Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ : ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΡΟΠΥΡΓΙΟ

Του Μάριου Νοβακόπουλου 
φοιτητού διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών
 

Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Σταυροφόρους το 1204 ήταν από τις πιο σκοτεινές στιγμές της ελληνικής ιστορίας, αφού εκτός από την ανθρώπινη τραγωδία και την καταστροφή έργων πολιτισμού που έφερε, σηματοδότησε το τέλος του ιστορικού ελληνισμού ως μεγάλης, οικουμενικής δύναμης. Μέσα στο χάος των επομένων αιώνων, σκόρπιες ρωμαίικες εστίες αντίστασης θα προσπαθήσουν να περισώσουν ό,τι μπορούν από τα περασμένα μεγαλεία, μέσα από έναν αγώνα επιβίωσης κατά εισβολέων από την Δύση, την Ασία και τα Βαλκάνια. Ανατολικά της βεβηλωμένης Βασιλεύουσας, στις ακτές και τα βουνά του Πόντου, γεννήθηκε και έζησε για 250 χρόνια το τελευταίο ελληνορθόδοξο κράτος: η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος.

Η περίοδος πριν το 1204 χαρακτηρίστηκε από πολιτικό χάος και αποσχιστικά κινήματα κατά μήκος της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, η οποία παρέπαιε υπό την ανίκανη κυβέρνηση της δυναστείας των Αγγέλων. Λίγες εβδομάδες πριν οι Λατίνοι μπουν στην Πόλη, οι τελευταίο άνδρες απόγονοι του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Κομνηνού, ο Αλέξιος και ο Δαβίδ, αποφάσισαν να διεκδικήσουν για δικό τους κράτος τις παρευξείνιες ακτές. Οδηγώντας τον στρατό που τους παρείχε η θεία του Θάμαρ, βασίλισσα της Γεωργίας, κατέλαβαν όλη σχεδόν την ακτογραμμή του Πόντου και της Παφλαγονίας, μέχρι την Ηράκλεια στα δυτικά. Στα εδάφη τους περιλαμβανόταν και η Περατεία, το νότιο τμήμα της χερσονήσου της Κριμαίας. Ο πληθυσμός του Πόντου, που είχε ευχάριστη ανάμνηση της διοίκησης του από τον Ανδρόνικο λίγες δεκαετίες νωρίτερα, αγκάλιασε τους νέους ηγεμόνες.

Κουβαλώντας την βαριά και ένδοξη κληρονομιά της δυναστείας των Κομνηνών, ο Αλέξιος κήρυξε το κράτος του συνεχιστή της διαλυμένης από τους Φράγκους Ρωμανίας και διεκδίκησε τον τίτλο του «βασιλέως των Ρωμαίων». Αυτή η κίνηση έφερε αμέσως το νέο κράτος της Τραπεζούντος σε σύγκρουση με τους Ρωμαίους της Νίκαιας. Παρ’ ότι η επέκταση της Νίκαιας προς τα ανατολικά και η κατάληψη της Σινώπης από τους Σελτζούκους έβγαλε σχετικά νωρίς την Τραπεζούντα έξω από το παιχνίδι της ανακατάληψης της Κωνσταντινουπόλεως, οι βασιλείς της συνέχισαν να φέρουν τον αυτοκρατορικό τίτλο ως το 1282, οπότε ήρθαν σε συμφωνία με τους Παλαιολόγους. Στη συνέχεια ο ηγεμόνας του Πόντου θα ονομαζόταν “αυτοκράτωρ πάσης Ανατολής, Ιβηρίας και Περατείας”. Παρ’ όλα αυτά οι Μεγάλοι Κομνηνοί, όπως ονομάστηκε ο βασιλικός κλάδος της Τραπεζούντος, κράτησαν ζωντανή την πολιτική παράδοση, κτίζοντας την δική τους Αγία Σοφία και ιδρύοντας την μονή Διονυσίου στο Άγιον Όρος.

Καθ’ όλην την ύπαρξη της η Τραπεζούντα βρισκόταν σε πολεμικό ή διπλωματικό αγώνα με τους γείτονες της. Αμέσως απειλήθηκε και πολιορκήθηκε από τους Σελτζούκους, με τους οποίους όμως συμμάχησε το 1243 εναντίον της εισβολής των Μογγόλων. Μεγάλο κίνδυνο αποτελούσε και η παρουσία των στόλων της Γένοβας και της Βενετίας στον Εύξεινο Πόντο, οι οποίες πίεζαν για να τους δοθούν οικονομικά προνόμια. Ούτε με την Γεωργία οι σχέσεις ήταν πάντοτε καλές.

Η χρυσή εποχή της Τραπεζούντιας αυτοκρατορίας ήταν ο 14ος αιώνας. Η ίδια η πρωτεύουσα, λόγω της στρατηγικής της θέσης στα σύνορα με την Περσία, έγινε βασικός κόμβος στον Δρόμο του Μεταξιού και κοσμοπολίτικο εμπορικό κέντρο. Η βασιλική αυλή συνάρπαζε με την λαμπρότητα της, όπως και οι βασιλοπούλες της με την ομορφιά τους. Η Τραπεζούντα απέκτησε πολύ μεγάλη φήμη στην Δύση, αποτυπωμένη ως τόπος πλούτου και ευτυχίας. Η κατοχή του τίτλου του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας ήταν, άλλωστε, μία από τις φαντασιώσεις του Δον Κιχώτη στο μυθιστόρημα του Θερβάντες. Ο βίος και η τελική πτώση της ποντιακής πρωτεύουσας απαθανατίστηκε σε αρκετούς πίνακες.

Όπως η Κωνσταντινούπολη και ο Μυστράς των Παλαιολόγων έγιναν κέντρα μάθησης και καλλιτεχνικής δημιουργίας, έτσι και η Τραπεζούντα των Μεγαλοκομνηνών συγκέντρωσε λογίους, φιλοσόφους και επιστήμονες γύρω από τον θρόνο. Ανάμεσα τους ήταν ο κληρικός Γρηγόριος Χιονάδης, ο οποίος με την υποστήριξη του βασιλέα ταξίδεψε στην Περσία για να μάθει μαθηματικά και αστρονομία. Όσο έμεινε στην Ταυρίδα, όπου διατέλεσε και μητροπολίτης, ο Γρηγόριος μετάφρασε στα ελληνικά αστρονομικούς πίνακες και άλλα έργα της Περσικής επιστήμης, τα οποία έφερε μαζί του στην Τραπεζούντα και άνοιξε σχολή. Στον Γρηγόριο Χιονάδη πιστώνεται η εισαγωγή του αστρολάβου στην Ευρώπη, όπως και ορισμένων περσικών συγγραμμάτων τα οποία ίσως επηρέασαν μετέπειτα αστρονόμους όπως ο Κοπέρνικος στη διατύπωση της ηλιοκεντρικής θεωρίας.

Ο 15ος αιώνας σήμανε το τέλος της ευημερίας και ανεξαρτησίας του Πόντου, καθώς οι Μεγαλοκομνηνοί ενεπλάκησαν σε εμφυλίους πολέμους. Τελικά ήταν η δύναμη της νέας τουρκικής δυναστείας των Οθωμανών που θα έβαζε ταφόπλακα και σε αυτό το ελληνορθόδοξο κράτος. Με την Κωνσταντινούπολη στα χέρια του ήδη από το 1453, ο Μωάμεθ ο Πορθητής πολιόρκησε την Τραπεζούντα, η οποία και παραδόθηκε το 1461. Ο τελευταίος αυτοκράτορας, Δαβίδ Κομνηνός, εξορίστηκε μαζί με την οικογένεια του στην Αδριανούπολη. Δύο χρόνια αργότερα όμως ο Μωάμεθ διέταξε την εκτέλεση του, υποψιαζόμενος κάποια συνομωσία. Ο Δαβίδ και οι γιοί του αποκεφαλίστηκαν, αφού πρώτα αρνήθηκαν να ασπαστούν το Ισλάμ.

Για το Ποντιακό Ρωμαίικο άρχιζε η σκληρή περίοδος της Οθωμανικής κατοχής. Ο Πόντος ήταν ο πρώτος που μοιρολόγησε την Άλωση της αυτοκρατορίας, πρώτος κραύγασε “Πάρθεν η Ρωμανία”. Ήταν όμως και ο πρώτος που είδε το φως της ελπίδας να ξεπροβάλει πάνω από τα Τάρταρα.

“Η Ρωμανία αν πέρασε, ανθεί και φέρει κι άλλο”

GEOPOLITICS & DAILY NEWS 
ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ