TΟ “ΣΑΜΠΟΤΑΖ” ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ: Ἡ Ἀλήθεια & τά παραμύθια...

Τοῦ Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Προέδρου Δ.Σ τοῦ ΕΠΟΚ

Ποιά εἶναι ή ἀλήθεια γιά τό λεγόμενο "σαμποτάζ στόν Ἔβρο" τό 1965; Πρόκειται γιά πραγματικό γεγονός ἤ γιά "σκηνοθετημένη προβοκάτσια", ὅπως κάποιοι συστηματικά ἰσχυρίζονται; Ὑπῆρξε σκευωρία καί εἰς βάρος τίνος; Τί ἀποκαλύπτουν ὅλα τά ἐπίσημα στοιχεῖα, ντοκουμέντα, ἀποδείξεις καί δικαστικές ἀποφάσεις; Εἶναι καιρός ἐπιτέλους νά ριφθῆ ἄπλετο φῶς στό γεγονός ἐκείνο καί νά ἀποκαλυφθῆ ή ἀλήθεια πέρα ἀπό κάθε στημένο "μῦθο" πού κτίσθηκε γιά προπαγανδιστικούς λόγους. Ἰδοῦ λοιπόν τά πραγματικά γεγονότα...

Μέ τήν άνοδο τῆς Ε.Κ. στήν ἐξουσία τό 1964, ἄρχισε ἕνας ἀνείπωτος διωγμός ἀξιω­ματικῶν μέ δυσμενεῖς μεταθέσεις καί ἀποστρατεῖες. Πρόφασις ἦταν ἡ ἐξόντωσις τοῦ ΙΔΕΑ, ὁ ἀληθινός στόχος ὅμως ἦταν ἡ κομματικοποίησις τοῦ Στρατοῦ ἀπό τόν Α/ΓΕΣ Ἰωάννη Γεν­νηματᾶ.

Ὁ τότε Ἀντισυνταγματάρχης Νικόλαος Γκα­ντώνας γράφει: «Ἡ ΚΥΠ εἶχεν ἀλωθῆ ὑπό τῶν Παπανδρεικῶν. Ἄρχισαν οἱ διωγ­μοί τῶν δεξιῶν ἀξιωματικῶν εἰς τό Στράτευμα. Μία φουρ­νιά ἐστάλη τόν Μάϊον τοῦ 1964 εἰς Κύπρον… Ἄλλη φουρνιά μετετέθη εἰς Β. Ἑλλάδα, μα­κράν ἀπό τό Κέντρον. Ὁ Ἀρχηγός τοῦ ΓΕΣ ἔκαμνε τά κομματικά ρου­σφέτια τῶν Παπανδρέου “διά νά δείξη καλήν διαγωγήν” διότι ἦτο φι­λόδοξος καί ἀρχομανής… Ἄρχισε ὁ Ἀνδρεϊσμός καί ὁ Ἀσπιδι­σμός».^[1]

Ἐπίσης ὁ τότε Ἀντισυνταγματάρχης Στέφανος Καραμπέρης ἀναφέρει: «Ἀπό τήν ἄνοιξιν τοῦ 1964 ἤρχισεν ὁ χορός τῶν μεταθέσεων Ἀξ/κῶν, ἴνα τηρηθῆ ἤ ὑπόσχεσις τοῦ τότε Ἀρχηγοῦ τοῦ ΓΕΣ πρός τόν Πρω­θυ­πουργόν Γ. Παπανδρέου ὅτι θά διαλύση τόν ΙΔΕΑ… Ὁ ΙΔΕΑ διελύθη μόνος του μετά τήν λῆξιν τοῦ πολέμου καί οὐδέποτε ἐπανιδρύθη. Ἀλλά ὁ Α/ΓΕΣ ξαναζωντάνεψε τόν ΙΔΕΑ ὥστε μέ τό πρόσχημα αὐτό νά δυ­­­νηθῆ νά ἐξοντώση ὅλα τά στελέχη διά τά ὁποῖα ἐπίστευεν ὅτι ἤσαν ἀντίθετα πρός τό κυβερνόν κόμμα».^[2]

Τό πλέον τραγικό ἦταν ὅτι ἀλώθηκε ἡ Κ.Υ.Π.! Ὅπως ἐπισημαίνει ὁ τότε ὑπουργός Ἐθνικῆς Ἀμύνης: «Πραγματικά ἡ κατάσταση τῆς ΚΥΠ ἦταν ἀξιοθρήνητη. Εἶχε πα­ρα­­­­μελήσει τήν κυρία ἀποστολή της, τήν συλλογή δη­λα­δή πληροφο­ριῶν χρησίμων γιά τήν ἄμυνα τῆς Χώρας καί ἐξαντλοῦσε ὅλη της τήν δρα­στηριότητα στήν πολιτικολογία, στήν παρακολούθηση τῶν ὑπου­ργῶν τῆς Κυβερνήσεως καί ἄλλων πολιτικῶν προσώπων καί στήν χά­λκευ­ση φανταστικῶν ἐκ­θέσεων»! ^[3]

Στίς 25 Ἰανουαρίου 1965 ὁ Π. Κανελλόπουλος ἐπεσήμαινε: «Ἡ Κυβέρνησις Γεωργ. Παπανδρέου, ἐδέχθη τήν διείσδυσιν εἰς και­ρίας ὑπηρεσίας, ἀκόμη καί εἰς τήν ΚΥΠ -ἀπομακρυνθεῖσα πλή­ρως ἀπό τό ἐθνικόν της ἔργον- ἐγκαθέτων τοῦ κομ­μου­νισμοῦ».

 Διοικητής τῆς 117 Μοίρας Πεδινοῦ Πυροβολικοῦ

 Ἡ Κ.Υ.Π. καί ὁ Διευθυντής τοῦ Α/2 Γ.Ε.Σ. Χαρ. Τσεπαπαδάκης, εἶχαν συντάξει κατάλογο ἀποστρατεύσεως 180 ἀξιωματικῶν ἀπό Ταγματάρχη μέχρι Συνταγματάρχη καί προέβλεπαν μέχρι τέ­λους τοῦ 1965 τήν πλήρη ἀπαλλαγή τοῦ Στρατοῦ ἀπό μή κεντρώ­ους ἀξιωματικούς. Κατασκεύασαν δέ καί κεντροαριστερά παρα­στρατιωτική ὀργάνωσι στό στράτευμα, τόν ΑΣΠΙΔΑ, γιά τόν ὁποῖ­ο θά ποῦμε παρακάτω.

Ὁ Γεώργιος Παπαδόπουλος ἦταν φυσικά πρῶτος στήν λίστα ἐξοντώ­σεως. Στίς 4 Ἰουλίου 1964 μετατίθεται καί ἀναλαμβάνει Διοικη­τής τῆς 117 Μοίρας Πεδι­νοῦ Πυροβολικοῦ πού ἀνῆκε ὀργανικῶς στήν Ι Μεραρχία, μέ ἕδρα τήν Νέα Σάντα Κιλκίς. Λίαν ἐνδεικτικές της ἀξίας του στά νέα του καθήκοντα, εἶναι οἱ κρίσεις τοῦ Δ/ντοῦ Πυροβολικοῦ τῆς Ι Μεραρχίας Ἐμμ. Ζαχαρά­κη, στίς “διαδοχικές σημειώσεις” τοῦ φακέλου του, ἀπό 4/7/1964 μέχρι 16/7/1965:

«Εἶναι προικισμένος μέ σπάνια πνευματικά καί ψυχικά χαρίσ­ματα. Ἔχει ἰσχυρᾶν προσωπικότητα καί δύναμιν διοικήσεως. Ἔχει ἀρτί­αν ἐπαγγελματικήν κατάρτισιν καί εὐρείαν ἐγκυκ­λο­παιδικήν μό­ρφωσιν. Διακρίνεται διά τό θάρρος τῆς γνώμης του. Εἶναι προ­ση­λωμένος εἰς τό στρατιωτικόν καθῆκον τό ὁποῖ­ον καί ἐπιτάσσει μέ αὐστηρότητα εἰς τους ὑφισταμένους του. Διακρίνεται εἰς μαχη­τι­κό­­τητα, καλῶς ἐννοουμένην. Εἶναι διακεκριμένος Ἀξ/κός καί θά ἀποβῆ εἰς ὄφελος τοῦ Στρατεύ­ματος ἄν ποτέ ἀνέλθη εἰς ἀνωτάτας βαθμίδας τῆς Στρατιω­τικῆς Ἱεραρχίας».

Ἀπό 20 Αὐγούστου 1964 μέχρι 25 Ὀκτωβρίου 1965, ἡ 117 Μ.Π.Π. ἐτέθη ὑπό τήν διοίκησι τῆς ΧΙΙ Μεραρχίας καί τῆς 169 Ο.Π.Μ. Ὀρεστιάδα Ἔβρου, ἐξ’ αἰτίας τῆς Ἑλληνοτουρκικῆς κρίσεως λόγω Κυπρια­κοῦ.

Ἐκεῖ, ἡ Μοίρα του, συνόρευε μέ: Τό 31^ο Τακτικό Συγκρότημα, με Δ/τή τόν Συνταγματάρχη Μπε­ληγιάννη καί Ὑποδ/τή τόν συμμαθητή του, Ἰωάννη Λαδᾶ, τήν 393 Ἐπιλαρχία Μέσων Ἁρμάτων μέ τόν ἐπίσης συμμαθητή του, Χαρίλαο Χατζηγιάννη, μία Ἴλη Ἀναγνωρίσεως ὑπό τόν Ἐπίλαρχο Χρι­στο­που­λο καί μία Μοίρα Καταδρομῶν μέ Διοικητή τόν Ἀντ/ρχη Κωνσταντῖνο Ἀσλανίδη μέ τόν ὁποῖο τότε γνωρίσθηκε πρώτη φορά.

Τό ἔργο τοῦ Δ/τοῦ τῆς 117 Μ.Π.Π. στόν Ἔβρο ὑπῆρξε τεράστιο. Ἄρχισε ἀμέσως τήν ἀμυντική ὀχύρωσι τῆς τοποθεσίας μέ ἔργα ἐκστρατείας καί στρατωνισμοῦ καί κατέστησε τήν περιοχή ἀπόρ­θητο φρούριο. Ὀργάνωσε τό ἔδαφος γιά ἄμεση πολεμική δρά­σι καί ἐκκίνησε συνεχῆ καί ἐντατική ἐκπαίδευσι γιά ἀνάληψι πο­λε­μικοῦ ἀγῶνος.

Λίγο ἀργότερα, ὁ Δ/τής τοῦ Γ’ Σώματος Στρατοῦ Ἀντιστράτηγος Κων/νος Τσολάκας ⁽γνωστῶν κεντρῶων ἀντιλήψεων καί Παπανδρεϊκός),  ἐνή­ργησε ἐπιθεώρησι τῶν Μονάδων τοῦ Ἔ­βρου. Ὅταν ἔφθασε στόν Γεώργιο Παπαδόπουλο τόν ρώτησε γιά τό Σχέδιο Ὑποστηρίξεώς της, γιά ὁλόκληρο τό διατιθέμενο Πυρο­βολικό τῆς Μεραρχίας! Ὁ Παπαδόπουλος τοῦ ἀνέπτυ­ξε τό Σχέδιο Ὑπο­σ­τη­ρίξεως Πυρός μέ σχολαστική λεπτομέρεια πού τόν ἐντυ­­­­πωσίασε. Καί τότε ὁ Σωματάρχης εἶπε: «Ὁ Ἔβρος εὐτυχῶς ἔχει λα­μ­προύς Ἀξιωματικούς καί δια­πι­στώνω ὅτι πρέπει νά ἔχωμεν ἥσυχο τό κεφάλι μας».^[4]

 Ἡ δολιοφθορά τοῦ Ἕβρου

Κατά τήν διοίκησί του ὅμως στήν 117 Μ.Π.Π. συνέ­βη καί ἕνα περι­στα­τικό, πού ἔμεινε στήν ἱστορία ὡς τό “σαμποτάζ τοῦ Ἕ­βρου”:

Ἀπό τόν Ἀπρίλιο μέχρι τόν Μάϊο τοῦ 1965 ἐμφανίσθηκαν στήν Μοίρα κρούσματα δολιοφθοράς ὀχημάτων της. Συγκε­κρι­μένα, στίς 8 Ἰουνίου ὁ Πα­­παδόπουλος ἀπέστειλε στό 2^ο Ε.Γ./ΓΕΣ τήν “Ἀναφορά” μέ Ἀρ. Φ. 5/070850, στήν ὁποῖα ἔγραφε:

«Εἰς τήν Μονάδα ἐπραγματοποιήθησαν ἤδη, δολιοφθοραί ἐπί ἐν­νέα (9) ὀχημάτων εἰς τούς αὐτομάτους διακόπτας καί δυναμό, δυό ὀχημάτων εἰς τους διανομεῖς, ἑνός ὀχήματος εἰς τήν τρο­χα­λίαν καί ἑπτά ὀχη­μά­των εἰς τό σύστημα πεδήσεως. Ἐσχε­δί­ασαν δέ τήν δολοφονίαν τοῦ Δ/τοῦ τῆς Μονάδος».

Ἡ ἀποκάλυψις τοῦ γεγονότος εἶχε ὡς ἑξῆς: Ὁ Γεώργιος Πα­πα­δόπουλος ἀνέθεσε τό ζήτημα στό Α2 τῆς Μο­νάδος του καί συγκεκριμένα στόν Ἀνθυ­πο­λοχαγό Εὐάγγελο Καρλιαύτη. Ὁ τελευταῖος ἀνέθεσε στόν ἔμπιστο στρα­τιώτη - τεχνίτη ὀχημάτων, Ἐλευθέριο Ψήνα, νά προσπαθήση νά προ­σεγγί­ση τούς δο­λιοφθορεῖς. Ἔτσι, μέ ἕνα ἔξυπνο τέχνασμα, προσυ­νεν­νοή­θηκαν, οἱ ἀξιωματικοί νά φέρονται στόν Ψήνα ἐσκεμμένα μέ σκαιό τρόπο καί νά τοῦ ἐπιβάλλουν εἰκονικές ποινές.

Καί ἐκεῖνος ἔκτοτε, νά κατηγορῆ συστηματικά σέ ὅλους τόν Δι­οικητή καί τούς Ἀξιωματικούς τῆς Μοίρας. Τό δόλωμα ἔπιασε: Ὁ στρατιώτης - ὁδη­γός, Κων/νος Ματάτης^[5], προσέγγισε τόν Ψήνα καί προσπάθησε νά τόν “μυήση” σέ δολιοφθορά τῶν ὀχημάτων τῆς Μοίρας ὥστε νά... “ἐκδικηθῆ” τόν Διοικητή.

Κατόπιν καταστρώθηκε πλῆρες σχέδιο ἐνεργείας γιά τήν ἐπ’ αὐτο­φό­ρω σύλληψι τοῦ δράστου. Συγκεκριμένα: Τήν νύκτα τῆς 4^ης πρός 5^η Ἰουνίου 1965 ὁ Ἀνθυπολοχαγός Καρ­λιαύτης Εὐάγγελος καί ὁ Ἀνθυπα­σπι­στής Κοσιώνης Κων/νος ἔλαβαν θέσεις κάτω ἀπό τά ὀχήματα τοῦ Ὄρχου Ὀχημάτων τῆς Μοίρας. Ὅπως χαρακτηριστικά τούς εἶχε πεῖ ὁ Παπαδόπου­λος: «Θά πιασθήτε κάτω ἀπό τούς κεντρικούς ἄξονες, ὅπως οἱ σύ­ντροφοι τοῦ Ὁδυσσέως πιάστηκαν κάτω ἀπό τά πρόβατα γιά νά ἐξέλθουν τοῦ σπηλαίου τοῦ Κύκλωπος»

Ἔτσι ἔπιασαν ἐπ’ αὐτοφόρω τόν Ματάτη, ὁ ὁποῖος ἐνῶ ἦταν σκοπός στόν Ὄρχο, ἐγκατέλειψε τό ὅπλο του (!) καί ἔσπευσε νά ἀφαιρέση τό ἐλα­τήριο πλατινῶν τοῦ αὐτομάτου ρυθμιστοῦ ἑ­νός ὀχήματος M34 (REO). Συνεργός του ἦταν ὁ Δημ. Μπέκιος^[6], πού περιέσφιξε τόν ρυθ­μιστή ἀέρος (ρεγουλατόρο) τοῦ ἐξαερωτήρος μέ ἀποτέλεσμα τήν καταστροφή τοῦ αὐτομάτου ρυθμιστοῦ!

Οἱ δύο στρατιῶτες τά ὁμολόγησαν ἀμέσως ὅλα. Καί δήλωσαν ὅτι οἱ δολιοφθορές κατευθύνοντο ἀπό τούς στρατιῶτες τῆς 180 Μ.Κ/Β ΧΩΚ Νικ. Μπουγιούκα καί Ἀλ. Γαλακτίδη. Οἱ δύο δολιοφθορεῖς στίς καταθέσεις τους ἐνέπλεξαν καί ἄλλα ὀνόματα ἰδιωτῶν, κάποιου Χρ. Ἀνδρικάκη καί τῶν Ζαβαλιάρη Χρ., Μπογατζίδη Σωτηρίου καί Δημητρίου, Μπουγιούκα Παντε­λή, Μπέ­κιου Γεωργίου, Γαλακτίδη Δημ., Βαλσαμάκη Βασ., Στεφανίδη Ἰωάν­νου καί Κωνσταντινίδη Παύλου.

Ὁ Γ. Παπαδόπουλος συνέταξε ἀμέσως τήν “Ἀναφορά” μέ Ἀρ. Φ. 5/070850/8 - 5 - 65. Τό Ὑπουργεῖο διέταξε ἀνακρίσεις καί ἡ Ἀστυ­­νομία προ­χώρησε σέ συλλήψεις τῶν ἀνωτέρω.

Ἀμέσως συνετάγη Προανακριτικό Πόρισμα ἀπό τόν Λοχαγό Ἰωάννη Μπότσα, τό ὁποῖο ἐστάλη στίς 11 Ἰουνίου στό Γ’ Σ.Σ. Μετά, τήν ὑπόθεσι ἀνέλαβε ὁ Λοχαγός Νικόλαος Νικολαΐδης, μέ ἐποπτεία τοῦ Βασιλικοῦ Ἐπιτρόπου τοῦ Διαρκούς Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης, Κων/νου Γκόπη.

Τό ζήτημα πῆρε διαστάσεις ὅταν διέρρευσε στίς 11 Ἰουνίου 1965 ἀπό τίς ἐφημερίδες «Ἀκρόπολις», «Ἐθνικός Κήρυξ» καί «Ἑλ­ληνικός Βορράς». Μά­λι­στα ἡ τελευταία ἀνέφερε λανθασμένα ὅτι χρη­σιμοποιήθηκε “ζάχαρη στά ρεζερβουάρ” τῶν ὀχημάτων. Γε­γονός πού δημιούργησε τόν γνωστό “μῦ­θο”.^[7] Γράφει χαρακτηριστικά ὁ Λεωνίδας Καλλιβρετάκης:

«Εἶναι πράγματι ἀξιο­σημείωτο πῶς ἡ “πληροφορία” περί ζάχαρης καί τεθωρακισμένων, πού δέν εἶχε κανένα ἔρεισμα, τήν ὁποία δέν ὑπο­στη­ριξε ποτέ οὔτε ὁ ἴδιος ὁ Παπαδόπουλος, δέν ὑπάρχει σέ κανένα ἔγγρα­φο τῆς προανάκρισης, τῆς κύριας ἀνάκρισης καί γενικότερα τῆς δικο­γρα­φίας, οὐδείς μάρτυρας τήν ἀνέφερε στίς σχετικές δίκες πού ἀκολού­θησαν, δέν εἶχε συνέχεια στίς ἐφη­μερίδες ἐκείνης τῆς περιόδου (οὔτε κἄν στόν ἴδιο τόν Ἑλληνικό Βορρά), ἐν τούτοις ὄχι μόνο ἐπιβίωσε ἀλλά ἑδραιώθηκε καί ἀναδείχθηκε στήν πιό ἐμβληματική καί ἀναγνωρίσιμη μνεία τοῦ ὅλου γεγονότος, υἱοθετούμενη στή συνέχεια ἄκριτα ἀπό πολιτικούς καί στρατιωτικούς πρωταγωνιστές τῆς ἐποχῆς, ἱστορικούς καί ἄλλους συγγραφεῖς, καθώς καί, φυσικά, ἀπό τόν μεταγενέστερο τύπο».

Ὁ ἴδιος ὁ τότε Πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου -στριμωγμένος λό­γω τῆς ὑποθέσεως ΑΣΠΙΔΑ- προέβη σέ διαδοχικές δηλώσεις. Καί ὁ ἀρχηγός τῆς EPE Π. Κανελλόπουλος δήλωνε: «Αἱ πλη­ροφορίαι δυστυχῶς ἐπαληθεύουν ὅσα ἀπό πολλῶν μηνῶν καταγ­γέλ­λω» ...

Ὁ Νικολαΐδης ἐπιβεβαίωσε πλήρως τήν δολιοφθορά τῶν Μα­τάτη καί Μπέ­κιου γράφοντας στό Πόρισμα τῆς 7 Ἰουλίου 1965: «Ἐξηκριβώθη ἀπολύτως ἡ φθορά, ὑπό μέν τοῦ πρώτου, τῆς ἀφαι­ρέσεως τῶν πλατινῶν τοῦ αὐτομάτου ρυθμιστοῦ... ὑπό δέ τοῦ δευ­τέρου, τῆς φθορᾶς τοῦ αὐτομάτου ρυθμιστοῦ... Ἐνδείξεις γεννώ­νται ὅτι ὁ πρῶτος κατέστρεψε καί ἕξ (6) αὐ­τομάτους ρυθμιστάς καί δύο δυναμό, ἰσαρίθμων ὀχη­μάτων».

Εἰσηγήθηκε τήν ἀπαλλαγή τῶν ὑπολοίπων, ἰσχυριζόμενος ὅτι ἡ ἀνά­μιξίς τους «εἶναι ἔργον τῆς δυάδος Ματάτη - Μπέκιου».

Ἡ ἀνάκρισις συνεχίσθηκε καί στίς 11 Νοεμβρίου 1965 βγῆκε τό Βού­λευ­μα 547/65 τό ὁποῖο παρέπεμπε τούς δύο στρατιῶτες - δολιοφθορεῖς στό Διαρκές Στρατοδικεῖο Θεσσαλονίκης.

 Ἡ σκευωρία ἐναντίον τοῦ Γ. Παπαδοπούλου

Πῶς τότε ξεκίνησε ἡ παραμυθολογία ὅτι δῆθεν ὁ Γεώργιος Πα­­πα­δό­που­λος “σκηνοθέτησε” τό “σαμποτάζ τοῦ Ἕβρου”;

Φυσικά πρώτη πῆρε τά ἡνία σέ αὐτό ἡ ΕΔΑ ἡ ὁποία μέ ἀνα­κοίνωσί της κατήγγειλε τό γεγονός ὡς δῆθεν «συνομωσία πού εὑρίσκεται εἰς πλήρην ἐξέλιξιν...». Στίς 12 Ἰουνίου, τά ἡνία πῆρε ἡ φιλοανδρεϊκή ἐφημερίδα «Ἔθ­νος» ὅπου ἀναπόδεικτα καί ἐνῶ διεξήγοντο ἀκόμη ἔρευνες γιά τό ζήτημα, μίλησε γιά «δῆθεν σαμποτάζ». Ἀκολούθησε ἡ κεντρώα «Ἐλευ­θερία» μέ τί­τλο «Σαμποτάζ ἤ μηχανορραφία;». Φυσικά δέν θά μποροῦσε νά λείψη ἡ «Αὐγή», καταγγέλλοντας δῆθεν τό «Νέο Σχέδιο "Περικλῆς"».

Χωρίς τίποτε ἀκόμη νά ἔχη διαλευκανθῆ, ὁ ἀριστερός καί κεντρο­αρι­στε­ρός Τύπος ἄρχισε ὄχι μόνο νά προδικάζη ὅτι ἐπρόκειτο περί “μηχα­νορ­ραφίας”, ἀλλά καί νά κάνει προσωπικές ἐπιθέσεις στόν Γεώργιο Παπαδό­που­λο! Ἀποκορύφωμα στίς 25 Ἰουνίου 1965, τό “Βῆμα” πού ἔγραφε:

«Ἕνας ἐπικίνδυνος ἄνθρωπος εἰς μίαν νευραλγικήν θέσιν: ὁ Ἀντ/χης Παπαδόπουλος χαλκεύει "συνωμοσίας" - τό ἀπίστευτον πόρισμα διά τοῦ ὁποίου κατεσκευάσθη ἡ ἀνύπαρκτος "δολιοφ­θορά". Ὁ ἁρμόδιος τεχνικός εὕρε φυσιολογικήν τήν βλάβην, ἀλλ' ὁ δαι­μόνιος ἀντ/ρχης κατεσκεύασε "σαμπο­τάζ"»!...

Παράλληλα, ἐπιστρατεύθηκε καί ὁ βουλευτής Ἕβρου τῆς Ε.Κ. Ἀπό­στο­λος Βλασακούδης, ὁ ὁποῖος στίς 14 Ἰουνίου 1965 ἀπέστειλε θεατρικά ἕνα ἀνοικτό τηλεγράφημα πρός τόν πρωθυπουργό, τόν ὑπουργό καί τόν ὑφυ­πουργό Ἐθνικῆς Ἀμύνης. Στό τηλεγράφημα βυσσοδομοῦσε ἐναντίον τοῦ Παπαδόπουλου ἐπειδή: «Οὖτος προϋπηρέτησε ἐπί EPE εἰς τήν ΚΥΠ καί ὑπηρέτησε τήν Κυβέρνησιν τῆς EPE» καί ὅτι δῆθεν ἀπό τῆς ἀφίξεώς του στόν Ἕβρο «κῦμα φοβίας ἐξαπελύθη»!...

Τί σήμαιναν ὅλα αὐτά; Μέ ποιά στοιχεῖα κατηγοροῦσαν ὅτι ἡ δολιο­φθορά ἦταν δῆθεν “μηχανορραφία” τοῦ Γ. Παπαδόπουλου; Μέ κανένα ἀπολύτως!

Ἁπλούστατα, ἐκείνη τήν ἐποχή εἶχε ἤδη ἐκκολαφθῆ ἀπό τήν ΚΥΠ ἡ συνομωσία τοῦ ΑΣΠΙΔΑ καί ὁ Ὑποδιοικητής τῆς ΚΥΠ καί στρατιωτικός ἀρ­χη­γός τοῦ ΑΣΠΙΔΑ Ἀλ. Παπατέρπος βρῆκε τρόπο ἐξουδετερώσεως τοῦ Γεω­ργίου Παπαδοπούλου πού ἀποτελοῦσε γιά αὐτούς τήν πρωταρχική ἀ­πει­­λή καί “κάρφος ὀφθαλμοῦ”!

Ἡ ΚΥΠ λοιπόν ὑπεκίνησε τόν κεντροαριστερό Τύπο νά ἐπι­τεθῆ στόν Παπαδόπουλο, μέ σκοπό τήν ἀποστρατεία του! Καί δέν ἀρκέσθηκε σέ αὐτό. Ὑποκίνησε τούς δολιοφθορεῖς νά ἀνακαλέσουν τίς ὁμολογίες τους! Πράγματι, στίς 17 Ἰουνίου 1965 οἱ Μπέκιος καί Ματάτης ἀνα­σκεύασαν τίς ὁμολογίες τους καί δήλωσαν στόν Λοχαγό Νικο­λαΐδη ὅτι ὑπῆρξαν… “ἀποτέλεσμα βίας”.

Στίς 20 Ἰουλίου, τό Γραφεῖο Δικαστικοῦ τοῦ ΓΕΣ διέταξε Προ­ανάκρισι τῶν καταγγελιῶν ἐνῶ ἐπιστρατεύθηκαν οἱ Ματάτης καί Μπέκιος νά κα­ταθέσουν μηνύσεις ἐναντίον σχεδόν ὅλων τῶν ἀξι­ω­ματικῶν τῆς Μοίρας (!) γιά βασανισμούς καί τόν Γεώργιο Παπα­δόπουλο γιά “ἠθική αὐτουργία” αὐτῶν! (Κανείς δέν ἔχει ἀναρωτηθῆ ὥς τώρα τό ὅτι ἀκόμη καί ἄν ὁ Γ. Παπα­δόπουλος ἤθελε νά “σκηνοθετήση” τό σαμποτάζ, πῶς θά ἦταν δυνα­τόν νά τόν εἶχαν ἀκολουθήση σχεδόν ὅλοι οἱ ἀξιωματικοί τῆς Μονάδος του στό δῆθεν “σχέδιό” του;)

Καί τί δέν εἶπαν! Ὅτι ὑπέστησαν ξυλοδαρμό, δέσιμο χειροπόδαρα καί... «ἐμβά­πτισιν εἰς πλῆρες οὔρων καί κοπράνων ὄρυγμα»! Ἀνετέθη Τακτική Ἀνάκρισις στόν Ἀντισυν/ρχη Στρατιωτικῆς Δικαιοσύνης Θεμιστοκλή Δη­μα­τάτη.

Παράλληλα, ὑποκινούμενη πίεσις γιά τήν ἀποστρατεία του ἄρχισε καί ἀπό τήν Βουλή. Ὁ Ἠλίας Ἠλιοῦ, στίς 23 Ἰουνίου 1965, ἐξαπέλυσε λάσπη, ζη­τώντας τήν ἀπομάκρυνσι τοῦ Παπαδόπουλου ἀπό τό στράτευμα, πρίν κάν βγεῖ ἡ ἀπόφασις τῆς Δικαιοσύνης καί λέγοντας: «Ὁ ἀντισυνταγματάρχης Παπαδόπουλος, ὁ ὑπ' ἀριθμ. 817760 πρα­ξι­κο­πη­ματίας τοῦ σχεδίου "ΠΕΡΙΚΛΗΣ", ἡ δεξιά χείρ τοῦ Νάτσινα, σκη­νο­θετεῖ δολιοφθοράν εἰς τόν Ἕβρον»…

Ὅμως οἱ προσπάθειες ὅλων τῶν σκευωρῶν ἐναντίον τοῦ Γ. Παπα­δοπούλου ἔμελλε νά πέσουν στό κενό!

Μετά ἀπό ἐκτενή ἔρευνα 4 μηνῶν (!), πραγματογνωμοσύνες ἀπό στρα­τιωτικούς ἰατρούς ἐπί τῶν δῆθεν “βασανισμένων” καί ἐξέτασι σχεδόν ὅλων τῶν Ἀξιωματικῶν καί στρατιωτῶν τῆς 117 Μ.Π.Π. ἀπεδεῖχθη μέ συντρι­πτικά στοιχεῖα ὅτι οἱ Ματάτης καί Μπέκιος ἐψεύδοντο!

Στίς 29 Νοεμβρίου 1965 ἐξεδόθη ἀπό τήν Στρατιωτική Δικαι­οσύνη Ἀ­παλ­­­λακτικό Βούλευμα γιά τόν Γ. Παπαδόπουλο! Δηλαδή ἐπισήμως καί μετά ἐνδελεχή ἔρευνα ἀπεδείχθη ὅτι οἱ ἰσχυ­ρι­σμοί τῶν δολιοφθορέων ἦσαν ψευδεῖς καί τόσο ὁ Γεώργιος Παπα­δό­πουλος ὅσο καί οἱ κατηγορούμενοι ἀξιωματικοί τῆς Μο­νάδος του ἦσαν ἀθῶ­οι!

Ἡ σκευωρία ἐναντίον τοῦ Γεωργίου Παπαδοπούλου εἶχε ἤδη ἀρχί­σει νά συντρίβεται καί νά καταρρέη!^[8]

 “Έσωσε” ὁ Γ. Παπανδρέου τόν Γ. Παπαδόπουλο;

Ἀμέσως μετά τήν “μεταπολίτευση”, διέρρευσε ἀκόμη ἕνας “μῦθος” γιά τό ζήτημα. Ὅτι δῆθεν ὁ Γεώργιος Παπανδρέου “ἔσωσε” τόν Παπα­δόπουλο ἀπό τήν ἀποστρατεία τότε, διότι εἶχε προσωπική φιλία μέ τόν πατέρα του.

Πηγή τοῦ “μύθου” αὐτοῦ ὑπῆρξε συνέντευξις τοῦ Π. Γα­ρουφαλιᾶ στήν ἐφ. «Ἀκρόπολις» τόν Σεπτέμβριο 1974! Τήν μυθοπλασία αὐτή συνέχισε ὁ Ν. Κακαουνάκης, στά «Νέα» τό 1984, ἰσχυριζόμενος ὅτι δῆθεν ὁ Γ. Παπαν­δρέ­ου ζήτησε ἀπό τόν Γ. Δ. τοῦ πολιτικοῦ γραφείου τοῦ Ἰωάννη Δ. Μανουσάκη νά πείση τόν Γαρουφαλιᾶ νά μήν τόν ἀποτά­ξη.

Πρόκειται περί ἑνός ἀκόμη ψεύδους! Διότι:

α) Στήν ἐκδοχή του ὁ Γαρουφαλιάς ὑπεστήριξε ὅτι ἀνέθεσε στόν “τα­ξίαρχο” Ἀθα­νασούλια νά διερευνήση τήν ὑπόθεσι στίς 14 Ἰουνίου. Ἡ ἀλήθεια ὅμως εἶναι ὅτι ὁ Ὑπο­στράτηγος (καί ὄχι ταξίαρχος) Ἀθανασούλιας τήν εἶχε ξεκινήσει ἀπό τῆς 12 Ἰουνίου, ὅταν ὁ Γαρουφαλιᾶς ἔλειπε στήν Ἰταλία ἀκόμη,

β) ἡ πρώτη συνάντησις Γαρουφαλιᾶ - Παπανδρέου ἔγινε ὄχι στίς 14 ἀλλά στίς 15 Ἰουνίου,

γ) Τό νά ἐνδιαφέρθηκε ὁ Ἀνδρέας ὑπέρ τοῦ Παπαδό­που­λου ἀπο­κλεί­εται διότι τό «Ἔθνος» πού εἶχε καθαρά “ἀνδρε­ϊκή” γραμμή ἔκα­νε τήν με­γα­λύτερη ἐπίθεσι στόν Παπαδόπουλο,

δ) ὁ Γα­ρου­φαλιᾶς κάνει λόγο γιά τό δημοσιογραφικό παραμύθι τῆς «ζά­­­χαρης στά ρεζερ­βουάρ», πού δέν ὑπῆρξε ποτέ σέ κανένα ἐπίσημο ντο­κουμέντο τῆς ὑπο­θέσεως, πρᾶγμα πού καθιστᾶ ἀναξιόπιστη τήν μαρτυρία,

ε) ἡ σύγ­κουσις Γ. Παπανδρέου - Γαρουφαλιᾶ εἶχε ἤδη ξεκι­νήσει τότε καί οἰα­δήποτε συζήτησις ἤ μεσολάβησις τοῦ εἴδους πού ἰσχυρίζεται ὁ Γα­ρουφα­λιᾶς θά ἦταν ἀδιανόητη τότε.

Ἀναλύοντας αὐτά καί ὁ Λ. Καλλιβρετάκης κατα­λήγει: «Ὅπως εἴδαμε ἤδη, ἡ μαρτυρία αὐτή (Γαρουφαλιᾶ) γέμει πα­σι­φανῶν ἀνακριβειῶν, ἐνῶ παραμένουν κάπως ἀδιευκρίνιστες ἡ ὑφή καί ἡ σημασία τῆς -ἐπίσης καθυστερημένης- μαρ­τυρίας Μανουσάκη, ἡ ὁποία πάντως περιέχει ἐπίσης ἀμφιλεγόμενα σημεῖα».[9]

 Kαταδίκη τῶν δολιοφθορέων: ἡ τελική δικαίωσις

Ἡ δίκη τῶν δύο δολιοφθορέων, ἔλαβε χώρα στό Διαρκές Στρα­το­δικεῖο Θεσσαλονίκης ἀπό 30 Νοεμβρίου μέχρι 2 Δεκεμβρίου 19­65. Καί ἀπετέλεσε τήν τελική δικαίωσι τοῦ Γ. Παπαδοπούλου ἀπέναντι στίς συκοφαντίες καί τήν σκευωρία εἰς βάρος του. Κατά τήν δίκη παρέστησαν ὅλοι οἱ ἀξιωματικοί τῆς 117 ΜΠΠ, ὄχι ὅμως ὁ ἴδιος ὁ Παπαδόπουλος.

Ὁ Ὑποδ/τής τῆς Μονάδος Ταγματάρχης Ροδό­πουλος, δήλωσε ὅτι ὁ Μα­τάτης ὁμολόγησε στόν ἴδιο πῶς εἶχε λάβει ὁδηγίες γιά νά κάνει σαμποτάζ καί ὅτι ὁ Μπέκιος ἀπεδεῖχθη “προδότης”. Ὅταν ρω­τήθηκε γιά πιθανό “ἐκ­φο­βισμό” κατά τήν ἀνάκρισι, ἀπάντησε χαρακτη­ρι­στικά: «αὐτά εἶναι εὐ­τράπελα».

Ὁ Διοικητής τῆς Γ’ Πυροβολαρχίας, Λοχαγός Κολομβότσης, κα­τέ­θεσε ὅτι ὁ Μπέκιος τοῦ εἶπε πώς «παρεσύρθη καί μετανοεῖ».

Καί ὁ Διοικητής τῆς Α’ Πυροβολαρχίας Λοχαγός Κυριαζῆς ἐξή­γησε ὅτι οἱ κατηγορούμενοι «ὁμολόγησαν στόν ἴδιο ὅτι ἦσαν ὠργανωμένοι εἰς δίκτυον κομμουνιστῶν». Μάλιστα ἐπισήμανε ὅτι ὁ Μπέκιος «ἐφοβήθη πῶς θά τόν ἀντιμετώπιζε ὁ πατέρας του, ὁ ὁποῖος ἦτο χωροφύλαξ καί ἐπολέμησεν εἰς τήν μάχην τοῦ Μακρυ­γιάννη».

Ἐπίσης τόνισε ὅτι κατά τήν ἀνάκρισι «δέν ἐχρησιμοποιήθη βία» καί ὅσα εἶπαν οἱ δολιοφθορεῖς κατόπιν, ἦσαν ψεύδη ἀσύστολα.

Ὁ Λοχαγός Κουτσοδημητρόπουλος βεβαίωσε ὅτι ὁ Ματάτης ἦταν «πο­τι­σμένος κομμουνιστής» καί εἶχε ὁμολογήσει ὅτι ἔλαβε «τήν διαταγή» νά κά­νη σαμποτάζ, ἐνῶ ὁ Μπέκιος τοῦ εἶπε ὅτι «σκέ­πτεται πῶς θά ἀντι­κρύ­ση τούς γονεῖς του».

Ἀκόμη πιό συγκλονιστική ἦταν ἡ δήλωσις τοῦ Ματάτη στόν Ὑπο­λοχαγό Τσόπελα, ὁ ὁποῖος ὅταν τόν ρώτησε γιατί προέβη σέ τέτοια πράξι, τοῦ ἀπά­ντησε: «Ἔτσι! Ἤθελα νά τά χαλάσω»!...

Καταλυτική ἦταν καί ἡ κατάθεσις τοῦ Διοικητοῦ τῆς Σ.Δ. Ἕβρου Τα­ξία­ρχου Α. Βαρδουλάκη. Ἐρωτηθείς ἐάν τοῦ δημιουργήθηκε ἐντύπωσις ὅτι ἡ προανάκρισις “ὑπερέβαλε”, ἀπάντησε: «Ὄχι, διότι ἐγνώριζα τούς ἀξιωματικούς οἱ ὁποῖοι εἶναι ἀξι­ωμα­τι­κοί ἤθους καί ἀδιάβλητοι, ὁ δέ τότε διοικητής Παπα­δόπουλος εἶναι ὑπέροχος ἀξιωματικός καί ὑπέροχος οἰκογε­νειάρχης».

(Ἄς ἐπισημανθῆ ὅτι ὁ Βαρδουλάκης δέν εἶχε καμμία σχέσι μέ τόν Γ. Πα­­πα­δόπουλο καί μάλιστα τήν 21^η Ἀπριλίου ἐναντιώθηκε ἀμέσως καί ἀπο­στρατεύθηκε).

Τά στοιχεῖα κατά τήν διεξαγωγή τῆς δίκης ὑπῆρξαν συντρι­πτικά ἐνα­ντίον τῶν κατηγορουμένων καί κατέρριψαν κάθε ἰσχυ­ρισμό τους περί τοῦ ἀντιθέτου.

Ὁ Βασιλικός Ἐπίτροπος Ἀντ/ρχης Κ. Γκόπης, ἀπέρριψε τόν ἰσχυρισμό τῶν κατηγορουμένων ὅτι ὑπέστησαν βασανιστήρια γιά νά ὁμολογή­σουν, κατήγγειλε τίς αἰτιάσεις περί σκηνοθεσίας τῶν βλαβῶν ἀπό με­ρους τῶν ἐπιτελῶν τῆς 117 Μοίρας ὡς «ὕβριν δι' ὁλόκληρον τόν στρατόν» καί πρότεινε νά κηρυχθοῦν ἔνοχοι.

Εἰδικά γιά τόν Ματάτη, ὁ ὁποῖος: «εὑρίσκετο σκοπός καί ἐγκα­τέλειψε τό ὅπλον του διά νά καταστρέψη αὐτοκίνητον», πρότεινε νά ἐφαρμοσθῆ τό ΜΔ’ ψήφισμα τοῦ 1948, πού προέβλεπε ποινή καθείρξεως καί εἶχε ἐφα­ρμογή σέ ἐμπόλεμη περίοδο.

Τό Στρατοδικεῖο ἐξήντλησε τήν ἐπιείκειά του: Ὁ Μπέκιος καταδικά­στηκε σέ ποινή 4ετούς καθείρξεως γιά φθο­­ρές σέ δημόσια περιουσία καί ὁ Ματάτης σέ ποινή 15ετούς κα­θείρ­ξεως, γιά φθορές καί ἐγκατάλειψι θέ­σεως σκοποῦ. Μάλιστα, τόν Μάρτιο τοῦ 1966, οἱ ποινές μειώθηκαν στό Ἀνα­θεωρητικό Στρατοδικεῖο Ἀθηνῶν τοῦ μέν Ματάτη σέ κάθειρξι ἕξι ἐτῶν, τοῦ δέ Μπέ­κιου σέ κάθειρξι δύο ἐτῶν...

Ἡ καταδίκη τους σέ συνδυασμό μέ τό ἀπαλλακτικό βούλευμα τῆς 29 Νοεμβρίου 1965, γιά πιθανότητα “ἠθικῆς αὐτουργίας” του, ὑπῆρξε καί ἡ ὁρι­στική κατάρριψις τῆς παραμυθολογίας γιά δῆ­θεν “σκηνοθετημένο” ἀπό τόν Γ. Παπαδόπουλο σαμποτάζ κ.λπ.

Ἡ σκευωρία ἐναντιον του, συνετρίβη πλήρως!

Φυσικά οἱ δύο δολιοφθορεῖς δέν ἔχασαν τήν εὐκαιρία νά πάρουν τήν... ”ρεβάνς” μετά τήν “μεταπολίτευση”,  ὅπου σέ συνεντεύξεις τους τό 1985 στήν πασοκική ΕΡΤ2 ἄρχισαν πάλι τούς ἰσχυρισμούς ὅτι δῆθεν ὁμολόγη­σαν κατόπιν “βασανιστηρίων τοῦ Παπαδόπουλου” καί παρότι ἀποδε­δει­γ­­μέ­να ἔνοχοι, “ἡρωοποιήθηκαν” ἀπό τά Μ.Μ.Ε.  

O tempora o mores…

 Τί ἀποκαλύπτει  ὁ “Φάκελος” τοῦ Γεωργίου Παπαδοπούλου!

Τά ψεύδη πού εἰπώθηκαν ἔκτοτε εἶναι ἀνείπωτα. Ἔνας ἀκόμη “μύθος” εἶχε κτισθῆ. Μάλιστα, ὁ τότε ὑφ/­γός Ἐθν. Ἀμύνης Μιχάλης Παπα­κωνστα­ντίνου εἶπε κάποτε ὅτι ὁ Παπα­δόπουλος τιμωρήθηκε μέ… 20ήμερη φυλά­κισι ἀπό τόν ἴδιο. Στόν “Φάκελλο” τοῦ Γ. Πα­παδοπούλου ὅμως δέν ὑπά­ρχει ἀπο­λύτως καμμία ποινή ἤ δυσ­μενής ἀναφορά γιά τό θέμα!  Ἀντι­θέτως ὑπάρχουν πρωτοφανείς ἔπαινοι:

Στίς “διαδοχικές σημειώσεις” του, ἀπό 4 Ἰουλίου 1964 ἕως 30 Σεπτεμ­βρίου 1965 -ἡ ὁποί­α συνετάγη  μ ε τ ά  τό “σαμποτάζ τοῦ Ἔβρου”- ὁ Διοικη­τής τῆς 169 Ο.Π.Μ., ἔγραφε:

«... Διαθέτει ἐξαίρετα ἠθικά, ψυχικά καί πνευματικά προ­σόντα ὡς καί πλουσίαν ἐπαγγελματικήν καί γενικήν μόρφωσιν, ὥστε νά δύ­ναται νά θεωρηθῆ ὁλοκληρωμένον ἀπό τοῦδε στέ­λεχος δι’ ἄνετον ἐξέλιξιν... Διοικητής Μοίρας Ἀμέσου Ὑποστηρίξεως τοῦ Τακτικοῦ Συγκ­ροτήματος τοῦ 31 Σ.Π. καθ’ ὄλον τό ἀνωτέρω χρονικόν διάστημα ἐν τῇ περιοχῇ ΕΒΡΟΥ καί μέ προκειμένας ταυτοχρόνως Ἀποστο­λάς Ἐκπαι­δεύ­­σεως, Κατασκευῆς Ἔργων Στρα­τω­νισμοῦ τῆς Μοίρας, Ὀργανώσεως Ἐδάφους καί Ἀμέσου Ἀναλή­ψεως Πολεμικῆς Ἐνερ­γείας, εἰργάσθη: Mέ μέθοδον, σύνεσιν, δραστηριότητα καί ἀθορύβως, ἐπιτυ­χῶν ὥστε ἡ ἀπόδοσίς του νά εἶναι κατά πάντα ΑΡΙΣΤΗ καί ἡ Μο­νάς του νά ἀπο­σπᾶ συ­νε­χῶς τά συγχαρητήρια τῶν ἰεραρ­χικῶς προϊσταμένων του καί νά ἀποτελῆ παράδειγμα πρός μί­μη­σιν!».

Τήν ἀνωτέρω ἔκθεσι προσυπέγραψαν ὁ Ταξίαρχος Γ. Περίδης καί ὁ Δ/τής τῆς ΧΙΙ Μεραρχίας Ὑποστράτηγος Γ. Τσιχλῆς.

Στίς 30 Ἀπριλίου 1965, ὁ Δ/ντής Πυροβολικοῦ τῆς Ι Μεραρχίας Ἐμμ. Ζα­χαράκης τόν πρότεινε γιά προαγωγή “κατ’ ἐκλογήν”. Στό αἴτημα συμφώ­νησε ὁ Δ/τής τῆς Ι Μεραρχίας Ὑποστράτηγος Κ. Μανέτας καί στίς 20 Νο­εμβρίου 1965 ἐκρίθη προακτέος κατ’ ἐκλογήν μέ ψήφους 4 ἔναντι μίας.

Ἐάν εἶναι ποτέ δυνατόν κάποιος γιά τόν ὁποῖο ὑπῆρχε ἡ παραμικρά ὑπόνοια γία τέτοια ”σκε­υ­ωρία”:  Νά διαθέτη ”ἐξαίρετα ἠθικά, ψυχικά καί πνευματικά προ­σόντα” - Νά θεωρεῖται στέλεχος “δι’ ἄνετον ἐξέλιξιν” μέ ”ἀρί­στη” ἀ­πό­δοσι - Νά “ἀποσπᾶ συνεχῶς τά συγ­χαρητήρια” - Νά ἀποτελῆ “πα­ρά­δειγμα πρός μίμησιν”. 

Αὐτά καί μόνο τά λένε ὅλα…

[1] «Ἀξιωματικός & Ἐπαναστάτης» σελ. 132 - 134
[2] «Ἡ Ἐπανάστασις τῆς 21ης Ἀπριλίου καί τά κινήματα Βασιλέως καί Ἰω­αν­νίδη» σελ. 158
[3] Πέτρου Γαρουφαλιᾶ «Ἑλλάς καί Κύπρος» σελ. 107
[4] Ἀπό συνέντευξι τοῦ Ἰ. Λαδᾶ, στό ἀρχεῖο τοῦ συγγραφέως.
[5] Ἐπρόκειτο γιά στέλεχος τῶν “Λαμπράκηδων” μέ πατέρα Ἐλασίτη καί μη­τέρα ἀνήκουσα στήν ΕΠΟΝ.
[6] Τό ἀξιοπερίεργο πού προβλημάτισε τότε τόν Γ. Παπαδόπουλο ἦταν ὅτι ὁ Μπέκιος ἦταν υἱός χωροφύλακος πού εἶχε πολεμήσει στοῦ Μακρυ­γιάννη κατά τά Δεκεμ­βριανά τοῦ 1944.
[7] Προσεγγίσεις: «Τό σαμποτάζ τοῦ Ἕβρου χωρίς ζάχαρη: Μία ἀπόπειρα ἀναψη­λά­φησης», σελ. 137 – 138.
[9] Προσεγγίσεις: «Τό σαμ­πο­τάζ τοῦ Ἕβρου χωρίς ζάχαρη: Μία ἀπό­πειρα ἀναψη­λά­φησης», σελ. 151


Ε.ΠΟ.Κ.
http://epok1973.com/%CE%B1%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%B1/85-t%CE%BF-%E2%80%9C%CF%83%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%84%CE%B1%CE%B6%E2%80%9D-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B5%CE%B2%CF%81%CE%BF%CF%85-%E1%BD%81-%CE%BC%CF%8D%CE%B8%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%AF-%E1%BC%A1-%E1%BC%80%CE%BB%CE%AE%CE%B8%CE%B5%CE%B9%CE%B1