ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΟΘΩΜΑΝΙΣΜΟΥ

Του Άγγελου Συρίγου
καθηγητού Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής
 

Η κατανόηση του τρόπου σκέψεως του αντιπάλου είναι απαραίτητη διαδικασία για να τον αντιμετωπίσουμε σωστά. Δεν πρέπει να οδηγεί, όμως, στο να προσαρμοστούμε στις αντιλήψεις, να «μπούμε στα παπούτσια του». Τις τελευταίες ημέρες λέγονται διάφορα για την ενόχληση της Τουρκίας λόγω (α) του αγωγού EastΜed, (β) των τριμερών σχημάτων συνεργασίας του άξονα Αθήνας – Λευκωσίας με Τελ Αβίβ και Κάιρο, και κυρίως (γ) των ερευνών της Κύπρου για υδρογονάνθρακες. Εκεί αποδίδεται και η τουρκική υπεραντίδραση να υπογράψει συμφωνία θαλάσσιας οριοθετήσεως με τη Λιβύη. Η κατάληξη αυτών των επιχειρημάτων είναι ότι ο ρεαλισμός επιβάλλει να αποσυρθούμε από όλα αυτά τα σχήματα που προκαλούν την Τουρκία και να συζητήσουμε μαζί της με ειλικρίνεια για να λύσουμε τις μεταξύ μας διαφορές.

Η ενόχληση πράγματι υπάρχει. Η Τουρκία αισθάνεται –και είναι– απομονωμένη από τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο (όχι γενικότερα). Τι όμως την έχει ενοχλήσει; Ο αγωγός EastΜed είναι ένα τεχνικά μεγαλεπήβολο σχέδιο, που θα μεταφέρει αέριο από τα κοιτάσματα νοτίως της Κύπρου προς την Ευρώπη. Οψέποτε ολοκληρωθεί, δεν μπορεί να απειλήσει την απόλυτη πρωτοκαθεδρία της Τουρκίας στη μεταφορά αερίου από την Ανατολή προς την Ευρώπη. Αυτή τη στιγμή από το τουρκικό έδαφος περνούν δύο ρωσικοί, ένας ιρανικός κι ένας αζερικός αγωγός αερίου. Επιπλέον ο EastΜed συνελήφθη ως ιδέα το 2011-12. Η προκαταρκτική τεχνικοοικονομική μελέτη για την κατασκευή του παρουσιάστηκε τον Απρίλιο του 2012. Αντιθέτως, τα τουρκικά σχέδια για τις αλλόκοτες οριοθετήσεις της Τουρκίας με Λιβύη (αλλά και με Αίγυπτο, Ισραήλ και Λίβανο) εκπονήθηκαν τουλάχιστον από το 2010. Ως υπουργός Εξωτερικών ο Νταβούτογλου γύριζε στα κράτη της περιοχής με τους σχετικούς χάρτες από το 2011. Οι δε χάρτες είχαν δημοσιευθεί σε ημιεπίσημο περιοδικό του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών ήδη από τον Δεκέμβριο του 2011. Συνεπώς το επιχείρημα περί ενοχλήσεως λόγω EastΜed είναι προσχηματικό.

Τα τριμερή σχήματα συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο αφορούν πολιτική συνεργασία και δεν αποτελούν στρατιωτική απειλή για την Τουρκία. Υφίστανται λόγω της επιλογής Ερντογάν να συγκρουστεί μετωπικά με το Ισραήλ από τον Μάιο του 2010 και να υπονομεύει την αιγυπτιακή κυβέρνηση, υποστηρίζοντας με χρήματα και πράκτορες το αντιπολιτευόμενο –και εκτός νόμου– κίνημα των Αδελφών Μουσουλμάνων.

Η μη συμμετοχή της Τουρκίας στις συμφωνίες οριοθετήσεως της Κύπρου με τα γειτονικά της κράτη οφειλόταν σε κάτι αντικειμενικό: στη γεωγραφία! Επιπλέον, τα προς έρευνα και εκμετάλλευση τεμάχια της Κύπρου ορίσθηκαν από τη Λευκωσία αποκλειστικώς στις νότιες θάλασσες του νησιού, που είχαν ήδη οριοθετηθεί με τα γειτονικά της κράτη. Κατά τη χάραξή τους αποφεύχθηκαν περιοχές όπου μπορούσε να έχει διεκδικήσεις η Τουρκία. Μα, η Κύπρος δεν λαμβάνει υπ’ όψιν της τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων, ακούγεται ως επιχείρημα. Και όμως! Η Τουρκία διεκδικεί περίπου τα μισά κυπριακά τεμάχια για λογαριασμό της και όχι για τους Τουρκοκυπρίους. Η αιτιολόγηση είναι το ίδιο ακραία και αντίθετη προς το διεθνές δίκαιο και τη γεωγραφία, όσο και η ύπαρξη τουρκικών δικαιωμάτων στην υφαλοκρηπίδα της Κρήτης.

Τέλος, είμαστε το μοναδικό κράτος που κοντέψαμε να ξεχάσουμε τα δικαιώματα που μας δίνει το διεθνές δίκαιο, προκειμένου να μην ενοχλήσουμε την Τουρκία. Οχι μόνον δεν εκτιμήθηκε η στάση μας από την Αγκυρα, αλλά η συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης στρέφεται αποκλειστικώς εναντίον ημών.

Η απάντηση σε όσα συμβαίνουν στην περιοχή μας συνδέονται με τον νεοοθωμανισμό του Ερντογάν, ο οποίος μεταλλάσσεται με το πέρασμα των ετών. Ο Ερντογάν εξαρχής έδειξε ότι επιθυμεί να ασκεί επιρροή πέραν των συνόρων της χώρας του. Ο νεοοθωμανισμός προσέφερε το ιδεολογικό υπόβαθρο στην άσκηση αυτής της πολιτικής. Αρχικώς ο νεοοθωμανισμός εντοπιζόταν στο πολιτισμικό πεδίο. Αναζητούσε τα «κατάλοιπα» του οθωμανικού παρελθόντος στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς που ζουν στα Βαλκάνια.

Το 2011 ο νεοοθωμανισμός μεταλλάχθηκε χρησιμοποιώντας τις Μουσουλμανικές Αδελφότητες που δρουν σε πολλά αραβικά, σουνιτικά κράτη. Μέσω των «αραβικών ανοίξεων» (που πλέον γνωρίζουμε ότι χρηματοδοτήθηκαν από το Κατάρ και υποκινήθηκαν και από την τουρκική υπηρεσία πληροφοριών, ΜΙΤ), ο Ερντογάν προσπάθησε να τοποθετήσει μουσουλμανικές αδελφότητες στην ηγεσία κρατών που κάποτε αποτελούσαν εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά την αποτυχία των «ανοίξεων», ο νεοοθωμανισμός έχει περάσει σε ένα άλλο στάδιο που ονομάζεται «γαλάζια πατρίδα». Η Τουρκία έχει ορίσει ως ζωτικό της χώρο, ένα νέο είδος lebensraum, την ανατολική Μεσόγειο. Εκεί θα ασκεί κατ’ απόλυτο τρόπο την επιρροή της, αντιμετωπίζοντας κατά το δοκούν και τις περιστάσεις το διεθνές δίκαιο. Η Τουρκία αντιλαμβάνεται τη συζήτηση με την Ελλάδα ως προσαρμογή στις αντιλήψεις της «γαλάζιας πατρίδας».

Syrigos.gr
https://www.syrigos.gr/2020/01/22/%ce%bd%ce%b5%ce%bf%ce%bf%ce%b8%cf%89%ce%bc%ce%b1%ce%bd%ce%b9%cf%83%ce%bc%cf%8c/