ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1944 : ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΟΥ 24ου ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΔΕΣ, ΟΙ ΜΑΧΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ

Αποσπάσματα από το ημερολόγιο του 24ου Συντάγματος των ΕΟΕΑ και οι μάχες με τους αποχωρούντες Γερμανούς. Τα γεγονότα από 15 – 20 Σεπτεμβρίου:

Την εσπέραν της 14 προς 15/9/44 το Συν/μα κατέλαβε το αμέσως Βορείως Αυχένος Ζερβού ύψωμα Σταυρόν Παπαδάτων, υψωμ. Αλογομάνδρι – ύψωμ. Προφήτου Ηλία Παπαδάτων.

15η Σεπτεμβρίου.-  Την πρωίαν επί των άνω θέσεων εδέχθην ισχυράν επίθεσιν κατά μέτωπον, ήν παρά την υπεροχήν των Γερμανών απέκρουσα αυτούς πλήρως εις την θέσιν δέ Βρωμοπήγαδα ετράπησαν εις άτακτον φυγήν. Απώλειαι εχθρού σημαντικαί, αλλά ανεξακρίβωτοι. Ο αγών συνεχίζεται απεγνωσμένως καθ΄όλον το μέτωπον, του εχθρού προσπαθούντος να υπερκεράση το αριστερόν και το δεξιόν πλευρόν του συντάγματος.

Από αριστερά, διά του μηχανοκίνητου εκ του κινουμένου ιππαστί τάγματος επέτυχε την επομένην την υπερκέρασιν ομοίως, διείσδυσεν αρκετά και από το δεξιόν πλευρόν διά Ριζοβουνίου – Γαλατά – Ζερβού μέχρι Παπαδάτων. Την διοίκησιν του συντάγματος ανησύχησεν η εκ του δεξιού κίνησις περισσότερον, διότι το σύνταγμα εκυκλούτο πλήρως, μή δυνάμενον να συμπτυχθή, αποκλειομένης της μοναδικής καθόδου του από τα απόκρημνα μέρη του ορεινού όγκου το εκ του δεξιού μου κινούμενον γερμανικό τάγμα, επί των χαλασμάτων Παπαδάτων. Η ενέργεια υπήρξεν αποτελεσματική και την επομένην το γερμανικό τάγμα συνεπτύχθη διά του Αυχένος Παπαδάτων προς την δημοσίαν οδόν.

Εκ του αριστερού επροχώρουν οι Γερμανοί και ανήρχοντο συνεχώς προς το αριστερόν μου πλευρόν. Κατόπιν εγγράφου διαταγής του Αρχηγείου κατήλθον και κατέλαβον την στενωπόν Μελιάνα- Πολυστάφυλολον, ήν και εκράτησαν από 6.00΄ώρας.

16η Σεπτεμβρίου.- Την πρωίαν διά μικρού τμήματος ενήργησα αναγνώρισιν επι των θέσεων του εχθρού (χαλάσματα), συνήντησα τα τελευταία υποχωρούντα του εχθρού τμήματα και συνέλαβον ένα Γερμανόν αιχμάλωτον. Ομοίως ο έφεδρος λοχαγός Διαληνός Ιωαν. συνέλαβε άλλους δύο Γερμανούς και ένα Πολωνόν. Καθ΄όλην την ημέραν της 16/9/44 ησυχία, πλην βολών πυροβολικού.

17η Σεπτεμβρίου.- Την 17 το σύνταγμα εκινείτο επιθετικώς προς κατάληψιν των υψωμάτων της 14/9/44. Το 11/24 τάγμα υπό τον Λαλαγιάννην Γεωργ. λοχαγόν και υπό τον τον υποδοιικητήν του συντάγματος Βασιλείου Σπυρίδωνα διετήρησε τας θέσεις του παρά την πείσιν του εχθρού και του ισχυρού πυροβολικού από 2/9/44 έως 18/9/44.

18η Σεπτεμβρίου.- Την 18/9/44 αι γερμανικαί δυνάμεις, αι ευρισκόμεναι επί Βαλαωρίτου ήρχισαν ασκούσαι ισχυράν πίεσιν επί των θέσεων του άνω τάγματος δι΄ επιθετικών κινήσεων και δι΄ ισχυρών βολών πυροβολικού και όλμων. Το 11/24 εξεδήλωσεν ολόκληρον τον φραγμόν πυρός του και εκράτησεν ακλόνητον τας θέσεις του. Το εχθρικόν πυροβολικόν συνέχισε τον βομβαρδισμόν του. Το 11/24 τάγμα την 16.30΄ ώραν της 18ης διετάχθη ίνα καταλάβη το χωρίον Λούρος. Μετά την μετακίνησιν του τάγματος εφονεύθη είς αντάρτης υπό βολών πυροβολικού βάλλοντος σφοδρώς.

19η Σεπτεμβρίου.- Το 11/24 δι΄ αιφνιδιαστικής ενεργείας καταλαμβάνει το χωρίον Λούρος. Η ενέργεια αύτη επέτρεψε την ολοκληρωτικήν καταστροφήν της οδού παρά την Σκάλαν Λούρος της μιας εστίας μή ανατιναχθείσης υπό των βαλλομένων Γερμανών εκ του συντάγματος.

 Επιπλέον ο αρχηγός της Συμμαχικής Αποστολής την εποχή εκείνη, Κρις Γουντχάουζ, στο βιβλίο του «Ιστορικός ρόλος της Εθνικής Αντίστασης» (σ. 22) αναφερόμενος στη συνεισφορά των ανταρτών την περίοδο Αυγούστου – Σεπτεμβρίου 1944, υποστήριξε:

«Ένα άλλο εντυπωσιακό παράδειγμα ήταν η διαγωγή του πιό δυναμικού από τους ηγέτες του ΕΛΑΣ, του Άρη Βελουχιώτη. Δεν έλαβε μέρος στην Επιχείρηση «Κιβωτός του Νώε» εναντίον των Γερμανών. Όλη η δραστηριότης του είχε αφιερωθεί στο να επιτίθεται κατά των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Πελοπόννησο και να εκτελεί αυτούς, που θεωρούσε συνεργάτες τους. Δεν είναι παράδοξο που οι Γερμανοί πίστευαν (κατά τον Hampe) ότι ο ΕΛΑΣ πραγματικά εφάρμοζε τη συμφωνία, έστω και αν είχε ακυρωθεί, να τους αφήσουν να αποσυρθούν ανενόχλητοι.

Στην Ήπειρο εξάλλου, σθεναρές επιχειρήσεις εφέροντο εις πέρας κατά των υποχωρούντων Γερμανών από τις μονάδες του Ζέρβα. Τους προξενήθηκαν μακρές καθυστερήσεις και απώλειες. Τις πρώτες τρείς εβδομάδες του Σεπτεμβρίου, η κίνηση των Γερμανικών δυνάμεων μεταξύ Πρεβέζης και Ιωαννίνων είχε ουσιαστικά σταματήσει.

Η εκτίμηση αυτή δεν στηρίζεται μόνο σε παρατηρητές συμπαθούντες τον Ζέρβα και τον ΕΔΕΣ. Υπάρχει απόδειξη γι΄αυτή και στα Γερμανικά, επίσης, αρχεία. Για παράδειγμα, το πολεμικό ημερολόγιο της γερμανικής ναυτικής δοικήσεως δείχνει ότι μεταξύ της 25 Αυγούστου και 15 Σεπτεμβρίου 1944 τρείς χιλιάδες περίπου Γερμανοί μεταφέρθηκαν διά θαλάσσης από την Πάτρα στην Πρέβεζα με όλο τους το υλικό που συμπεριελάμβανε πυροβολικό και τεθωρακισμένα οχήματα. Ο σκοπός της δύναμης αυτής ήταν να καταβάλει την επίμονη αντίσταση του ΕΔΕΣ στην προς Βορρά μέσω Ηπείρου υποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων. Το γεγονός ότι τρείς χιλιάδες Γερμανοί διατέθηκαν από την Πελοπόννησο την στιγμή ακριβώς όπου ο Άρης Βελουχιώτης είχε προσωπικά αναλάβει τον αγώνα στην Πελοπόννησο, επιβεβαιώνει την παρατήρηση ότι ο πρωταρχικός σκοπός του Άρη δεν ήταν να κτυπήση τους Γερμανούς.

Παραδέχομαι ότι έμεινα έκπληκτος από τη σημασία, την οποία έδωσαν οι Γερμανοί στο να εκκαθαρίσουν την Ήπειρο από τις δυνάμεις του Ζέρβα. Δεν είχα εκτιμήσει σωστά το γεγονός αυτό την εποχή εκείνη. Υπέθετα ότι η ανατολική Ελλάδα, όπου βρισκόταν η δύναμη του ΕΛΑΣ, ήταν πιο σημαντική για τους Γερμανούς, γιατί οι κύριοι δρόμοι από την Αθήνα προς τη Θεσσαλονίκη και τη Γιουγκοσλαβία,  οδικώς και σιδηροδρομικώς, πέρναγαν από την περιοχή. Εκείνο που δεν ήξερα, ήταν ότι οι Γερμανοί είχαν και πάλι πεισθεί ότι οι σύμμαχοι θα εισέβαλλαν στη δυτική Ελλάδα από την Ιταλία. Η περιοχή του Ζέρβα ήταν, επομένως, κρίσιμης σημασίας κατά την άποψή τους».

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ
ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ