26 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1912 : ΑΓΙΟΙ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Του Ιωάννου Μπουγά

Σε προηγούμενες επετειακές αναρτήσεις σχολίασα πρώτα τον απροσδόκητο για πολλούς θρίαμβο του στρατού μας στα Στενά του Σαρανταπόρου τα οποία θεωρούνταν απόρθητα, και στη συνέχεια τη μεγαλειώδη νίκη στα Γιαννιτσά. 

Ο επικεφαλής του Τουρκικού στρατού Χασάν Ταχσίν πασάς παρά τις προσπάθειές του δεν μπόρεσε να σταματήσει την άτακτη υποχώρηση μετά την ήττα στα Γιαννιτσά, ώστε να εμποδίσει τη διάβαση του Ελληνικού στρατού από τον Αξιό. Έτσι ο όγκος του Τουρκικού στρατού κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη, αφήνοντας το έδαφος μέχρι εκεί στη διάθεση της Ελληνικής Στρατιάς που ακολουθούσε. 

Μετά από λίγες ημέρες ξεκούρασης και συμπλήρωσης εφοδίων κυρίως πυρομαχικών για τα πυροβόλα, το πρωϊνο της 25 ης Οκτωβρίου 1912 έξι ελληνικές μεραρχίες πέρασαν τον ποταμό Αξιό και έφτασαν έξω από την πόλη της Θεσσαλονίκης. 

Το αρχηγείο εγκαταστάθηκε στο Τοψίν (σήμερα Γέφυρα) και ξεκίνησαν πυρετώδεις διαπραγματεύσεις μεταξύ του διαδόχου Κωνσταντίνου και του Ταχσίν Πασά γιά την παράδοση της Θεσσαλονίκης. 

Παραθέτω εδώ ένα μικρό απόσπασμα από το ημερολόγιο ενός στρατιώτη του Συντάγματος Αρκαδίας, του Δημητρίου Χαρ. Κουτσούνη, ο οποίος χαιρέτησε τον Τούρκο στρατηγό Σεφίκ πασά με παρουσίαση όπλου όταν ήρθε στο αρχηγείο του Κωνσταντίνου να συζητήσει την παράδοση του Τουρκικού στρατού και της Θεσσαλονίκης. Επιβεβαιώνει επίσης τον πολύ άσχημο καιρό, και την έλλειψη ψωμιού στον στρατό που είχε προκαλέσει εξέγερση σε μια μονάδα, που σταμάτησε με την προσωπική επέμβαση του Κωνσταντίνου.

25 Οκτωβρίου. 

«...Οι άνδρες διενυκτέρευσαν εις το πλησίον και έναντι του Τοψίν ευρισκομένου χωρίου, όπερ όμως προηγουμένως είχεν καταληφθεί υπό του 9ου Συντάγματος Πεζικού. Ούτω άπαντες διενυκτερεύσαμεν όρθιοι με τους πόδας εντός του βορβόρου, υπό δριμύτατο ψύχος και βροχή. Έλλειψις άρτου. Οι άνδρες δια να κορέσουν την πείναν των έψιναν αραβόσιτον ξηρόν όν έτρωγον.

26 Οκτωβρίου.

Αναχώρισης την 8ην πρωϊνήν προς Τοψίν. Ο Λόχος μου μετά του 4ου Λόχου ωρίσθη να χρησιμεύσει ως φρουρά του εις το Τοψίν εγκαταστημένου Αρχιστρατήγου Διαδόχου, εγώ δε κατέκλογήν του λοχαγού μου έσχον την τιμήν να είμαι φρουρός του Διαδόχου την 11 – 1 μ.μ., καθ’ ήν παρουσίασα όπλον εις τον φρούραρχο της Θεσσαλονίκης Σεφίκ πασά. Άνθρωπος κοντού αναστήματος, παχύσαρκος και μαυριδερός το χρώμα. Ούτος ήλθε μετά του Γάλλου εν Θεσσαλονίκη Προξένου προς παράδοσιν της πόλεως Θεσσαλονίκης. (σ.σ. μαζί ήταν και οι Πρόξενοι Μεγάλης Βρετανίας, Γερμανίας και Αυστροουγγαρίας).

Η φρουρά κατά την 11/2 ώραν μ.μ. αντικατεστάθη εις την υπηρεσίαν ταύτην. Ο Λόχος μετέβη εις το χωρίον Βαθύλακο όπου και το υπόλοιπο Σύνταγμα....». 

Ο Χασάν Ταχσίν πασάς είχε ουσιαστικά να επιλέξει ποιός θα πάρει τη Θεσσαλονίκη, οι Έλληνες ή οι Βούλγαροι. Μεγαλωμένος στα Γιάννενα, και σύμφωνα με όλες τις πηγές θαυμαστής του Ελληνισμού, επέλεξε τους Έλληνες. Στις διαπραγματεύσεις απλά προσπαθούσε να επιτύχει τους πιό καλούς όρους για τον στρατό του. 

Στα αποµνηµονεύµατα του αργότερα έγραψε σχετικά: «…Ενώ οι προφυλακές του Κων/νου προωθούνταν ανεµπόδιστες πλέον, (προς την Θεσσαλονίκη) οι Βούλγαροι, που σκόρπιζαν παντού τον όλεθρο και το θάνατο, βάδιζαν προς τον Λαγκαδά και το Ντερβένι… Η τελευταία και αποφασιστική στιγµή θανάτου ή ζωής». 

Οι προτάσεις των Τούρκων, που έφερε ο Σεφίκ πασάς, δεν έγιναν δεκτές από τον Κωνστταντίνο και οι διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν στο Αρχηγείο του Ταχσίν πασά στη Θεσσαλονίκη όπου μετέβησαν πληρεξούσιοι του Αρχιστρατήγου.

Εν τω μεταξύ την ίδια ημέρα, 26 Οκτωβρίου, στις 3 το απόγευµα, ο Κωνσταντίνος έστειλε μήνυμα στον ∆ιοικητή των Βουλγαρικών δυνάµεων για να αποτρέψει την προέλασή τους στη Θεσσαλονίκη, στο οποίο του έλεγε: «…έχω δε την τιµήν να σας γνωρίσω ότι ευρίσκοµαι ήδη µεθ’ όλου του στρατού µου προ αυτής της πόλεως, κατά πάσαν δε πιθανότητα θα εισέλθω σήµερον το εσπέρας, µη προβλέπων καµίαν σπουδαίαν αντίστασιν. Έσπευσα να σας ανακοινώσω αυτήν την πληροφορίαν, όπως απαλλάξητε τους άνδρας σας της πορείας µέχρι Θεσσαλονίκης».

Τελικά ο Ταχσίν πασάς απεδέχθη τους όρους του Διαδόχου και στις 11 το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου 1912, ανήμερα της εορτής του Αγίου Δημητρίου, οι πληρεξούσιοι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού, Ιωάννης Μεταξάς και Βίκτωρ Δούσμανης, υπέγραψαν στο Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλεως στον ελληνικό στρατό. Παραδόθηκαν 25.000 Τούρκοι στρατιώτες και 1.000 αξιωματικοί. 

Στις 11 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1912 ο Κωνσταντίνος εισήλθε με το επιτελείο του στη Θεσσαλονίκη. Μετά την επίσημη παράδοση της πόλης από τον Ταχσίν πασά, κατευθύνθηκαν στον ναό του Αγίου Μηνά.όπου έγινε πανηγυρική δοξολογία.

Στις 29 Οκτωβρίου ο βασιλιάς Γεώργιος Α' εισήλθε πανηγυρικά στην πόλη, ύψωσε για πρώτη φορά την Ελληνική σημαία στον Λευκό Πύργο, και ανακήρυξε τη Θεσσαλονίκη σε συμπρωτεύουσα του Ελληνικού Βασιλείου! 

Ο Μακεδονικός Αγώνας είχε ευοδωθεί!.

Λίγα σχετικά με την μετέπειτα πορεία του στρατηγού Χασάν Ταχσίν πασά. 

Ο επίλογος της ζωής του μετά τα κοσμοϊστορικά γεγονότα του 1912, μοιάζει με κεφάλαιο αρχαίας τραγωδίας. Ηττάται στις επικές μάχες του Σαρανταπόρου και των Γιαννιτσών και παραδίδει αμαχητί τη Θεσσαλονίκη στην Ελλάδα. Αυτό χαρακτηρίζεται στην Τουρκία «εσχάτη προδοσία» και ο πασάς καταδικάζεται «ερήμην εις θάνατον». 

Οι Έλληνες της Θεσσαλονίκης, ωστόσο, έδωσαν στον πασά τον τίτλο του «σωτήρα και ευεργέτη» της πόλης. Η μεταφορά των 26.000 Τούρκων αιχμαλώτων από τη Θεσσαλονίκη στα νησιά μεταξύ των οποίων και η Μακρόνησος, κατά παράβαση του Πρωτοκόλλου Παράδοσης της πόλης, τον εξόργισε και τον εξουθένωσε ψυχολογικά καθώς πίστευε ότι είχε εξασφαλίσει την επιστροφή των ανδρών του στις πατρίδες τους. 

Σαράντα χρόνια αργότερα, το 1948 – 50, οι πολιτικοί εξόριστοι της Μακρονήσου που έσκαβαν εκεί για να στήσουν τα αντίσκηνά τους έβρισκαν τα οστά των Τούρκων αιχμαλώτων που είχαν πεθάνει στο νησί κατά την περίοδο 1912 – 13, κάτω από συνθήκες απαράδεκτες που καταγγέλθηκαν και διερεύνησε ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός. 

Από ένα παράξενο παιχνίδι της μοίρας, ο Χασάν Ταχσίν πασάς τάφηκε τρείς φορές. Η πρώτη ταφή έγινε στην Ελβετία όπου πέθανε το 1918. Η δεύτερη έλαβε χώρα στο Αλβανικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης όταν ο γιος του Κενάν Μεσαρέ*, o οποίος ήταν υπασπιστής του το 1912, μετέφερε τα οστά του το 1936. 

Η τρίτη ταφή του έγινε το 2002, μαζί με τα οστά του γυιού του Κενάν, στην αυλή του Μουσείου των Βαλκανικών Πολέμων στο χωριό Τοψίν, το οποίο λειτουργεί από το 1999 στη βίλα Μοδιάνο που ήταν το 1912 το Αρχηγείο του Ελληνικού στρατού. Εκεί που έγινε η πρόταση του Σεφίκ πασά για παράδοση της Θεσσαλονίκης στον Διάδοχο Κωνσταντίνο. 

ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ