ΛΙΒΥΗ, Η ΧΩΡΑ-ΚΛΕΙΔΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ

Του Άγγελου Συρίγου

Καθηγητή του Διεθνούς Δικαίου και της Εξωτερικής Πολιτικής,Τμήμα Διεθνών Σχέσεων, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Η Λιβύη κατέχει ιδιαίτερη θέση στους εθνικούς μύθους της Τουρκίας.  Υπήρξε το τελευταίο αφρικανικό έδαφος που απώλεσε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, μόλις το 1912. Το 4-5% του πληθυσμού είναι απόγονοι οθωμανών στρατιωτών. Ο ίδιος ο Σάρατζ επαίρεται ότι είναι Τούρκος. 

Πρωτίστως, όμως, η Λιβύη συμβολίζει στον μέσο Τούρκο την βούληση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να σταματήσει την εδαφική της συρρίκνωση. Όταν το 1911 οι Ιταλοί θέλησαν να την καταλάβουν, οι Οθωμανοί αποφάσισαν να πολεμήσουν στέλνοντας αξιωματικούς να συντονίσουν την αντίσταση. Μεταξύ των αξιωματικών ήταν και ο νεαρός τότε Μουσταφά Κεμάλ (μετέπειτα Ατατούρκ). Αν και η νίκη των Ιταλών ήταν εύκολη, η μετέπειτα αγιοποίησή του Κεμάλ είχε ως αποτέλεσμα οποιαδήποτε πράξη του -περιλαμβανομένης και της αποστολής στη Λιβύη- να έχει χαρακτηριστικά θρύλου.

Η Λιβύη κατέχει ιδιαίτερη θέση και στους σύγχρονους τουρκικούς σχεδιασμούς. Κατ’ αρχάς είναι τα νέο-οθωμανικά σχέδια του τούρκου Προέδρου. Το 2010, μέσω των αραβικών ανοίξεων, ο Ερντογάν επιχείρησε να τοποθετήσει μουσουλμανικές αδελφότητες στις ηγεσίες των κρατών που ήσαν στο παρελθόν εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στόχος του ήταν η δημιουργία μίας οθωμανικής κοινοπολιτείας, στο πρότυπο της (βρετανικής) Κοινοπολιτείας. Από εκείνο το σχέδιο απέμειναν οι πόλεμοι σε Συρία, Λιβύη και Υεμένη. Ο Ερντογάν επανέρχεται με στόχο πλέον τη Λιβύη. Εκτός από τη δική του στρατιωτική βοήθεια, έχει μεταφέρει 9.000 σύριους ισλαμιστές που πολεμούν για τον Σάρατζ.

 

Εάν ο τελευταίος επικρατήσει, η χώρα θα διοικείται από μία ισλαμική αδελφότητα. Αυτό συνιστά υπαρξιακή απειλή για τον αιγύπτιο πρόεδρο Σίσι. Το ισχυρό αιγυπτιακό κίνημα των Αδελφών Μουσουλμάνων θα βρίσκει καταφύγιο και υποστήριξη στη γειτονική Λιβύη. Παρομοίως και η Ευρώπη θα έχει πρόβλημα. Η Λιβύη δεν είναι Συρία. Βρίσκεται στο μέσο της Μεσογείου σε απόλυτη γειτνίαση με Ελλάδα, Ιταλία και Μάλτα και σε κοντινή απόσταση από τη Γαλλία…

Πολλοί στην Ελλάδα αναρωτιούνται εάν η Ρωσία, που υποστηρίζει τον στρατηγό Χάφταρ, θα επιτρέψει στην Τουρκία, να επικρατήσει στη Λιβύη. Η Ρωσία, όμως, ουδέποτε επιδίωξε την απόλυτη νίκη του (έχοντος και αμερικανική υπηκοότητα) Χάφταρ. Ακόμη και όταν ο τελευταίος βρέθηκε κοντά στη συντριβή του Σάρατζ, οι Ρώσοι μιλούσαν για κυβέρνηση ενότητας με κορμό τον Χάφταρ.

Προφανώς φοβούνται ότι εάν ο Χαφτάρ κέρδιζε, θα τους εγκατέλειπε και θα συνεννοείτο με τους Αμερικανούς. Αντιθέτως, προτιμούν να βρουν λύση με τον Ερντογάν για τρεις λόγους:

(α) στρατιωτικά οι Τούρκοι είναι πολύ υποδεέστεροι των Ρώσων·

(β) η παρουσία των Τούρκων στη Συρία εξαρτάται απολύτως από τους Ρώσους· 

(γ) η ήδη στενή σχέση Ρωσίας-Τουρκίας στη Συρία θα ενδυναμωθεί περισσότερο λόγω Λιβύης, γεγονός που θα προκαλέσει περισσότερα προβλήματα στο ΝΑΤΟ.

Τα πράγματα όμως δεν κινούνται γραμμικά. Οι Τούρκοι γλυκάθηκαν από τις νίκες τους στην δυτική Λιβύη και θέλουν να προχωρήσουν στον κεντρικό τομέα της χώρας και να ελέγξουν τον λιμένα της Σύρτης. Από εκεί εξάγεται ο κύριος όγκος των λιβυκών υδρογονανθράκων. Για τον έλεγχο του λιμένος ενδιαφέρονται ΗΠΑ, Ρωσία (που σήμερα τον ελέγχει), Γαλλία και Ιταλία (που σήμερα εξυπηρετούνται από αυτόν).

Φεύγοντας από τη μεγάλη εικόνα και περνώντας στα ελληνοτουρκικά, η Λιβύη είναι χώρα κλειδί και για την τουρκική πολιτική της Γαλάζιας Πατρίδας. Παράλληλα διακόπτει τον διάδρομο Ελλάδος-Κύπρου με Ισραήλ και Αίγυπτο. Μέσω του τουρκο-λιβυκού συμφώνου η Τουρκία απέκτησε μία επίπλαστη μεν αλλά απαραίτητη νομιμότητα να παρεμβαίνει στην περιοχή. Ένα από τα πολλά ζητούμενα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι πως θα ανατρέψουμε το συγκεκριμένο μνημόνιο.

Η κυβέρνηση Σάρατζ με σημείωμα προς τον ΟΗΕ στις 27 Δεκεμβρίου 2019 ανέφερε ότι θα εξέταζε και το ενδεχόμενο προσφυγής στη Χάγη για το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο. Ιστορικά η Λιβύη έχει εντυπωσιακό ιστορικό τεσσάρων προσφυγών στο Διεθνές Δικαστήριο: το 1982 και 1985 αντιστοίχως για θαλάσσιες οριοθετήσεις με Τυνησία και Μάλτα· το 1994 για μία συνοριακή διαφορά με το γειτονικό Τσαντ και το 2003 για την ανατίναξη επιβατικού αεροσκάφους πάνω από το Λόκερμπι της Σκωτίας. Αξίζει από κάθε άποψη να επιδιώξουμε την προσφυγή στη Χάγη.

Δυνητικός σύμμαχός μας είναι η διεθνής νομιμότητα που επικαλείται για την αναγνώρισή της η κυβέρνηση Σάρατζ. Εξ αντικειμένου, όμως καλό είναι να μη τρέφουμε φρούδες ελπίδες. Ο Σάρατζ σήμερα αναπνέει με τουρκικούς πνεύμονες. Τυχόν προσφυγή στη Χάγη για τη νομιμότητα ή μη του τουρκο-λιβυκού μνημονίου ανατρέπει την τουρκική πολιτική για την γαλάζια πατρίδα.

Δεν θα τον αφήσουν οι Τούρκοι. Τις επόμενες ημέρες πάντως μάλλον θα ακούσουμε ότι η Τουρκία αποκτά αεροπορική βάση στη δυτική Λιβύη. Παράλληλα θα δοθούν στην τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου θαλάσσια τεμάχια νοτίως της Κρήτης που υποτίθεται ότι βάσει του τουρκολιβυκού μνημονίου «ανήκουν» στη Λιβύη. Όσο πλησιάζουμε προς τις αμερικανικές εκλογές, η Τουρκία θα επιταχύνει.

Το άρθρο  δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή Κυριακή, 21 Ιουνίου 2020 στη σελ.10

Syrigos.gr