποίο συχνά αναφέρει μέσα στο κείμενό του...Το 2015 κυκλοφόρησε η τρίτομη αυτοβιογραφία του Βασιλέως Κωνσταντίνου ως ένθετο της εφημερίδας "Βήμα", όπου ο αυτοβιογραφούμενος προσπάθησε από την μια να δικαίωσει απόλυτα τις επιλογές τόσο τις δικές του κατά την διάρκεια της βασιλείας του όσο και των γονέων του παλαιότερα, αλλά ταυτόχρονα να εναρμονιστεί και με την οπτική της μεταπολιτευσης σχετικά με τα τότε γεγονότα. Το περιεχόμενό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις λόγω προγενέστερων στοιχείων που είχε αναδείξει η έρευνα της εποχής, που δεν συμφωνούσαν με την εκδοχή του Κωνσταντίνου. Αποτέλεσμα, η έκδοση 2 βιβλίων-απαντήσεων, το ένα από τον Μάνο Χατζηδάκη και το άλλο από την αριστερή "Εφημερίδα των Συντακτών". Μέσα στο ίδιο έτος κυκλοφόρησε και το βιβλίο του δημοσιογράφου Διονύση Ελευθεράτου το οποίο έλαβε εκτενή προώθηση από τα ΜΜΕ. Καταπιάνεται με την οικονομική πολιτική των ετών 1967-74 κι επίσης με τα σκάνδαλα που κατά την γνώμη του συγγραφέα συνέβησαν τότε. Στην πραγματικότητα, η αξία του περιεχομένου του, είναι αντιστρόφως ανάλογη της προβολής που έλαβε. Το άκρως επιθετικό και ειρωνικό ύφος γραφής του συγγραφέα, η χρησιμοποίηση αποκλειστικά δευτερογενών πηγών (η συντριπτική πλειοψηφία είναι αριστεροί συγγραφείς και μάλιστα με αρκετές αναφορές στους συγγραφείς πρώτης γενιάς όπως ο Ζορμπαλάς και ο Μπενάς) και η μεροληπτική παράθεση στοιχείων, απομακρύνουν το έργο από αυτό που θα χαρακτηρίζαμε ως επιστημονική έρευνα ή έστω ψύχραιμη ιστορική καταγραφή. Άλλωστε, δεν πρόκειται κατ'ουσίαν για κάποια πρωτότυπη έρευνα, αλλά για συμπύκνωση όλων των κατηγορίων που από το ΄74 και μετά έχουν εκτοξεύσει οι αντίπαλοι της 21ης Απριλίου κατά του τότε καθεστώτος. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο συλλογικά έργα που κυκλοφόρησαν τα έτη 2016 και 2019 αντίστοιχα. Το πρώτο μάλιστα, αποτελείται από τα πρακτικά συνεδρίου που διοργάνωσε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων. Ξεχωρίζουν τα κεφάλαια σχετικά με την εξωτερική πολιτική της 21ης Απριλίου και ειδικότερα, τα γραμμένα από τον Αλέξανδρο Ναυπλιώτη (συμμετέχει και στα δύο συλλογικά έργα), ο οποίος ασχολείται με τις ελληνοβρετανικές σχέσεις εκείνης της εποχής. Να τονίσουμε  ότι ο Ναυπλιώτης κυκλοφόρησε το 2012 και βιβλίο στα αγγλικά για το συγκεκριμένο θέμα, αξιοποιώντας αδημοσίευτα βρετανικά αρχεία. Δυστυχώς το βιβλίο του δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά. Το 2017 ο δημοσιογράφος και ιστορικός συγγραφέας Δημοσθένης Κούκουνας προλογίζει και επιμελείται την έκδοση των σημαντικότερων πολιτικών κειμένων που αφορούν την εξεταζόμενη περίοδο. Δηλώσεις, διαγγέλματα, συνεντεύξεις, επιστολές, ημερολογιακές καταγραφές, συντακτικές πράξεις, μαρτυρίες, ανακοινώσεις, δικαστικά πορίσματα. Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του ιστορικού Λεωνίδα Καλλιβρετάκη το 2017, το οποίο αποτελεί μία συλλογή μελετών που αφορούν την εξεταζόμενη περίοδο, να επισημάνουμε ότι ο συγγραφέας είναι από τους σημαντικότερους μελετητές της 21ης Απριλίου που αναδείχθηκαν από την δεκαετία του 2000 και μετά. Τα αποτελέσματα των ερευνών του, προς το παρόν εκτίθεται κυρίως σε κάποια εκτενή άρθρα ή συμμετοχές σε συλλογικά έργα και όχι σε αυτοτελή βιβλία. Από αυτές τις δημοσιεύσεις ξεχωρίζουν κυρίως οι "Πολυτεχνείο ΄73: Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και Τραυματίες", 2004 και "Γεώργιος Παπαδόπουλος Τάγματα Ασφαλείας και "Χ" - Μια απόπειρα συγκέντρωσης και επανεκτίμησης του παλαιότερου και νεότερου τεκμηριωτικού υλικού", 2006. Κλείνοντας την δεκαετία του '10, κάνουμε ξεχωριστή αναφορά στα βιβλία του Μάνου Χατζηδάκη μιας και αναδείχτηκε στον πλέον πολυγραφότατο συγγραφέα για την 21η Απριλίου όχι μόνο για αυτή την δεκαετία αλλά και γενικότερα. Ο Χατζηδάκης είναι ο μοναδικός συγγραφέας που ανέλυσε την 21η Απριλίου σε όλους τους τομείς με αυτοτελή βιβλία. Τα αίτια που οδήγησαν στην επιβολή της 21ης Απριλίου και ο πολιτικός χαρακτήρας του καθεστώτος, η ιδεολογία και η ανάλυση του Συντάγματος 1968/73, το έργο (οικονομικό, κοινωνικό, διοικητικό, πολιτιστικό), η εξωτερική πολιτική, η αντίσταση κατά του καθεστώτος, βιογράφηση προσώπων, αλλά και απάντηση σε άλλα βιβλία (του Βασιλέως Κωνσταντίνου και του Ελευθεράτου). Όλα αυτά παρουσιάζονται πολύ αναλυτικά στα βιβλία του, κάνοντας ταυτόχρονα και χρήση πολλών στοιχείων και αρχείων είτε σπάνιων και σχετικά αγνώστων, όπως και άλλων αδημοσίευτων έως τώρα. Οι πηγές προέλευσης αυτών των αγνώστων στοιχείων, είναι οι ίδιοι οι στρατιωτικοί και πολιτικοί αξιωματούχοι του καθεστώτος του Παπαδόπουλου, τους οποίους ο συγγραφέας γνώρισε προσωπικά σχεδόν όλους, με αποτέλεσμα να του παραχωρήσουν προφορικές και γραπτές μαρτυρίες, αλλά κυρίως τα προσωπικά τους αρχεία (φωτογραφικό υλικό, ημερολόγια, αλληλογραφία, υπουργικά έγγραφα, έγγραφα της ΚΥΠ κ.α.). Από τα βιβλία του, ξεχωρίζει σαφώς η 4τομη βιογραφία του ηγέτη του καθεστώτος, Γεωργίου Παπαδοπούλου.

Ολοκληρώνοντας την έρευνά μας, να επισημάνουμε ότι κατά την διάρκεια τόσο της δεκαετίας του 2000 όσο και του 2010, συνέχισαν να εκδίδονται και βιβλία αναμνήσεων ανθρώπων που έδρασαν κατά του τότε καθεστώτος (αντιστασιακοί), όπως των Αρσένη, Χαραλαμπόπουλου, Πεπονή, Σταθόπουλου, Στάβερη, Μπενά κλπ χώρις όμως κάποια ιδιαίτερη συμβολή στην περαιτέρω εξέλιξη της ιστοριογραφίας για εκείνη την εποχή. Ευχόμαστε να συνεχίσουν να κυκλοφορούν βιβλία για την εξεταζόμενη περίοδο, απαλλαγμένα όσο είναι δυνατόν από ιδεοληψίες ή/και κομματικά πάθη. Υπάρχουν ακόμη ανεξερεύνητες και άγνωστες πτυχές της εποχής που αξίζει να μελετηθούν.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ: 

Το παρόν κείμενο-έρευνα βασίστηκε κυρίως στα βιβλία τα σχετικά με την 21η Απριλίου τα οποία έχει μελετήσει ο γράφων (Σ. Γρηγοριάδης, Ψυχάρης, Φρήμαν, Κακαουνάκης, Κοριζής, Δενδρινός, Μπονάνος, Μελετόπουλος, Κοντογιαννίδης, Παπαχελάς, Παττακός, Μακαρέζος, Πλεύρης, Βαλντέν, Χατζηδάκης, Ριζάς, Ελευθεράτος κ.α.) καθώς και σε διαδικτυακή αναζήτηση πληροφοριών. Από αυτήν την τελευταία, χρήσιμο υπήρξε το άρθρο του κυρίου Λεωνίδα Καλλιβρετάκη με τίτλο "Μελέτες, μαρτυρίες και πολιτικά ντοκουμέντα για το δικτατορικό καθεστώς". Τέλος, πολύ σημαντικές υπήρξαν οι συζητήσεις του γράφοντος με τον κατ' εξοχήν ιστορικό ερευνητή της 21ης Απριλίου και πρόεδρο του Ε.ΠΟ.Κ., κύριο Μάνο Χατζηδάκη, τον οποίο ευχαριστώ θερμά.

Ε.ΠΟ.Κ.
https://epok1973.com/%CE%B1%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%B1/115-%CE%B7-%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-21%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CF%81%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%B7%CF%83%CE%B7,-%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%83-%CE%B3