Του Ιωάννη Δασκαρόλη
(Απόσπασμα από το νέο του βιβλίο Γενναίος Κολοκοτρώνης - ο έφηβος οπλαρχηγός του 1821)
Βάσει εντολών που είχε λάβει από τον πατέρα του στις 2 Ιουλίου 1827, ο Γενναίος είχε ξεκινήσει να στρατολογεί στην περιοχή της Καρύταινας, με πρόθεση να κατευθυνθεί στα μέρη που είχαν προσκυνήσει.[1] Πριν ξεκινήσει όμως, βρέθηκε σε άμυνα από μια αιφνιδιαστική ισχυρή επίθεση δυνάμεων του Ιμπραήμ στην Καρύταινα από 10.000 άνδρες, με σκοπό την εκ νέου λεηλασία της περιοχής. Καθώς οι Τούρκοι βάδιζαν καίγοντας και λεηλατώντας την Άκοβα με κατεύθυνση προς την Καρύταινα, ο Γενναίος με μόλις 300 οπλοφόρους και ο Πλαπούτας με άλλους 200 έμειναν σε απελπιστική κατάσταση έναντι του αντιπάλου. Μην έχοντας άλλη επιλογή, ο Γενναίος κατάφερε να εξαπατήσει τον εχθρό, τακτοποιώντας σωρούς με κεραμίδια να φαίνονται σαν στρατιώτες, και το ίδιο έκανε με πέτρες και ο Πλαπούτας στους γύρω λόφους.[2]
Όταν πλησίασαν οι Τούρκοι στην Καρύταινα, ο Γενναίος με τους λίγους στρατιώτες του έκανε μια νυχτερινή επιδρομή στο στρατόπεδό τους πυροβολώντας αιφνιδιαστικά μέσα στη νύχτα. Χωρίς να υπάρχει συνεννόηση, πυροβόλησαν και οι στρατιώτες του Πλαπούτα από τους γύρω λόφους και οι Τούρκοι πανικοβλήθηκαν καθώς πίστεψαν ότι είχαν κυκλωθεί από υπέρτερες δυνάμεις, και χτυπώντας τα ταμπούρλα για συναγερμό παραλίγο να σκοτωθούν μεταξύ τους. Πιστεύοντας ότι βρίσκονταν ενώπιον ισχυρών ελληνικών δυνάμεων οπισθοχώρησαν προς τα Μαγουλιανά, όπου οι Έλληνες αμύνθηκαν με γενναιότητα από τις σπηλιές όπου είχαν καταφύγει, ενώ η (ανυπόστατη) φήμη ότι ερχόταν στην περιοχή ο Γενναίος με πολλά στρατεύματα εξανάγκασε τους Τούρκους να εκκενώσουν την περιοχή.[3]
Αμέσως διαδόθηκαν στην Καρύταινα φήμες ότι δήθεν ο 21 ετών τότε Γενναίος, είχε εξολοθρεύσει χιλιάδες Αιγυπτίους του Ιμπραήμ και από όπου περνούσε ο νεαρός οπλαρχηγός γινόταν δεκτός με κωδωνοκρουσίες, πυροβολισμούς στον αέρα και ευχές από τα γυναικόπαιδα, καθώς όλοι πίστευαν ότι είχαν σωθεί οριστικά. Ο ίδιος συμμετείχε πρόθυμα στους πανηγυρισμούς χωρίς να φανερώνει την αλήθεια στους ομοεθνείς του για τον θανάσιμο κίνδυνο που δεν είχε εξουδετερωθεί.[4] Πάντως, έστω και με τη βοήθεια της τύχης, ο Γενναίος κατάφερε να ασφαλίσει την Καρύταινα σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη συγκυρία για την επανάσταση, γεγονός που συντέλεσε να κρατηθεί ακμαίο το επαναστατικό φρόνημα σε μια κρίσιμη επαρχία της Πελοποννήσου.[5]
Έπειτα από σχετική διαταγή του πατέρα του τον Ιούνιο του 1827, ο Γενναίος ξεκίνησε μια περιοδεία στην Ηλεία για να εμποδίσει το προσκύνημα όσων αμφιταλαντεύονταν (και δεν ήταν λίγοι αυτοί), να φέρει πίσω στις τάξεις των επαναστατών όσους είχαν αυτομολήσει, αλλά και να τιμωρήσει παραδειγματικά όσους θα αρνούνταν να αποτινάξουν το προσκύνημα που είχαν κάνει. Ο Γενναίος έκαψε κάποιες καλύβες προσκυνημένων για παραδειγματισμό[6] και αποφάσισε να σκοτώσει με βασανιστήρια τον προύχοντα Κρεστενίτη, που πρώτος δέχτηκε τους Τούρκους και παρέσυρε πολλούς άλλους να τον μιμηθούν. Τελικά, έπειτα από παραινέσεις των ντόπιων οπλαρχηγών Παπασταθόπουλου και Ιωάννη Πέτα, ο Γενναίος τον άφησε να ζήσει, αλλά τον εξευτέλισε διά δημόσιου εμπτυσμού.[7]
Όλοι οι ντόπιοι γύρισαν με το μέρος των επαναστατών, ενώ τον Ιούλιο ο Γενναίος έμαθε από τη Ζάκυνθο ότι στο Λονδίνο οι Μεγάλες Δυνάμεις συζητούν για την ελευθερία της Ελλάδας και οι στρατιώτες του έριχναν βολές στον αέρα πανηγυρίζοντας προς εμψύχωση όλων, αλλά ο λαός αποκαμωμένος δεν τους πίστευε.[8] Ακολούθως έγινε η μεγάλη μάχη στον λόφο της Καυκαριάς στις 26-27 Αυγούστου 1827, όπου οι Έλληνες με επικεφαλής τους Πλαπούτα, Δημήτριο Μελετόπουλο και Χρήστο Φωτομάρα, καλά οχυρωμένοι, αμύνθηκαν με επιτυχία στις επιθέσεις 7.000 Τουρκοαιγυπτίων και 500 προσκυνημένων. Στη σφοδρή διήμερη μάχη ο Γενναίος δεν έλαβε μέρος αλλά έδρασε επικουρικά στη γύρω περιοχή, ενώ οι Τούρκοι είχαν πάνω από 400 νεκρούς, 16 αξιωματικούς και έναν σημαιοφόρο.[9]
Σε όλη την περίοδο λίγο πριν από τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, ο Γενναίος ανέπτυξε μια αξιοθαύμαστη προσπάθεια παρενόχλησης και παρεμπόδισης των Αιγυπτίων σε πολλά σημεία στη δυτική και κεντρική Πελοπόννησο. Στις 21 Σεπτεμβρίου του 1827 στη Δίβρη, ο Γενναίος αντιμετώπισε ένα Σώμα 7.000 Αιγυπτίων με μόνο 2.500 οπλοφόρους και κατάφερε ύστερα από συνεχείς αψιμαχίες και ακροβολισμούς να το εμποδίσει να εισβάλει στην Καρύταινα,[10] σώζοντας εκ νέου την περιοχή.[11] Τους ντόπιους κατοίκους που προσκύνησαν τους επανέφερε στην επανάσταση χρησιμοποιώντας τις ίδιες σκληρές μεθόδους που είχε χρησιμοποιήσει και στην υπόλοιπη Ηλεία.
Τη σημαντική νίκη του Γενναίου στη Δίβρη παρουσιάζει το δημοτικό τραγούδι (της τάβλας) «Μπραΐμης ξεκίνησε»:[12]
Ορέ, Μπραΐμης εξεκίνησε ορέ, την Δίνρη να πατήσει,
Ορέ, με δυο χιλιάδες τακτικούς, ορέ κι εξήντα δυο κανόνια,
Ορέ, Γενναίος σαν το έμαθε, ορέ, τσακίστηκε στα γέλια
Ορέ, πιάνει και φτιάνει ένα ορδί, ορέ στης Δίβρης τ’ αμπέλια.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ιμπραήμ κατηγορούσε τον Γέρο του Μοριά ως «δειλό», αφού έστελνε συνεχώς στη μάχη τον γιο του και αυτός έμενε πίσω. Ακόμη και ο ίδιος ο Ιμπραήμ, σε συζήτησή του με Έλληνες οπλαρχηγούς κατά την ανταλλαγή αιχμαλώτων, παραδέχθηκε τις ικανότητες του Γενναίου, ενώ επαίνεσε και τον Θ. Κολοκοτρώνη για την ικανότητά του να ελίσσεται και να του ξεφεύγει επί τρία χρόνια στα ίδια μέρη.[13] Σύμφωνα με τον Φωτάκο: «Ο Γενναίος ήταν ο μόνος στρατηγός, που έμπαινε εις το ρουθούνι των Αράβων, εζάλισε κατά τούτο τον Ιμπραήμ και το μαρτυρεί όλη η Πελοπόννησος».[14]
Είναι λοιπόν αναμφίβολο, από όσα έχουμε αναλύσει ως τώρα, ότι η Πελοπόννησος και οι οπλαρχηγοί της, με πρωταγωνιστή τον Γενναίο, αντιστέκονταν νικηφόρα στον Ιμπραήμ[15] μέχρι και τις παραμονές της ναυμαχίας του Ναυαρίνου και σε καμία περίπτωση δεν είχαν καταθέσει τα όπλα,[16] ασχέτως των δυσχερειών ανεφοδιασμού που αντιμετώπιζαν. Ήδη ο Μεχμέτ Αλής είχε μεγάλη αμφιβολία για την τελική νίκη στην Πελοπόννησο, καθώς οι πολεμικές επιχειρήσεις είχαν κοστίσει 25 εκατομμύρια ισπανικά τάλιρα, αλλά το τέλος της εκστρατείας δεν έδειχνε κοντινό, ενώ η διεθνής θέση της Πύλης έναντι των Μεγάλων Δυνάμεων γινόταν συνεχώς χειρότερη.[17] Ο Αγώνας συνεχιζόταν τραχύς και αμφίρροπος, και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι τελικά θα νικούσε ο Ιμπραήμ,[18] ο οποίος δεν είχε πετύχει κανέναν αντικειμενικό του σκοπό,[19] είχε ηττηθεί στη Μάνη, είχε ματαιωθεί οριστικά το προσκύνημα στην Αχαΐα, ενώ και ο στρατός του επίσης δεν ήταν σε καλή κατάσταση. Οι Έλληνες άμαχοι, μετά τον πρώτο αιφνιδιασμό από τη γενοκτονική μανία του Ιμπραήμ, είχαν καταφέρει να βρουν ανορθόδοξους τρόπους διαβίωσης στην ύπαιθρο που τους εξασφάλιζαν την ατομική τους ασφάλεια και την επιβίωσή τους, έστω και υπό αντίξοες συνθήκες.
Νομίζω ότι με υποθέσεις δεν γράφεται ιστορία. Αν, για παράδειγμα, κάποιος σταματούσε την εξιστόρηση των γεγονότων στο σημείο που η στρατιά του Δράμαλη ξεχυνόταν προς το Άργος και οι Έλληνες σκορπούσαν στα όρη, προφανώς θα έβγαζε το συμπέρασμα ότι η επανάσταση ασφαλώς θα γνώριζε τη συντριβή. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη όμως. Ομοίως και η υπόθεση ότι ο Ιμπραήμ θα λύγιζε τους Έλληνες αποτελεί μια πολύ πιθανή εξέλιξη, αλλά σίγουρα όχι ένα ιστορικό γεγονός. Έτσι, ο ισχυρισμός ότι η ελευθερία των Ελλήνων οφείλεται στην επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων και στη ναυμαχία του Ναυαρίνου, εκτός από ανακριβής είναι και ανευλαβής απέναντι στους αγωνιστές, όπως ο Γενναίος, ο Πλαπούτας και ο Νικηταράς, που διατήρησαν τη δάδα της επανάστασης αναμμένη μέχρι την τελευταία στιγμή. Χωρίς τη συνεχή αντίσταση των Ελλήνων απέναντι στον Ιμπραήμ, η ναυμαχία του Ναυαρίνου πιθανά να μη γινόταν, γιατί δεν θα υπήρχε λόγος να γίνει. Επίσης, ως προς την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι οι Έλληνες είχαν νικήσει στον πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η εκστρατεία του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο αποτελούσε ουσιαστικά επέμβαση μιας τρίτης δύναμης.
Ο Ιμπραήμ γύρισε τον Αύγουστο στην Τριπολιτσά με τα λάφυρα από τις τελευταίες του επιδρομές στη βορειοδυτική Πελοπόννησο. Η επόμενη προτεραιότητά του ήταν να θέσει την ενδοχώρα της Μεσσηνίας υπό την απόλυτη κυριαρχία του, κάτι που δεν είχε καταφέρει ως τότε, παρά το γεγονός ότι κατείχε τα κάστρα της. Σύντομα όμως έμαθε τα νέα ότι όσοι προσκύνησαν είχαν ξανά μεταστραφεί και προσχωρήσει στην επανάσταση, άρα η όλη προσπάθεια που είχε γίνει είχε αποβεί επί ματαίω. Επίσης, τα στρατεύματά του είχαν αποτύχει σε δύο συνεχόμενες επιδρομές να λεηλατήσουν την Καρύταινα και τις γύρω περιοχές της, μάλλον απρόσμενα, χάρις στις φιλότιμες και εφευρετικές προσπάθειες του Γενναίου. Υπό την επήρεια των αποτυχιών αυτών, ο Ιμπραήμ ζήτησε τον Αύγουστο από τους Μεσσήνιους να προσκυνήσουν, αλλά χωρίς να παρέχει ιδιαίτερες υποσχέσεις και περιποιήσεις όπως στην Αχαΐα, παρά μόνο τους απείλησε ότι θα κόψει τα ελαιόδεντρά τους σε αντίθετη περίπτωση. Οι Μεσσήνιοι απάντησαν με γενναιότητα απορρίπτοντας αγέρωχα το τελεσίγραφο, αλλά ζήτησαν από τον Κολοκοτρώνη ενισχύσεις, καθώς είχε καταστεί ορατός ο κίνδυνος της ολικής καταστροφής των περιουσιών τους. Οι οδηγίες του Κολοκοτρώνη προς τον Νικηταρά και τον Γενναίο ήταν να οδηγήσουν όλες τους τις δυνάμεις στη Μεσσηνία και να καταπολεμήσουν πάση θυσία τον εισβολέα, όπως είχαν κάνει με επιτυχία τους προηγούμενους μήνες.[20]
Πριν ξεκινήσει την επιδρομή του στην ενδοχώρα της Μεσσηνίας, ο Ιμπραήμ περίμενε τον αιγυπτιακό στόλο στο Ναυαρίνο, που του έφερε νέες ενισχύσεις και πολεμοφόδια. Ήδη όμως στις 6 Ιουλίου 1827, ύστερα από πολυετείς παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων, είχε υπογραφεί το πρωτόκολλο του Λονδίνου, που προέβλεπε κατάπαυση του πυρός και την ίδρυση αυτόνομης ελληνικής επικράτειας που θα τελούσε υπό την προστασία τους και υπό την υψηλή κυριαρχία της Πύλης. Το αποτέλεσμα του πρωτοκόλλου αυτού ήταν η παρουσία ενός ισχυρού στόλου των τριών Μεγάλων Δυνάμεων στο Αιγαίο τον Σεπτέμβριο του 1827 για να επιβάλουν την κατάπαυση του πυρός. Η ελληνική κυβέρνηση αποδέχθηκε αμέσως τους όρους του πρωτοκόλλου, αλλά η Πύλη αρνήθηκε κάθε συζήτηση και ο Ιμπραήμ, αδιαφορώντας για τις προειδοποιήσεις των τριών ναυάρχων, εξαπέλυσε τον Οκτώβριο όλο του τον στρατό στη μεσσηνιακή γη με εντολή να καταστρέψουν οτιδήποτε παρήγαγε τροφή, ζωντανό ή άψυχο, όπως είχε σχεδιάσει αρχικά.
Οι εισβολείς ξεκίνησαν το καταστροφικό τους έργο υλοτομώντας χιλιάδες συκιές και ελιές, αδιαφορώντας για την παρουσία του συμμαχικού στόλου στην περιοχή. Ο Θ. Κολοκοτρώνης ενημέρωσε εγγράφως τον Κόδριγκτον στις 22 Σεπτεμβρίου ότι ο Ιμπραήμ δεν συμμορφωνόταν με την κατάπαυση του πυρός, αλλά αντίθετα κατέστρεφε τη Μεσσηνία.[21] Συνεπακόλουθα, ο Kodrigton οδήγησε τον συμμαχικό στόλο στο λιμάνι του Ναυαρίνου στις 5 Οκτωβρίου 1827, για να εξαναγκάσει τον Ιμπραήμ να συμμορφωθεί με τους όρους του πρωτοκόλλου. Έπειτα από αψιμαχίες μεταξύ των δύο στόλων ακολούθησε ναυμαχία, κατά την οποία βυθίστηκε σχεδόν το σύνολο του τουρκοαιγυπτιακού στόλου.
[1] Δημητρακόπουλος Βασίλειος, Συνοπτική έκθεσις περί των γερουσιαστικών προσόντων του στρατηγού Ι. Θ. Κολοκοτρώνου, σελ. 42.
[2] Κολοκοτρώνης Γενναίος, Απομνημονεύματα, σελ. 237.
[3] Κολοκοτρώνης Γενναίος, Απομνημονεύματα, σελ. 239.
[4] Στην πραγματικότητα, στις αψιμαχίες που είχαν προηγηθεί είχαν σκοτωθεί μόνο 100 Αιγύπτιοι. Κολοκοτρώνης Γενναίος, Απομνημονεύματα, σελ. 240.
[5] Επιστολή Church προς αντικυβερνητική Επιτροπή 24ης Σεπτεμβρίου 1827. Δημητρακόπουλος Βασίλειος, Συνοπτική έκθεσις περί των γερουσιαστικών προσόντων του στρατηγού Ι. Θ. Κολοκοτρώνου, σελ. 52.
[6] «Ο Γενναίος εδιέταξε να κάψουν μερικάς καλύβας, διά να φέρη, ως άνω λέγομεν, τρόμον και παραδειγματισμόν εις τους λοιπούς…» Κολοκοτρώνης Γενναίος, Απομνημονεύματα, σελ. 244.
[7] «… και έτζι ο Γενναίος πεισθείς εις τας παρατηρήσεις του Πέτα, Παπασταθόπουλου και Αποστόλη Κολοκοτρώνη δεν τον εφόνευσε, αλλά παρόν το πλήθος τον έφτυσαν όλοι ως προδότη…» Κολοκοτρώνης Γενναίος, Απομνημονεύματα, σελ. 245.
[8] «Όπου ο Γενναίος αφού έλαβε την είδησιν, έρριξε τρεις παταριές προς εμψύχωσιν του λαού. Αλλά όλοι ήτον απελπισμένοι και δεν επίστευον τον Γενναίον…» Κολοκοτρώνης Γενναίος, Απομνημονεύματα, σελ. 241.
[9] Επιστολή Πλαπούτα σε Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Κολοκοτρώνης Γενναίος, Επιστολαί και διάφορα έγγραφα, σελ. 519-521.
[10] Κολοκοτρώνης Γενναίος, Απομνημονεύματα, σελ. 243.
[11] «… από τον ίδιον Πασάν τον κατά της Πάτρας διευθυνόμενον προς την Δίβρην και τα πέριξ αυτής, από το σώμα του ιδίου Γενναίου Θ. Κολοκοτρώνη και εκτυπήθη κατά τα αμπέλια του ιδίου χωρίου – ο Γενναίος Θ. Κολοκοτρώνης εφόνευσε και έζώγρησεν εως πεντήκοντα των έχθρων, ικανούς ίππους και πολλά πλούσια λάφυρα, ενώ εκ των ημετέρων επληγώθησαν μόνο 6. Ο δε Γενναίος Θ. Κολοκοτρώνης υπεχρέωσε τον εχθρόν σε οπισθοδρόμηση από την οποίαν διευθύνετο προς την Καρύταιναν οδόν». Αναφορά του Church προς την Αντικυβερνητική επιτροπή, 24 Σεπτεμβρίου 1827. Κολοκοτρώνης Γενναίος, Επιστολαί και διάφορα έγγραφα, σελ. 546-547.
[12] Τουτούνης Ηλίας, Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους, σελ. 464.
[13] Χρυσανθόπουλος Φώτιος (Φωτάκος), Απομνημονεύματα (τόμος Β΄), σελ. 327.
[14] Χρυσανθόπουλος Φώτιος (Φωτάκος), Βίοι Πελοποννησίων Ανδρών, σελ. 187.
[15] «Αι πατριωτικαί πράξεις του Νικήτα, του Γενναίου, του Κολιόπουλου και των υπαυτούς οπλαρχηγών είναι άξιαι παντός επαίνου… Αι νίκαι του Νικήτα, Γενναίου, Κολιόπουλου των παλαιών μας φίλων και μαθητών μας εις Ζάκυνθον, λαμπρύνουν επί μάλλον την Δόξαν Σας…» Επιστολή Church σε Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, 6ης Σεπτεμβρίου 1827. Κολοκοτρώνης Γενναίος, Επιστολαί και διάφορα έγγραφα, σελ. 519-521.
[16] «Αλλά πανταχού όπου έστρεφε τα νώτα αυτού εφύοντο “κατά τα πλάγια αυτού ως και εν τοις νώτοις ένοπλοι Έλληνες ως μύκητες από της γης”. Ο χρόνος των καιρίων επιτυχιών αυτού είχε παρέλθει πλέον». Χέρτσμπεργκ Γουσταύος, Ιστορία της Ελληνικής επαναστάσεως (τόμος Γ΄), σελ. 138.
[17] Χέρτσμπεργκ Γουσταύος, Ιστορία της Ελληνικής επαναστάσεως (τόμος Α΄), σελ. 95.
[18] Ένα τμήμα της ελληνικής ιστοριογραφίας, μάλλον ατεκμηρίωτα, θεωρεί ότι ο Ιμπραήμ είχε επικρατήσει στην Πελοπόννησο και η επανάσταση του 1821 είχε κατασταλεί. Πώς εξηγείται η καταστολή της Επανάστασης στον Μοριά από τον Ιμπραήμ; από Βερέμης Θάνος, 21 ερωτήσεις και απαντήσεις για το ’21, σελ. 98-105.
[19] «Και επήνεγκε μεν κατ’ αυτήν υπερμεγέθεις υλικάς καταστροφάς εις τους Πελλοπονησίους, αλλά πράγματι ουδεμίαν καθυπέταξεν χώραν». Χέρτσμπεργκ Γουσταύος, Ιστορία της Ελληνικής επαναστάσεως (τόμος Γ΄), σελ. 94.
[20] Κολοκοτρώνης Γενναίος, Επιστολαί και διάφορα έγγραφα, σελ. 519-521.
[21] Επιστολή Θεόδωρου Κολοκοτρώνη προς Κόδριγκτον. Κολοκοτρώνης Γενναίος, Επιστολαί και διάφορα έγγραφα, σελ. 553-554.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου