ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΕΟΚΑ 1955-1959 : Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΜΑΚΑΡΙΟΣ Γ΄ ΚΑΙ ΤΟ ΕΝΩΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ (Β΄ΜΕΡΟΣ)

Απο το βιβλιο του Ανδρέα Βαρνάβα
''Ιστορια του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959''
εκδόσεις Επιφανείου 2002

 

Το ενωτικό ζήτημα της Κύπρου πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις μετά την άνοδο του Μητροπολίτη Κιτίου Μακαρίου στον Αρχιεπισκοπικό θρόνο στις 20 Οκτωβρίου 1950. Ο νέος Αρχιεπίσκοπος και
Εθνάρχης Μακάριος Γ', προικισμένος με εξαιρετικά ηγετικά προσόντα, χρησιμοποιούσε κάθε ευκαιρία, για να εκφράζει τον ασίγαστο πόθο του Κυπριακού λαού για ελευθερία και ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Σε εγκύκλιο του προς τον Κυπριακό λαό με ημερ. 13 Δεκεμβρίου 1950 γράφει:
«Σταθεροί, πειθαρχικοί, άκαμπτοι, ας συνεχίσωμεν τον αγώνα, βέβαιοι ότι το ακαταμάχητον δίκαιον μας και η άκαμπτος αποφασιστικότης μας θα κατισχύσωσι παντός εμποδίου και θα μας οδηγήσωσιν
εις την ποθητήν λύσιν της μοναδικής αξιώσεως μας, δηλαδή την Ενωσιν της Κύπρου μετά της Μητρός Ελλάδος».13

Με ομιλίες του στην Κύπρο ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος τονώνει το εθνικό φρόνιμα του λαού. Με επισκέψεις του στην Ευρώπη, στην Ασία, στην Αμερική ενημερώνει τη διεθνή κοινή γνώμη για το Κυπριακό πρόβλημα και αγωνίζεται να εξασφαλίσει υποστήριξη για το δικαίωμα του λαού για ελευθερία και αυτοδιάθεση.
Στις 25 Απριλίου 1952, ο Εθνάρχης Μακάριος μετά από πρόσκληση του, συγκεντρώνει στη Λευκωσία 600 αντιπροσώπους του Κυπριακού λαού, με τους οποίους συγκροτείται η Α' Παγκύπρια Εθνική Συνέλευση. Στην προσφώνηση του προς τα μέλη της Συνέλευσης αναφερόμενος στο Κυπριακό πρόβλημα τονίζει:
 

«Κατά το τρέχον έτος θα καταβάλωμεν πάσαν προσπάθειαν, ώστε η Ελληνική Κυδέρνησις να εγγράψη το ζήτημα εις τον Οργανισμών Ηνωμένων Εθνών, εάν δι' άλλου τρόπου δεν επιτευχθή η λύσις του. Εάν παρ' ελπίδα δεν επιτύχωμεν την εγγραφήν, και πάλιν δεν θα ησυχάσωμεν ούτε και θα απογοητευθώμεν. Εχομεν ακόμη εις την διάθεσίν μας πολλά άλλα μέσα διεξαγωγής του αγώνος».14
Στις 27 Απριλίου 1953, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος αποστέλλει επιστολή πρός τον Κυβερνήτη της Κύπρου Σερ Αντριου Ράιτ και ζητά απ' αυτόν ν' αναλάβει τη διενέργεια ενός νέου δημοψηφίσματος,
για να δοθεί η ευκαιρία στον Κυπριακό λαό να ασκήσει το δικαίωμα για αυτοδιάθεση, σύμφωνα με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών που λήφθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 1952, η οποία διακήρυσσε το δικαίωμα των λαών να αποφασίζουν για τον τρόπο της διακυβέρνησης τους.
Η απάντηση του Κυβερνήτη έλεγε ότι η Βρετανική Κυβέρνηση «δεν αντιμετωπίζει οιανδήποτε αλλαγήν της κυριαρχίας της Κύπρου και θεωρεί ως κλειστών το ζήτημα».15
Στις 28 Ιουνίου 1953, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος κάλεσε τον Κυπριακό λαό στον ιερό ναό Φανερωμένης Λευκωσίας, για να εκφράσει τη θέληση του για ελευθερία και ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
 

Ο λαός ανταποκρίθηκε πρόθυμα στην πρόσκληση του ηγέτη του και 15 περίπου χιλιάδες κατέκλυσαν την εκκλησία και τους γύρω χώρους.
Σε ενθουσιώδη ομιλία του ο Αρχιεπίσκοπος είπε μεταξύ άλλων: «Φιλία Ελληνοβρετανική είναι απαράδεκτος εκ μέρους του Ελληνικού λαού, εψ' ώσον είναι αυτή μονώπλευρος και ετεροβαρής, και εν ονώματί της στραγγαλίζεται η Κυπριακή ελευθερία... Εν τη προσπάθεια μας να ανακτήσωμεν την επιπώθητον ελευθερίαν, θα τείνωμεν και την δεξιάν και την αριστεράν χείρα, δια να δεχθώμεν προσφερομένην βοήθειαν και εξ Ανατολών και εκ Δυσμών... Στηριζώμεθα προ παντώς εις τας ιδίας ημών δυνάμεις και Βασιζώμεθα ιδιαιτέρως επί του αγώνος «εις το εσωτερικών». Ηνωμένοι και ομονονοούντες υπώ την εθναρχικήν σημαίαν να αγωνισθώμεν με συνέπειαν και συνέχειαν, εν
ημέρα και εν νυκτί, με ώλα τα μέσα και με ώλους τους τρώπους, προς ένα σκοπών αποβλέποντες. Την ελευθερίαν και την ένωσιν με την μητέρα πατρίδα».16

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, έχοντας υπόψη την απόφαση της 16ης Δεκεμβρίου 1952 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, με την οποία προτρέπονταν όλα τα κράτη-μέλη να υποστηρίζουν
την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και εθνών, ζήτησε στις 10 Αυγούστου 1953 με επιστολή του προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ να συζητηθεί το Κυπριακό ζήτημα από τη Γενική Συνέλευση του Διεθνούς Οργανισμού. Παράλληλα απέστειλε επιστολή και προς τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας Στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο, με την οποία ζητούσε από την Ελληνική Κυβέρνηση να υιοθετήσει την προς τον Ο Η Ε αίτηση του Κυπριακού λαού, κάτι που δεν έγινε. Ο αρχηγός της Ελληνικής αντιπροσωπίας στον ΟΗΕ, μιλώντας στη Γενική Συνέλευση του Διεθνούς Οργανισμού, είπε ότι η αίτηση του Κυπριακού λαού ενδιαφέρει την Ελλάδα, αλλά δεν την υιοθετεί, γιατί προτιμά να
λυθεί το Κυπριακό πρόβλημα με διμερείς διαπραγματεύσεις με τη Βρετανική Κυβέρνηση. Έτσι το Κυπριακό δεν εγκρίθηκε ως θέμα της ημερήσιας διάταξης της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών μέσα στο 1953.
 

Η αγγλική πολιτική στο Κυπριακό πρόβλημα δεν ήταν εύκολο να μεταβληθεί. Παρέμεινε προσκολλημένη στο αποικιοκρατικό πνεύμα.
Τούτο φαίνεται καθαρά από τα λόγια του Υπουργού Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Άντονυ Ήντεν, που είπε στον Πρωθυπουργό της Ελλάδας Αλέξανδρο Παπάγο, όταν συναντήθηκαν στη Βρετανική Πρεσβεία των Αθηνών την 22α Δεκεμβρίου 1953.

Μιλώντας ο Αλέξανδρος Παπάγος στη Βουλή των Ελλήνων στις 7 Φεβρουαρίου 1955, αναφέρθηκε και στη συνάντηση με τον Άντονυ Ήντεν, από τον οποίο είχε ζητήσει φιλική ρύθμιση του Κυπριακού
προβλήματος μέσα στα πλαίσια των δυο συμμάχων χωρών. Στην ομιλία του αυτή ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας είπε:
 

«Την 22αν Δεκεμβρίου 1953 μετέβην εις την Βρετανικήν Πρεσβείαν και συνηντήθην με τον κ. Ήντεν. Εν αρχή ο κ. Ήντεν μου διεβίβασεν επίσημον πρόσκλησιν της Βρετανικής Κυβερνήσεως να επισκεφθώ το Λονδίνον... Του εξήγησα εις ποίαν δύσκολον θέσιν ευρίσκεται η Ελληνική Κυβέρνησις κατόπιν της προσφυγής της Κυπριακής Εθναρχίας... Ο κ. Ήντεν με ήκουσε μετά προσοχής, εν τούτοις ξηρώς μοι απήντησε: «Θα επαναλάβω εκείνο το οποίον είπα και άλλοτε, δηλαδή δια την Βρετανικήν Κυβέρνησιν δεν υφίσταται Κυπριακόν ζήτημα ούτε εις το παρόν ούτε εις το μέλλον». Του απήντησα τότε ότι η Ελληνική Κυβέρνησις θα χειρισθή πλέον το ζήτημα αυτό όπως κρίνει καλύτερον και λυσιτελέστερον, και ότι αποκτά πλέον πλήρη και απόλυτον ελευθερίαν ενεργείας».17

Στις 23 Ιουλίου 1954, συγκροτείται η Β' Παγκύπρια Εθνική Συνέλευση στον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννου Λευκωσίας υπό την προεδρία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Οι αντιπρόσωποι των πόλεων και των χωριών της Κύπρου σε ψήφισμα τους εκφράζουν απερίφραστα τον εθνικό τους πόθο:
 

«Αιακηρύσσομεν άπαξ έτι, ενώπιον Θεού και ανθρώπων, την αναλλοίωτον και σταθεράν ημών θέλησιν υπέρ της ενώσεως μετά της Μητρός Ελλάδος, μεθ' ης συνδεόμεθα δι' άρρηκτων δεσμών αίματος,γλώσσης, θρησκείας, πολιτισμού, ηθών, εθίμων και παραδόσεων».18

Λίγες μέρες αργότερα, στις 28 Ιουλίου 1954, ο Υφυπουργός Αποικιών Χένρυ Χόπκινσον, μιλώντας στη Βουλή των Κοινοτήτων για το Κυπριακό πρόβλημα, είπε ότι η Κύπρος είναι περιοχή με στρατηγική αξία και γι' αυτή «ουδέποτε» θα εφαρμοσθεί η αρχή της αυτοδιάθεσης.
Ανέφερε συγκεκριμένα:«Υπάρχουν ωρισμένα εδάφη εντός της Κοινοπολιτείας, τα οποία εξ αιτίας των ιδιαζόντων χαρακτηριστικών των δεν μπορούν ποτέ να προσδοκούν να γίνουν πλήρως ανεξάρτητα».

Και πρόσθεσε:
«Η Κυβέρνησις της Αυτής Μεγαλειότητος επιθυμεί να καταστήση σαφές δι' ακόμη μίαν φοράν ότι δεν δύναται να διανοηθή θέμα αλλαγής της κυριαρχίας εις την Κύπρον».19

Νομοθεσία για περιορισμό των εθνικών εκδηλώσεων του Κυπριακού λαού. Επίκριση από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο
 

Στις 2 Αυγούστου 1954, ο Κυβερνήτης της Κύπρου με νομοθετήματα του επέβαλε περιορισμούς στις εθνικές εκδηλώσεις του λαού.
Καθένας που εκδήλωνε «στασιαστική πρόθεση» υπέκειτο σε φυλάκιση πέντε ετών. Στασιαστική ήταν η έκφραση επιθυμίας για μεταβολή στην κυριαρχία επί της Κύπρου.

Ο Γενικός Εισαγγελέας σε δηλώσεις του γι' αυτό το θέμα ανέφερε:
«Εις το μέλλον η επίκρισις της Κυβερνητικής πολιτικής δεν πρέπει να εισέρχεται εις την στασιαστικήν σφαίραν. Πρέπει να καταστήσω γνωστόν προς πάντας, ότι ο σημερινός Νόμος ο αναφερόμενος εις την στάσιν θα εφαρμόζεται από τούδε και εις το εξής αυστηρώς και
ότι στασιαστική συνωμοσία, δημοσιεύσεις (προφορικοί ή γραπταί) και οραταί παραστάσεις γενόμενοι με στασιαστικήν πρόθεσιν (περιλαμβανομένης της προθέσεως όπως επενεχθή αλλαγή εις την κυριαρχίαν της νήσου) θα διώκωνται ποινικώς».20
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, στις 7 Αυγούστου, απέστειλε προς τον Υπουργό Αποικιών της Βρετανικής Κυβέρνησης επιστολή διαμαρτυρίας για τους ανελεύθερους νόμους, που σκοπό είχαν να καταπνίξουν τις εθνικές εκδηλώσεις του Κυπριακού λαού. Ένα απόσπασμα της επιστολής
έλεγε:

«Μετά δυσφορίας και αγανακτήσεως διαπιστούμεν την τρομεράν αντινομίαν και αντίφασιν της Αγγλικής πολιτικής, ήτις παρουσιάζεται εις το διεθνές προσκήνιον ως συνήγορος των αρχών της αυτοδιαθέσεως των λαών, ενώ ταυτοχρόνως επιζητεί να καταπνίξει την έκφρασιν της θελήσεως του Κυπριακού λαού προς αυτοδιάθεσιν δια μεθόδων τρομοκρατικών, αι οποίαι υπενθυμίζουν τας μεθόδους των φασιστικών δυνάμεων, εναντίον των οποίων και το υμέτερον έθνος εν συμμαχία μετά της Ελλάδος επολέμησαν και ανέτρεψαν. Διό και δικαίως τας μεθόδους της εν Κύπρω Αγγλικής Διοικήσεως κατέκρινε και αυτός ο Αγγλικός τύπος, ανεξαρτήτως πολιτικών αποχρώσεων».21
 

Στις 15 Αυγούστου 1954, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, σε ομιλία του στην ιερά Μονή της Τροοδίτισσας, επέκρινε τους ανελεύθερους νόμους του Κυβερνήτη ενώπιον 10 χιλιάδων περίπου προσκυνητών. Μικρό απόσπασμα από την ομιλία του είναι το πιο κάτω:

«Ο Κυρίαρχος εθέσπισε καταπιεστικούς νόμους, δια να ανακόψη τον αγώνα μας. Εχαρακτήρισε την έφεσίν μας προς αυτοδιάθεσιν ως αδίκημα και την ορμήν μας προς την ελευθερίαν ως στάσιν. Ημείς
τουναντίον πιστεύομεν ακραδάντως, ότι ο αγών του Κυπριακού λαού προς ανάκτησιν της ελευθερίας του δεν αποτελεί στασιαστικήν ενέργειαν, αλλ' υπόθεσιν ιεράν και καθήκον επιβαλλόμενον υπό του
άγραφου ηθικού νόμου».22
 

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος συνεχίζει ακούραστος την εθνική πολιτική για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και καυτηριάζει τη βρετανική στάση στο ζήτημα αυτό. Στις 22 Αυγούστου 1954, εκφωνεί λόγο στον ιερό ναό Φανερωμένης Λευκωσίας και δημιουργεί Βαθιά συγκίνηση στις ψυχές των Ελλήνων της Κύπρου. Στην ομιλία του κατέληξε ως εξής:
 

«Υπό τους ιερούς αυτούς θόλους ας δώσωμεν σήμερον τον άγιον όρκον: Θα παραμείνωμεν πιστοί έως θανάτου εις το εθνικόν μας αίτημα. Άνευ υποχωρήσεων. Άνευ παραχωρήσεων. Άνευ συναλλαγών.
Θα περιφρονήσωμεν την βίαν και την τυραννίαν. Μ ε θάρρος θα υψώσωμεν το ηθικόν μας παράστημα υπεράνω των μικρών και εφήμερων κωλυμάτων, εν και μόνον επιδιώκοντες, εις εν και μόνον αποβλέποντεςτέρμα, την Ένωσιν και μόνον την Ένωσιν».23

Προσφυγή της Ελλάδας στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό. Η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης και η αντίδραση των Κυπρίων
 

Στις 16 Αυγούστου 1954, η Ελληνική Κυβέρνηση υπέβαλε αίτηση προς τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, με την οποία ζητούσε να εγγραφεί ως θέμα της ημερήσιας διάταξης της Γενικής Συνέλευσης το θέμα:
 

«Εφαρμογή υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών της αρχής των ίσων δικαιωμάτων και της αυτοδιαθέσεως των λαών εις την περίπτωσιν του λαού της Κύπρου».
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, για να ενισχύσει την αίτηση της Ελληνικής Κυβέρνησης, υπέβαλε ξεχωριστό έγγραφο προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, στις 22 Αυγούστου. Μ' αυτό ζητούσε την εγγραφή του Κυπριακού θέματος στην ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης και έδινε τις αναγκαίες πληροφορίες σε συνοδευτικό επεξηγηματικό υπόμνημα.
 

Η Γενική Επιτροπή του Διεθνούς Οργανισμού, στις 23 Σεπτεμβρίου, αποφάσισε με πλειοψηφία να συστήσει την εγγραφή του θέματος στην ημερήσια διάταξη και στις 24 Σεπτεμβρίου η Γενική Συνέλευση αποδέκτηκε με πλειοψηφία τη συμπερίληψη του σ' αυτή.
Η συζήτηση του Κυπριακού άρχισε στην Πολιτική Επιτροπή στις 14 Δεκεμβρίου 1954. Στις 16 Δεκεμβρίου, ενέκρινε την πρόταση της Κολομβίας και του Ελ ΣαλΒατόρ, την οποία τελικά ψήφισε και η Γενική Συνέλευση στις 17 Δεκεμβρίου με ψήφους 50 και 8 αποχές. Η απόφαση έχει ως εξής:
 

«Η Γενική Συνέλευσις, λαμβάνουσα υπ' όψιν, ότι προς το παρόν δεν θεωρείται σκόπιμος η λήψις αποφάσεως επί του ζητήματος της Κύπρου, αποφασίζει να μη εξέταση περαιτέρω το θέμα το φέρον τον τίτλον «Εφαρμογή υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών της αρχής των ίσων δικαιωμάτων και της αυτοδιαθέσεως των λαών εις την περίπτωσιν του λαού της Κύπρου».24
 

Η πιο πάνω απόφαση απογοήτευσε τον Ελληνικό Κυπριακό λαό, που εξεδήλωσε σθεναρά την αντίδραση του. Στις 18 Δεκεμβρίου 1954, πραγματοποιήθηκε παναπεργία σ' ολόκληρο το νησί και έγιναν διαδηλώσεις στη Λευκωσία και στη Λεμεσό, που κατέληξαν σε συγκρούσεις με τα βρετανικά στρατεύματα. Ο απολογισμός της ημέρας εκείνης ήταν 37 τραυματίες και 33 συλλήψεις.
 

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξανδρος Παπάγος, μετά την αποτυχία της προσφυγής της χώρας του στα Ηνωμένα Έθνη για λύση του Κυπριακού, Βεβαίωσε την Κυπριακή αντιπροσωπία ότι «η Ελληνική Κυβέρνησις μετά πίστεως και σθένους θα συνέχιση τον αγώνα προς αυτοδιάθεσιν της Κύπρου και θα επαναψέρη το ζήτημα εις την προσεχή Γενικήν Συνέλευσιν των Ηνωμένων Εθνών».25
 

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο οποίος είχε πάει στη Νέα Υόρκη, για να Βοηθήσει στην ψήφιση ευνοϊκής απόφασης από τη Γενική Συνέλευση για τον Κυπριακό λαό, επέστρεψε στην Κύπρο στις 10 Ιανουαρίου 1955. Ο λαός του επιφύλαξε ενθουσιώδη υποδοχή. Ο Εθνάρχης απευθυνόμενος προς αυτόν διακήρυξε:
 

«Ο αγών μας θα είναι συνεχής, έντονος και μέχρι τέλους. Λεν θα συνθηκκολογίσωμενμε τον κυρίαρχον. Δεν θα συνεργασθώμεν εν ουδεμία περιπτώσει μετ' αυτού».26
 

Η πολιτική των Η.Π.Α. στο Κυπριακό πρόβλημα το 1954
 

Η πολιτική των Η.Π.Α. στο Κυπριακό πρόβλημα ήταν στενά συνδεδεμένη με την πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας, με την οποία υπήρχανπριν από πολλά χρόνια δεσμοί φιλίας και συμμαχίας. Γι' αυτό οι Η.Π.Α. δεν επιθυμούσαν λύση του Κυπριακού μέσω του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Το 1954 υποστήριζαν την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης, στην οποία θα συμφωνούσαν η Βρετανική Κυβέρνηση και οι Κύπριοι, ύστερα από διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο μερών. Η λύση που ήθελαν να προωθηθεί ήταν κάποιας μορφής αυτοκυβέρνηση στο νησί, χωρίς η Βρετανία να χάσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα.

Είναι ενδεικτική η επιστολή, που απέστειλε στις 16 Νοεμβρίου 1954 ο Υπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α. Φόστερ Ντάλλες στον Πρωθυπουργό της Ελλάδας Αλέξανδρο Παπάγο. Έγραψε σ' αυτή:
 

«Οι Κύπριοι και οι Αγγλικές Αρχές είναι τα αμεσότερα μέρη και συνιστώ επίμονα η Ελληνική Κυβέρνηση να ασκήσει τη φιλική της επιρροή πάνω στους μη κομμουνιστές Κυπρίους ηγέτες, για να τους ενθαρρύνει να προχωρήσουν σε σοβαρές διαπραγματεύσεις με ης Βρετανικές Αρχές. Με τον ίδιο τρόπο θα ασκήσουμε και εμείς την επιρροή μας, για να ενθαρρύνουμε τη Βρετανική Κυβέρνηση να επιδιώξει ενεργά αυτού του είδους τις διαπραγματεύσεις».27
 

Στις 11 Δεκεμβρίου 1954, ο Κάννον, Πρέσβης των Η.Π.Α. στην Αθήνα, επισκέφθηκε τον Αντιπρόεδρο και Υπουργό Εξωτερικών της Ελληνικής Κυβέρνησης Στέφανο Στεφανόπουλο, στον οποίο ανέφερε ότι η Κυβέρνηση της χώρας του είναι αντίθετη προς το προταθέν ελληνικό σχέδιο στον Ο Η Ε για λύση του Κυπριακού και ότι η αντιπροσωπία της χώρας του θα το καταψηφίσει.
 

Στις 12 Δεκεμβρίου 1954, ο Αλέξανδρος Παπάγος πήρε προσωπικό μήνυμα του Ντάλλες, που μεταξύ άλλων έλεγε:
 

«Καλύτερα διέξοδος δια την ενότητα της Λύσεως και δια την διαφύλαξιν του ελληνικού γοήτρου θα ήτο να υποστηρίξωμεν απόφασιν της παρούσης συνελεύσεως, όπως μη συζητηθεί το Κυπριακόν».28

13- «Άπαντα Αρχιεπισκόπου Κύπρου Μακαρίου Γ'», Τόμος Α', Έκδοση Ιδρύματος
Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ' Λευκωσία 1991, σ. 75.
14. «Άπαντα Αρχιεπισκόπου Κύπρου Μακαρίου Γ'», τόμος Α', σ. 151.
15. Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα - Διγενή «Απομνημονεύματα...», α.
16. «Άπαντα Αρχιεπισκόπου Κύπρου Μακαρίου Γ'», τόμος Α', σσ. 201-202
17. Νίκου Κρανιδιώτη «Δύσκολα χρόνια - Κύπρος 1950-1960», Αθήνα 1981,
σσ. 65-66, Παραοταύρου Παπαγαθαγγέλου «Η μαρτυρία μου. Πώς έζησα την προπαρασκευή
και τον αγώνα της ΕΟΚΑ», Λευκωσία 1995, σο. 208-209.
18. Νίκου Κρανιδιώτη «Η Κύπρος εις τον αγώνα της ελευθερίας», σ.86
19· Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα - Διγενή «Απομνημονεύματα...», α. 7, Λε-
οντίου Ιεροδιακόνου «Το Κυπριακό πρόβλημα», Αθήνα 1980, σ. 49.
20. Νίκου Κρανιδιώτη «Η Κύπρος εις τον αγώνα της ελευθερίας», α. 89.
21. «Άπαντα Αρχιεπισκόπου Κύπρου Μακαρίου Γ», τόμος Α', σ. 247.
22. Νίκου Κρανιδιώτη «Η Κύπρος εις τον αγώνα της ελευθερίας», σ. 91·
23- «Άπανατα Αρχιεπισκόπου Κύπρου Μακαρίου Γ'», τόμος Α', σ. 257
24. Νίκου Κρανιδιώτη «Η Κύπρος εις τον αγώνα της ελευθερίας», σ. 93
25. Παπαοταύρου Παπαγαθαγγέλου «Ημαρτυρία μου...», σ. 279·
26. «Άπαντα Αρχιεπισκόπου Κύπρου Μακαρίου Γ'», τόμος Α', σ. 271.
27. Νίκου Κρανιδιώτη «Δύσκολα χρόνια...», α. 90.
28. Σπύρου Παπαγεωργίου «Κυπριακή θύελλα 1955-1959», Εκδόσεις Κ.
Επιφανίου, Λευκωσία 1977, σ. 69.



ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ