Πενήντα χρόνια από τα επεισόδια της Κωνσταντινούπολης, ένας τόμος με κείμενα-τεκμήρια και μαρτυρίες φωτίζει περισσότερο τις εφιαλτικές ημέρες.
«Θανατηφόρα τραύματα εδέχθη η γραία Αικατερίνη Θυμιάκη, κατάκοιτος εις την εν Μ. Ρεύματι οικίαν της. Ωσαύτως είναι βέβαιον ότι εφονεύθη ο γηραιός ιερεύς του Μπαλουκλή Αρχιμανδρίτης Χρύσανθος Μαντάς, αποκλεισθείς υπό των φλογών εις την καιομένην μονήν».
Ακόμη μία ψηφίδα του εφιάλτη: «Ο νεκρός τού ολίγον προ των γεγονότων αποβιώσαντος Νικολάου Ηλιάσκου εξήχθη από τον τάφον και επί του φερέτρου κατηνέχθησαν πλείονα πλήγματα μαχαίρας».
Είναι αποσπάσματα από την απόρρητη έκθεση για τη νύχτα των Σεπτεμβριανών του 1955 του τότε προξένου της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη Βύρωνα Θεοδωρόπουλου, που περιλαμβάνεται για πρώτη φορά στη δεύτερη έκδοση του τόμου «Πενήντα χρόνια από τα Σεπτεμβριανά – Κωνσταντινούπολη – Πριν, τότε, μετά», δουλειά μελετητών του Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο συγγραφέας Αζίζ Νεσίν είχε χαρακτηρίσει σε κείμενό του τη νύχτα εκείνη στην Πόλη «νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου» – αν και εδώ η εντολή δόθηκε, όπως σημείωνε, από το Δημοκρατικό Κόμμα της Τουρκίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά χρόνια αργότερα ο κύριος οργανωτής των επεισοδίων Χικμέτ Μπιλ αποκάλυπτε ότι το απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου συναντήθηκε στην Κωνσταντινούπολη με τον Τούρκο πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον πρωθυπουργό για την κατάστρωση του σχεδίου βάσει του οποίου διεξήχθησαν οι ανθελληνικές ταραχές.
Τα γεγονότα του 1955 στην Κωνσταντινούπολη δεν ήλθαν βέβαια ως κεραυνός εν αιθρία. Σύμφωνα μάλιστα με τη μία εκ των συγγραφέων του τόμου, την Ειρήνη Σαρίογλου-Scott, αποτελούν τον τελευταίο κρίκο μιας μακρόχρονης εθνικιστικής πολιτικής που εφαρμόστηκε με επιτυχία από την ίδρυση του τουρκικού κράτους με στόχο την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου της Πόλης.
Ο εκτουρκισμός της οικονομίας αλλά και της κοινωνίας, που ολοκληρωνόταν αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης (1923) και με πρόσημο τον κεμαλισμό, επέβαλε σημαντικούς περιορισμούς αρχικά και στην πολιτιστική ζωή των Ελλήνων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το κλείσιμο και η δήμευση της περιουσίας του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως, ενώ ακολούθησε η απαγόρευση λειτουργίας της Πατριαρχικής Σχολής Γλωσσών και Εμπορίου και άλλων φορέων, καθώς και οι πρώτες διώξεις της ελληνικής μειονότητας.
Για να καταλάβουμε την αλληλουχία των γεγονότων και πώς οδήγησαν στα εφιαλτικά Σεπτεμβριανά του 1955 αξίζει επίσης να λάβουμε υπόψη ότι το 1932 για παράδειγμα εφαρμόζεται ο νόμος 2007 που απαγορεύει στους αλλοδαπούς την άσκηση πλήθους επαγγελμάτων, όπως χημικός, μηχανικός, ράφτης κτλ. Τότε εγκατέλειψαν την Πόλη 10.000 πολίτες ελληνικής υπηκοότητας. Ετσι η τραγική νύχτα της 6/7 Σεπτεμβρίου στην Κωνσταντινούπολη υπήρξε ημερομηνία-σταθμός για την ελληνική μειονότητα αλλά και ένα προδιαγεγραμμένο φινάλε της τελευταίας πνευματικά δημιουργικής δεκαετίας της Ρωμιοσύνης.
[Δημήτρης Ν. Μανιάτης, www.tanea.gr]
