Παναγία Σουμελά, Πόντος
του Νίκου Παπαχρήστου,
Φωτογραφίες: Νίκος Μαγγίνας, Νίκος Παπαχρήστου
Η πρώτη Θεία Λειτουργία μετά από 87 χρόνια στην Παναγιά του Πόντου, την σκαρφαλωμένη στον απόκρημνη πλαγιά του όρους Μελά, σκόρπισε συγκίνηση στους χιλιάδες πιστούς που συγκεντρώθηκαν από τα πέρατα της γης για να προσκυνήσουν στο Ναό που προσεύχονταν οι πρόγονοι τους. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο πρώτος προκαθήμενος της Ορθοδοξίας που λειτούργησε στο ιστορικό Μοναστήρι της γης του Πόντου κόμπιασε πολλές φορές καθώς μιλούσε. Εμφανώς συγκινημένος είπε στους προσκυνητές πως με τη θεία λειτουργία «ηνώθη και πάλιν, μετά από εννέα περίπου δεκαετίας, η αγιοτόκος και αγιοτρόφος γη του Πόντου με τον ουρανόν!».Οι πιστοί δακρυσμένοι αναζητούσαν με το βλέμμα, ίσως στις μορφές των αγίων στις τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής, γνώριμα πρόσωπα. Εκείνα για τα οποία άκουγαν να τους διηγούνται οι γονείς τους. Για τους θρύλους, τους αγίους και τα ιερά του Πόντου, για την Παναγιά την Σουμελά. Μάτια δακρυσμένα αλλά ορθάνοιχτα περιεργάζονταν τον χώρο, κοντοστέκονταν στην εικόνα της Παναγίας, κοιτούσαν προς τον Πατριάρχη, γλιστρούσαν μέσα από τα ανοίγματα στην καταπράσινη κοιλάδα, γεμάτη από μαύρα έλατα, φουντουκιές, πλατάνια και ένα χαλί από φτέρες. Τα αρώματα του δάσους μπερδεύονταν ξανά ύστερα από χρόνια με το ευωδιαστό θυμίαμα της λειτουργίας. Το θρόισμα των φύλλων των δένδρων και το κελάιδισμα των πουλιών γινόντουσαν ένα με τις ψαλμωδίες που μετά από δεκαετίες σιωπής αντηχούσαν και πάλι στην κοιλάδα κάτω από το Μοναστήρι.
«Σήμερα ζούμε ένα κορυφαίο θρησκευτικό και ιστορικό γεγονός. Σήμερα σταματούν «τα δάκρε τη Παναΐας» καθώς υποδέχεται εδώ πολυάριθμα τα παιδιά της «εκ δυσμών, και βορρά, και θαλάσσης, και εώας» είπε στην ομιλία του ο Οικουμενικός Πατριάρχης και συνέχισε: «Όλα αυτά τα 88 χρόνια η ακοίμητος κανδήλα της μνήμης και της ευλαβείας προς την Σουμελιώτισσα έκαιε και εφώτιζε και καθοδηγούσε την πορεία όλων των Ποντίων, όλων των Ρωμηών, όλων των Ορθοδόξων, που έλεγαν στην προσευχή τους: «Σουμελά μας Παναγία, την εικόνα σου εγώ, τη σεπτή και την αγία, έρθα για να προσκυνώ».Και πράγματι, η εικόνα την Παναγίας της Αθηνιώτησσας – πιστό αντίγραφο της αυθεντικής που βρίσκεται στο νέα Μονή του Βερμίου- βρήκε και πάλι την θέση της, λίγα μέτρα από το σπήλαιο όπου κατά την παράδοση ανακαλύφθηκε, στο Καθολικό της Μονής, λες και η θέση της την περίμενε να γυρίσει.
Με ευλάβεια η πιστοί προσκύνησαν την Παναγιά του Πόντου. Με ευλάβεια ανέβηκαν το όρος Μελά. Κάποιοι που θέλησαν να ανέβουν πεζή ξεκίνησαν από την Ματσούκα, το κοντινότερο χωριό, με το πρώτο φως και πήραν τον δρόμο για το Μοναστήρι. Για συντροφιά τους είχαν τον ήχο από τα γάργαρα νερά του ποταμού Πυξίτη.
Λίγο πριν το Μοναστήρι άκουγες τον ήχο της λίρας. Του Κεμεντζέ. Άκουγες τραγούδια. Έβλεπες Τούρκους να παίζουν και Έλληνες να τραγουδούν στον ήχο της λίρας.
Υπό τους ήχους της λίρας υποδέχθηκαν και τον Πατριάρχης φτάνοντας λίγο μετά τις 930 το πρωί στο Μοναστήρι. Μόλις εισήλθε σε αυτό, από το στενό πέρασμα μέσα από τον βράχο, ο Πατριάρχης κοντοστάθηκε και κοίταξε τα κτίρια της Μονής, το Καθολικό, την θέα, τους πιστούς που είχαν κατακλύσει τον χώρο. Να σημειωθεί πως μόνο 500 πιστοί είχαν λάβει την ειδική άδεια εισόδου προκειμένου να παρακολουθήσουν από κοντά τη θεία λειτουργία. Οι υπόλοιποι την παρακολούθησαν από γιγαντοοθόνες που είχαν τοποθετηθεί σε πλατείες στο μήκος της διαδρομής από την Ματσούκα στη Μονή
«Άξιος» φώναξαν οι συγκεντρωμένοι και ο Πατριάρχης ευλόγησε τον κόσμο και φτάνοντας στο σημείο όπου θα γινόταν η θεία λειτουργία, προσκύνησε την Ιερή εικόνα της Παναγίας. Ακολούθως εισήλθε στο Καθολικό όπου ενδύθηκε τα ιερά άμφια και μετά τη δοξολογία, ξεκίνησε η θεία λειτουργία με την συμμετοχή του Μητροπολίτη Δράμας Παύλου και του Επισκόπου Τύχωνα από την Εκκλησία της Ρωσίας. Παρέστησαν συμπροσευχόμενοι οι Μητροπολίτες Νεαπόλεως Βαρνάβας και Μεσσηνίας Χρυσόστομος καθώς και κληρικοί από την Ελλάδα, την Ρωσία και την Γεωργία..Απέναντι από το σημείο που τοποθετήθηκε η Αγία Τράπεζα ήταν ο χώρος του Αγιάσματος. Η φυσική πηγή που έλυσε το πρόβλημα υδροδότησης της Μονής όταν οι ιδρυτές της, Βαρνάβας και Σωφρόνιος, έκτισαν το Καθολικό και τα πρώτα κελιά. Το Αγίασμα, που θεωρείται και από τους Χριστιανούς αλλά και από τους Μουσουλμάνους θεραπευτικό, στάζει από το γρανιτένιο βράχο. Πολλοί πιστοί περιμένουν να τους βρέξει έστω και μια σταγόνα για ευλογία.
Οι εξωτερικοί τοίχοι του Καθολικού της Μονής είναι καλυμμένοι από αγιογραφίες και χαραγμένοι από χιλιάδες πιστούς που στο πέρασμα του χρόνου προσκύνησαν στο Μοναστήρι. Σαν να ήθελαν να μνημονεύονται καθημερινά με αυτόν τον τρόπο. «Αλέξανδρος Παπαδόπουλος, 1874», «Δέσποινα», «Δημήτριος, 1888», αλλά και τουρκικά ονόματα. Ανθρώπων που είτε σεβόντουσαν το ιερό και το ευλαβούνταν είτε με τον τρόπο αυτό έδειχναν ότι δεν υπολόγιζαν το Ναό των Χριστιανών. Όπως και να έχει τα χαράγματα αυτά είναι αναπόσπαστο στοιχείο των τοιχογραφιών, μια φωνή από το παρελθόν.
«Ήρθα από την Αυστραλία για να προσευχηθώ στο Μοναστήρι που ερχόντουσαν οι γονείς μου. Οι γονείς της γυναίκας. Οι γονείς τους» μας είπε ο κ.Τάσος ο οποίος μαζί με την σύζυγο του έκαναν το μεγάλο ταξίδι της επιστροφής. «Δεν το περίμενα ότι θα ζήσω για να λειτουργηθώ εδώ και από τον Πατριάρχη μας. Δεν το περίμενα. Πριν ανέβουμε, πήγαμε στην Τραπεζούντα. Ψάξαμε και βρήκαμε το σπίτι των γονιών της γυναίκας μου. Χτυπήσαμε. Μας άνοιξαν, μας κάλεσαν να το δούμε. Κλάψαμε. Και τώρα εδώ. Στα χνάρια των προγόνων μας. Στα βήματα των γονιών μας. Στην γη που μέσα της φιλοξενεί τα λείψανα των οικογενειών μας. Δεν το περίμενα ποτέ να έρθω εδώ και να λειτουργηθώ» κατέληξε ιδιαίτερα συγκινημένος ο κ.Τάσος, ιδιοκτήτης μεγάλης επιχείρησης στην μακρινή νησιωτική ήπειρο.
«Ας είναι η Παναγία η Σουμελιώτισσα, η Αθηνιώτισσα Παναγία, η Παναγία του Ευαγγελιστού Λουκά, η Κυρία του Πόντου, εγγυήτρια καλλιτέρων ημερών δια τους δύο λαούς, οι οποίοι συναντώνται σήμερον εις το εδώ εορτάζον πανίερον σέβασμά της! «Εκεί ατέν προσκύναναν Χριστιανοί και Τούρκοι». Το προσκύνημά μας αυτό ας είναι μία επί πλέον γέφυρα επικοινωνίας και εμπιστοσύνης ανάμεσα εις τους δύο λαούς» είπε ο Οικουμενικός Πατριάρχης και σε άλλο σημείο της ομιλίας του τόνισε: «Επιστρέφοντες εις τα ίδια, ας κρατήσουμε, ως αναμμένη Πασχαλινή λαμπάδα την ακαταίσχυντον Θεομητορική ελπίδα Σουμελιώτικου Δεκαπενταύγουστου να ανθίσει πλουσίως μέσα μας και 'φέρει κι άλλο'»!
Ακολουθεί η ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχης Βαρθολομαίου:
«Π α ν η γ υ ρ ι ζ ε τ ω σ α ν ο ι θ ε ο φ ρ ο ν ε ς»!
Με τα λόγια αυτά, Ιερώτατοι αδελφοί Αρχιερείς, Ευλαβέστατοι λοιποί κληρικοί, Εξοχώτατοι κύριοι βουλευταί, Εντιμολογιώτατοι Άρχοντες του Θρόνου, και ευλογημένα τέκνα της Εκκλησίας, ο Άγιος Κοσμάς ο Μελωδός μας παρακινεί να πανηγυρίσουμε την πάνσεπτον Κοίμησιν και ιεράν εις ουρανούς Μετάστασιν της Παναγίας Θεομήτορος!
«Πανηγυριζέτωσαν οι θεόφρονες»!
Όσοι πιστεύουν εις τον Χριστόν, όσοι προσκυνούν την πανύμνητον Δέσποιναν Μαρίαν ως αληθή Θεοτόκον, όσοι αισθάνονται τέκνα της, κατά την υιοθεσίαν που μας χαρίζει ο Υιός της, ας πανηγυρίζουν σήμερον! Διότι αυτή, η οποία «εν τη Γεννήσει την παρθενίαν εφύλαξε», κατά την σημερινήν Κοίμησίν της δεν εγκατέλειψε τον κόσμον, αλλ’ ως Κυρία του κόσμου και Παντάνασσα, Παντοβασίλισσα -όπως θα έλεγαν οι Τριγλιανοί-, φέρει ενώπιον του Θρόνου του Υιού της όλον τον κόσμον, δεομένη απαύστως υπέρ όλων των ανθρώπων. Εκείνη που είναι ο «κόσμος» του κόσμου, δηλαδή το στολίδι και η ευπρέπεια όλης της Δημιουργίας, γίνεται μεσίτρια του κόσμου προς τον Οικτίρμονα Θεόν, και μεταβιβάζει τον πόνον του κόσμου, την αγωνίαν του κόσμου, τον φόβον του κόσμου, την ανάγκην του κόσμου, αλλά και την ελπίδα και τον πόθον του κόσμου εις τον Σωτήρα του κόσμου, ο Οποίος την τιμά ως Μητέρα Του και επακούει ευχαρίστως των μητρικών πρεσβειών και ικεσιών της! «Πανηγυριζέτωσαν, λοιπόν, οι θεόφρονες», διότι η Παναγία είναι για πάντα δική μας! «Τεμέτερον Παναΐαν τρανέσσαν»!Αλλά, αγαπητοί παρόντες και όσοι είσθε μαζί μας νοερώς η τηλεοπτικώς αυτήν την στιγμήν, αυτό το «πανηγυριζέτωσαν οι θεόφρονες», του ιερού υμνογράφου εφέτος προσλαμβάνει δια την Μητέρα Εκκλησίαν της Κωνσταντινουπόλεως και τα ανά τον κόσμον ευσεβή τέκνα της νέας διαστάσεις! Μετά από ογδόντα οκτώ έτη ληθάργου και σιωπής, «αητέτς επαραπέτανεν ψηλά σα επουράνια» και ιδού ότι, κατόπιν της αδείας των εντίμων τοπικών αρχών της Τουρκίας, τας οποίας και δια τούτο και επαινούμεν και ευγνωμόνως ευχαριστούμεν, εδώ, εις το όρος Μελά, εις το παλλάδιον της Θεομητορικής ευλαβείας του Πόντου, της Καππαδοκίας, όλης της Μικράς Ασίας, της Νοτίου Ρωσσίας, της Ουκρανίας και των Παραδουναβίων Χωρών, εις την πανίερον Πατριαρχικήν ημών και Σταυροπηγιακήν Μονήν της Υπεραγίας Θεοτόκου της Σουμελιώτισσας, έστω και χωρίς «λαλίαν» από τα τέως «τρανταπέντε σήμαντρα και τα δεκοχτώ καμπάνας» του άσματος, ακούσθηκε και πάλιν γλυκύτατον το «Πεποικιλμένη τη θεία δόξη η ιερά και ευπρεπής, Παρθένε, μνήμη σου»! Ακούσθηκε ξανά το παρήγορον «εν τη Γεννήσει την παρθενίαν εφύλαξας, εν τη Κοιμήσει τον κόσμον ου κατέλιπες, Θεοτόκε»! Τελείται και πάλιν η Θεία Λειτουργία, και μάλιστα Πατριαρχική, του Θεού επιφυλάξαντος εις την ημετέραν Μετριότητα την μεγάλην συγκίνησιν και χαράν, την οποίαν μόνον εις τα όνειρά της είδε μακρά σειρά εκ των αοιδίμων σεβασμίων προκατόχων μας Οικουμενικών Πατριαρχών! «Ίδετε, λαοί και θαυμάσατε! Το όρος γαρ το άγιον και εμφανέστατον Θεού», το Ποντιακόν Θεομητοροσκέπαστον όρος Μελά, και πάλιν, όπως και κατά τους παλαιούς χρόνους της ανθήσεως εδώ της χριστιανικής ευσεβείας και του Μοναχισμού, «εφ’ ύπερθεν αίρεται, ουρανός επίγειος, εν επουρανίω, και αφθάρτω χθονί οικιζόμενος»! (Δ ᾠδὴ Α Κανόνος).
Ηνώθη και πάλιν, μετά από εννέα περίπου δεκαετίας, η αγιοτόκος και αγιοτρόφος γη του Πόντου με τον ουρανόν! Άγγελοι και Αρχάγγελοι, Όσιοι και Μάρτυρες και Ιεράρχαι, πνεύματα δικαίων τετελειωμένα, ψυχαί ευσεβώς κεκοιμημένων πατέρων μας αναρίθμητοι, συμπροσεύχονται σήμερον μαζί μας, άδοντες εν ευφροσύνη εξαίσιον ύμνον προς την Αρχοντοδέσποιναν του Πόντου, της Σουμελά την Παναγίαν! Πανηγυρίζουν με έξαλλον χαράν οι Άγιοι Κτήτορες της Μονής Βαρνάβας και Σωφρόνιος, ο Όσιος Χριστοφόρος, οι γείτονες Τίμιος Πρόδρομος του Βαζελώνος, Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτας από το Πυργί και Άγιος Ευγένιος της Τραπεζούντος! Σκιρτούν από αγαλλίασιν αι μακάριαι ψυχαί των αοιδίμων Μεγάλων Κομνηνών, Ιωάννου του Β , Αλεξίων Β καὶ Γ , Βασιλείου και Μανουήλ του Γ , ως και των Σκαρλάτου, Στεφάνου και Ιωάννου Υψηλάντου, των μακαριστών Ηγεμόνων των Παραδουναβίων Χωρών, και συμψάλλουν μαζί μας «ωδήν την εξόδιον» εις την Θεομήτορα! Μαζί των, πιστεύομεν ότι θα αισθάνωνται χαράν και ικανοποίησιν και αι ψυχαί των Οθωμανών Σουλτάνων Βαγιαζήτ του Β , Σελήμ του Α καὶ του Β , Μουράτ του Γ , Ιμπραήμ του Α , Μεχμέτ του Δ , Σουλεϊμάν του Β , Μουσταφά του Β καὶ Αχμέτ του Γ , οι οποίοι επίσης ηγάπησαν, υπεστήριξαν, ενίσχυσαν ποικιλοτρόπως και ετίμησαν την Μονήν και τους Μοναχούς αυτής, διότι κάποιο θαύμα τους είχε κάμει η Παναγία, κάποιαν ευεργεσίαν της είχον δεχθή και αυτοί! Έγινε, λοιπόν, και πάλιν η Παναγία Σουμελά κοινόν σημείον αναφοράς όλων μας, και μαζί μας σήμερα, εκτός από τα πλήθη των εξ Ελλάδος, Ρωσσίας, Ουκρανίας και άλλων χωρών προσκυνητών, ευρίσκονται εδώ τόσον ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Ποντόλσκ κ. Τύχων, κομιστής της προς την Μονήν μας μεγάλης ευλαβείας των Ρώσσων αδελφών μας, όσον και ο προτελευταίος ηγούμενος της εν Βερμίω αναδενδράδος της Σουμελά Ιερώτατος Μητροπολίτης Δράμας κ. Παύλος, εντεύθεν έλκων την καταγωγήν, ως και οι συμπροσευχόμενοι Ιερώτατοι Μητροπολίται Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβας και Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος, των οποίων την παρουσίαν, ως και των Εξοχωτάτων κυρίων Βουλευτών εξ Ελλάδος και εκ Ρωσσίας και πάντων των λοιπών προσελθόντων προσκυνητών, χαιρετίζομεν με πολλήν αγάπην και εγκαρδιότητα. Χαιρετίζομεν επίσης με πολλήν τιμήν την παρουσίαν των εκπροσώπων της εντίμου Τουρκικής Κυβερνήσεως και των τοπικών αρχών. Διαβεβαιούμεθα και αυτούς και όλον τον επιτόπιον πληθυσμόν ότι οι Χριστιανοί συνερρεύσαμεν εδώ σήμερον ως άγγελοι ειρήνης και φιλίας, με τα καλλίτερα δι’ αυτούς αισθήματα. Η Παναγία, άλλωστε, μας ενώνει όλους, εάν λάβωμεν υπ’ όψιν ότι πάρα πολλά θαύματα και θεραπείας ποικίλων ασθενειών έκανε αδιακρίτως η Σουμελιώτισσα και εις Χριστιανούς και εις Μουσουλμάνους, και εις Ρωμηούς, και εις Τούρκους! και εις Ρώσσους, και εις Γεωργιανούς, και εις Ρουμάνους! Είναι δροσοπηγή θείων χαρίτων η πανύμνητος Θεοτόκος και ξεδιψά αδιακρίτως όλους τους προστρέχοντας εις αυτήν! Αλλά και το Κοράνιον την τιμά ως Προφήτιδα και της αφιερώνει σελίδας ολοκλήρους με ωραίους λόγους ευλαβείας και με αρκετά στοιχεία από τον βίον της, γνωστά εις ημάς από την ιεράν Παράδοσιν της Εκκλησίας.Όταν προ ετών εις την Αδελαΐδα της Αυστραλίας κάποιοι κατεσκεύασαν μίαν βλάσφημον εικόνα δια να εμπαίξουν την Παναγίαν, πρώτος ο μουσουλμάνος θρησκευτικός λειτουργός της πόλεως έσπευσε, μαζί με τον εκεί Επίσκοπόν μας (Αριανζού Ιωσήφ), να διαμαρτυρηθή εντόνως δια την ενέργειαν εκείνην και να απαιτήση σεβασμόν προς την πάνσεπτον Παρθένον Μαρίαν.
Ας είναι η Παναγία η Σουμελιώτισσα, η Αθηνιώτισσα Παναγία, η Παναγία του Ευαγγελιστού Λουκά, η Κυρία του Πόντου, εγγυήτρια καλλιτέρων ημερών δια τους δύο λαούς, οι οποίοι συναντώνται σήμερον εις το εδώ εορτάζον πανίερον σέβασμά της! «Εκεί ατέν προσκύναναν Χριστιανοί και Τούρκοι». Το προσκύνημά μας αυτό ας
είναι μία επί πλέον γέφυρα επικοινωνίας και εμπιστοσύνης ανάμεσα εις τους δύο λαούς.
Αδελφοί και τέκνα εν Κυρίω, παιδιά της Παναγίας, σεις όλοι που συρρεύσατε σήμερα «σου Μελά», σ αὐτὸ το μέγα μοναστήρι που «έχτισαν καλόγεροι, λαός και βασιλιάδες»!Σήμερα ζούμε ένα κορυφαίο θρησκευτικό και ιστορικό γεγονός. Σήμερα σταματούν «τα δάκρε τη Παναΐας» καθώς υποδέχεται εδώ πολυάριθμα τα παιδιά της «εκ δυσμών, και βορρά, και θαλάσσης, και εώας» (Ωδή η Κανόνος του Αγίου Πάσχα).
Σήμερα ο Πόντος γίνεται πραγματικά Εύξεινος καθώς δέχεται καραβάνια ολόκληρα προσκυνητών που γεμίζουν τους δρόμους και τα δρομάκια και τες ανωφέρειες και τες πλαγιές των βουνών που οδηγούν στον ιερό βράχο όπου η Παναγία η Σουμελιώτισσα θρονιασμένη εκεί ψηλά- εδώ ψηλά, στάζει το ιερό δάκρυ γύρω από προσευχές και λιβανωτά- όπως έγραφε ο νοσταλγός προ 90 ακριβώς ετών.
Όλα αυτά τα 88 χρόνια η ακοίμητος κανδήλα της μνήμης και της ευλαβείας προς την Σουμελιώτισσα έκαιε και εφώτιζε και καθοδηγούσε την πορεία όλων των Ποντίων, όλων των Ρωμηών, όλων των Ορθοδόξων, που έλεγαν στην προσευχή τους: «Σουμελά μας Παναγία, την εικόνα σου εγώ, τη σεπτή και την αγία, έρθα για να προσκυνώ».
Χρόνια πολλά, αδελφοί, τέκνα εν Κυρίω και λοιποί παριστάμενοι! Άξιον το προσκύνημά μας! Επιστρέφοντες εις τα ίδια ας κρατήσουμε σαν αναμμένη πασχαλινή λαμπάδα την ακαταίσχυντη Θεομητορική ελπίδα του Σουμελιώτικου Δεκαπενταυγούστου, ν’ ανθήση πλουσίως μέσα μας και «να φέρη κι άλλο»! Αμήν.
http://epontos.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου