Η
οικονομιστική εποχή μας καταδεικνύει όσο ποτέ άλλοτε την σύγχρονη
τραγωδία του Ελληνισμού, την έλλειψη πνευματικών ανθρώπων. Αυτών που θα
ζυμώσουν τις ιδέες με την κοινωνία, που θα αφυπνίσουν, θα εγείρουν
συνειδήσεις, θα δώσουν ιδεώδη και όραμα σε μια κοινωνία η οποία με
μαθηματική ακρίβεια οδεύει στην απόλυτη καταστροφή της.
Κατά
παράδοξο τρόπο η ελληνική ιστορία φαντάζει να κάνει έναν κύκλο.
Συνθήκες και γεγονότα επανεμφανίζονται και επαναλαμβάνονται, δείχνοντας
το αναλλοίωτο της ιστορικής διαδρομής, αλλά και την τραγική μοίρα του
Ελληνισμού που δυστυχώς ακόμη δεν κατάφερε να ξεφύγει από τα δεσμά του
πολιτικάντικου μικροελλαδισμού. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στις
πρώτες δεκαετίες ζωής του νεοελληνικού κρατιδίου.
Τα
δείνα που γνώρισε ο Ελληνισμός από την ξενοκρατία και την κομματοκρατία
από το 1844 έως την αρχή του 20ου αιώνος είναι μεγάλα, και εν πολλοίς
ακόμη χαρακτηριστικά στην πολιτική ζωή. Η Ελλάς τότε, απομονωμένη
διεθνώς, ανίκανη να υποστηρίξει τα εθνικά της δίκαια, με ένα πολιτικό
σύστημα διεφθαρμένο, ανίκανο, πατριδοκάπηλο και ξενόδουλο, με μια
κοινωνία «ψωροκώσταινα».
Μέσα
στις συνθήκες αυτές αναδεικνύεται και δρα ένας μεγάλος Έλληνας
φωτοδότης, ο Νεοκλής Καζάζης, ο οποίος αντιλαμβανόμενος της ανικανότητα
του πολιτικού συστήματος, και εμπνεόμενος από την Μεγάλη Ιδέα, θα
σηματοδοτήσει με τις ιδέες του την μετέπειτα πνευματική ανόρθωση του
Νέου Ελληνισμού.…
Ο Καζάζης και η εποχή του
Γεννημένος
στην Λέσβο το 1849, σπούδασε νομικά στην Αθήνα και το 1870 αναγορεύθηκε
διδάκτορα της Νομικής Σχολής. Μετά έξι χρόνια μεταπτυχιακών σπουδών
στην Γερμανία και την Γαλλία, όπου και ζυμώθηκε με τις εθνικές ιδέες του
ευρωπαϊκού εθνικισμού, επέστρεψε στην Ελλάδα και εργάσθηκε ως κρατικός
λειτουργός και καθηγητής φιλοσοφίας του δικαίου και πολιτικής οικονομίας
στην Αθήνα. Χαρακτηριστικό είναι πως το 1902 εξελέγη πρύτανις του
Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ το 1910 εγκατέλειψε την ακαδημαϊκή του καριέρα
για να αφοσιωθεί στον πολιτικό αγώνα.
Προσωπικότητα
ισχυρή και πνευματώδης, ο Καζάζης γρήγορα αντιλαμβάνεται το πολιτικό
και εθνικό αδιέξοδο στο οποίο έχει οδηγηθεί το θνησιγενές ελληνικό
κρατίδιο. Μέσα σε ένα κλίμα άκρατου πολιτικαντισμού και ξενοδουλείας
στον πολιτικό στίβο και φτώχειας, ανέχειας και αναλφαβητισμού στο μεγάλο
μέρος της κοινωνίας, ο Καζάζης δεν αργεί για να καταλάβει πως αυτή η
κατάσταση αυτή δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην εθνική καταστροφή.
Πράγματι είναι χαρακτηριστικό πως ο Καζάζης δικαιώθηκε στις βασικές του
προβλέψεις. Την εθνική καταστροφή του 1897 την επανάσταση του Στρατού
εναντίον το πολιτικών το 1909, και τους Βαλκανικούς Πολέμους.
Ο
Καζάζης μπορεί να τοποθετηθεί στην έναρξη ενός πνευματικού κινήματος
εθνικής αφύπνισης το οποίο εκφράστηκε κυρίως μετά την τραγωδία του 1897.
Πρόδρομος του κινήματος αυτού ο Καζάζης εκφράζει ένα πρωτοποριακό για
την εποχή του σύστημα ιδεών το οποίο στηρίζεται αφ’ ενός μεν στην ανάγκη
θεμελίωσης της Μεγάλης Ιδέας ως βασικού και αναγκαίου ιδεώδους του
ελληνικού κράτους, και αφ’ εταίρου δε στην απόρριψη του κοινοβουλευτικού
συστήματος ως θεσμού επίκτητου για την ελληνική πολιτική, και
διεφθαρμένου λόγω της ψηφοθηρίας και της ξενοδουλείας των
κοινοβουλευτικών πολιτικών. Επιπλέον είναι χαρακτηριστικό πως υπήρξε μεν
ένας πρωτοπόρος νεοέλληνας ιδεαλιστής, αλλά τις ιδέες του δεν τις
εξήντλησε σε έναν ακαδημαϊκού τύπου αγώνα. Πολιτεύτηκε ενεργά στον
πολιτικό βίο, αλλά ηγήθηκε και της Εταιρείας «Ελληνισμός» μετέχοντας
στην πνευματική αφύπνιση, αγωνιστική συλλογικότητα των επιφανών Ελλήνων
της εποχής.…
Εταιρεία «Ελληνισμός»
Στα
τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνος παρατηρείται στους
αστικούς αθηναϊκούς κυρίως κύκλους η οργάνωση διαφόρων «εταιρειών»,
συλλόγων δηλαδή εθνικής προσπάθειας. Βασικά τους στελέχη ήταν κυρίως οι
αξιωματικοί (Εθνική Εταιρεία), άνθρωποι του πνεύματος και των γραμμάτων,
και οικονομικοί παράγοντες. Η εταιρεία «Ελληνισμός» ήταν ουσιαστικά μια
εθνικιστική οργάνωση, η οποία προσπάθησε να διαδραματίσει
πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική και εθνική ζωή. Συστάθηκε το 1892 με
πρόεδρο τον καθηγητή Γ. Κρέμο και από το 1894 ο Καζάζης αναλαμβάνει
πρόεδρος και αρχίζει έντονη δράση, τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στον
αλύτρωτο ελληνισμό και στην ομογένεια της Ευρώπης.
Η
οργάνωση εξέδιδε την εφημερίδα και το περιοδικό «Ελληνισμός», τα οποία
μάλιστα κατά καιρούς κυκλοφορούσαν και στην αγγλική, γερμανική και
γαλλική γλώσσα. Η ιδεολογική προσφορά της εταιρείας, υπό την ηγετική
καθοδήγηση του Καζάζη, ήταν μεγάλη και πρωτόγνωρη. Θεμελίωσε τους δυο
άξονες των ιδεών και της δράσης της αφ’ ενός μεν στην Μεγάλη Ιδέα ως
εθνικού πεπρωμένου, αφ’ ετέρου δε στον αντικοινοβουλευτισμό ως πολιτική
θέση. Ο «Ελληνισμός» έθετε ως βάση της εσωτερικής και εξωτερικής
πολιτικής την ενίσχυση του Στρατού για την απελευθέρωση των υπόδουλων
εδαφών. Η Εταιρεία είχε στενές σχέσεις με τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο αλλά
και με εργατικές και συντεχνιακές οργανώσεις στην Αθήνα.
Ο
Καζάζης μέσω του «Ελληνισμού» παρουσίασε μέσα από τα άρθρα, τα βιβλία,
τις διαλέξεις αλλά και το πρόγραμμα της οργάνωσης ένα ολοκληρωμένο
ιδεολογικό σύστημα, αλλά και επιπλέον ένα θεμελιωμένο πολιτικό και
κρατικό σύστημα με θέσεις για όλους τους τομείς της δημοσίας ζωής. Στην
συνέχεια θα εστιάσουμε στους ιδεολογικούς άξονες της οργάνωσης, την
Μεγάλη Ιδέα και τον αντικοινοβουλευτισμό
Ελληνισμός και Μεγάλη Ιδέα
Για
πρώτη φόρα στην νεοελληνική ιστορία η εθνικιστική κοσμοθεωρία
εκφράζεται συστηματικά μέσω του Καζάζη, όχι μόνον όσον αφορά τον
Ελληνικό Εθνικισμό, αλλά και παρουσιάζοντας δομικές θέσεις οι οποίες θα
καταστούν στο μέλλον βασικοί άξονες των εθνικιστικών επαναστάσεων της
δυτικής και κεντρικής Ευρώπης. Έθνος, Φυλή, Κράτος, ζωτικός χώρος,
αντικοινοβουλευτισμός.
Γράφει
χαρακτηριστικά «Η ελληνική φυλή διαφυλάττει άπαντα σχεδόν τα
χαρακτηριστικά της φυλής των κλασσικών χρόνων» και συνεχίζει «υφίστανται
αναλλοίωτα και αδιάφθορα τα συστατικά του αίματος των ανδρών εκείνων». Ο
εθνικισμός του Καζάζη συνεπώς ξεκινά από την βασική προϋπόθεση της
εθνικιστικής ιδεολογίας που δεν είναι άλλη από την φυλετική συνέχεια.
Όπως γράφει ο Γ. Κόκκινος,
για τον Καζάζη ο Εθνικισμός βασίζεται στην φυσική και οργανική σχέση
που συνδέει το άτομο προς τα όμοια και συγγενή αυτώ όντα κατά τρόπον
ώστε το άτομο να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως στοιχειακή μονάδα ενός
ενιαίου οργανισμού, ταγμένη για να υπηρετεί την αέναη αναπαραγωγή του
συνόλου. Καθίσταται σαφές συνεπώς πως ο Εθνισμός του Καζάζη βασίζεται
επιπλέον και στην κοινωνική συνοχή, σε μια κοινωνική και λαϊκή βάση όπου
το σύνολο εθνικό σύνολο υπερβαίνει το άτομο. Λαϊκός εθνικισμός σε
αντίθεση με τον κοινοβουλευτικό ατομικισμό όπως εκείνος αναπτύχτηκε στον
αγγλοσαξονικό κόσμο. Επιπλέον για τον Καζάζη η ενότητα του Έθνους
πρέπει να έχει πνευματικό, ηθικό και μεταφυσικό περιεχόμενο, ενώ
εξειδικεύει όσον αφορά την ενότητα του λαού η οποία επιτυγχάνεται δια
μέσω της πολιτικής ισχύος.
Είναι
χαρακτηριστικό πως στον αξιακό εθνικισμό του Καζάζη θεμελιώδη θέση
κατέχει η δύναμη του κράτους ως οργανικής οντότητας, κάτι το οποίο
συναντάμε στην νεότερη ιστορία πρώτα στον Καποδίστρια. Έτσι λοιπόν το
κράτος αποτελεί το κέντρο της εθνικής ζωής την ίδια την συνείδηση του
έθνους, την συλλογική ταυτότητα και την πολιτική ισχύ. Η θεωρεία του
κρατισμού η οποία είναι κεντρικός άξονας στα εθνικιστικά καθεστώτα της
Ευρώπης του Μεσοπόλεμου εκφράζεται στον Καζάζη υπό την έννοια πως η
βιολογική, ιστορική και πολιτισμική ταυτότητα τους έθνους μένει αδρανής
αν δεν μετατρέπεται σε κρατική υπόσταση και πολιτική δύναμη....
Η
θεωρία του ζωτικού χώρου, κυρίαρχη και αυτή όπως η φυλετική συνέχεια
και ο κρατισμός στα εθνικά καθεστώτα του Μεσοπολέμου, εκφράζεται στις
ιδέες του Καζάζη μέσω της Μεγάλης Ιδέας. Γράφει χαρακτηριστικά ο Γ.
Κόκκινος «ο Καζάζης συγκροτεί τον αλυτρωτισμό (sic) του στην βάση της
ταξινόμησης του Ελληνισμού σε τρεις επιμέρους κατηγορίες που αρθρώνονται
μεταξύ τους σε ένα σύστημα επάλληλων και ομόκεντρων κύκλων» Έτσι λοιπόν
ο Ελληνισμός του ελευθέρου κράτους αποτελεί τον κεντρικότερο και
μικρότερο κύκλο, ο αλύτρωτος Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, των Βαλκανίων,
του Αιγαίου, της Κρήτης και της Κύπρου αποτελούν τον μεσαίο κύκλο ως
υπόδουλοι Έλληνες, και ο τρίτος και ευρύτερος κύκλος περιλαμβάνει τους
Έλληνες της διασποράς.
Η
δράση του Καζάζη για την διάδοση της Μεγάλης Ιδέας ιδίως μετά το 1880,
έρχεται σε μια εποχή κατά την οποία τόσο το διεφθαρμένο πολιτικό
σύστημα, όσο και ο λαός βρίσκονται σε αδράνεια για το εθνικό αυτό
ζήτημα. Ξεκινά μια διεθνή εκστρατεία ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης,
με διαλέξεις, άρθρα συγγραφή βιβλίων, υπερασπιζόμενος τα ελληνικά
δίκαια των αλυτρώτων Ελλήνων. Ειδικά σε μια εποχή που η βουλγαρική
προπαγάνδα στην Μακεδονία αρχίζει να λαμβάνει διαστάσεις πογκρόμ, ο
Καζάζης αναδεικνύει το Μακεδονικό ως θεμελιώδη άξονα της Μεγάλης Ιδέας,
θεωρώντας την Μακεδονία ως εφαλτήριο για την ελληνική εξάπλωση και
απελευθέρωση της Μικράς Ασίας. Για τον Καζάζη η εξωτερική πολιτική
οφείλει να βασίζεται τόσο στην οικονομική και πολιτισμική διείσδυση του
Ελληνισμού στα Βαλκάνια, και στην διπλωματία, όσο και στην εδραίωση της
πολιτικής «πυρός και σιδήρου» δηλαδή της στρατιωτικής ισχύος του
κράτους.…
Κριτική στον Κοινοβουλευτισμό
Ο
«Ελληνισμός» μέσα από τα άρθρα του Καζάζη παρουσίασε για πρώτη φορά
στην πολιτική ιστορία της χώρας ένα ολοκληρωμένο σύστημα πολιτικής
αντίθεσης προς τον κοινοβουλευτισμό. Μάλιστα είναι η πρώτη συλλογική (με
την μορφή εταιρείας) αντίδραση, αν εξαιρέσουμε τον Εθνικό Κυβερνήτη Ι.
Καποδίστρια, ο οποίος υπήρξε δηλωμένος εχθρός της δημοκρατίας.
Για
τον Καζάζη το κοινοβουλευτικό καθεστώς αποτελούσε την πηγή όλων των
προβλημάτων του κράτους, λόγω της διαφθοράς στους δημοσίους λειτουργούς,
της ανικανότητα των βουλευτών, της εξάρτηση των κομμάτων από το
κεφάλαιο και τους ξένους παράγοντες, και της ονοματοκρατίας η οποία
διχάζει τον λαό.
Επηρεασμένος από τον Fichte και τα πορίσματα της ιστορικής Σχόλης του Δικαίου, ο
Καζάζης ουσιαστικά αμφισβητεί τον αυτοφυή χαρακτήρα του
κοινοβουλευτικού πολιτεύματος στην Ελλάδα, θεωρώντας το ως παρείσακτο
και ξένο ως προς την ιστορική, πολιτική, και πολιτιστική εξέλιξη του
ελληνικού λαού. Ο κοινοβουλευτισμός εξυπηρετεί κατά τον Καζάζη τους
μηχανισμούς πολιτικής κυριαρχίας του κεφαλαίου και της πολιτικής
ολιγαρχίας, και συντελεί στην αλλοτρίωση και τον φενακισμό της εκλογικής
μάζας. Επιπλέον προβλέπει πως η δημοκρατική εξαχρείωση φέρνει όλο και
πλησιεστέρα τον κομμουνιστικό κίνδυνο, θέση την οποία συναντούμε
αργότερα και στον Ι. Μέταξα. Λέγει χαρακτηριστικά ο Καζάζης «Ο κοινοβουλευτισμός εχρεωκόπησεν αυτός εξ αυτού, αλλά μετ’ αυτού εχρεωκόοπησεν και το ελληνικόν κράτος».
Αντίθετα
ο «Ελληνισμός» πρότεινε την συνταγματική μεταβολή, κατά την οποία την
θέση του κοινοβουλευτικού κράτους θα λάβει το εθνικό συγκεντρωτικό
κράτος. Ο Καζάζης εκφράζει την θεωρεία περί των εκλεκτών (elite) οι
οποίο αποτελούν την φυσική ηγεσία ενός λαού και έχουν χρέος να ηγούνται
προς όφελος του λαού και του κράτους. Μέσω της εκλεκτής μειοψηφίας
αναδεικνύεται ο Αρχηγός, η ισχυρή προσωπικότητα η οποία ηγείται του
κράτους.
Αποτίμηση
Η
αξία του έργου του Καζάζη έγκειται πως είναι ο πρώτος που παρουσιάζει
με συστηματικό τρόπο στην νεοελληνική ιστορία ένα ολοκληρωμένο σύστημα
της εθνικιστικής ιδεολογίας, βασιζόμενος μάλιστα στην ιστορική παράδοση
του ελληνικού έθνους, αλλά και ταυτότητας των αλυτρώτων Ελλήνων δίνοντας
έτσι το σημειολογία των «σκλάβων αδελφών». Επιπλέον πολλές από τις
ιδέες του τις συναντούμε στην ιδεολογικοί έκρηξη του Μεσοπολέμου στην
Ευρώπη, στις εκατοντάδες μεσοπολεμικές εθνικιστικές οργάνωσης της
Ελλάδας, και σαφώς στην ιδεολογική έκφραση του Ι. Μεταξά. Ο Καζάζης αν
και για πολλούς άγνωστος, υπήρξε αναμφίβολα ένας πρωτοπόρος απόστολος
της εθνικής ιδέας....
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου