ΚΙΤΣΟΣ ΜΑΛΤΕΖΟΣ : ΗΤΑΝ 1η ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1944

Του Ιωάννη Β. Αθανασόπουλου

ιστορικού

Το πρωινό της Τρίτης 1ης Φεβρουαρίου του 1944 ο Κίτσος Μακρυγιάννης Μαλτέζος πέφτει νεκρός από χέρι ελληνικό μπροστά στο άγαλμα του Βύρωνα. Οι εκτελεστές της ΟΠΛΑ έβγαλαν από την μέση τον «προδότη». Ήταν η εποχή που ο κατοχικός εμφύλιος είχε ήδη φουντώσει.

Η ΟΠΛΑ υπαγόταν -όπως και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ- στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος. Εν μέσω κατοχής του Άξονα, είχε παρθεί η απόφαση στο Κόμμα όχι απλώς να μονοπωλήσει την αντίσταση ο ΕΛΑΣ αλλά να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με την «αντίδραση» και όχι με τους Γερμανούς. Όπου «αντίδραση» βεβαίως όσοι πατριώτες αρνούνταν να εισχωρήσουν στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ σαν πρόσωπα ή σαν αντιστασιακές οργανώσεις.

Η πολιτική αυτή της εξόντωσης αγωνιστών άλλων οργανώσεων μόνο και μόνο γιατι δεν δέχονταν να υποταχθούν στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ανάγκασε τον Κίτσο Μαλτέζο να εγκαταλείψει ήδη από τον Ιανουάριο του 1943 την ΟΚΝΕ. Σημειωτέον δεν είχε αρχίσει ακόμη έντονα ο κατοχικός εμφύλιος στα βουνά. Οι εξελίξεις θα δικαιώσουν σε απόλυτο βαθμό τον εικοσιδιάχρονο τότε Κίτσο.

Ο ίδιος δεν ήταν ένα απλό στέλεχος της Κομμουνιστικής Νεολαίας. Ήταν ηγετικό στέλεχος τόσο σημαντικό ώστε στους κόλπους της ΟΚΝΕ να τον ονομάσουν «Κόκκινο Τσάρο». Η φυγή του θα αποτελούσε σκάνδαλο καθώς γνώριζε πρόσωπα και πράγματα. Παρά τις προσπάθειες στελεχών του Κόμματος να τον μεταπείσουν, ο ίδιος είχε λάβει την οριστική του απόφαση. Έπρεπε όμως να δικαιολογηθεί στη βάση της νεολαίας και του φοιτητικού κόσμου η φυγή του Μαλτέζου. Διαδόθηκε μια φήμη πως οι Ιταλοί είχαν στα χέρια τους μια λίστα με ονόματα 25 στελεχών της Νεολαίας. Ο Κίτσος ήταν από τους λίγους που γνώριζαν πρόσωπα, γιάφκες, παράνομα τυπογραφεία της οργάνωσης οπότε έντεχνα το Κόμμα τον φωτογραφίζει σαν «προδότη». Έτσι τον «διαγράφει». Μ’ αυτόν τον τρόπο διέσωσε το κύρος της ΟΚΝΕ βαπτίζοντας προδότη το σημαντικότατο στέλεχος της νεολαίας. Η κατηγορία του προδότη άλλωστε αλλά και των φημών, των δήθεν ενοχοποιητικών στοιχείων για πρόσωπα που το ΚΚΕ ήθελε να βγάλει από τη μέση ήταν σύνηθες φαινόμενο και χρησιμοποιήθηκαν και για άλλες περιπτώσεις στο βουνό (βλέπε Σαράφη, Ζέρβα, Ψαρρό). Από τον Ιανουάριο του 1943 ο Κίτσος μπαίνει στο στόχαστρο κάτι που σήμαινε πως θα εκτελούνταν την κατάλληλη χρονική στιγμή.

Η κατάσταση αρχίζει να οξύνεται στο βουνό από τον Μάρτιο του 1943, όταν ο ΕΛΑΣ αφοπλίζει με δόλο τις δυνάμεις του Κωστόπουλου και του Σαράφη. Ο τελευταίος μάλιστα θα κατηγορηθεί σαν συνεργάτης των Ιταλών από τον παράνομο Τύπο του ΕΑΜ. Οι πλαστές κατηγορίες θα εξαφανισθούν με συνοπτικές διαδικασίες ένα μήνα μετά όταν ο Σαράφης θα δεχθεί να «εισχωρήσει» στον ΕΛΑΣ με αντάλλαγμα τη θέση του στρατιωτικού αρχηγού στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ.

Την ίδια περίοδο το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ θα αρνηθεί να υπογράψει το συμφωνητικό του Μάγιερς για την ίδρυση Κοινού Γενικού Αρχηγείου των ανταρτικών οργανώσεων. Και αυτό γιατί οι όροι του ουσιαστικά αφορούσαν τον πόλεμο κατά των κατακτητών μέσα από ένα ενιαίο εθνικό αντάρτικο στρατό χωρίς πολιτικές σκοπιμότητες. Τον Μάιο-Ιούνιο του 1943 αφοπλίζει δύο φορές το 5/42 ΣΕ του Ψαρρού γιατί δεν ήθελε να υποταχθεί στον ΕΛΑΣ, όπως ο Σαράφης. Την ίδια περίοδο στρέφεται κατά των μονάδων του ΕΔΕΣ στο Θέρμο αλλά και των εθνικών οργανώσεων σε Πελοπόννησο και Μακεδονία.

Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς το ΚΚΕ αναθέτει στον «Έκτορα» (Θόδωρο Μακρίδη) την σύνταξη «στρατιωτικού σχεδίου» για κατάληψη της Αθήνας μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Στη σύσκεψη που αποφασίσθηκαν τα ανωτέρω συμμετείχαν πολλά ηγετικά στελέχη του Κόμματος. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονιστεί πως η εν λόγω σύσκεψη έλαβε χώρα πριν την αναχώρηση της αντιπροσωπείας του ΕΑΜ για το Κάιρο. Εκεί δεν κατάφερε να εξασφαλίσει τους όρους του για την μη επιστροφή του Βασιλιά πριν από δημοψήφισμα. Έτσι επιστρέφοντας στην κατεχόμενη Ελλάδα συνεχίζει από εκεί που είχε ήδη σταματήσει. Από τότε κορυφώνεται η ένταση του κατοχικού εμφυλίου. Στο στόχαστρο είναι ο σημαντικότερος αντίπαλος του ΕΛΑΣ στο βουνό: ο ΕΔΕΣ του Ζέρβα.

Ο Ζέρβας δέχθηκε την επίθεση του ΕΛΑΣ την ίδια σχεδόν στιγμή που οι Γερμανοί χτυπούσαν τις δυνάμεις του στην Ήπειρο. Η δικαιολογία του ΕΛΑΣ ήταν πως ο Ζέρβας συνεργαζόταν με τον εχθρό, λόγω κάποιων επαφών που είχε με επιτροπές του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. Αυτές στέλνονταν με υπόδειξη των Γερμανών στον Ζέρβα αλλά και στον ΕΛΑΣ Ηπείρου. Σήμερα γνωρίζουμε με βεβαιότητα πως δεν υπήρξε προδοσία του Ζέρβα. Οι Γερμανοί περίμεναν πως οι Άγγλοι θα έκαναν απόβαση στα παράλια της βορειοδυτικής Ελλάδας και δη στην Πρέβεζα που ήλεγχε ο Ζέρβας. Παράλληλα, ετοίμασαν και πέτυχαν τη διχόνοια μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ με διασπορά φημών και «ντοκουμέντων» που «αποκάλυπταν» στον ΕΛΑΣ τη (δήθεν) συνεργασία τους με τον ΕΔΕΣ.

Η αντίσταση δοκιμάστηκε από τα πολλαπλά χτυπήματα του κατακτητή. Ταυτόχρονα όμως αποκαλύφθηκε και ο πραγματικός σκοπός του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, που ήταν η κατάληψη της εξουσίας, πριν αποχωρήσουν οι Γερμανοί, μέσω της διάλυσης κάθε άλλης οργάνωσης.

Δεν είναι τυχαία μια έκθεση της Intelligence Service τον Ιανουάριο του 1944 που αναφέρει πως σκοπός του ΕΛΑΣ πέρα από τον πόλεμο κατά του κατακτητή ήταν «η εγκαθίδρυση λαϊκής δημοκρατίας, αν είναι αναγκαίο με τη χρήση βίας». Αυτό επιβεβαιώνεται και από σχετική έκθεση του Άρη Βελουχιώτη προς το Κόμμα στα τέλη Σεπτεμβρίου 1943, στην οποία ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ πρότεινε στο Κόμμα να διαλύσει βιαίως κάθε άλλη αντιστασιακή οργάνωση αν δεν ακολουθούσε το πρόγραμμα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Στην περίπτωση του Μαλτέζου η απόφαση για την δολοφονία του πραγματοποιήθηκε για έναν επιπλέον λόγο. Η φυγή του είχε προκαλέσει μαζικές αποχωρήσεις και άλλων μελών της ΟΚΝΕ, κάτι επιζήμιο για την κομμουνιστική νεολαία. Σύμφωνα με τον βιογράφο του, η γραμμή που δόθηκε στην ΕΠΟΝ ήταν η εξής: «Ο Μαλτέζος κατέδωσε δύο συντρόφους στην Ειδική. Οι προδότες τιμωρούνται». Υπεύθυνος για την δολοφονία του ορίζεται ο απόγονος της οικογένειας Κύρου, Άδωνις. Φυσικός αυτουργός ορίζεται ο Μικές Κουρουνιώτης, πρώην φίλος του Μαλτέζου.

Η πρώτη αποτυχημένη απόπειρα γίνεται την Κυριακή 30 Ιανουαρίου 1944, όταν ο Κίτσος επιστρέφει σπίτι του μετά από διασκέδαση. Γλιτώνει καθαρά από τύχη. Την επόμενη φορά θα τον εγκαταλείψει. Το πρωί της Τρίτης 1ης Φεβρουαρίου, ο Κίτσος Μαλτέζος γύρω στις 09.30 βγαίνει από το σπίτι του στη Λεωφόρο Συγγρού και κατευθύνεται στην Αμαλίας για να πάρει το τραμ. Φτάνοντας εκεί κοντοστέκεται στο άγαλμα του Βύρωνα για να επιβιβαστεί στο τραμ που φτάνει.

Δευτερόλεπτα μετά ακούει μια γνώριμη φωνή να τον φωνάζει. «Κίτσο»! Γυρίζει και δέχεται πυροβολισμούς στο κεφάλι και στο στήθος. Πέφτει νεκρός μπροστά από το άγαλμα του Βύρωνα ο τελευταίος απόγονος του στρατηγού Μακρυγιάννη, ο πρώην «Κόκκινος Τσάρος». Μετά από καταδίωξη από αστυφύλακες και άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας συλλαμβάνεται ο εκτελεστής του, Μικές Κουρουνιώτης. Οι άλλοι που συμμετείχαν ο αδερφός του Νόνος, ο Λεωνίδας Κύρκος και ο επιβλέπων Άδωνις Κύρου θα ξεφύγουν.

Ο Μικές Κουρουνιώτης θα ανακριθεί προσωπικά από τον Αστυνόμο Β΄ Νίκο Μπουραντά, στη Γενική Ασφάλεια. Μετά από βασανιστήρια αποκαλύπτει πως υπεύθυνος για την εκτέλεση του Μαλτέζου ήταν ο Άδωνις Κύρου αλλά δεν κατονομάζει τους υπόλοιπους που τον συντρόφευαν όταν πυροβόλησε. Το όνομα του Κύρου δεν δόθηκε τότε στον Τύπο μετά από διάφορες επαφές που έγιναν. Ο Αχιλλέας Κύρου, πατέρας του Αδώνιδος, κατόρθωσε να σώσει τον γιο του παραδίδοντας τον Μικέ Κουρουνιώτη στους Γερμανούς για να μην επαναλάβει ενώπιον της Δικαιοσύνης τα όσα ανέφερε ο Κουρουνιώτης, μεταξύ άλλων και το όνομα του υιού του.

Το ποιος ήταν ο υπεύθυνος για τη δολοφονία του Μαλτέζου όμως γίνεται ευρύτατα γνωστό και φίλοι του Κίτσου μαζί με όργανα της Ασφάλειας φτάνουν σπίτι του για να τον συλλάβουν. Μετά από συμπλοκή ο Άδωνις τραυματίζεται και τον σώζουν αστυνομικοί που είχαν ειδοποιηθεί από τη μητέρα του. Ο Αχιλλέας Κύρου για να σώσει τον γιο του απευθύνθηκε στον Ιωάννη Βουλπιώτη και μέσω αυτού στον Ιωάννη Ράλλη.

Μετά την δολοφονία του Κίτσου η ΕΠΟΝ έδωσε το σύνθημα «Ένας προδότης λιγότερο». Οι συνέπειες όμως για το κόμμα και τις οργανώσεις του δεν άργησαν να φανούν. Μαζικές αποχωρήσεις από την ΕΠΟΝ και αντιδράσεις για την εμφυλιοπολεμική πολιτική του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για το ΕΑΜ ήταν η αφύπνιση της αστικής τάξης. Επικράτησε η σκέψη ή αυτοί ή εμείς. Έτσι άλλοι στράφηκαν στα Τάγματα Ασφαλείας και άλλοι στον Βασιλιά. Με αυτή της την πολιτική η αριστερά, κατόρθωσε να επαναφέρει μετά την απελευθέρωση το σύστημα που ήθελε να ανατρέψει.

Πηγές:

1) Πέτρος Μακρής Στάϊκος, Κίτσος Μαλτέζος. Ο αγαπημένος των Θεών, Εστία, Β’ έκδοση, 2019.

2) Ιωάννης Β. Αθανασόπουλος, Κατοχικός εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα 1943-1944. Η πρώτη προσπάθεια του ΚΚΕ για υφαρπαγή της εξουσίας, Πελασγός, 2017.

3) Πέτρος Μακρής Στάϊκος, «Ο Άγγλος πρόξενος». Ο υποπλοίαρχος Noel C. Ress και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες Ελλάδα-Μέση Ανατολή 1939-1944, Ωκεανίδα, 2011.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ