ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ, Ο ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ

Του Παναγιώτη Μητροπέτρου

 

Παραθέτουμε, αρχικά, κάποιες προκαταρκτικές σκέψεις του Θουκυδίδη, που αναφέρονται στην παθολογία των εμφυλίων πολέμων:

«Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431 – 404 π.Χ.) οι ελληνικές πόλεις άρχισαν να μαστίζονται από εμφύλιες διαμάχες, και όσες τυχόν περιέπιπταν σε αυτές βραδύτερα, επειδή μάθαιναν όσα συνέβαιναν αλλού, εφιλοτιμούντο να υπερβάλουν σε εξεύρεση νέων επινοήσεων με την πολυμήχανη υπουλότητα των επιθέσεών τους και του πρωτοφανούς των εκδικήσεών τους. Και κατάντησαν να αλλάξουν αυθαιρέτως και την καθιερωμένη σημασία των λέξεων, για να δικαιολογούν τις ενέργειές τους.

Έτσι η παράλογη τόλμη θεωρήθηκε ως ανδρεία, έτοιμη για θυσία χάριν των πολιτικών ομοφρόνων, η προνοητική διστακτικότητα ως εύσχημος δειλία, η σωφροσύνη ως πρόσχημα ανανδρίας, η σύνεση ως βραδυκινησία. Η τυφλή παραφορά θεωρήθηκε ως ανδρική αρετή, ενώ η χάριν ασφαλείας περαιτέρω σκέψη ως εύσχημος πρόφαση υπεκφυγής. Όποιος επέκρινε τα πάντα και κακολογούσε τους πάντες θεωρήθηκε άξιος εμπιστοσύνης σε κάθε περίσταση, ενώ ο αντιτιθέμενος προς αυτόν, ύποπτος. Όποιος έστηνε επιτυχή παγίδα εθεωρείτο άνθρωπος ευφυής, αλλά πολύ πιο ικανός εθεωρείτο ο οσφραινόμενος εγκαίρως αυτήν. Αντιθέτως εκείνος που φρόντιζε να μη βρεθεί στην ανάγκη να κάνει ούτε το ένα, ούτε το άλλο, εθεωρείτο διαλυτής του κόμματος και πανικόβλητος απέναντι των αντιπάλων. Με μία λέξη, όποιος προλάβαινε κάποιον άλλον στην διάπραξη κακού κρινόταν άξιος επαίνων, καθώς επίσης και εκείνος που παρακινούσε άλλον στην διάπραξη κακού, το οποίον εκείνος δεν είχε διανοηθεί».

Αυτά λοιπόν τα γράφει ο Μέγας Θουκυδίδης τον 5ο αιώνα π.Χ. αναλύοντας την παθολογία των εμφυλίων ερίδων στις ελληνικές πόλεις της εποχής του.

Στην σύγχρονη Ελλάδα ο Θουκυδίδης είναι σχεδόν άγνωστος. Κάποιοι ίσως θυμούνται μερικά σημεία του «επιτάφιου λόγου» του Περικλέους, που παραθέτει ο συγγραφέας αυτός. Και πέραν τούτου ουδέν. Γιατί;

Το έτος γεννήσεώς του πρέπει να τοποθετηθεί μεταξύ των ετών 460 και 454 π.Χ..

Η ημερομηνία θανάτου του παραμένει άγνωστη· το μόνο βέβαιο είναι ότι πέθανε μετά το 404 π.Χ., καθώς τρία σημεία στο έργο του προϋποθέτουν πέραν πάσης αμφιβολίας ότι έζησε μετά το τέλος του πολέμου (2.65.12, 5.26.1 και 6.15.4).

Η δεσπόζουσα μορφή της διαρθρώσεως της αφηγήσεως του Θουκυδίδη είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ «λόγων» και «ἔργων». «Λόγοι» και «ἔργα» συνδέονται στενά μεταξύ τους: με τις μεταξύ τους αντιστοιχίες ενισχύουν το ένα το άλλο και καταδεικνύουν επίσης την αντίθεση μεταξύ σχεδίου και εκτελέσεως· την σχέση που υπάρχει μεταξύ του ανθρώπινου σχεδιασμού και της πραγματικότητας. «Λόγοι» προαναγγέλλουν τα γεγονότα, που θα ακολουθήσουν. Αλλά και αντιστρόφως, οι λόγοι εν μέρει ή εν όλω επαληθεύονται ή διαψεύδονται εκ των υστέρων από τα ίδια τα «ἔργα».

Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, του οποίου την ιστορία συγγράφει ο Θουκυδίδης, συχνά αντιμετωπίζεται ως μία διαμάχη μεταξύ μιας χερσαίας και μιας ναυτικής δυνάμεως. Αυτό όμως δεν αντικατοπτρίζει πλήρως την πραγματική κατάσταση, καθώς οι Σπαρτιάτες γρήγορα αντιλήφθηκαν την ανάγκη να αντιπαρατεθούν με ίσους όρους στην ναυτική ισχύ της Αθήνας, κάτι που τελικά κατάφεραν.

Έτσι, ο Πελοποννησιακός Πόλεμος θεωρείται με μεγαλύτερη ακρίβεια ως μία διαμάχη μεταξύ αντιτιθέμενων σχεδιασμών στο επίπεδο της υψηλής στρατηγικής.

Θα μπορούσαμε να πούμε συνοπτικά ότι:

1. Ο Θουκυδίδης θεωρείται ως ο πατέρας του πολιτικού ρεαλισμού, της κυρίαρχης στην εποχή μας σχολής επιστημονικής σκέψεως και αναλύσεως. Είναι εξαιρετικά συνηθισμένο οι σύγχρονοι θεωρητικοί να αρχίζουν τα βιβλία τους με αναφορές στο Θουκυδίδη, ενώ το έργο του καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των υποσημειώσεων και των αναφορών.
2. Ο Θουκυδίδης αναλύει πλήρως τον ρόλο της αποτροπής στις σχέσεις μεταξύ των κρατών και των συμμαχιών και συνασπισμών.
3. Είναι συνηθισμένο ένας μεγάλος αριθμός σπουδαίων πολιτικών, στο παρελθόν, αλλά και στο παρόν, όπως ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ George Marshall, να νοιώθουν την ανάγκη να ανατρέξουν στον Θουκυδίδη, για να αρρυσθούν ιδέες για την πολιτική τους, αλλά και επιχειρήματα για να την δικαιολογήσουν.
4. Η ανάλυση του Θουκυδίδη είναι ιδιαίτερα χρήσιμη, για να εξηγήσουμε το παρελθόν, με βάση τα ιστορικά γεγονότα, να κατανοήσουμε το παρόν, αποκωδικοποιώντας το παρελθόν και τα διδάγματά του, αλλά και να διαβλέψουμε πιθανές εξελίξεις για το μέλλον, με βάση τα διδάγματα του παρελθόντος και τα συμπεράσματα από την αναγωγή στο παρόν.

Τελειώνοντας, παραθέτουμε το τι σημειώνει ο ναύαρχος των ΗΠΑ Stanfield Turner, όταν μετά τις εμπειρίες του αδιεξόδου στο Βιετνάμ, αποφάσισε να συμπεριληφθεί η διδασκαλία της ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου (ΠΠ) στην Ναυτική Σχολή Πολέμου των ΗΠΑ, το 1972:

«Για πολλούς από τους σπουδαστές ήταν ένα άγνωστο βιβλίο για έναν φαινομενικά άσχετο πόλεμο από κάποιον αρχαίο συγγραφέα, του οποίου το όνομα με δυσκολία μπορούσε να το προφέρει κανείς. Όμως για μένα ήταν η ουσία της προσεγγίσεως του πολέμου, το καλύτερο παράδειγμα για το πώς θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει την μελέτη ιστορικών περιστατικών, για να διδάξει σύγχρονα στρατηγικά προβλήματα».

Δεν ξεχνάμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες στην Κίνα στο Πανεπιστήμιο της πόλεως Luoyang, η Κινέζα Ελληνίστρια και φίλη μας Xu Kai διδάσκει την ελληνική γλώσσα σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα, που φέρει την επωνυμία «ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ»! Αυτά στην Κίνα. Εμείς;

Καλή αντάμωση στην «Αιγηΐδα», την Τετάρτη 9 Οκτωβρίου 2019 στις 7 μ.μ.

Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ
ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ