της Ελίνας Μαστέλλου Γιαννάκενα
Καλοκαίρι. Ονειρευόμαστε αποδράσεις στα νησιά και το βουνό, ξαναγυρίζουμε στους τόπους καταγωγής μας κι ανακαλύπτουμε την Ελλάδα. Ωστόσο, πολλές φορές αναρωτιέμαι αν βλέπουμε ουσιαστικά κι αν ανακαλύπτουμε την ομορφιά, την αξία, την αυθεντικότητα σ΄ όλα εκείνα που υπάρχουν γύρω μας... Θα μπορούσαμε λοιπόν να δανειστούμε τα μάτια εκείνης της Αθηναίας Δέσποινας, της Αγγελικής Χατζημιχάλη που έταξε σκοπό της ζωής της, την ταυτόχρονη καταγραφή και διάσωση της Λαϊκής μας Παράδοσης.
"Γεννήθηκα (1895) και μεγάλωσα στην Πλάκα, τότε που τα σπίτια είχαν ακόμη πλακόστρωτες αυλές, κληματαριές, πεζούλια και γλάστρες με ευωδερούς ανθούς. Το σπίτι του πατέρα μου, του καθηγητή Αλέξιου Κολυβά από την Ζάκυνθο, γεμάτο βιβλία, χειρόγραφα, κεντήματα, βυζαντινές εικόνες κρεμασμένες ως το ταβάνι του σπιτιού μας. Στον παρακάτω δρόμο, στην οδό Αδριανού, σ' ένα παλιό Αθηναϊκό σπίτι, έμενε ο παππούς μου, ο Χιώτης συμβολαιογράφος Γρηγόριος Μπουρνιάς. Σωροί κι εδώ από πασίλογα και διαλεχτά έργα τέχνης, αρχαιοελληνικά, βυζαντινά, ανατολικά... Μανιακοί λάτρεις της τέχνης οι δυο σεβαστοί μου πρόγονοι, γνωστοί για την πολύτιμη συμβολή τους στα γράμματα και την τέχνη, εύκολα κι αβίαστα κύλησαν μέσα στο αίμα και την ψυχή μου, που την οδηγούν στην παλιά εκείνη Ελλάδα που κλείνει μέσα της όλες τις Ελλάδες..." γράφει η ίδια η Πλακιώτισσα αρχόντισσα.
Κι αυτό ήταν μόνο η αρχή... Όταν ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής εισέρχεται στα σπίτια των Αθηνών όλος ο παραδοσιακός πλούτος, μαζεύεται στα παλαιοοπωλεία. Από εκεί ξεκινάει το συλλεκτικό της έργο η Αγγελική Χατζημιχάλη: ελληνικά υφαντά, λαϊκά κεντήματα, ξυλόγλυπτα αντικείμενα (ρόκες, χτένια, σκαφίδια κ.λπ.), ασημικά, χαλκώματα και διάφορα άλλα είδη λαϊκής τέχνης. Κι όπως γράφει ο στενός συνεργάτης και φίλος της Δημήτρης Λαζογιώργος-Ελληνικός: "η διορατικότητά της την είχε οδηγήσει στο θεμελειώδες συμπέρασμα ότι από την μελέτη των αντικειμένων που ένας λαός κατασκεύασε σε μια συγκεκριμένη εποχή, μπορούμε να διακρίνουμε την ιδιοφυία του και το βαθμό του πολιτισμού του (ιδιαίτερα από τον τρόπο με τον οποίο τα διακόσμησε), όπως μπορούμε και να τον τοποθετήσουμε ιστορικά..."
Η Αγγελική Χατζημιχάλη ταξιδεύει σ' όλη την Ελλάδα. Πηγαίνει σε χωριουδάκια και νησάκια κι οι γνήσιοι, απλοί άνθρωποι της υπαίθρου την αγκαλιάζουν και της προσφέρουν την καθημερινότητά τους, της ανοίγουν τη ζωή τους στα μάτια της με τα ήθη, τα έθιμα, τον τρόπο παρασκευής ή κατασκευής από φαγητά, γλυκά, υφαντά μέχρι ξυλόγλυπτα, ασημικά, κεραμικά... "Παντρεύει ζευγάρια, βαφτίζει μωρά, συνοδεύει κηδείες. Συμμετέχει σε πανηγύρια και λύπες, της γίνονται βίωμα το ίδιο τα τραγούδια της χαράς του λαού μας όπως και τα μοιρολόγια του. Η έμφυτη ερευνητική της ικανότητα της επιτρέπει να εμβαθύνει στην ουσία των λαϊκών μας ηθών και εθίμων και βρίσκοντας τα ξεχασμένα νήματα της ιστορικής συνέχειάς τους, να αξιολογήσει κάθε λαϊκή έκφραση και να γίνει σιγά-σιγά ο μοναδικός παντογνώστης αυτού του υπέροχου θαύματος, του άγνωστου στους άλλους, που φέρει το όνομα "Ελληνικός Λαϊκός Πολιτισμός" (Δημήτρης Λαζογιώργος-Ελληνικός).
Αυτή η σπουδή της λαϊκής μας κληρονομιάς, την απορρόφησε τόσο πολύ, που θυσίασε τα υπόλοιπα ταλέντα της δηλαδή την ζωγραφική και την λογοτεχνία. Και πάντα αποσυρόταν στο περιθώριο, όταν της απονέμονταν έπαινοι. Το έργο της σπουδαίο. Αναφέρει ο κ. Δημ. Λαζογιώργος-Ελληνικός:
- Έγραψε και κυκλοφόρησε βιβλία,μελέτες και άρθρα.
- Ίδρυσε σχολεία, ιδρύματα και επαγγελματικές σχολές σ΄ ολόκληρη την Ελλάδα.
- Προστάτευσε και βοήθησε τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής το 1922, εξασφαλίζοντας δουλειά σε χιλιάδες απ΄αυτούς, δίνοντας με τον τρόπο αυτό στους εμπόρους ιδέες για κέρδη και στα μικρασιάτικα λαϊκά μας μοτίβα νέο χώρο εμφάνισης: τον κυρίως ελλαδικό.
- Είχε την ευθύνη από το 1921 μέχρι και το 1926 της Οργάνωσης των "Βιοτεχνικών Εκθέσεων" του Λυκείου Ελληνίδων.
- Υπήρξε θεμελιακός συνεργάτης του 'Αγγελου και της Εύας Σικελιανού στις Δελφικές Εορτές του 1927 και του 1930.
- Ανέβηκε στα Βορειηπειρωτικά βουνά το 1940-41 και μόχθησε μαζί με το στρατό μας.
- Έσωσε στη συνέχεια, μαζί μέ άλλες γυναίκες των Αθηνών, αμέτρητους στρατιώτες από την αιχμαλωσία.
- Μαζί με τα παιδιά της συμμετείχαν ενεργά στην αντίσταση κατά των κατακτητών και εφοδίαζαν με όπλα την αντίσταση.
- Εργάστηκε γιά την Λευτεριά της Κύπρου.
- ...και νικήθηκε μόνο από την ανελέητη αρρώστια.
Όταν πέθανε (1966), όπως έγραψε η κόρη της ΄Ερση: "Την κλάψαν ανυφάντρες, ασημουργοί, κεντήστρες, τσουκαλαραίοι, την κλάψαν οι Σαρακατσάνοι κι έμποροι ακόμη. Την κλάψαν οι καλογριές στην Παντάνασσα του Μυστρά και της κάνουν λειτουργιές. Το όνομά της περνάει από στόμα σε στόμα, από βουνοκορφή σε βουνοκορφή, από στρούγκα σε στρούγκα, σα θρύλος που φέρνει πίσω στους ίδιους τη συνείδηση και την υπερηφάνεια της φυλής τους..."Όλη της η ζωή ήταν γεμάτη από έναν διπλό αγώνα. Από τη μια πάσχιζε να διασώσει τα στοιχεία του Λαϊκού μας Πολιτισμού κι από την άλλη αγωνιζόταν να εξασφαλίσει την συνέχεια αυτού του Πολιτισμού, κόντρα στο "ρεύμα" και την "μόδα" της εποχής. Η Αγγελική Χατζημιχάλη έδωσε τα πάντα για την μεγάλη αγάπη της ζωής: τον Λαϊκό Πολιτισμό και Παράδοση. Σ' εκείνην οφείλουμε την ύπαρξη των κατά τόπους Μουσείων Λαϊκής Τέχνης, την ίδρυση Βιοτεχνικών και Οικοκυρικών Σχολών καθώς και την δημιουργία του "ρεύματος" και τη στροφή πολλών συγχρόνων και νεωτέρων της Ελλήνων προς την Λαϊκή Τέχνη και Παράδοση και την ανάγκη για τη μελέτη και διάσωσή των.
Το 1932 τιμήθηκε με παράσημο από το Βέλγιο και το 1958 έλαβε Βραβείο από τη Γαλλία. Την δεκαετία του 50 η Αγγελική Χατζημιχάλη μετά από 25 χρόνια δραστηριότητας, τιμάται από το κράτος, την Ακαδημία, τους λογοτέχνες. Όλοι όμως έκαναν λάθος. Την ιεραπόστολο της Παράδοσης, δεν την αφορούσαν τα βραβεία, τα παράσημα, οι έπαινοι. Μόνο η αγάπη των ανθρώπων κι η δουλειά της, η αποστολή της.
Καλοκαίρι... στα κορφοβούνια ηχεί η φλογέρα, στη Σκύρο μοσχοβολάει το βερνίκι στα ξυλουργεία, στο Τρίκερι ανασαίνει το εργόχειρο και κάτω από τον καυτό ήλιο του Αιγαίου ψήνονται τα κεραμικά κι η ψυχή της Αγγελικής Χατχημιχάλη αναγαλιάζει...
Βιβλιογραφία
- Δημ.Λαζογιώργου-Ελληνικού "Επτά ελληνικά δοκίμια" (Εκδόσεις "Πελασγός", Αθήνα 1996)
- Δημ.Λαζογιώργου-Ελληνικού "Αγγελική Χατζημιχάλη: η Ελληνία που φώτισε το Γένος" (Εκδόσεις Πνευματικού Κέντρου Δήμου Αθηναίων)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου