Προέβλεπε την παραχώρηση ενός μέρους της Ηπείρου ως τον Άραχθο, και άμυνα στην τοποθεσία Άραχθος - Ζυγός Μετσόβου. Αργότερα, όταν η αμυντική προετοιμασία προχώρησε ικανοποιητικά, δημιουργήθηκε και δεύτερο σχέδιο (ΙΒα), που προέβλεπε την άμυνα στην προωθημένη παραμεθόρια γραμμή Καλαμάς - Ελαία (Καλπάκι) - Γκαμήλα - Σμόλικας - Σταυρός (Γράμμος), χωρίς σοβαρές εδαφικές παραχωρήσεις. Το Ιταλικό σχέδιο προέβλεπε αιφνιδιαστική εισβολή με ταχυκίνητα μέσα πριν ακόμη ολοκληρωθεί η επιστράτευση και συγκέντρωση του Ελληνικού στρατού.
Το κύριο βάρος της αμυντικής οργάνωσης της Ελλάδας έφερε, επομένως, το μέτωπο της Ηπείρου, και η VIII Μεραρχία των Ιωαννίνων. Με πρωτοβουλία του διοικητή της, Υποστράτηγου Χαράλαμπου Κατσιμήτρου, αποφασίστηκε να επικεντρωθεί όλη η προετοιμασία στην περιοχή της Ελαίας (Καλπάκι), ο έλεγχος της οποίας εξασφάλιζε όχι μόνο την Ήπειρο, αλλά και τις διαβάσεις προς τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Η τοποθεσία είχε οργανωθεί από τα μέσα του 1939, σε ικανοποιητικό επίπεδο, ιδιαίτερα στα υψώματα εκατέρωθεν της υποχρεωτικής διάβασης του ποταμού Καλαμά.
Έτσι, στις 27 Οκτωβρίου 1940, μία ημέρα μόλις πριν από την κήρυξη του
πολέμου, η VIII Μεραρχία είχε ολοκληρώσει την επιστράτευσή της και ο
Διοικητής της διαβεβαίωνε το αρχηγείο του ΓΕΣ ότι «δεν θα περάσουν
Ιταλοί από το Καλπάκι». Η VIII Μεραρχία είχε ενισχυθεί με το Στρατηγείο
της ΙΙΙ Ταξιαρχίας Πεζικού και μερικές μονάδες Πεζικού και Πυροβολικού.
Οι δυνάμεις της περιλάμβαναν τέσσερις διοικήσεις συνταγμάτων Πεζικού, 15
τάγματα Πεζικού, 15 πυροβολαρχίες, 5 ουλαμούς συνοδείας πεζικού, 2
τάγματα πολυβόλων κίνησης, και 1 μεραρχιακή ομάδα αναγνώρισης.
Ο Ιταλικός στρατός είχε απόλυτη υπεροχή στα άρματα και στην αεροπορική υποστήριξη (περίπου 400 αεροπλάνα). Στην περιοχή της Ηπείρου βρισκόταν το ΧΧV Σώμα Στρατού με τέσσερις μεραρχίες: την 23η Μεραρχία Πεζικού «Φερράρα», την 131η Τεθωρακισμένη Μεραρχία «Κενταύρων», την 51η Μεραρχία «Σιέννα» και τη Μεραρχία Ιππικού (21 τάγματα Πεζικού, 1 τάγμα Βερσαλιέρων, 41 πυροβολαρχίες, 2 τάγματα όλμων, 3 συντάγματα Ιππικού, 1 επιλαρχία, 90 άρματα μάχης, συνολικής δύναμης περίπου 41.200 ανδρών).
Πριν ακόμη λήξει το τελεσίγραφο των Ιταλών, ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, οι Ιταλικές δυνάμεις άρχισαν να προελαύνουν σε ολόκληρο το μέτωπο της Ηπείρου. Τα Ελληνικά τμήματα προκαλύψεως, αφού αντιστάθηκαν, συμπτύχθηκαν στην περιοχή Καλπακίου, σύμφωνα με το σχέδιο της VIII Μεραρχίας, που είχε εγκαταστήσει εκεί το αρχηγείο της. Έως και την 1η Νοεμβρίου οι Ιταλοί περιορίσθηκαν στην εκτέλεση επίγειων και εναέριων αναγνωρίσεων, ενώ οι πυροβολαρχίες τους και η αεροπορία έβαλαν δραστικά κατά των υψωμάτων Γκραμπάλα, Καλπάκι και Ασσόνισα, αλλά με ασήμαντα αποτελέσματα.
Η οργανωμένη επίθεση άρχισε στις 2 Νοεμβρίου το πρωί. Ιταλικά αεροσκάφη σε διαδοχικά κύματα βομβάρδισαν την Γκραμπάλα, το Καλπάκι, τη Μονή Βελλάς, το αεροδρόμιο Ιωαννίνων και τη γέφυρα Μαζαράκι, αλλά και πάλι χωρίς τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ακολούθησε, το μεσημέρι, σφοδρός βομβαρδισμός από το Ιταλικό πυροβολικό, παρά το γεγονός, όμως, ότι ρίχτηκαν περισσότερα από 2.000 βλήματα και τα υψώματα κυριολεκτικά ανασκάφηκαν, οι απώλειες ήταν και πάλι ελάχιστες, χάρη στην αποτελεσματική προετοιμασία των Ελλήνων.
Την ίδια τύχη είχε και η επίθεση των δύο Ιταλικών μεραρχιών «Φερράρα» και «Κενταύρων», που κινήθηκαν κατά των υψωμάτων Γκραμπάλα και Ψηλορράχη. Χάρη στην επιτυχημένη δράση του Ελληνικού πυροβολικού η επίθεση αποκρούστηκε με σοβαρές απώλειες για τους Ιταλούς. Παρ' όλα αυτά, το ίδιο βράδυ, ένα τάγμα Αλβανών και επίλεκτα ιταλικά τμήματα με αιφνιδιαστική επίθεση κατέλαβαν το ύψωμα Γκραμπάλα και ανέτρεψαν τον εκεί λόχο του 15ου Συντάγματος. Η σφοδρή χιονοθύελλα που ακολούθησε εμπόδισε οποιαδήποτε περαιτέρω ενέργεια και από τις δύο πλευρές, αλλά τα ξημερώματα της 3ης Νοεμβρίου οι Έλληνες ανακατέλαβαν το ύψωμα.
Οι Ιταλοί εγκατέλειψαν στην Γκραμπάλα 20 νεκρούς, 6 αιχμαλώτους και πολλά όπλα και πυρομαχικά. Σε όλη τη διάρκεια της ημέρας οι δύο πλευρές αντάλλασσαν πυρά πυροβολικού, ενώ η Ιταλική αεροπορία βομβάρδιζε το Καλπάκι και τα Σουδενά. Το απόγευμα οι Ιταλοί εκτόξευσαν νέα επίθεση κατά των υψωμάτων Γκραμπάλα, Ψηλορράχη και Ασσόνισα. 70 - 80 άρματα της Μεραρχίας «Κενταύρων», πλαισιωμένα με περίπου 50 μοτοσυκλετιστές, έφθασαν σε απόσταση 500 - 600 μ. από το Καλπάκι. Και αυτή, όμως, η επίθεση αναχαιτίστηκε από το Ελληνικό πυροβολικό και την αντιαρματική άμυνα (τάφρους και ναρκοπέδιο).
Πολλά Ιταλικά άρματα καταστράφηκαν, ενώ τα υπόλοιπα υποχώρησαν με σοβαρές ζημιές. Οι Ελληνικές απώλειες κατά την ημέρα αυτή ήταν 35 νεκροί και τραυματίες, αξιωματικοί και οπλίτες. Η αποτυχία αυτή του εχθρού αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων, που είχαν κατορθώσει να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα δύο σημεία υπεροχής των Ιταλών: τα άρματα μάχης, τα οποία έβλεπαν για πρώτη φορά, και την αεροπορία. Ύστερα από τις διαδοχικές αποτυχίες τους, οι Ιταλοί αναγκάστηκαν να αναβάλουν την ολοκληρωτική επίθεση που σχεδίαζαν και περιορίστηκαν σε πυρά πυροβολικού και σε αεροπορικό βομβαρδισμό, ιδίως κατά της Γκραμπάλας.
Πεδίο Μάχης Ελαίας
Η γραμμή της αμυντικής τοποθεσίας άρχιζε από τον Κόζιακο του Μιτσικελίου, όπου η τοποθεσία άμυνας της Ελαίας στήριζε το δεξιό της (Ανατολικό), συνέχιζε προς τα Δυτικά με τα υψώματα Γκραμπάλα – Ασσόνισα, Ανώνυμα Ελαίας – Σουβιέτη – Παλαιόκαστρο – Άγιος Αθανάσιος – Βροντισμένη και στη συνέχεια Δυτικά του Καλαμά, Ρεπέτιστα – Μονή Σωσίνου – Γκορτσιές έφθανε στο υψ. Χαβός του Κασιδιάρη, όπου στήριζε το αριστερό της (ΙΒα). Αυτή η σειρά των υψωμάτων περιβάλλει σαν πέταλο τη μικρή κοιλάδα του Γόρμπου και των πηγών του Καλαμά, πάνω στην οποία δεσπόζει.
Ο Ιταλικός στρατός είχε απόλυτη υπεροχή στα άρματα και στην αεροπορική υποστήριξη (περίπου 400 αεροπλάνα). Στην περιοχή της Ηπείρου βρισκόταν το ΧΧV Σώμα Στρατού με τέσσερις μεραρχίες: την 23η Μεραρχία Πεζικού «Φερράρα», την 131η Τεθωρακισμένη Μεραρχία «Κενταύρων», την 51η Μεραρχία «Σιέννα» και τη Μεραρχία Ιππικού (21 τάγματα Πεζικού, 1 τάγμα Βερσαλιέρων, 41 πυροβολαρχίες, 2 τάγματα όλμων, 3 συντάγματα Ιππικού, 1 επιλαρχία, 90 άρματα μάχης, συνολικής δύναμης περίπου 41.200 ανδρών).
Πριν ακόμη λήξει το τελεσίγραφο των Ιταλών, ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, οι Ιταλικές δυνάμεις άρχισαν να προελαύνουν σε ολόκληρο το μέτωπο της Ηπείρου. Τα Ελληνικά τμήματα προκαλύψεως, αφού αντιστάθηκαν, συμπτύχθηκαν στην περιοχή Καλπακίου, σύμφωνα με το σχέδιο της VIII Μεραρχίας, που είχε εγκαταστήσει εκεί το αρχηγείο της. Έως και την 1η Νοεμβρίου οι Ιταλοί περιορίσθηκαν στην εκτέλεση επίγειων και εναέριων αναγνωρίσεων, ενώ οι πυροβολαρχίες τους και η αεροπορία έβαλαν δραστικά κατά των υψωμάτων Γκραμπάλα, Καλπάκι και Ασσόνισα, αλλά με ασήμαντα αποτελέσματα.
Η οργανωμένη επίθεση άρχισε στις 2 Νοεμβρίου το πρωί. Ιταλικά αεροσκάφη σε διαδοχικά κύματα βομβάρδισαν την Γκραμπάλα, το Καλπάκι, τη Μονή Βελλάς, το αεροδρόμιο Ιωαννίνων και τη γέφυρα Μαζαράκι, αλλά και πάλι χωρίς τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ακολούθησε, το μεσημέρι, σφοδρός βομβαρδισμός από το Ιταλικό πυροβολικό, παρά το γεγονός, όμως, ότι ρίχτηκαν περισσότερα από 2.000 βλήματα και τα υψώματα κυριολεκτικά ανασκάφηκαν, οι απώλειες ήταν και πάλι ελάχιστες, χάρη στην αποτελεσματική προετοιμασία των Ελλήνων.
Την ίδια τύχη είχε και η επίθεση των δύο Ιταλικών μεραρχιών «Φερράρα» και «Κενταύρων», που κινήθηκαν κατά των υψωμάτων Γκραμπάλα και Ψηλορράχη. Χάρη στην επιτυχημένη δράση του Ελληνικού πυροβολικού η επίθεση αποκρούστηκε με σοβαρές απώλειες για τους Ιταλούς. Παρ' όλα αυτά, το ίδιο βράδυ, ένα τάγμα Αλβανών και επίλεκτα ιταλικά τμήματα με αιφνιδιαστική επίθεση κατέλαβαν το ύψωμα Γκραμπάλα και ανέτρεψαν τον εκεί λόχο του 15ου Συντάγματος. Η σφοδρή χιονοθύελλα που ακολούθησε εμπόδισε οποιαδήποτε περαιτέρω ενέργεια και από τις δύο πλευρές, αλλά τα ξημερώματα της 3ης Νοεμβρίου οι Έλληνες ανακατέλαβαν το ύψωμα.
Οι Ιταλοί εγκατέλειψαν στην Γκραμπάλα 20 νεκρούς, 6 αιχμαλώτους και πολλά όπλα και πυρομαχικά. Σε όλη τη διάρκεια της ημέρας οι δύο πλευρές αντάλλασσαν πυρά πυροβολικού, ενώ η Ιταλική αεροπορία βομβάρδιζε το Καλπάκι και τα Σουδενά. Το απόγευμα οι Ιταλοί εκτόξευσαν νέα επίθεση κατά των υψωμάτων Γκραμπάλα, Ψηλορράχη και Ασσόνισα. 70 - 80 άρματα της Μεραρχίας «Κενταύρων», πλαισιωμένα με περίπου 50 μοτοσυκλετιστές, έφθασαν σε απόσταση 500 - 600 μ. από το Καλπάκι. Και αυτή, όμως, η επίθεση αναχαιτίστηκε από το Ελληνικό πυροβολικό και την αντιαρματική άμυνα (τάφρους και ναρκοπέδιο).
Πολλά Ιταλικά άρματα καταστράφηκαν, ενώ τα υπόλοιπα υποχώρησαν με σοβαρές ζημιές. Οι Ελληνικές απώλειες κατά την ημέρα αυτή ήταν 35 νεκροί και τραυματίες, αξιωματικοί και οπλίτες. Η αποτυχία αυτή του εχθρού αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων, που είχαν κατορθώσει να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα δύο σημεία υπεροχής των Ιταλών: τα άρματα μάχης, τα οποία έβλεπαν για πρώτη φορά, και την αεροπορία. Ύστερα από τις διαδοχικές αποτυχίες τους, οι Ιταλοί αναγκάστηκαν να αναβάλουν την ολοκληρωτική επίθεση που σχεδίαζαν και περιορίστηκαν σε πυρά πυροβολικού και σε αεροπορικό βομβαρδισμό, ιδίως κατά της Γκραμπάλας.
Πεδίο Μάχης Ελαίας
Η γραμμή της αμυντικής τοποθεσίας άρχιζε από τον Κόζιακο του Μιτσικελίου, όπου η τοποθεσία άμυνας της Ελαίας στήριζε το δεξιό της (Ανατολικό), συνέχιζε προς τα Δυτικά με τα υψώματα Γκραμπάλα – Ασσόνισα, Ανώνυμα Ελαίας – Σουβιέτη – Παλαιόκαστρο – Άγιος Αθανάσιος – Βροντισμένη και στη συνέχεια Δυτικά του Καλαμά, Ρεπέτιστα – Μονή Σωσίνου – Γκορτσιές έφθανε στο υψ. Χαβός του Κασιδιάρη, όπου στήριζε το αριστερό της (ΙΒα). Αυτή η σειρά των υψωμάτων περιβάλλει σαν πέταλο τη μικρή κοιλάδα του Γόρμπου και των πηγών του Καλαμά, πάνω στην οποία δεσπόζει.
Μπροστά στη στενωπό της Ελαίας συγκλίνουν οι δρόμοι Αυλώνα –
Αργυρόκαστρο – Κακαβιά – Έλαία και Βεράτι – Κλεισούρα – Πρεμετή –
Μέρτζανη αλλά και ο δρόμος Κορυτσά – Ερσέκα – Λεσκοβίκι – Μέρτζανη –
Ελαία. Αυτός ο χώρος, μπροστά στη στενωπό, ήταν τότε ένα απέραντο έλος,
από τα νερά του Καλαμά, αδιάβατο από το πεζικό και τα άρματα.
Πεδίο Μάχης Καλαμά – Θεσπρωτίας
Η γραμμή αυτής της αμυντικής τοποθεσίας άρχιζε από το υψ. Χαβός (αριστερό άκρο της αμυντικής τοποθεσίας Ελαίας) και ακολουθούσε τον ρου του Καλαμά μέχρι τις εκβολές του (ΙΒα). Αδύνατα σημεία για τον αμυνόμενο είναι η περιοχή Νεοχωρίου και ιδιαίτερα του Παραποτάμου και η περιοχή των εκβολών του Καλαμά, κοντά στο χ. Δάφνη, εξ αιτίας των υπαρχόντων πόρων αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι οι προσβάσεις τον εδάφους από τα σύνορα μέχρι τον Καλαμά είναι ορεινές, με εξαίρεση αυτή του παραλιακού τομέα που εξυπηρετείται από το δρόμο Κονίσπολη – Φιλιάτες – Παραμυθίά - Πρέβεζα.
Πεδίο Μάχης Καλαμά – Θεσπρωτίας
Η γραμμή αυτής της αμυντικής τοποθεσίας άρχιζε από το υψ. Χαβός (αριστερό άκρο της αμυντικής τοποθεσίας Ελαίας) και ακολουθούσε τον ρου του Καλαμά μέχρι τις εκβολές του (ΙΒα). Αδύνατα σημεία για τον αμυνόμενο είναι η περιοχή Νεοχωρίου και ιδιαίτερα του Παραποτάμου και η περιοχή των εκβολών του Καλαμά, κοντά στο χ. Δάφνη, εξ αιτίας των υπαρχόντων πόρων αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι οι προσβάσεις τον εδάφους από τα σύνορα μέχρι τον Καλαμά είναι ορεινές, με εξαίρεση αυτή του παραλιακού τομέα που εξυπηρετείται από το δρόμο Κονίσπολη – Φιλιάτες – Παραμυθίά - Πρέβεζα.
Αμυντική Οργάνωση των Πεδίων της Μάχης
Η αμυντική ισχύς της τοποθεσίας Πίνδος – Ελαία – Καλαμάς είχε αυξηθεί από τα έργα αμυντικής οργάνωσης του εδάφους που είχαν γίνει, χάρη στις εργώδεις προσπάθειες του διοικητού πυροβολικού της 8ης μεραρχίας πεζικού, συνταγματάρχη πυροβολικού Μαυρογιάνη Παναγιώτη και στην εντατική εργασία των στρατιωτών και των κατοίκων της περιοχής. Με τα λίγα σχετικώς χρήματα (1.000.000 δρχ.) που διατέθηκαν το 1939 κατασκευάσθηκαν έργα εκστρατείας, χαρακώματα «ορθίως βάλλοντας» προστατευόμενα και με συρματοπλέγματα.
Η αμυντική ισχύς της τοποθεσίας Πίνδος – Ελαία – Καλαμάς είχε αυξηθεί από τα έργα αμυντικής οργάνωσης του εδάφους που είχαν γίνει, χάρη στις εργώδεις προσπάθειες του διοικητού πυροβολικού της 8ης μεραρχίας πεζικού, συνταγματάρχη πυροβολικού Μαυρογιάνη Παναγιώτη και στην εντατική εργασία των στρατιωτών και των κατοίκων της περιοχής. Με τα λίγα σχετικώς χρήματα (1.000.000 δρχ.) που διατέθηκαν το 1939 κατασκευάσθηκαν έργα εκστρατείας, χαρακώματα «ορθίως βάλλοντας» προστατευόμενα και με συρματοπλέγματα.
Αντιαρματικές τάφροι και αντιαρματικά φράγματα από σιδηροτροχιές,
υπονομεύσεις γεφυρών και αμαξιτών οδών, αριστοτεχνικές θέσεις πυροβόλων,
ενισχυμένα πολυβολεία ή τοποθετήσεις πολυβολείων μέσα σε βράχους,
σκέπαστρα πεζικού και πυροβολικού και άλλα έργα. Κύριο βάρος των έργων
δόθηκε στην Ελαία, κατά δεύτερο στους άξονες ελιγμού – επιβραδύνσεως από
τα σύνορα προς την κύρια Αμυντική τοποθεσία (για την προστασία των
υποχωρητικών κινήσεων των Τμημάτων Προκαλύψεως) και κατά τρίτο στις
τοποθεσίες Καλαμά – Θεσπρωτίας και Πίνδου. (Υπονόμευση γεφυρών
Σαρανταπόρου κ.λ.π.).
Κατάσταση Αντιπάλων - Διάταξη
Ιταλών
Την παραμονή της Ιταλικής επίθεσης κατά της Ελλάδας υπήρχε στα Τίρανα η Ανώτατη Διοίκηση των Ιταλικών Δυνάμεων Αλβανίας (Στρατηγός Βισκόντι Πράσκα), που περιελάμβανε:
1. Το 26ο ΣΣ Κορυτσάς (στρατηγός Γκαμπριέλ Νάσι), δυνάμεως 4 Μεραρχιών, προσανατολισμένο στο Θέατρο Επιχειρήσεων Β.Δ. Μακεδονίας και απέναντι στη Γιουγκοσλαβική μεθόριο.
2. Την 3η Μεραρχία Αλπινιστών « Τζούλια», (στρατηγός Τζιρότι) συνολικής δυνάμεως 10.800 ανδρών, αναπτυγμένη από το 1939 στην περιοχή Ερσέκα – Λεσκοβίκι, έναντι Πίνδου, από τις Μονάδες της οποίας είχαν συγκροτηθεί:
3. Το 25ο ΣΣ Τσαμουριάς (Στρατηγός Κάρλο Ρόσι), δυνάμεως 4 Μεραρχιών, με 40.000 άνδρες (εκ των οποίων 4.000 Αλβανοί), προσανατολισμένο προς την Ήπειρο και με την ακόλουθη διάταξη:
α) Την 23η Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ) «Φερράρα» (Στρατηγός Τζαννίνι), συνολικής δυνάμεως 21.000 ανδρών, αναπτυγμένη στις περιοχές Μέρτζανη – Αργυρόκαστρο και Γεωργουτσάδες – Πρεμετή, από τις Μονάδες της οποίας είχαν συγκροτηθεί:
β) Την 51 η ΜΠ «Σιέννα» (Στρατηγός Γκαμπούτι), συνολικής δυνάμεως 12.500 ανδρών, αναπτυγμένη στις περιοχές Δέλβινου – Κονίσπολης και Αγίων Σαράντα, από τις Μονάδες της οποίας είχαν συγκροτηθεί:
γ) Την 131 Τεθωρακισμένη Μεραρχία (ΤΘΜ) «Κένταυρος» (Στρατηγός Μάλι), συνολικής δυνάμεως 2.200 ανδρών, αναπτυγμένη πίσω από την 23η και 51 η ΜΠ στην περιοχή Αργυροκάστρου – Τεπελενίου συγκείμενη από 1 τάγμα Βερσαλλιέρων, 6 Πυροβολαρχίες και 1 τάγμα αρμάτων (40 Άρματα). Μέρος της δυνάμεως της 131 ΤΘΜ ήταν εφεδρεία του ΧΧVΙ Σ.Σ.
Ιταλών
Την παραμονή της Ιταλικής επίθεσης κατά της Ελλάδας υπήρχε στα Τίρανα η Ανώτατη Διοίκηση των Ιταλικών Δυνάμεων Αλβανίας (Στρατηγός Βισκόντι Πράσκα), που περιελάμβανε:
1. Το 26ο ΣΣ Κορυτσάς (στρατηγός Γκαμπριέλ Νάσι), δυνάμεως 4 Μεραρχιών, προσανατολισμένο στο Θέατρο Επιχειρήσεων Β.Δ. Μακεδονίας και απέναντι στη Γιουγκοσλαβική μεθόριο.
2. Την 3η Μεραρχία Αλπινιστών « Τζούλια», (στρατηγός Τζιρότι) συνολικής δυνάμεως 10.800 ανδρών, αναπτυγμένη από το 1939 στην περιοχή Ερσέκα – Λεσκοβίκι, έναντι Πίνδου, από τις Μονάδες της οποίας είχαν συγκροτηθεί:
- Το καλυπτικό Συγκρότημα προς Βορρά από 2 Λόχους πεζικού (4 Φαλαγγίδια).
- Το Βόρειο Συγκρότημα του 8ου Συντάγματος Αλπινιστών με 3 Φάλαγγες του ενός Τάγματος και μιας Ορεινής Πυροβολαρχίας η καθεμιά.
- Το Νότιο Συγκρότημα του 9ου Συντάγματος Αλπινιστών με 2 Φάλαγγες του ενός Τάγματος και μιας Ορεινής Πυροβολαρχίας η καθεμιά.
- Ανεξάρτητη Ίλη Ιππικού και μία ακόμη Πυροβολαρχία.
3. Το 25ο ΣΣ Τσαμουριάς (Στρατηγός Κάρλο Ρόσι), δυνάμεως 4 Μεραρχιών, με 40.000 άνδρες (εκ των οποίων 4.000 Αλβανοί), προσανατολισμένο προς την Ήπειρο και με την ακόλουθη διάταξη:
α) Την 23η Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ) «Φερράρα» (Στρατηγός Τζαννίνι), συνολικής δυνάμεως 21.000 ανδρών, αναπτυγμένη στις περιοχές Μέρτζανη – Αργυρόκαστρο και Γεωργουτσάδες – Πρεμετή, από τις Μονάδες της οποίας είχαν συγκροτηθεί:
- Η Φάλαγγα «ΣΟΛΙΝΑ» με 2 τάγματα πεζικού (το ένα Αλβανών), 1 τάγμα αρμάτων (50 άρματα) και 5 πυροβολαρχίες (από τις οποίες 2 βαρειές).
- Η Φάλαγγα «ΤΡΙΤΣΙΟ» με 2 τάγματα πεζικού και 3 πυροβολαρχίες.
- Η Κεντρική Φάλαγγα (υπό τον Μέραρχο) με 3 τάγματα πεζικού, 1 επιλαρχία Ιππικού και 19 πυροβολαρχίες (από τις οποίες 10 βαρειές).
- Η Φάλαγγα « ΣΑΠΙΕΝΤΖΑ» με 3 τάγματα πεζικού και 2 πυροβολαρχίες.
β) Την 51 η ΜΠ «Σιέννα» (Στρατηγός Γκαμπούτι), συνολικής δυνάμεως 12.500 ανδρών, αναπτυγμένη στις περιοχές Δέλβινου – Κονίσπολης και Αγίων Σαράντα, από τις Μονάδες της οποίας είχαν συγκροτηθεί:
- Η Φάλαγγα «ΚΑΡΛΟΝΙ» με 2 τάγματα πεζικού και 4 πυροβολαρχίες.
- Η Φάλαγγα «ΤΖΙΑΝΙΝΙ» με 3 τάγματα πεζικού, 1 τάγμα Αλβανών, 1 Σύνταγμα Ιππικού (μείον) και 4 πυροβολαρχίες.
- Η Φάλαγγα «ΕΛΙΓΜΟΥ» πίσω από τις δύο αναφερθείσες με το 141 τάγμα Μελανοχιτώνων και 12 πυροβολαρχίες (από τις οποίες 6 βαριές).
γ) Την 131 Τεθωρακισμένη Μεραρχία (ΤΘΜ) «Κένταυρος» (Στρατηγός Μάλι), συνολικής δυνάμεως 2.200 ανδρών, αναπτυγμένη πίσω από την 23η και 51 η ΜΠ στην περιοχή Αργυροκάστρου – Τεπελενίου συγκείμενη από 1 τάγμα Βερσαλλιέρων, 6 Πυροβολαρχίες και 1 τάγμα αρμάτων (40 Άρματα). Μέρος της δυνάμεως της 131 ΤΘΜ ήταν εφεδρεία του ΧΧVΙ Σ.Σ.
δ) Τη Μεραρχία Ιππικού (Στρατηγός Ριβόλτα), ενισχυμένη με μονάδες πεζικού και πυροβολικού, συνολικής δυνάμεως 5.500 ανδρών, αναπτυγμένη στην περιοχή δυτικά της Κονίσπολης ως τη Θάλασσα, από τις Μονάδες της οποίας είχαν συγκροτηθεί:
- Η Φάλαγγα «ΑΝΤΡΕΙΝΙ» με 3 τάγματα Γρεναδιέρων, 1 τάγμα Αλβανών και 4 πυροβολαρχίες.
- Η Φάλαγγα «ΜΟΡΙΤΣΙ» με 1 σύνταγμα ιππικού και 1 πυροβολαρχία.
- Η Φάλαγγα «ΙΜΠΕΡΙΑΛΙ» με 1 σύνταγμα ιππικού και 1 πυροβολαρχία.
Ελλήνων
Για την αντιμετώπιση της Ιταλικής απειλής από την Αλβανία στο Θέατρο Επιχειρήσεων Πίνδου – Ηπείρου βρισκόταν στην περιοχή οι ακόλουθες δυνάμεις:
1. Η 8η Μεραρχία Πεζικού, προεπιστρατευμένη και ενισχυμένη με το Στρατηγείο της 3ης Ταξιαρχίας πεζικού και άλλες μονάδες, συνολικής δυνάμεως 15 ταγμάτων πεζικού, 2 τάγματα πολυβόλων κινήσεως, 16 πυροβολαρχίες (11 Ορειβατικές, 3 πεδινές και 2 βαριές), 5 ουλαμοί πυροβολικού συνοδείας, 1 πολυβολαρχία βαρέων πολυβόλων και 1 Μεραρχιακή Ομάδα Αναγνωρίσεως, ανεπτυγμένη σ' ολόκληρη την περιοχή Ελαίας – Καλαμά.
2. Από τις δυνάμεις αυτές 5 τάγματα πεζικού (1 Θεσπρωτίας, 1 Καλαμά – Δελβινακίου, 1 Δρυμάδες – Αηδηνοχώρι, 1 περιοχή ΝΑ λίμνης Τζεραβίνας και 1 Κόνιτσας – Αώου), 2 πυροβολαρχίες και 3 ουλαμοί πυροβολικού συνοδείας κατείχαν την τοποθεσία προκαλύψεως και μετά τη σύμπτυξη τους (πλην του τάγματος πεζικού Κόνιτσας) θα αποτελούσαν την εφεδρεία τόσο των Τομέων όσο και της Μεραρχίας, η οποία διέθετε ακόμη ως εφεδρεία άλλα 3 τάγματα πεζικού του Εμπέδου Ιωαννίνων στις περιοχές Βουτσαρά, Δραγουμή και Μπισδούνι.
3. Οι βρισκόμενες στην Αμυντική Τοποθεσία δυνάμεις είχαν οργανωθεί σε 3 Τομείς και έναν ανεξάρτητο υποτομέα (Αώου) με την ακόλουθη διάταξη – επάνδρωση:
- Τομέας Θεσπρωτίας (διοικητής ο υποστράτηγος Λιούμπας Νικόλαος με Σταθμό Διοικήσεως (ΣΔ) το χ. Νεοχώρι), με 2 τάγματα πεζικού και 2 πυροβολαρχίες, ανεπτυγμένα σε δύο υποτομείς ( Παραποτάμου και Νεοχωρίου ).
- Τομέας Καλαμά (διοικητής ο συνταγματάρχης Γιαϊτζής Δημήτριος με ΣΔ τη Ζίτσα) με 3 τάγματα πεζικού, 3 πυροβολαρχίες, 1 τάγμα (-) πολυβόλων, 1 Μεραρχιακή Ομάδα Αναγνωρίσεως και δύο (2) ουλαμοί πυροβολικού συνοδείας, κατανεμημένα σε τρεις υποτομείς (Βροσίνας, Γρανιτσοπούλας και Γρίμπιανης).
- Τομέας Νεγράδων (διοικητής ο συνταγματάρχης Ντρέν Γεώργιος με ΣΔ το χ. Νεγράδες), με 5 τάγματα πεζικού, 10 πυροβολαρχίες (από τις οποίες δύο βαρείές), 1 τάγμα Πολυβόλων, 1 πολυβολαρχία βαρέων πολυβόλων και 1 ουλαμός πυροβολικού συνοδείας, κατανεμημένα σε τρεις υποτομείς (Βροντισμένης, Καλπακίου, Σουδενών).
- Υποτομέας Αώου (διοικητής ο ταγματάρχης πεζικού Γίγας Νικόλαος, με ΣΔ την Κόνιτσα) με 1 τάγμα πεζικού προκαλύψεως.
4. Επί πλέον για τη φρούρηση των ακτών του στομίου του Αμβρακικού κόλπου (εκτός αμυντικής τοποθεσίας) είχε δημιουργηθεί και ο Τομέας Πρέβεζας με 1 τάγμα πεζικού, 1 πυροβολαρχία, 1 λόχο πολυβόλων και 2 ουλαμούς πυροβολικού συνοδείας.
5. Το Απόσπασμα Πίνδου (διοικητής ο συνταγματάρχης Δαβάκης Κωνσταντίνος με ΣΔ το χ. Έπταχώρι) με το 51 Σύνταγμα Πεζικού της 1ης Μεραρχίας (3 τάγματα πεζικού, από τα οποία το 1 μόλις είχε επιστρατευθεί και την 28η Οκτωβρίου βρισκόταν σε πορεία προς την έδρα του Αποσπάσματος), 1 πυροβολαρχία, 1 ουλαμό πυροβολικού συνοδείας, 1 ουλαμό ιππικού και μία ομάδα όλμων, αναπτυγμένο σε μέτωπο 37 χιλιομέτρων (Σμόλικας - Γράμμος) και κατατμημένο σε τρεις τομείς:
- Δυτικό: ΣΔ Καντζικό με τάγμα πεζικού (- Λόχο και Διμοιρία πολυβόλων).
- Κεντρικό: ΣΔ Οξυά με τάγμα πεζικού (-διμοιρία Πολυβόλων) + Λόχο Προκαλύψεως Τάγματος Κόντιτσας.
- Ανατολικό: ΣΔ Παληοχώρι με λόχο πεζικού (+2 διμοιρίες πολυβόλων) και διμοιρία πεζικού της 9ης Μεραρχίας.
- Εφεδρεία του Αποσπάσματος το 111/51 τάγμα πεζικού σε κίνηση προς το Επταχώρι.
6. Από πλευράς Αεροπορίας υπήρχαν 143 παλαιά αεροσκάφη (45 διώξεως, 33 βομβαρδιστικά και 65 παρατηρήσεως).
Σχέδια Ενέργειας των Αντιπάλων
Χερσαίο Σχέδιο Επιχειρήσεων Ιταλών
Προέβλεπε επιθετικές ενέργειες κατά της Ελληνικής αμυντικής διάταξης στην τοποθεσία Πίνδος – Ελαία – Καλαμάς με κύρια προσπάθεια στον άξονα Ελληνο-Αλβανικά σύνορα – Ιωάννινα – Άρτα, προς διάρρηξη της στενωπού της Ελαίας εντός των τεσσάρων πρώτων ημερών και εκμετάλλευση προς κατάληψη των Ιωαννίνων και Άρτας με ταυτόχρονο ελιγμό «εν είδει λαβίδας κατά τα άκρα» και στις κατευθύνσεις Ελληνο-Αλβανικά σύνορα – Μέτσοβο και Ελληνο-Αλβανικά σύνορα – Φιλιππιάδα.
Χερσαίο Σχέδιο Επιχειρήσεων Ιταλών
Προέβλεπε επιθετικές ενέργειες κατά της Ελληνικής αμυντικής διάταξης στην τοποθεσία Πίνδος – Ελαία – Καλαμάς με κύρια προσπάθεια στον άξονα Ελληνο-Αλβανικά σύνορα – Ιωάννινα – Άρτα, προς διάρρηξη της στενωπού της Ελαίας εντός των τεσσάρων πρώτων ημερών και εκμετάλλευση προς κατάληψη των Ιωαννίνων και Άρτας με ταυτόχρονο ελιγμό «εν είδει λαβίδας κατά τα άκρα» και στις κατευθύνσεις Ελληνο-Αλβανικά σύνορα – Μέτσοβο και Ελληνο-Αλβανικά σύνορα – Φιλιππιάδα.
Ενώ από της καταλήψεως του κάτω ρου του Καλαμά, πιθανώς και επί της
συγκλίνουσας κατεύθυνσης, κάτω ρους Καλαμά – Ιωάννινα και με κάλυψη
πλευρών, του μεν Βόρειου με ενεργητική αμυντική στάση των δυνάμεων
Κορυτσάς, του δε Δυτικού με το Στόλο και με πιθανή κατάληψη της
Κέρκυρας.
Στήριζε την επιτυχία του στην αιφνιδιαστική προσβολή με τα ταχυκίνητα μέσα που διέθετε, πριν τελειώσει η επιστράτευση, συγκέντρωση και προώθηση του Ελληνικού Στρατού, καθώς και στην ευρεία χρησιμοποίηση της Αεροπορίας που θα βομβάρδιζε τόσο την αμυντική τοποθεσία όσο και τις κυριότερες πόλεις και κόμβους συγκοινωνιών προκειμένου να παραλύσει το σχέδιο συγκέντρωσης των Ελληνικών δυνάμεων. Για την υλοποίηση αυτού του Σχεδίου δόθηκαν οι ακόλουθες αποστολές στις χερσαίες Δυνάμεις :
α) Στην 3η Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια» να εξασφαλίσει ευρεία κάλυψη του αριστερού της και να επιτεθεί κατά της τοποθεσίας της Πίνδου, κινούμενη δια των δύο Συγκροτημάτων της επί των ορεινών κατευθύνσεων:
- Σταυρός – Φούρκα – Σαμαρίνα – Βωβούσα – Μέτσοβο
- Γκόλιο – Δυτ. Σμόλικας – Δίστρατο – Βωβούσα – Μέτσοβο, να καταλάβει την περιοχή του Μετσόβου για να παρεμποδίσει τη διαφυγή των Ελληνικών Δυνάμεων της Ηπείρου προς τα Ανατολικά και να απαγορεύσει ενδεχόμενη κίνηση Ελληνικών ενισχύσεων από τη Δυτική Μακεδονία και η Θεσσαλία προς την Ηπειρο.
β) Στην 23η ΜΠ «Φερράρα» ενισχυμένη με τμήματα της 131 ΤΘΜ «Κενταύρων», να κινηθεί επιθετικά δια των 4 φαλάγγων της επί των κατευθύνσεων:
- Λεσκοβίκι – Μέρτζανη – Καλπάκι.
- Κακαβιά – Χάνι Δελβινάκι – Καλπάκι και
- Κακαβιά – Κρυονέρι – Παλαιόκαστρο προς διάρρηξη της στενωπού της Ελαίας και κατάληψη των Ιωαννίνων.
γ) Στην 51η ΜΠ «Σιέννα», να περάσει την οριακή γραμμή μεταξύ των ορέων Τσαμαντά και Σαρακίνας, να προελάσει δια των δύο φαλαγγών της επί των κατευθύνσεων
- Πόβλα – Κεραμίστα – Βροσίνα και
- Κότσικα – Φιλιάτες – Παραπόταμος. και αφού καταλάβει τον κάτω ρου του Καλαμά να προωθηθεί με όλες της τις δυνάμεις δια της αμαξιτής οδού προς Ιωάννινα, ύστερα από διαταγή.
δ) Στη Μεραρχία Ιππικού, να προελάσει στον παραλιακό άξονα Κονίσπολη – Ηγουμενίτσα – Πρέβαζα, να καλύπτει από Δυτικά το XXV ΣΣ, ενεργούσα επί των κατευθύνσεων:
- Κονίσπολη – Σαγιάδα – Ηγουμενίτσα – Πάργα – Καλαμάς – Μαργαρίτι – Φιλιππιάδα και – Φιλιππιάδα – Άρτα με τις 1η, 2′1 και 311 Φάλαγγες αντίστοιχα.
ε) Στην 131 ΤΘΜ (-) «Κενταύρων», να συγκεντρωθεί στην περιοχή Τεπελένι, αποτελούσα την εφεδρεία του 25ου ΣΣ, υπό δέσμευση στην περιοχή του, της Ανωτάτης Διοικήσεως στην Αλβανία.
Τα Σχέδια Επιχειρήσεων Ελλήνων
Μετά την προεπιστράτευση των δυνάμεων της Ηπείρου και την τμηματική προώθηση του όγκου των δυνάμεων της 8ης ΜΠ κοντά στην τοποθεσία Ελαία – Καλαμάς, το Σχέδιο Επιχειρήσεων της 8ης ΜΠ προέβλεπε:
Στήριζε την επιτυχία του στην αιφνιδιαστική προσβολή με τα ταχυκίνητα μέσα που διέθετε, πριν τελειώσει η επιστράτευση, συγκέντρωση και προώθηση του Ελληνικού Στρατού, καθώς και στην ευρεία χρησιμοποίηση της Αεροπορίας που θα βομβάρδιζε τόσο την αμυντική τοποθεσία όσο και τις κυριότερες πόλεις και κόμβους συγκοινωνιών προκειμένου να παραλύσει το σχέδιο συγκέντρωσης των Ελληνικών δυνάμεων. Για την υλοποίηση αυτού του Σχεδίου δόθηκαν οι ακόλουθες αποστολές στις χερσαίες Δυνάμεις :
α) Στην 3η Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια» να εξασφαλίσει ευρεία κάλυψη του αριστερού της και να επιτεθεί κατά της τοποθεσίας της Πίνδου, κινούμενη δια των δύο Συγκροτημάτων της επί των ορεινών κατευθύνσεων:
- Σταυρός – Φούρκα – Σαμαρίνα – Βωβούσα – Μέτσοβο
- Γκόλιο – Δυτ. Σμόλικας – Δίστρατο – Βωβούσα – Μέτσοβο, να καταλάβει την περιοχή του Μετσόβου για να παρεμποδίσει τη διαφυγή των Ελληνικών Δυνάμεων της Ηπείρου προς τα Ανατολικά και να απαγορεύσει ενδεχόμενη κίνηση Ελληνικών ενισχύσεων από τη Δυτική Μακεδονία και η Θεσσαλία προς την Ηπειρο.
β) Στην 23η ΜΠ «Φερράρα» ενισχυμένη με τμήματα της 131 ΤΘΜ «Κενταύρων», να κινηθεί επιθετικά δια των 4 φαλάγγων της επί των κατευθύνσεων:
- Λεσκοβίκι – Μέρτζανη – Καλπάκι.
- Κακαβιά – Χάνι Δελβινάκι – Καλπάκι και
- Κακαβιά – Κρυονέρι – Παλαιόκαστρο προς διάρρηξη της στενωπού της Ελαίας και κατάληψη των Ιωαννίνων.
γ) Στην 51η ΜΠ «Σιέννα», να περάσει την οριακή γραμμή μεταξύ των ορέων Τσαμαντά και Σαρακίνας, να προελάσει δια των δύο φαλαγγών της επί των κατευθύνσεων
- Πόβλα – Κεραμίστα – Βροσίνα και
- Κότσικα – Φιλιάτες – Παραπόταμος. και αφού καταλάβει τον κάτω ρου του Καλαμά να προωθηθεί με όλες της τις δυνάμεις δια της αμαξιτής οδού προς Ιωάννινα, ύστερα από διαταγή.
δ) Στη Μεραρχία Ιππικού, να προελάσει στον παραλιακό άξονα Κονίσπολη – Ηγουμενίτσα – Πρέβαζα, να καλύπτει από Δυτικά το XXV ΣΣ, ενεργούσα επί των κατευθύνσεων:
- Κονίσπολη – Σαγιάδα – Ηγουμενίτσα – Πάργα – Καλαμάς – Μαργαρίτι – Φιλιππιάδα και – Φιλιππιάδα – Άρτα με τις 1η, 2′1 και 311 Φάλαγγες αντίστοιχα.
ε) Στην 131 ΤΘΜ (-) «Κενταύρων», να συγκεντρωθεί στην περιοχή Τεπελένι, αποτελούσα την εφεδρεία του 25ου ΣΣ, υπό δέσμευση στην περιοχή του, της Ανωτάτης Διοικήσεως στην Αλβανία.
Τα Σχέδια Επιχειρήσεων Ελλήνων
Μετά την προεπιστράτευση των δυνάμεων της Ηπείρου και την τμηματική προώθηση του όγκου των δυνάμεων της 8ης ΜΠ κοντά στην τοποθεσία Ελαία – Καλαμάς, το Σχέδιο Επιχειρήσεων της 8ης ΜΠ προέβλεπε:
- Επιβράδυνση του εχθρού από τα σύνορα μέχρι την τοποθεσία Ελαία – Καλαμάς, από τα τμήματα Προκαλύψεως χωρίς όμως να φθαρούν, γιατί στη συνέχεια θα αποτελούσαν σημαντικό μέρος των εφεδρειών, με αντικειμενικό σκοπό το κέρδος χρόνου για το συναγερμό και την κατάληψη της τοποθεσίας.
- Ισχυρή κατοχή με το μεγαλύτερο μέρος της ενισχυμένης Μεραρχίας και ανυποχώρητη ενεργητική άμυνα στην οργανωμένη τοποθεσία Καλαμάς – Ελαία, με το βάρος της άμυνας στην περιοχή της Ελαίας, μπροστά στην οποία θα επιδιωκόταν να παρασυρθεί με τον υποχωρητικό ελιγμό του κλιμακίου προκαλύψεως ο εχθρός, για να καταστραφεί από τις δυνάμεις της αμυντικής τοποθεσίας.
- Εξασφάλιση του Αμβρακικού κόλπου και του κόμβου Φιλιππιάδας με τις απαραίτητες δυνάμεις που θα στάθμευαν εκεί από την αρχή.
- Εξασφάλιση των κόμβων στον κάτω ρου του Καλαμά, των Ιωαννίνων και της Ελαίας με ισχυρές εφεδρείες, που η διάθεσή τους θα εξαρτιόταν από τη ναυτική κατάσταση.
Αμυντικές επιχειρήσεις του Αποσπάσματος Πίνδου, με σκοπό την τήρηση
συνδέσμου μεταξύ 9ης και 8ης Μεραρχιών και απαγόρευση των ορεινών
διαβάσεων της Πίνδου, στο ύψος μιας από τις ακόλουθες τοποθεσίες:
Διεξαγωγή της Μάχης
Ο Αγώνας των Τμημάτων Προκαλύψεως
- Της γραμμής των υψωμάτων της (ΙΒα) από Τσομπάνη (Σμόλικα) μέχρι Καταφύκι (Γράμμου).
- Της γραμμής των υψωμάτων Νταλιάπολη (Σμόλικα) – Γύφτισσα – Έπάνω Αρένα – Κόζακας (Γράμμου).
- Της γραμμής των υψωμάτων Σμόλικας – Ταμπούρι – Κάτω Αρένα – Μυροβλύτης (Γράμμου).
Διεξαγωγή της Μάχης
Ο Αγώνας των Τμημάτων Προκαλύψεως
Στις 2 Νοεμβρίου το πρωί οι Ιταλοί είχαν ολοκληρώσει τις προετοιμασίες τους για την αποφασιστική τους επίθεση και από τις 09:00 σμήνη Ιταλικών αεροσκαφών σε διαδοχικά κύματα άρχισαν να βομβαρδίζουν τον Τομέα Νεγράδων και ιδιαίτερα τη Γκραμπάλα, το Καλπάκι, τη Μονή Βελάς, το αεροδρόμιο Ιωαννίνων και τη γέφυρα Μαζαράκη, χωρίς όμως σοβαρά αποτελέσματα. Βομβάρδισαν επίσης τα Ιωάννινα με αρκετές ζημιές και θύματα μεταξύ του άμαχου πληθυσμού.
Τις μεσημβρινές ώρες αποχώρησε η αεροπορία και άρχισε σφοδρός βομβαρδισμός της τοποθεσίας από το Ιταλικό πυροβολικό, με μεγαλύτερη πυκνότητα κατά της τοποθεσίας Ελαίας - Γκραμπάλας, με ασήμαντα όμως και πάλι αποτελέσματα. Στο μεταξύ τμήματα της Μεραρχίας «Φερράρα», η οποία είχε ενισχυθεί και με άρματα από τη Μεραρχία «Κενταύρων», άρχισαν να κινούνται κατά του Τομέα Νεγράδων και στις 15:00 εκτόξευσαν την πρώτη τους επίθεση από πολλές συγχρόνως κατευθύνσεις, με ιδιαίτερη βαρύτητα κατά των υψωμάτων Γκραμπάλα και Ψηλορράχη.
Η επίθεση, παρά την προετοιμασία της και τους σφοδρούς βομβαρδισμούς που είχαν προηγηθεί, αποκρούστηκε με σοβαρές απώλειες για τους Ιταλούς. Έτσι η ημέρα της 2ας Νοεμβρίου πέρασε χωρίς οι Ιταλοί να μπορέσουν να διαρρήξουν την τοποθεσία Ελαίας. Στην απόκρουση της Ιταλικής επιθέσεως συνέβαλε αποφασιστικά και το Ελληνικό πυροβολικό, το οποίο, βάλλοντας με καταιγιστικά και εύστοχα πυρά κατά των επιτιθεμένων, τους αποδιοργάνωσε και τους ανάγκασε να κινούνται με αργό ρυθμό ή να ανακόπτουν την κίνηση τους, εξαιτίας των απωλειών.
Κατά τη διάρκεια της νύχτας, επίλεκτα τμήματα Ιταλικού πεζικού, ενισχυμένα και με Αλβανούς, κατόρθωσαν να αιφνιδιάσουν Ελληνικό τμήμα, δυνάμεως λόχου περίπου, που κατείχε το ύψωμα Γκραμπάλα, να το ανατρέψουν και να καταλάβουν το ύψωμα. Η κατάληψη όμως αυτή δε διάρκεσε για πολύ, γιατί τις πρωινές ώρες της 3ης Νοεμβρίου τα Ελληνικά τμήματα ενήργησαν αντεπίθεση και με αγώνα με τη λόγχη ανακατέλαβαν τη Γκραμπάλα. Ο εχθρός εγκατέλειψε σ' αυτή 20 νεκρούς, 6 αιχμαλώτους και πολλά όπλα και πυρομαχικά.
Εξάλλου το 47ο Ιταλικό Σύνταγμα Πεζικού που ήταν συγκεντρωμένο κοντά στη Γκραμπάλα -με αποστολή να ανέβει σ' αυτή μετά την κατάληψη της για να συνεχίσει προς τα υψώματα Ψηλορράχη και Ασσόνισα- έγινε έγκαιρα αντιληπτό και με τα πυρά τεσσάρων Ελληνικών πυροβολαρχιών διαλύθηκε πριν καν εκδηλώσει την ενέργεια του. Το πρωινό της 3ης Νοεμβρίου πέρασε με την ανταλλαγή πυρών πυροβολικού και από τις δύο πλευρές στους Τομείς Νεγράδων και Καλαμά.
Από τις 10:00 εισήλθε στον αγώνα και η Ιταλική Αεροπορία, η οποία βομβάρδισε κυρίως τον Τομέα Νεγράδων. Στις 16:00 ο εχθρός εκτόξευσε νέα επίθεση κατά του λόφου Καλπακίου με 50 - 60 άρματα, πλαισιωμένα με 80 περίπου μοτοσικλετιστές. Και αυτή όμως αναχαιτίστηκε από τα αντιαρματικά κωλύματα και τα εύστοχα πυρά του πυροβολικού. Τα περισσότερα από τα άρματα και τις μοτοσικλέτες καταστράφηκαν, ενώ τα υπόλοιπα υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν με σοβαρές ζημιές.
Επίσης πολλές απώλειες είχε και το ιταλικό πεζικό, το οποίο δέχτηκε τα Ελληνικά πυρά στους χώρους συγκεντρώσεως του, με αποτέλεσμα να μην εκδηλώσει την επίθεση του. Η αποτυχία αυτή του εχθρού αναπτέρωσε κατά πολύ το φρόνημα των Ελλήνων μαχητών, οι οποίοι για πρώτη φορά αντίκριζαν άρματα και εδραίωσε την πεποίθηση τους για την αποτελεσματικότητα της αντιαρματικής άμυνας. Για τις 4 Νοεμβρίου, οι Ιταλοί προέβλεπαν να ενεργήσουν γενική επίθεση σε ολόκληρο το μέτωπο, πλην όμως την ανέβαλαν για την επόμενη ημέρα προφανώς για την πληρέστερη προπαρασκευή της.
Έτσι η 4η Νοεμβρίου διέρρευσε μόνο με την προσβολή ολόκληρης της τοποθεσίας με πυρά πυροβολικού και σε ορισμένες περιπτώσεις και με την αεροπορία. Στο μεταξύ η VIII Μεραρχία για να ενισχύσει τις θέσεις της στην τοποθεσία Ελαίας, απέσυρε τη νύχτα της 3/4 Νοεμβρίου τα τμήματα της, που βρίσκονταν στις θέσεις Σιάστη, Μονή Σωσσίνου και Ρεπετίστη δυτικά του Καλαμά, σε νέα τοποθεσία, στα ανατολικά του ποταμού, η οποία θεωρούνταν λιγότερο ευπρόσβλητη στα εχθρικά άρματα. Η σύμπτυξη πραγματοποιήθηκε αθόρυβα, στη διάρκεια της νύχτας, χωρίς να γίνει αντιληπτή από τους Ιταλούς.
Από το πρωί της 5ης Νοεμβρίου οι Ιταλοί βομβάρδισαν σφοδρά τις περιοχές Γκραμπάλας και Βροντισμένης στον Τομέα Νεγράδων, τις θέσεις δυτικά του Καλαμά ποταμού που είχαν ήδη εγκαταλειφθεί από τα Ελληνικά τμήματα και την περιοχή Παραποτάμου (Βάρφανης) στον Τομέα Θεσπρωτίας. Στον Τομέα Νεγράδων, οι Ιταλοί ύστερα από την προαναφερόμενη προπαρασκευή του πυροβολικού και της αεροπορίας, ενήργησαν στις 14:30 νέα γενική επίθεση σε ολόκληρο το μέτωπο του, με μεγάλες δυνάμεις πεζικού και αρμάτων μάχης.
Όμως και αυτή η επίθεση, παρά την ισχυρή υποστήριξη της από την αεροπορία και το πυροβολικό, απέτυχε και οι δυνάμεις των Ιταλών καθηλώθηκαν από τα Ελληνικά πυρά, προ της αμυντικής τοποθεσίας με πολύ σοβαρές απώλειες. Τα άρματα μάχης, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν κυρίως στην περιοχή Παρακάλαμου, δέχτηκαν τα συγκεντρωτικά και εύστοχα πυρά του Ελληνικού πυροβολικού με αποτέλεσμα να διασκορπιστούν και να καθηλωθούν στις ελώδεις εκτάσεις του Καλαμά ποταμού.
Η Ιταλική επίθεση στον Τομέα αυτό συνεχίστηκε και κατά τις δύο επόμενες ημέρες, κυρίως κατά της τοποθεσίας Ελαίας, χωρίς κανένα και πάλι αποτέλεσμα. Επίλεκτα Ιταλικά τμήματα, που κατόρθωσαν το βράδυ της 7ης Νοεμβρίου να καταλάβουν το ύψωμα Ψηλορράχη, νότια κορυφή της Γκραμπάλας, δέχτηκαν άμεση Ελληνική αντεπίθεση και ύστερα από αγώνα «εκ των συστάδην» υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν αφού εγκατέλειψαν επί τόπου 45 νεκρούς, 7 αιχμαλώτους, 5 όλμους, 3 πολυβόλα και 4 οπλοπολυβόλα. Οι Ελληνικές απώλειες ανήλθαν σε έναν αξιωματικό και 11 οπλίτες νεκρούς και έναν αξιωματικό και 33 οπλίτες τραυματίες.
Αυτή ήταν και η τελευταία Ιταλική προσπάθεια κατά της τοποθεσίας Ελαίας. Η Γκραμπάλα, το κλειδί της τοποθεσίας αυτής και του υψιπέδου των Ιωαννίνων γενικότερα, παρέμεινε στην κατοχή της VIII Μεραρχίας. Στον τομέα Καλαμά, καμιά σοβαρή Ιταλική ενέργεια δε σημειώθηκε κατά το παραπάνω χρονικό διάστημα, εκτός από την κατάληψη των εγκαταλειμμένων, από τα Ελληνικά τμήματα, προωθημένων θέσεων στα δυτικά του Καλαμά ποταμού.
Στον Τομέα Θεσπρωτίας, οι Ιταλοί με την κάλυψη της αεροπορίας και του πυροβολικού, κατόρθωσαν στις 10:15 της 5ης Νοεμβρίου να ζεύξουν τον Καλαμά ποταμό στην περιοχή Τσιφλίκι, να διαπεραιωθούν νότια από αυτόν και να δημιουργήσουν μικρό προγεφύρωμα. Την επομένη τα Ιταλικά τμήματα -αφού διεύρυναν το προγεφύρωμα- κινήθηκαν προς τα νότια, κατέλαβαν την Ηγουμενίτσα και εξανάγκασαν τις εκεί υπάρχουσες περιορισμένες Ελληνικές δυνάμεις να συμπτυχθούν νοτιότερα.
Η VIII Μεραρχία, εξαιτίας της ελλείψεως επαρκών εφεδρειών για τη διεξαγωγή επιβραδυντικού αγώνα στην περιοχή αυτή, διέταξε τα τμήματα της να διακόψουν την επαφή με τον εχθρό και να αποσυρθούν σε νέες θέσεις επί της τοποθεσίας όρη Σουλίου - Αχέροντας ποταμός, με αποστολή να απαγορεύσουν τις διαβάσεις προς την Πρέβεζα και τα Ιωάννινα. Για την ενίσχυση της παραπάνω νέας τοποθεσίας προωθήθηκε στη Φιλιππιάδα το 39ο Σύνταγμα Ευζώνων (μείον) της III Μεραρχίας.
Ωστόσο οι Ιταλικές δυνάμεις δεν παρενόχλησαν τις συμπτυσσόμενες Ελληνικές δυνάμεις και δεν επιδίωξαν να εκμεταλλευτούν την επιτυχία τους. Αρκέστηκαν μόνο στην προώθηση ενός τμήματος Ιππικού μέχρι το χωριό Μαργαρίτι. Η στάση αυτή των Ιταλών δικαιολογείται μόνο από το φόβο τους να μην αποκοπούν από τις βάσεις τους, συνεχίζοντας την προέλαση τους στον Τομέα Θεσπρωτίας, ενώ δεν είχε ακόμη διασπαστεί η τοποθεσία Ελαίας. Από τις 8 Νοεμβρίου, η επιθετική δραστηριότητα των Ιταλών διακόπηκε.
Όπως διαπιστώθηκε αργότερα, κατά την ημέρα αυτή, ο Ανώτατος Διοικητής των Ιταλικών δυνάμεων στην Αλβανία Στρατηγός Βισκόντι Πράσκα διατάχθηκε να αναστείλει τις επιθετικές του ενέργειες, ενώ ταυτόχρονα γινόταν αντικατάσταση του με το Στρατηγό Σοντού. Από τις 9 Νοεμβρίου, στο μέτωπο Ηπείρου, οι όροι των αντιπάλων αντιστράφηκαν. Οι Ιταλοί στον Τομέα Νεγράδων μετέπεσαν σε κατάσταση άμυνας, «ενώ στον Τομέα Θεσπρωτίας άρχισαν να συμπτύσσονται, διατηρώντας μόνο ένα περιορισμένο προγεφύρωμα νότια του Καλαμά ποταμού, που αποτέλεσε και το μοναδικό επίτευγμα της αιφνιδιαστικής επιθέσεως τους στο μέτωπο Ηπείρου.
Έτσι, ύστερα από αμυντικό αγώνα δώδεκα ημερών κατορθώθηκε να συγκρατηθούν προ της τοποθεσίας Ελαίας οι Ιταλικές δυνάμεις, που ανέρχονταν σε δύο μεραρχίες και να υποστούν φθορά ηθική και υλική τέτοια, ώστε η Ανώτατη Διοίκηση τους να αποφασίσει την αναστολή των επιθετικών επιχειρήσεων μέχρι την άφιξη νέων ενισχύσεων. Στις 10 Νοεμβρίου το Στρατηγείο της VIII Μεραρχίας που βρισκόταν μέχρι τότε στο Φρούριο Ιωαννίνων, μετακινήθηκε στο χωριό Βελτίστα (Κληματιά).
Κατά τις τρεις επόμενες ημέρες η Μεραρχία ασχολήθηκε με διάφορες επιθετικές αναγνωρίσεις, η σημαντικότερη των οποίων υπήρξε αυτή που έγινε από τον Τομέα Θεσπρωτίας προς την κατεύθυνση της Ηγουμενίτσας και είχε ως αποτέλεσμα την κατάληψη, μέχρι τις 13 Νοεμβρίου, των υψωμάτων Αγίας Μαρίνας - Νεοχωρίου στα νότια του Καλαμά ποταμού και την εξάλειψη σχεδόν του Ιταλικού προγεφυρώματος στην περιοχή αυτή. Στο μεταξύ, ύστερα από διαταγή του Γενικού Στρατηγείου, από τις 12 Νοεμβρίου η VIII Μεραρχία έπαυε να υπάγεται απευθείας σ' αυτό και στο εξής θα υπαγόταν στο Α' Σώμα Στρατού.
.jpg)
Το Στρατηγείο του Α' Σώματος Στρατού από την ίδια ημερομηνία είχε προωθηθεί από την Αθήνα, δια μέσου της Καλαμπάκας, στο χωριό Βοτονόσι, παρά το 43ο χιλιόμετρο της οδού Ιωαννίνων - Μετσόβου. Προς την VIII Μεραρχία διαβιβάστηκε η παρακάτω διαταγή του Αρχιστράτηγου με την οποία εκφραζόταν η ευαρέσκεια του για τις μέχρι τότε επιτυχίες της: «Εκφράζομεν πλήρη Ικανοποίησιν δι' επιτυχή αντιμετώπισιν καταστάσεως επί λήξει περιόδου ενεργείας σας ως ανεξαρτήτου Μεραρχίας. Τούτο αφορά διοικητήν μεραρχίας πρωτίστως και εv αναλόγω βαθμώ συνεργάτας του».
Οι απώλειες της VIII Μεραρχίας κατά τον αμυντικό της αγώνα, από 1 μέχρι 5 Νοεμβρίου, ανήλθαν σε 3 αξιωματικούς και 57 οπλίτες νεκρούς και σε 5 αξιωματικούς και 203 οπλίτες τραυματίες. Οι περισσότερες από τις απώλειες αυτές οφείλονταν στους βομβαρδισμούς της Ιταλικής Αεροπορίας κατά των θέσεων του πυροβολικού, καθώς και στις τοπικές αντεπιθέσεις, οι οποίες έγιναν για την ανάκτηση εδαφών που είχαν καταληφθεί από τον εχθρό.
Οι απώλειες των Ιταλικών δυνάμεων, σύμφωνα με τις απόψεις του Στρατηγού Πράσκα, ανήλθαν από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων μέχρι τις 5 Νοεμβρίου σε 17 αξιωματικούς και 354 οπλίτες νεκρούς και σε 65 αξιωματικούς και 1.134 οπλίτες τραυματίες. Ως αγνοούμενοι φέρονται 10 αξιωματικοί και 648 οπλίτες.
Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα επί Ιταλικών Ενεργειών
Βασικό σφάλμα της ιταλικής διοίκησης ήταν η υπεραισιοδοξία της η οποία συνέβαλε στον αιφνιδιασμό των στρατευμάτων της από την πείσμονα Ελληνική αντίδραση που προβλήθηκε, δεδομένου ότι τα είχε προετοιμάσει περισσότερο για στρατιωτικό περίπατο παρά για σκληρούς και πεισματώδεις αγώνες. Αυτή η κατάσταση είχε σαν αποτέλεσμα τη διστακτικότητα στην εκπλήρωση των αποστολών τους και την παροχή χρόνου στην Ελληνική πλευρά για επιστράτευση και ενίσχυση της άμυνάς της.
Δεύτερο βασικό σφάλμα της Ιταλικής Διοίκησης υπήρξε η εφαρμογή τον σχεδίου της κατά τρόπο άκαμπτο. Επέμενε δηλαδή και κατέβαλε συνεχείς προσπάθειες για την ευόδωση της κύριας προς το Καλπάκι προσπάθειας και με τις ίδιες δυνάμεις που αρχικά είχε διαθέσει και δεν εκμεταλλεύτηκε την επιτυχία των δευτερεουσών κατευθύνσεων, της παραλιακής και της ορεινής, με συνέπεια τη φθορά και την πλήρη αποτυχία.
Αν είχε διατηρήσει ως εφεδρεία μία Μεραρχία και την είχε διαθέσει στην
παραλιακή ζώνη θα είχε απειλήσει σοβαρά τα νώτα της 8ης Μεραρχίας με
διαφορετικά αποτελέσματα. Συνεπώς τα σχέδια των επιχειρήσεων κατά την
εφαρμογή όχι μόνο δεν πρέπει να είναι άκαμπτα, αλλά αντίθετα επιβάλλεται
να είναι εύκαμπτα και να αναπροσαρμόζονται ανάλογα με την εξέλιξη της
κατάστασης, χωρίς να αποκλείεται ακόμη και η μεταφορά της κύριας
προσπάθειας στη δευτερεύουσα κατεύθυνση.
Τρίτο σοβαρό σφάλμα είναι η παράλειψη της 3ης Μεραρχίας Αλπινιστών «Τζούλια» κατά την προέλαση της προς το Δίστρατο και τη Βωβούσα να καλύψει επαρκώς το αριστερό (ανατολικό) πλευρό της με αποτέλεσμα να πλευροκοπηθεί, να περικυκλωθεί και να καταστραφεί το μεγαλύτερο μέρος της δυνάμεώς της. Επομένως οι βαθιές διεισδύσεις στον επιθετικό αγώνα επιβάλλονται, αλλ' όμως για να επιφέρουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα πρέπει να εξασφαλίζονται επαρκώς.
Οι Ιταλικές δυνάμεις που επιτέθηκαν στο Καλπάκι δεν επεδίωξαν με επιμονή να λάβουν την επαφή με τον αντίπαλο στην αμυντική τοποθεσία και να ενεργήσουν λεπτομερείς αναγνωρίσεις των θέσεων, των όπλων και του εχθρού γενικότερα, ώστε να κατευθύνουν αναλόγως τα τμήματα επίθεσης κατ' ευθείαν προς τους αντικειμενικούς σκοπούς.
Τρίτο σοβαρό σφάλμα είναι η παράλειψη της 3ης Μεραρχίας Αλπινιστών «Τζούλια» κατά την προέλαση της προς το Δίστρατο και τη Βωβούσα να καλύψει επαρκώς το αριστερό (ανατολικό) πλευρό της με αποτέλεσμα να πλευροκοπηθεί, να περικυκλωθεί και να καταστραφεί το μεγαλύτερο μέρος της δυνάμεώς της. Επομένως οι βαθιές διεισδύσεις στον επιθετικό αγώνα επιβάλλονται, αλλ' όμως για να επιφέρουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα πρέπει να εξασφαλίζονται επαρκώς.
Οι Ιταλικές δυνάμεις που επιτέθηκαν στο Καλπάκι δεν επεδίωξαν με επιμονή να λάβουν την επαφή με τον αντίπαλο στην αμυντική τοποθεσία και να ενεργήσουν λεπτομερείς αναγνωρίσεις των θέσεων, των όπλων και του εχθρού γενικότερα, ώστε να κατευθύνουν αναλόγως τα τμήματα επίθεσης κατ' ευθείαν προς τους αντικειμενικούς σκοπούς.
Αντίθετα τα τμήματα οδηγούνταν προς την αμυντική τοποθεσία σε
σχηματισμούς μάλλον παρελάσεως παρά επιθέσεως, με αποτέλεσμα να γίνονται
άριστος στόχος του Ελληνικού πυροβολικού αλλά και να μην πιέζεται η
κύρια αμυντική τοποθεσία, πλην μερικών εξαιρέσεων, όπως στη Γκραμπάλα
και στην Ψηλορράχη. Επομένως οι επιθέσεις εναντίον οργανωμένων
τοποθεσιών, για να πετύχουν θετικά αποτελέσματα πρέπει να ενεργούνται
μετά τη λήψη της επαφής και ύστερα από λεπτομερείς αναγνωρίσεις, ώστε τα
επιτιθέμενα τμήματα να οδηγούνται προς τους σαφώς καθορισμένους επί του
εδάφους αντικειμενικούς σκοπούς.
Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα επί Ελληνικών Ενεργειών
Η επιλογή της τοποθεσίας ΙΒα ήταν επιτυχής γιατί αποδείχθηκε ότι είχε φυσική εδαφική ισχύ και κάλυπτε ευρέως τις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου. Η απόφαση της 8ης Μεραρχίας και η εμμονή σ' αυτή για την εκπλήρωση της αποστολής της αποτέλεσε ορθή ενέργεια γιατί η τοποθεσία Ελαίας – Καλαμά, εκτός τον ότι εξασφάλιζε την πόλη των Ιωαννίνων και κάλυπτε τη ζωτική περιοχή του Μετσόβου, διέθετε ικανοποιητική αμυντική οργάνωση και ακόμη ήταν γνώριμη στο Στρατηγείο και τις Μονάδες της 8ης Μεραρχίας.
Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα επί Ελληνικών Ενεργειών
Η επιλογή της τοποθεσίας ΙΒα ήταν επιτυχής γιατί αποδείχθηκε ότι είχε φυσική εδαφική ισχύ και κάλυπτε ευρέως τις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου. Η απόφαση της 8ης Μεραρχίας και η εμμονή σ' αυτή για την εκπλήρωση της αποστολής της αποτέλεσε ορθή ενέργεια γιατί η τοποθεσία Ελαίας – Καλαμά, εκτός τον ότι εξασφάλιζε την πόλη των Ιωαννίνων και κάλυπτε τη ζωτική περιοχή του Μετσόβου, διέθετε ικανοποιητική αμυντική οργάνωση και ακόμη ήταν γνώριμη στο Στρατηγείο και τις Μονάδες της 8ης Μεραρχίας.
Επομένως για την επιλογή μιας αμυντικής τοποθεσίας πρέπει να εξετάζεται
τόσο η ισχύς της, όσο και η δυνατότητα κάλυψης ζωτικών χώρων και ακόμη η
δυνατότητα εκπλήρωσης της αποστολής κάτω από τις πιο ευνοϊκές
συνθήκες. Έγιναν σφάλματα και από Ελληνικής πλευράς, όπως η ανεπαρκής
επάνδρωση του Τομέα της Θεσπρωτίας και της Πίνδου, η Διοικητική υστέρηση
μερικών προκαλυπτικών Τμημάτων στο Χάνι Δελβινάκι και στο Σταυρό του
Γράμμου αλλά και στην Γκραμπάλα.
Αυτά όμως ήταν σφάλματα στη σφαίρα της τακτικής μάλλον και οπωσδήποτε
λιγότερα και λιγότερο σοβαρά απ’ αυτά που διέπραξε η Ιταλική πλευρά, γι'
αυτό και η νίκη ήταν τελικά με το μέρος των Ελλήνων. Επομένως
επιβεβαιώθηκε το αξίωμα: «Νικάει εκείνος που κάνει τα λιγότερα
σφάλματα».
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ
Στις 14 Νοεμβρίου, άρχισε η Ελληνική αντεπίθεση στο μέτωπο και η προέλαση στη Αλβανία. Το γεγονός των αλλεπάλληλων καταλήψεων Βορειοηπειρωτικών πόλεων και χωριών κατέλαβε τις πρώτες σελίδες του ελεύθερου τύπου, στην Μεγάλη Βρετανία, στις Η.Π.Α. και λοιπές χώρες του κόσμου ενώ η κεντρική Ευρώπη βρισκόταν υπό το πέλμα του Γερμανικού στρατού, που ήδη είχε καταλάβει την Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, τις Κάτω Χώρες και το ήμισυ σχεδόν της Γαλλίας.
Οι ανέλπιστες Ελληνικές επιτυχίες είχαν σοβαρές επιπτώσεις στην πολιτική της Αγγλίας, που από τα μέσα Νοεμβρίου, άρχισε να προσανατολίζεται προς ενίσχυση του μετώπου. Ο Άγγλος πρεσβευτής στην Αθήνα, πίστευε ότι το μέτωπο στην Ελλάδα, όπως αυτό διαμορφώθηκε ύστερα από τις ηρωικές επιτυχίες του Ελληνικού στρατού, πρόσφερε την ευκαιρία στην Αγγλία να μεταφέρει εκεί το θέατρο των επιχειρήσεων κατά της Ιταλίας. Η Ελλάδα βρέθηκε απότομα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της παγκόσμιας κοινής γνώμης.
Έγινε κυματοθραύστης κατά του τρόμου και της γενικής πεποίθησης των Ευρωπαϊκών λαών, ότι η νίκη των σιδηρόφρακτων Ναζιστικών και φασιστικών στρατιών ήταν βέβαιη και ότι η απομονωμένη Αγγλία δεν ήταν δυνατόν να σταματήσει την τρομερή στρατιωτική μηχανή των Γερμανών. H επιτυχής έκβαση της παράτολμης απóφασης και η επί μακρóν διατηρηθείσα ψυχική δύναμη της Ελλάδας, συνετέλεσαν στη διάψευση του θρύλου "για το αήττητο του Άξονα" και άρχισε η μεταβολή στις εκτιμήσεις για την εξέλιξη του πολέμου με θετικές επιπτώσεις στο διπλωματικό πεδίο.
Κράτη που θεωρούνταν βέβαιο, óτι θα μετείχαν στον πóλεμο υπέρ του Άξονα άρχισαν να εμφανίζουν διστακτικóτητα για τη συμμετοχή τους ή και να προβάλλουν άρνηση. Οι Τάιμς έγραφαν στο φύλλο τους της 28ης Νοεμβρίου: " Οι Ελληνικές νίκες είχαν τεράστια απήχηση στην εγγύς Ανατολή... Στην Αίγυπτο διέλυσαν εντελώς τις ανησυχίες για ιταλική εισβολή και μετέβαλαν το Μουσολίνι, που θεωρούνταν απó τη λαϊκή φαντασία ως κάτι σπουδαίο, σε κωμικó πρóσωπο".
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί και η συμμετοχή στον αγώνα του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού, παρά την μεγάλη διαφορά που υπήρχε σε σχέση με το Ιταλικó, σε αριθμó, θωράκιση, ταχύτητα, δύναμη πυρóς και χρóνο πλεύσεως για τα υποβρύχια. Παρ' óλα αυτά τα Ελληνικά σκάφη εξετέλεσαν τη δύσκολη αποστολή τους χωρίς σοβαρές απώλειες. Βύθισαν εχθρικά μεταφορικά χωρητικóτητας αρκετών δεκάδων χιλιάδων τóνων και συνóδευσαν με επιτυχία τις στρατιωτικές αποστολές στο μέτωπο.
Τα Χριστούγεννα, το υποβρύχιο "Παπανικολής" με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Ιατρίδη, προσέβαλε ιταλική νηοπομπή στα ανοιχτά της Αυλώνας, βυθίζοντας δύο μεταγωγικά 20.000 και 15.000 τóνων και διέφυγε παρά τον απηνή διωγμó απó ιταλικά αντιτορπιλικά. Λίγες ημέρες αργóτερα το υποβρύχιο "Πρωτεύς" με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Χατζηκωνσταντή, βύθισε Ιταλικó μεταγωγικó που μετέφερε στρατιωτικές δυνάμεις στην Αλβανία, για να βυθισθεί στη συνέχεια και το ίδιο αύτανδρο, έπειτα απó εμβολισμó που δέχτηκε απó Ιταλικó αντιτορπιλικó.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ
Στις 14 Νοεμβρίου, άρχισε η Ελληνική αντεπίθεση στο μέτωπο και η προέλαση στη Αλβανία. Το γεγονός των αλλεπάλληλων καταλήψεων Βορειοηπειρωτικών πόλεων και χωριών κατέλαβε τις πρώτες σελίδες του ελεύθερου τύπου, στην Μεγάλη Βρετανία, στις Η.Π.Α. και λοιπές χώρες του κόσμου ενώ η κεντρική Ευρώπη βρισκόταν υπό το πέλμα του Γερμανικού στρατού, που ήδη είχε καταλάβει την Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, τις Κάτω Χώρες και το ήμισυ σχεδόν της Γαλλίας.
Οι ανέλπιστες Ελληνικές επιτυχίες είχαν σοβαρές επιπτώσεις στην πολιτική της Αγγλίας, που από τα μέσα Νοεμβρίου, άρχισε να προσανατολίζεται προς ενίσχυση του μετώπου. Ο Άγγλος πρεσβευτής στην Αθήνα, πίστευε ότι το μέτωπο στην Ελλάδα, όπως αυτό διαμορφώθηκε ύστερα από τις ηρωικές επιτυχίες του Ελληνικού στρατού, πρόσφερε την ευκαιρία στην Αγγλία να μεταφέρει εκεί το θέατρο των επιχειρήσεων κατά της Ιταλίας. Η Ελλάδα βρέθηκε απότομα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της παγκόσμιας κοινής γνώμης.
Έγινε κυματοθραύστης κατά του τρόμου και της γενικής πεποίθησης των Ευρωπαϊκών λαών, ότι η νίκη των σιδηρόφρακτων Ναζιστικών και φασιστικών στρατιών ήταν βέβαιη και ότι η απομονωμένη Αγγλία δεν ήταν δυνατόν να σταματήσει την τρομερή στρατιωτική μηχανή των Γερμανών. H επιτυχής έκβαση της παράτολμης απóφασης και η επί μακρóν διατηρηθείσα ψυχική δύναμη της Ελλάδας, συνετέλεσαν στη διάψευση του θρύλου "για το αήττητο του Άξονα" και άρχισε η μεταβολή στις εκτιμήσεις για την εξέλιξη του πολέμου με θετικές επιπτώσεις στο διπλωματικό πεδίο.
Κράτη που θεωρούνταν βέβαιο, óτι θα μετείχαν στον πóλεμο υπέρ του Άξονα άρχισαν να εμφανίζουν διστακτικóτητα για τη συμμετοχή τους ή και να προβάλλουν άρνηση. Οι Τάιμς έγραφαν στο φύλλο τους της 28ης Νοεμβρίου: " Οι Ελληνικές νίκες είχαν τεράστια απήχηση στην εγγύς Ανατολή... Στην Αίγυπτο διέλυσαν εντελώς τις ανησυχίες για ιταλική εισβολή και μετέβαλαν το Μουσολίνι, που θεωρούνταν απó τη λαϊκή φαντασία ως κάτι σπουδαίο, σε κωμικó πρóσωπο".
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί και η συμμετοχή στον αγώνα του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού, παρά την μεγάλη διαφορά που υπήρχε σε σχέση με το Ιταλικó, σε αριθμó, θωράκιση, ταχύτητα, δύναμη πυρóς και χρóνο πλεύσεως για τα υποβρύχια. Παρ' óλα αυτά τα Ελληνικά σκάφη εξετέλεσαν τη δύσκολη αποστολή τους χωρίς σοβαρές απώλειες. Βύθισαν εχθρικά μεταφορικά χωρητικóτητας αρκετών δεκάδων χιλιάδων τóνων και συνóδευσαν με επιτυχία τις στρατιωτικές αποστολές στο μέτωπο.
Τα Χριστούγεννα, το υποβρύχιο "Παπανικολής" με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Ιατρίδη, προσέβαλε ιταλική νηοπομπή στα ανοιχτά της Αυλώνας, βυθίζοντας δύο μεταγωγικά 20.000 και 15.000 τóνων και διέφυγε παρά τον απηνή διωγμó απó ιταλικά αντιτορπιλικά. Λίγες ημέρες αργóτερα το υποβρύχιο "Πρωτεύς" με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Χατζηκωνσταντή, βύθισε Ιταλικó μεταγωγικó που μετέφερε στρατιωτικές δυνάμεις στην Αλβανία, για να βυθισθεί στη συνέχεια και το ίδιο αύτανδρο, έπειτα απó εμβολισμó που δέχτηκε απó Ιταλικó αντιτορπιλικó.
Την πρωτοχρονιά το υποβρύχιο "Λάμπρος Κατσώνης", με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Σπανίδη, πυρπóλησε Ιταλικó πετρελαιοφóρο, ενώ το "Παπανικολής" βύθισε στα ανοιχτά του Μπρίντεζι Ιταλικó μεταγωγικó. Ανάλογες επιτυχίες σημείωσαν το υποβρύχιο "Νηρεύς", το τορπιλοβóλο "Σφενδóνη", το αντιτορπιλικó "Ψαρά" και το υποβρύχιο "Τρίτων".
ΠΗΓΕΣ :
(1) :
http://chilonas.wordpress.com/2012/10/27/%CE%AC-%CE%AF-28-11-1940/
(2) :
http://www.army.gr/default.php?pname=Maxh_Pindou&la=1
(3) :
http://www.geetha.mil.gr/media/1_istorika/1940/H_MAXH_ELAIAS_KALAMA.pdf
(4) :
http://dis.army.gr/pdf/elaias_kalamas_battle_el.pdf
(5) :
http://averoph.wordpress.com/2013/11/21/%E1%BC%A1-%CE%BC%CE%AC%CF%87%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BD-%CE%BC%CF%8C%CF%81%CE%BF%CE%B2%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%AF-%CF%83%CF%84%CF%8C-%E1%BC%B0%CE%B2%CE%AC%CE%BD-14-22-%CE%BD%CE%BF%CE%B5-1940/
(6) :
http://averoph.wordpress.com/2013/11/25/%CE%B7-%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%BC%CE%B1%CF%83-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%80%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%B4%CE%B5%CF%84%CF%83-25-%CE%BD%CE%BF%CE%B5-6-%CE%B4%CE%B5%CE%BA-1940/
(7) :
http://stratistoria.wordpress.com/9-ww2/ellinoitalikos-polemos/1940-argyrokastro/
(8) :
http://peripatrhs.blogspot.gr/2013/12/22-1940.html
(9) :
http://stratistoria.wordpress.com/9-ww2/ellinoitalikos-polemos/1941-klisoura/
(10) :
http://stratistoria.wordpress.com/9-ww2/ellinoitalikos-polemos/1941-trebesina/
(11) :
http://www.army.gr/files/File/epitheorisi/200505_%CE%97%20%CE%95%CE%91%CE%A1%CE%99%CE%9D%CE%97%20%CE%95%CE%A0%CE%99%CE%98%CE%95%CE%A3%CE%97%20%CE%A4%CE%A9%CE%9D%20%CE%99%CE%A4%CE%91%CE%9B%CE%A9%CE%9D.pdf
(12) :
http://www.eglimatikotita.gr/2011/10/2_27.html
(1) :
http://chilonas.wordpress.com/2012/10/27/%CE%AC-%CE%AF-28-11-1940/
(2) :
http://www.army.gr/default.php?pname=Maxh_Pindou&la=1
(3) :
http://www.geetha.mil.gr/media/1_istorika/1940/H_MAXH_ELAIAS_KALAMA.pdf
(4) :
http://dis.army.gr/pdf/elaias_kalamas_battle_el.pdf
(5) :
http://averoph.wordpress.com/2013/11/21/%E1%BC%A1-%CE%BC%CE%AC%CF%87%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BD-%CE%BC%CF%8C%CF%81%CE%BF%CE%B2%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%AF-%CF%83%CF%84%CF%8C-%E1%BC%B0%CE%B2%CE%AC%CE%BD-14-22-%CE%BD%CE%BF%CE%B5-1940/
(6) :
http://averoph.wordpress.com/2013/11/25/%CE%B7-%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%BC%CE%B1%CF%83-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%80%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%B4%CE%B5%CF%84%CF%83-25-%CE%BD%CE%BF%CE%B5-6-%CE%B4%CE%B5%CE%BA-1940/
(7) :
http://stratistoria.wordpress.com/9-ww2/ellinoitalikos-polemos/1940-argyrokastro/
(8) :
http://peripatrhs.blogspot.gr/2013/12/22-1940.html
(9) :
http://stratistoria.wordpress.com/9-ww2/ellinoitalikos-polemos/1941-klisoura/
(10) :
http://stratistoria.wordpress.com/9-ww2/ellinoitalikos-polemos/1941-trebesina/
(11) :
http://www.army.gr/files/File/epitheorisi/200505_%CE%97%20%CE%95%CE%91%CE%A1%CE%99%CE%9D%CE%97%20%CE%95%CE%A0%CE%99%CE%98%CE%95%CE%A3%CE%97%20%CE%A4%CE%A9%CE%9D%20%CE%99%CE%A4%CE%91%CE%9B%CE%A9%CE%9D.pdf
(12) :
http://www.eglimatikotita.gr/2011/10/2_27.html
(13) :
http://www.sa-snd.gr/h03-epopiia40.htm#top
(14) :
http://www.amyntika.gr/i-machi-sti-grammi-eleas-kalamas-apo-28-oktovriou-eos-13-noemvriou-1940-foto-apo-to-metopo/
(15) :
http://stratistoria.wordpress.com/9-ww2/ellinoitalikos-polemos/1940-koutsi/
(16) :
http://stratistoria.wordpress.com/9-ww2/ellinoitalikos-polemos/1940-moshopoli/
http://greekworldhistory.blogspot.com/2014/10/blog-post_16.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου