Η ΚΑΤΟΧΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΣΠΟ - Η ΠΑΡΑΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΠΟ, ΤΗΝ ΓΝΩΣΤΟΤΕΡΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΓΕΡΜΑΝΟΦΙΛΩΝ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΔΡΑΣΕΙ ΕΠΙ ΚΑΤΟΧΗΣ. - ΠΩΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΙΟΥΣ ΙΔΡΥΘΗΚΕ ΤΟ 1941

Μια σπάνια φωτογραφία της εικόνας
που είχε η πρόσοψη των γραφείων
της ΕΣΠΟ στη γωνία των οδών
Πατησίων 8 και Γλάδστωνος,
αμέσως μετά την έκρηξη που
τα κατέστρεψε.

Του Δημοσθένη Κούκουνα

Μια περίεργη δικαστική απόφαση του 1948 που αθωώνει τους ιδρυτές της και δεν καταδικάζει τα στελέχη της • Ποιοι και γιατί δημιούργησαν την ΕΣΠΟ • Η αναλογικά μαζικότερη οργάνωση γερμανοφίλων συνεργατών επί Κατοχής • Αξιωματικοί, γιατροί, δικηγόροι ανάμεσα στα μέλη της (μεταξύ των οποίων και μερικά γνωστά ονόματα) • Η προκλητική δράση τους προκαλεί την απόφαση στην αντιστασιακή ΠΕΑΝ να ανατινάξει τα γραφεία τους • Είχαν σχηματίσει τμήμα νεολαίας, ακόμα και οργάνωση ...λογοτεχνών • Τι πληροφορίες είχαν συλλεγεί τότε από τις συμμαχικές υπηρεσίες στη Μέση Ανατολή

Δεν υπάρχει Έλληνας που να μην γνωρίζει μετά τόσες δεκαετίες ότι επί Κατοχής δημιουργήθηκε και έδρασε στο πλευρό των Γερμανών μια οργάνωση, που λεγόταν ΕΣΠΟ. Και είναι κυρίως γνωστή από την ανατίναξη του κτιρίου όπου στεγαζόταν (γωνία Πατησίων και Γλάδστωνος), που την πραγματοποίησε η ΠΕΑΝ του Κώστα Περρίκου. Ποιος Έλληνας όμως έχει υπ’ όψη του ότι υπάρχει βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών, που την θεωρεί «πατριωτική»; Και όμως. Με την υπ’ αριθ. 504 απόφασή του (Απρίλιος 1948) το Συμβούλιο Εφετών, που απάρτιζαν οι Π. Τζαννετάκης, Μαρ. Παντελής και Ηρ. Καμούτσης, αναφέρει επί λέξει, μεταξύ άλλων:

«...Κατά μήνα Μάιον έτους 1941, πλείστοι ανώτατοι και ανώτεροι Αξιωματικοί του Στρατού ημών, διακεκριμένοι Νομομαθείς, ιατροί, και πολιτευόμενοι των εθνικών κομμάτων, συνταξιούχοι ανώτατοι και ανώτεροι υπάλληλοι, εν ενεργεία τοιούτοι ως και άλλων ιδιοτήτων, τα μάλλα όντες συγκεκινημένοι το μεν εξ της κατοχής της πατρίδος ημών εκ μέρους των κατακτητών, το δε λόγω των θλιβερών αποτελεσμάτων της τοιαύτης κατοχής εις βάρος της Ελληνικής Κοινωνίας, απεφάσισαν όπως ιδρύσωσιν οργάνωσιν τινά, ήτις τη βοηθεία της τότε Κυβερνήσεως της χώρας ημών, των πάσης αρμοδιότητος κρατικών υπηρεσιών και εν γένει Ιδρυμάτων και Οργανισμών, ως και διά προσφυγής αξιοπρεπούς και εθνοπρεπούς προς την εν Γερμανία διοίκησιν αυτής μεριμνά, πρώτον, διά την εξασφάλισιν της ακεραιότητος της πατρίδος μας, δεύτερον διά την συγκέντρωσιν εν νοσοκομείοις και περίθαλψιν απάντων των τραυματιών και ασθενών του τελευταίου ημών πολέμου, τρίτον διά την διατήρησιν και τόνωσιν του εθνικού φρονήματος της δεινώς δοκιμαζομένης Κοινωνίας μας, τέταρτον διά την ηθικήν και υλικήν προστασίαν παντός δεινοπαθούντος και δεομένου τοιαύτης Έλληνος ως και των δεομένων τοιαύτης εκ των μελών αυτής και, πέμπτον διά την σωτηρίαν της τε Πατρίδος και Κοινωνίας ημών εκ του κινδύνου μείζονος τοιούτου του εκ της κατοχής, του κομμουνισμού. Και πράγματι συσταθείσης της τοιαύτης οργανώσεως κατά μήνα Μάιον έτους 1941, υπό την επωνυμίαν «Ελληνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωσις» και με πρώτον αρχηγόν αυτής τον ιατρόν και υφηγητήν Πανεπιστημίου Γ. Βλαβιανόν, μέλη δε κατά το πλείστον εκ των άνω αναφερομένων προσωπικοτήτων, λίαν αξιολόγους κατέβαλον προσπαθείας πάντες ούτοι, όπως επιτελέσωσι τους ανωτέρω αποφασισθέντας ιερούς σκοπούς.

Ατυχώς όμως, πλην ελαχίστων εθνικού περιεχομένου ενεργειών, δεν ηδυνήθησαν οι ανωτέρω επίλεκτοι ιδρυταί της εν λόγω οργανώσεως να προαγάγωσι το έργον αυτής, το μεν διότι αι υπηρεσίαι κατοχής αντέδρων εις πάσαν τοιαύτην αυτών ενέργειαν ως εκ των απολύτως ελληνοπρεπών και υπέρ των συμμάχων μας αισθημάτων αυτών, το δε διότι οι αρχικώς λίαν ελάχιστοι φιλικώς διακείμενοι προς τας αρχάς κατοχής εκ των μελών της επεδίωξαν κατά τας αρχάς του έτους 1942, διά μη ηθικού τρόπου και μέσων, την κατασυκοφάντησιν των ανωτέρω πράγματι αρίστων πατριωτών μελών, την απομάκρυνσιν αυτών εκ της εν λόγω οργανώσεως και συνάμα την ανάληψιν της αρχηγίας και διοικήσεως αυτής υπ’ αυτών. Και όντως απομακρυνθέντος του πρώτου ως άνω αρχηγού, η διοίκησις της ειρημένης οργανώσεως, κατά τους πρώτους μήνας του 1942 περιήλθεν εις την ελαχίστην μειοψηφίαν των μελών αυτής, των φιλικώς προσκειμένων προς τον κατακτητήν, με αρχηγόν τον Σ. Στεροδήμαν, μη καλόν Έλληνα, ήδη αποβιώσαντα, μικρόν δε κατά μικρόν έκτοτε η εν λόγω οργάνωσις ου μόνον απεμακρύνθη και εγκατέλειψε τους ανωτέρω ιερούς σκοπούς αυτής, αλλ’ επί πλέον η νέα διοίκησις αυτής επεδίωξεν επαφήν και συνεργασίαν μετά του κατακτητού, κυρίως προς απόκτησιν ατομικών ωφελειών των ελαχίστων ως άνω είρηται τοιούτων μελών αυτής και των προστατευομένων της. Δι’ ο από της δευτέρας ταύτης περιόδου της δράσεώς της μέγας αριθμός εκ των ανωτέρω εξαιρέτων πρώτων ιδρυτικών μελών αυτής, απεχώρησαν χωρίς παντάπασιν εφεξής να επανέλθωσιν ή οπωσδήποτε να αναμιχθώσιν εις το ουχί εθνικόν αυτής έργον.

Επίσης δε λόγω της τοιαύτης σοβαράς παρεκκλίσεως εκ των ηθικών και εθνικών αρχών αυτής, επεδιώχθη και εξετελέσθη η κατά μήνα Αύγουστον ή Σεπτέμβριον 1942 ανατίναξις του οικήματος της εν λόγω οργανώσεως και η συνεπεία ταύτης θανάτωσις ικανού αριθμού εκ των συνεδριαζόντων, αντιθέτων αντιλήψεων των αρχικών τοιούτων μελών της, εν οις και ο δεύτερος αρχηγός αυτής Σ. Στεροδήμας...».

Αυτά είπε το Συμβούλιο Εφετών, αποδίδοντας εύσημα στην «πρώτη περίοδο» της ΕΣΠΟ. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Ή κατατεμαχίστηκε η ενιαία ιστορική παρουσία της ΕΣΠΟ κατά τη διάρκεια της Κατοχής για να μην δικαστούν ορισμένα μόνο από τα μέλη της;

Γεγονός πάντως είναι ότι ο Γεώργιος Βλαβιανός, που πρώτος είχε την έμπνευση να ιδρύσει αυτή την οργάνωση, της οποίας αμέσως ανέλαβε την αρχηγία, ώστε με τη βοήθεια «της τότε Κυβερνήσεως της χώρας ημών» (Τσολάκογλου), καθώς και με την προσφυγή «προς την ανωτάτην εν Γερμανία διοίκησιν» (=Χίτλερ) να αποτελεί τον ουσιαστικό μεσολαβητή μεταξύ Τσολάκογλου και Γερμανών, υπήρξε ένας γερμανόφιλος αναμφισβήτητα. Τον Βλαβιανό έσπευσε η πρώτη κατοχική κυβέρνηση να τον χρίσει πρόεδρο της κοινότητας Κηφισιάς, ενώ η γερμανική πρεσβεία τον είχε επισκέπτη της σχεδόν καθημερινά. Και όταν ιδρύθηκε η ελληνογερμανική προπαγανδιστική εταιρία «Ελεύθερον Βήμα», ο Βλαβιανός τοποθετήθηκε αντιπρόεδρος του Δ.Σ. της εταιρίας, με αναπληρωτή του τον υπάλληλο της γερμανικής πρεσβείας Φερδ. Φοράουερ.

Αλλά ας δούμε πώς η Ελληνική Δικαιοσύνη, υποκαθιστώντας προς στιγμήν την Ελληνική Ιστορία, έκρινε τον Γεώργιο Βλαβιανό, με την υπ’ αριθ. 31/20.1.1947 απόφαση του Συμβουλίου του Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων, που υιοθέτησε αθωωτική πρόταση του Επιτρόπου Σπ. Φραγκούλη:

«...Αληθές είναι ότι ο κατηγορούμενος ούτος υπήρξεν εκ των πρωτεργατών της συστάσεως της οργανώσεως ΕΣΠΟ και επί τινας μήνας από της συστάσεώς της αρχηγός της, δεν πιθανολογείται όμως εκ της προανακρίσεως, αντιθέτως δ’ αποκρούεται εξ αυτής και δη εκ των συνδυαζόντων αλλήλαις ως προς τα λοιπά της δικογραφίας έγγραφα και συνεκτιμωμένων καταθέσεων των Γ. Αναφιώτη, Γ. Μπότση, Ηλ. Ξηρού, Γ. Μονοπούλου, Νικ. Παπαδημητρίου, Πόπης Κουνδούρου, Παν. Σιγαλού, Στ. Παπανδρέου, Β. Μοίρα, Τηλ. Πατεράκη, Στ. Δημητρακάκη, Δημ. Διακοπούλου, Γ. Πατρονικόλα κλπ. ότι οι σκοποί της ως είχεν αύτη κατά την αρχικήν της σύνθεσιν, υπήρξαν προδοτικοί διά το αγωνιζόμενον Έθνος, υποστηρίζεται δε μάλλον υπό τινων των ως είρηται μαρτύρων ότι οι σκοποί της έτεινον εις εξυπηρέτησιν των Ελλήνων διά της εκμεταλλεύσεως υπέρ αυτών των στενών σχέσεων, ας είχον οι ιδρυταί της μετά των Γερμανών. Βραδύτερον η εν λόγω οργάνωσις εκτραπείσα του ως είρηται αρχικού σκοπού της κατέστη οργάνωσις δουλική, εξάρουσα, προπαγανδίζουσα και συντρέχουσα ποικιλοτρόπως το έργον των κατακτητών το εγκληματικόν διά την όλην ανθρωπότητα και ιδιαζόντως διά την ατυχή ταύτην χώραν και μετετράπη εις οργάνωσιν μη διαφέρουσαν, ίσως δε και υπερακοντίσασα εις βαναυσότητα και ατιμίας, οιανδήποτε γερμανικήν τοιαύτην, αλλ’ εκ της όλης προανακρίσεως απεδείχθη ότι ο κατηγορούμενος ευθύς ως αντελήφθη τας αντεθνικάς τάσεις αυτής διέκοψε πάσαν μετ’ αυτής επικοινωνίαν, αποβαλών και την αρχικήν ιδιότητα και κατά τινας μάρτυρας ετάχθη αντιμέτωπος αυτής, ούτω δε εμφανίζεται ήδη, κατά την γνώμην μου, εξιλεασθείς διά την δημιουργίαν αυτής της τόσον ζημιωσάσης τον εθνικόν αγώνα...».

Στο σκεπτικό της αποφάσεως, που προαναφέρθηκε, γίνεται μνεία για τις κατηγορίες που βάρυναν τον ιδρυτή της ΕΣΠΟ Γεώργιο Βλαβιανό. Συγκεκριμένα:

«...Λαβήν εις την άσκησιν ποινικής αγωγής κατά του κατηγορουμένου έδωκαν κυρίως: 1) η από 16.11.48 εν Καΐρω έκθεσις του μέλους της συμμαχικής οργανώσεως «Μήδας» Σωτ. Ταγκλή, εμπόρου, καθ’ ην «φιλοαξονική οργάνωσις εν Ελλάδι, εκτός άλλων, ήτο και η ΕΣΠΟ», αρχηγός της οποίας ήτο ο κατηγορούμενος, βραδύτερον δε ο Στεροδήμας, 2) η από 26.8.44 κατάθεσις εν Καΐρω του Πλωτάρχου Π.Ν. Ν. Γιγάντε, καθ’ ην ωσαύτως η ΕΣΠΟ εθεωρείτο ως φιλοαξονική οργάνωσις, ης διευθυντής ήτο ο κατηγορούμενος, και 3) η πληροφορία ατόμου τινός ονομαζομένου Παύλου Μέγα προς τον υποδιευθυντήν της ΔΕΥΠ Ιω. Πανόπουλον, καθ’ ην ο κατηγορούμενος ήτο αναμφισβητήτως πράκτωρ των Γερμανών, ιδρύσας την ΕΣΠΟ εξ ης όμως απεχώρησε διαφωνήσας προς τα άλλα γερμανόφιλα μέλη, αλλ’ ότι ούτος δεν έπαυσε να είναι πράκτωρ, συχνάζων εις την Γερμανικήν Πρεσβείαν, περιερχόμενος τα διάφορα Υπουργεία προς διεκπεραίωσιν υποθέσεων ιδιωτών επ’ αμοιβή κλπ. Εκ της ενεργηθείσης προανακρίσεως προέκυψε το αναμφισβήτητον γεγονός ότι πράγματι ο κατηγορούμενος μετ’ άλλων ιδιωτών συνέπηξαν κατά το τέλος Ιουνίου 1941 την ως άνω οργάνωσιν, ης σκοπός εφέρετο ότι ήτο η απάλυνσις της σκληρότητος του Γερμανού κατακτητού έναντι των καταπιεζομένων υπό της δουλείας Ελλήνων, ήτις θα επήρχετο διά της επιφανειακής φιλικής πολιτείας της οργανώσεως προς τον κατακτητήν. Επίσης προέκυψεν ότι πρώτος πρόεδρος της οργανώσεως ανέλαβεν ο κατηγορούμενος, ως εκ της γερμανομαθείας του, δεδομένου ότι είχε φοιτήσει εις διάφορα γερμανικά πανεπιστήμια, του εκ του γάμου του μετά Γερμανίδος, λαβόντος χώραν αρκετά έτη προ του πολέμου, συνδέσμου του κλπ. ...».

Τα ανωτέρω αναφέρονται όχι για να κριθεί ο Γεώργ. Βλαβιανός, αλλά για να δοθεί μια εικόνα της ΕΣΠΟ, για την οποία η Ελληνική Δικαιοσύνη διατύπωσε μια δική της εκδοχή στο ερώτημα αν είχε συνεργασθεί με τον κατακτητή ή όχι. Με βάση τα προαναφερθέντα και σειρά άλλων στοιχείων, προκύπτει το ιστορικό της ΕΣΠΟ:

Η οργάνωση αυτή ιδρύθηκε αμέσως μετά την έναρξη της Κατοχής από τον Γεώργιο Βλαβιανό και άλλους γερμανόφιλους, που είχαν ως συνισταμένη την επιθυμία τους να πολιτευθούν στο πλευρό των Γερμανών. Όπως και αλλού αναφέραμε, μετά την είσοδο των τελευταίων στην Ελλάδα, δημιουργήθηκαν διάφορες πρόθυμες για συνεργασία οργανώσεις και κόμματα, με διάχυτο τον στόχο να ικανοποιήσουν φίλαρχες φιλοδοξίες. Ο μεν Αλ. Γιάνναρος με τον Περ. Κάβδα και άλλους συνεργάτες του δραστηριοποιήθηκαν (ανεπιτυχώς τελικά) για να σχηματίσουν κατοχική κυβέρνηση, ο δε Γεώργ. Μερκούρης εμφανίστηκε και αυτός με τον ίδιο στόχο. Στα ίδια πλαίσια κινήθηκε και ο Γ. Βλαβιανός, επιδιώκοντας προφανώς όχι υλικά ωφελήματα, αλλά υπουργικό αξίωμα. Έτσι και ίδρυσε την ΕΣΠΟ, της οποίας οι προθέσεις είναι διαφανείς.

Τα στελέχη που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη δημιουργία της αδιαμφισβήτητα γερμανόφιλης αυτής οργάνωσης, ήταν σαφώς συμφωνούντα με τη θεωρία της «συνεργασίας» με τον κατακτητή. Άλλωστε πολλοί απ’ αυτούς είχαν και προπολεμικά διακριθεί για φασιστική δραστηριότητα, ενώ και κατά τη διάρκεια της Κατοχής επέδειξαν ανάλογη δράση. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ιατροφιλόσοφου Αριστείδη Ανδρόνικου, ιδρυτικού μέλους της ΕΣΠΟ μαζί με τον Γ. Βλαβιανό, ο οποίος απηλλάγη και αυτός με το ίδιο αιτιολογικό. Αλλά ο Ανδρόνικος, γνωστός συγγραφέας πολλών αντισιωνιστικών και αντικομμουνιστικών βιβλίων, ήταν όχι μόνο μέλος και στις υπόλοιπες περιόδους της ΕΣΠΟ, αλλά όταν έφευγαν οι Γερμανοί από την Ελλάδα, τους ακολούθησε με την οικογένειά του και παρέμεινε στη Βιέννη, όπου ο Ε. Τσιρονίκος είχε σχηματίσει αυτοεξόριστη κυβέρνηση, περιμένοντας την εφεύρεση του «νέου όπλου» των Γερμανών. Ο Ανδρόνικος, όπως και δύο χιλιάδες άλλοι Έλληνες που βρέθηκαν τότε στην Αυστρία, παρέμειναν εκεί μέχρι τον Απρίλιο του 1945 ελπίζοντας στη χίμαιρα της θριαμβευτικής επανόδου τους στην Ελλάδα.

Άλλη χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη του Σταύρου Βελλόπουλου, επίσης ιδρυτικού μέλους της ΕΣΠΟ, ο οποίος απηλλάγη με την ίδια δικαστική απόφαση. Ο Βελλόπουλος, φίλος και αυτός του Βλαβιανού, ανήκε στη φιλόδοξη ομάδα του Ανδρέα Κονδάκη (παρ’ ολίγο κατοχικού υπουργού Εργασίας), είχε δε υπογράψει στις 25 Απριλίου 1941, ως εκπρόσωπος παλαιοπολεμιστικής οργάνωσης, έγγραφο στο οποίο μεταξύ άλλων αναφερόταν:

«...Οι συμμορίται της βλεδυράς 4ης Αυγούστου, εν γνώσει του αναποφεύκτου της εθνικής συμφοράς, έθεσαν εν κινδύνω αυτήν την ύπαρξιν της Ελληνικής φυλής, δολίως παρασύραντες εκ νέου την πτωχήν Ελλάδα με το μέρος των πλουτοκρατών και του Διεθνούς Εβραιομασσωνισμού... Ο δε ξένος προς την Ελληνικήν ψυχήν πρώην Βασιλεύς Γεώργιος Β’, τον οποίον δι’ εξαπατήσεως του λαού εγκατέστησεν εν Ελλάδι η διεθνής πλουτοκρατία, όστις ήθελε να παριστάνη τον Λεωνίδαν των Θερμοπυλών, αυτός εδραπέτευσε διά νυκτός εξ Αθηνών πριν ακόμη ο κίνδυνος εμφανισθή καν εις Θερμοπύλας...».

Και μια παρόμοια περίπτωση: του δικηγόρου Δημ. Μπάφαλη (επίσης απαλλαγέντος με την ίδια απόφαση, ιδρυτικού μέλους και αυτού της ΕΣΠΟ), ο οποίος υπέγραψε μαζί με τον τότε δήμαρχο Καλλιθέας Ιω. Αραπάκη την ακόλουθη δήλωση, όταν οι Γλέζος και Σάντας κατέβασαν από την Ακρόπολη τη γερμανική σημαία:

«Ο λαός της Καλλιθέας εξ αφορμής των εις βάρος της Γερμανικής Κατοχής διαπραχθέντων βανδαλισμών, αποδοκιμάζει τους δράστας τοιούτων πράξεων ανάνδρων. Αι αισχραί αύται πράξεις ουδεμίαν αισθηματικήν συνείδησιν ερμηνεύουν, ει μη μόνον τον κακώς εννοούμενον ατομισμόν εις βάρος του συνόλου του Ελληνικού Λαού. Ο πάντοτε φιλόνομος λαός της Καλλιθέας μαζί με τον σεβασμόν και την αγάπην του προς τα εν Ελλάδι Γερμανικά στρατεύματα, διαδηλοί πίστιν και νομιμοφροσύνην».

Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε με περισσότερες λεπτομέρειες στους ιδρυτές της ΕΣΠΟ, οι οποίοι εμφανίστηκαν μεταπολεμικά σαν αθώες περιστερές. Πλην των προαναφερθέντων και του Γ. Βλαβιανού, ο οποίος παρουσιαζόταν πολυπράγμων επί Κατοχής και κατά κανόνα ως «μεσάζων» στους Γερμανούς για διάφορες μικροϋποθέσεις ιδιωτών, ιδρυτικά στελέχη της ΕΣΠΟ ήταν ακόμη οι:

Σπύρος Στεροδήμας, γιατρός, διάδοχος του Βλαβιανού στην ηγεσία της οργάνωσης.

Γεώργιος Σουλιώτης, απόστρατος αξιωματικός.

Δημοσθένης Κακίδης, απόστρατος αξιωματικός.

Σπυρίδων Τσάκωνας, απόστρατος αξιωματικός του Ναυτικού.

Αχιλλεύς Κονταράτος, αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού.

Νικόλαος Βελισσαρόπουλος, δημοσιογράφος και εκδότης προ της 4ης Αυγούστου της ημερήσιας εφημερίδας «Κράτος», άλλοτε στέλεχος της Οργάνωσης Εθνικού Κυριάρχου Κράτους, λίγο αργότερα συνεργάτης του Ν. Ματούση στο θέμα του «πριγκιπάτου» της Πίνδου.

Γεώργιος Τριαντόπουλος, δικηγόρος και δημοσιογράφος, ο τρίτος αρχηγός της ΕΣΠΟ μετά την ανατίναξη των γραφείων της.

Δημήτριος Αναστασίου, δημόσιος υπάλληλος, αρχηγός των μαχητικών ταγμάτων της ΕΣΠΟ.

Νικόλαος Ματθαίου, δημοσιογράφος, επικεφαλής του τμήματος νέων λογοτεχνών της οργάνωσης.

Γεράσιμος Μονόπολης, επιχειρηματίας.

Κωνσταντίνος Κουτουμάνος, υπάλληλος του ΙΚΑ.

Ανδρέας Καλογεράς κ.ά.

Η οργάνωση αμέσως μετά την ίδρυσή της φιλοδόξησε να ενσαρκώσει τον εθνικοσοσιαλισμό στην Ελλάδα και να αποτελέσει φυτώριο για την τοποθέτηση των μελών της σε κυβερνητικές θέσεις. Θα πρέπει να αναφερθεί όμως ότι η όλη κίνηση ενόχλησε τον κατοχικό πρωθυπουργό Τσολάκογλου, ο οποίος προσπάθησε να μειώσει την επιρροή της στους ανάλογους κύκλους, μάλλον χωρίς επιτυχία.

Τον Φεβρουάριο 1942 ανέκυψαν μέσα στους κόλπους της οργάνωσης διαφωνίες, κυρίως μεταξύ γερμανοφίλων και ιταλοφίλων και στη συνέχεια παραιτήθηκε από την αρχηγία της ο γιατρός Γεώργιος Βλαβιανός για να αντικατασταθεί από τον επίσης γιατρό Στεροδήμα. Ο τελευταίος, φανατικός γερμανόφιλος και αυτός, είχε ρητορικές ικανότητες, που τις επεδείκνυε σε συχνές συγκεντρώσεις των μελών της ΕΣΠΟ, διακηρύσσοντας λαϊκιστικές αντιλήψεις.

Οι Γερμανοί, εξυπηρετούμενοι ποικιλοτρόπως από το πνεύμα συνεργασίας με τις Αρχές Κατοχής που καλλιεργούσε η οργάνωση, παρείχαν αφειδώς οικονομικά μέσα για τη λειτουργία της, ενώ πολλά μέλη της τα απασχολούσαν σε διάφορες γερμανικές υπηρεσίες. Από τα γραφεία της, που βρίσκονταν στη γωνία των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος, γινόταν η διανομή διαφόρων προπαγανδιστικών εκδόσεων, που κυρίως τυπώνονταν στη Γερμανία στην ελληνική γλώσσα. Παράλληλα όμως, η ίδια η οργάνωση διέθετε δικό της τυπογραφείο, όπου τύπωνε μια σειρά από δικά της φυλλάδια και προκηρύξεις.

Αξιοσημείωτο είναι ότι μια ομάδα νεολαίων της οργάνωσης είχε ιδρύσει την «Ανεξάρτητη Ομάδα Νέων Λογοτεχνών», που εξέδιδε και λογοτεχνικό περιοδικό με τον τίτλο «Κοραής». Επικεφαλής αυτής της ομάδας ήταν οι Νίκος Ματθαίου (εξελίχθηκε σε ηθοποιό με κύρια παρουσία στο ραδιόφωνο) και Τάσος Σγάντζος (συνεργάτης του γνωστού θεατρικού συγγραφέα Ασημάκη Γιαλαμά πριν ο τελευταίος μεταπηδήσει στο ΕΑΜ).

Η ΕΣΠΟ διέθετε επίσης τμήμα νεολαίας (το ονόμαζε Τμήμα Πρωτοπόρων Νέων), στο οποίο είχαν δραστηριοποιηθεί πολύ νεαροί αντικομμουνιστές, μερικοί των οποίων μετά από την Απελευθέρωση συνελήφθησαν για να δικασθούν. Έτσι, στην Ελλάδα ήταν υπόδικοι ανήλικοι δοσίλογοι τα μέλη της νεολαίας της ΕΣΠΟ και το υπουργείο Δικαιοσύνης, λίγο πριν από τα Δεκεμβριανά, πήρε την απόφαση να δημιουργήσει Ειδική Αναμορφωτική Φυλακή Νέων στην Κηφισιά. Στα Δεκεμβριανά, ενήμεροι όντες οι μαχητές του ΕΛΑΣ, συνέλαβαν μερικούς από τους νεολαίους της ΕΣΠΟ, οι οποίοι και εντάχθηκαν στους κηφισιώτες ομήρους και υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν τη δραματική πορεία εκείνων των ομήρων του ΕΛΑΣ. Σε κάποια ανάπαυλα της πορείας, κάπου κοντά στον Ωρωπό, έξι από τους νεολαίους (ανάμεσά τους τα δύο αδέλφια του αργότερα γνωστού θεατρικού επιχειρηματία Βαγγέλη Λιβαδά) εκτελέστηκαν, χωρίς προηγούμενη δίκη φυσικά.

Η όλη δραστηριότητα της ΕΣΠΟ, από την αρχή της ίδρυσής της, είχε προκαλέσει όπως ήταν ευνόητο την αντίδραση των αντιστασιακών οργανώσεων και η ΠΕΑΝ (αρχηγός της ο Κώστας Περρίκος, που ανήκε στο περιβάλλον του Π. Κανελλόπουλου) πήρε την απόφαση να την πλήξει μέσα στην έδρα της.

Έτσι, στις 26 Σεπτεμβρίου 1942 πραγματοποιήθηκε η δυναμιτιστική ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ, που είχε ως αποτέλεσμα τον φόνο ορισμένων μελών της (ο αριθμός δεν έχει αποσαφηνισθεί, αλλά σύμφωνα με πληροφορίες επρόκειτο περί 26), τον τραυματισμό πολλών, ενώ μεταξύ των θυμάτων ήταν και κάποιοι Γερμανοί που υπηρετούσαν σε στεγαζόμενη στο ίδιο κτίριο στρατιωτική υπηρεσία. Από την τόσο ισχυρή έκρηξη, προς στιγμήν γλύτωσε ο Σπ. Στεροδήμας, ο οποίος θέλησε στη συνέχεια να πλησιάσει στο γραφείο του για να περισυλλέξει έγγραφα και χρήματα που είχε εκεί. Ήδη όμως είχε απλωθεί πυρκαγιά μετά την έκρηξη και ο Στεροδήμας υπέστη σοβαρά εγκαύματα, με αποτέλεσμα τον θάνατό του ύστερα από μερικές μέρες στον «Ευαγγελισμό», όπου είχε μεταφερθεί.

Ακολούθησαν πρωτοφανώς αυστηρές ανακρίσεις των Γερμανών, από τις οποίες ελάχιστοι μόνον από τους οργανωτές και εκτελεστές της ανατίναξης μπόρεσαν να διαφύγουν και να επιζήσουν (ο τελευταίος εξ αυτών, ο Αντώνης Μυτιληναίος, πέθανε προ δεκαετίας).

Η ΕΣΠΟ σύντομα ανασυστήθηκε και την αρχηγία της ανέλαβε ο Γεώργιος Τριαντόπουλος, στεγάστηκε δε αρχικά στο κτίριο Γουτάκη της οδού Σταδίου και αργότερα στο επιταχθέν κτίριο του Οικονομικού Γυμνασίου (γωνία Ακαδημίας και Χαρ. Τρικούπη).

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής διαλύθηκε όμως, ενώ ο υπαρχηγός της Γεώργ. Παντέλογλου (που μετακατοχικά εκτελέστηκε) είχε ιδρύσει μαζί με άλλα στελέχη την ΟΕΔΕ. Η τελευταία αυτή λειτούργησε μέχρι την τελευταία ημέρα που έφυγαν οι Γερμανοί και μερικοί από τους ιθύνοντες κατευθύνθηκαν στη Βιέννη, όπου παρέμειναν μέχρι την τελική πτώση του Τρίτου Ράιχ.

Ενδιαφέρον, τέλος, είναι να παρακολουθήσουμε τις πληροφορίες που είχαν συγκεντρώσει οι αρμόδιες ελληνοσυμμαχικές στρατιωτικές υπηρεσίες της Μέσης Ανατολής για την ΕΣΠΟ. Σε σχετικά έγγραφα αναφέρονται και τα ακόλουθα για τη συγκεκριμένη οργάνωση, αλλά θα πρέπει να επισημανθεί ότι μερικά στοιχεία από τα όσα περιέχονται δεν είναι εξακριβωμένα, καθώς η συλλογή τους λόγω των περιστάσεων γινόταν με κάποια προχειρότητα:

«Ιδρύθη τον Οκτώβριο 1941, πρωτοστατούντος του ιατρού Βλαβιανού (όστις υπήρξε ο πρώτος Διευθυντής) εν συνεργασία μετά των Λούβαρη, Αλ. Γιάνναρου, Γ. Μερκούρη, Πατρονικόλα (ιατρού), Μπίνου κ.ά. Ανέλαβε την αρχηγίαν ο ιατρός Στεροδήμας μετά τον θάνατον του οποίου διευθύνεται από επιτροπήν εκ των Κονδάκη, Νικολαρεΐζη (δημοσιογράφου εκ Δωδεκανήσου), δικηγόρου Παπατάσου, Ζαρπαλά (υπαλλήλου υπουργείου Τύπου), Τσόλκα ιατρού. Μετέχουν οι: στρατηγός Οικονομάκος, Π. Σακελλαρόπουλος, Στ. Καστέλης και ο νεαρός Πομόνης. Ο εκ των σημαινόντων μελών της απόστρατος πλοίαρχος Π.Ν. Τσάκωνας (αντιπρόεδρος) παρητήθη αποδοκιμάσας την τροπήν της οργανώσεως εις αντεθνικήν δράσιν.

Τα μέλη της ανήλθον εις 2500 πολλά των οποίων διέρρευσαν, αποτελούντο δε κυρίως από νεαρούς και νεαράς μέλη της Ε.Ο.Ν. Εις τα γραφεία της συνεκεντρούντο νέοι και νεάνιδες και ήρχοντο εις επαφήν με γερμανούς αξκούς και κατόπιν εξαπελύοντο προς συλλογήν πληροφοριών. Ησχολείτο με την παρακολούθησιν πατριωτών τους οποίους κατέδιδε εις την Γκεστάπο μετά της οποίας συνειργάζετο. Είχε σκοπόν την δημιουργίαν ταγμάτων τα οποία να εκπαιδευθούν και πολεμήσουν παρά το πλευρόν των γερμανών.

Την μεσημβρίαν της 20.9.42 ανετινάχθησαν διά δυναμίτιδος τα επί της οδού Πατησίων γραφεία της, εφονεύθησαν αρκετοί και ετραυματίσθησαν 40, μεταξύ των οποίων και ο τότε αρχηγός Στεροδήμας αποθανών μετ’ όλίγας ημέρας συνεπεία των τραυμάτων του.

Τα γραφεία της εγκατεστάθησαν έκτοτε εις την γωνίαν των οδών Αχαρνών και Σουρμελή. Διαθέτει τυπογραφεία επί της οδού Παπαρηγοπούλου 2-4, εις τα οποία εκτυπούνται προπαγανδιστικά φυλλάδια και εικόνες. Μεταξύ των μελών της περιλαμβάνονται και μέλη άλλων φιλοαξονικών οργανώσεων δεδομένου ότι όλαι σχεδόν έχουν τα αυτά μέλη και διαφόρους τίτλους ίνα παρουσιάζουν όγκον.

Παρουσιάζει σοβαράν δράσιν. Αρκετός αριθμός μελών της κατετάγη ως άνευ θητείας χωροφύλακες εις την ειδικήν ασφάλειαν. Μεταξύ των μελών είναι ο Γ. Στιλόπουλος. Ονομαστικόν κατάλογον των μελών της ΕΣΠΟ παρέδωσε εις τον εν Σμύρνη κ. Μπουγιώταν ο ιατρός Καβουνίδης Βασ. ως ο ίδιος αναφέρει».

«Είναι οργάνωσις φασιστική. Εστρατολόγησε τους αισχροτέρους και επικινδυνωδεστέρους χαφιέδες προς αντιμετώπισιν των λαϊκών εξεγέρσεων. Ασχολούνται με την προδοσίαν κομμουνιστών κυρίως. Επίσης, ανέλαβον αντιεβραϊκόν αγώνα. Κατά τον Σεπτέμβριον ομάς εκ τριάκοντα οπλισμένων με γκλόπς επετέθησαν εις την συναγωγήν των Αθηνών ζητούντες οικονομικήν ενίσχυσιν της οργανώσεως, άμα δε έλαβον αρνητικήν απάντησιν επέπεσαν και κατεκερμάτισαν τα πάντα. Τελεί υπό την αρχηγίαν του Σπύρου Στεροδήμα, εκ μέρους δε της Γερμανικής Πρεσβείας ο κ. Καββαδίας, ανταποκριτής Αιγυπτιακής εφημερίδος. Η οργάνωσις χρηματοδοτείται από τον Γκοτζαμάνην και την Γκεσταπό. Έλαβε ως πρώτην δόσιν 2 εκατομμύρια.

Βασική αρχή και ιδανικός σκοπός στο καταχθόνιο πρόγραμμά της Νέας Τάξεως είναι η ψυχική και πνευματική κατάκτησις των υποδούλων λαών. Ευρίσκεται καμουφλαρισμένη από αθώα προσχήματα και εξωραϊσμένη με δελεαστικά θέλγητρα που παρασύρουν τους αφελείς νέους. Διακηρύττουν ότι: Σκοπός είναι η μεθοδική αληθινή εξύψωσις της ιδέας της πατρίδος, θρησκείας και οικογενείας μέσα εις το πλαίσιον του Σοσιαλισμού και της Νέας Τάξεως. Πιστεύουν συνειδητά εις την εθνικοσοσιαλιστικήν ιδέαν. Η «ΕΣΠΟ» προς ολοκλήρωσιν της δράσεώς της προέβη εις την ίδρυσιν «Διευθύνσεως Πρωτοπόρων Νέων». Ευρίσκεται υπό την προστατευτικήν σκέπην του Υπουργείου Παιδείας με σκοπούς και επιδιώξεις να μυηθούν εις τα νεώτερα ιδανικά οι νέοι και νέες μέσα στα πλαίσια του Σοσιαλισμού και του Πατριωτισμού. Το «νέο κράτος», εξουσία και αστυνομία έρχονται εις ενίσχυσιν του «Εθνοσωτηρίου» αυτού έργου.

Είς την οδόν Δήμητρος αριθ. 11 ευρίσκεται το Παράρτημα της οργανώσεως Καλλιθέας. Ιδιαίτερος Γραμματεύς της οργανώσεως είναι ο δικηγόρος Θεοδωρόπουλος, τμηματάρχης του οργανωτικού ο Μηχανικός Αρνάκης και του οκονομικού ο υπάλληλος της Τραπέζης Ελλάδος Άννινος.

Οι Γερμανοί κατακτηταί θα δώσουν στολάς και παπούτσια. Κάθε νέο μέλος πρέπει να έχη πιστοποιητικό της Ασφαλείας, προσπαθούν δε να κάμουν και Τάγματα εφόδου. Η εισδοχή εις ταύτην γίνεται βάσει αιτήσεως ήτις αποστέλλεται εις Γκεσταπό και αφού ελεγχθή ότι το προς πρόσληψιν μέλος είναι Γερμανόφιλον αποστέλλεται η αίτησις, εις τα γραφεία της ΕΣΠΟ και διά καταβολής 180 δρχ. γίνεταί τις μέλος αφού προηγουμένως παρακολουθήσει ωρισμένας διαλέξεις. Η εκδιδομένη ταυτότης είναι γεγραμμένη εις την Ελληνικήν και Ιταλικήν και θεωρείται από Έλληνα και Γερμανόν αξ/κόν. Διά της ταυτότητος ταύτης παρέχεται πλήρης ελευθερία κινήσεως εις τράμ, σιδηροδρόμους δωρεάν.

Είς την ΕΣΠΟ καταλέγονται ο Στρατηγός Οικονομάκος του Πεζικού, ο αντ/ρχης Κουρκουλάκος, αι θυγατέρες του Στρατηγού Μπάκου, ο Γ. Μερκούρης και μέλη εκ των παλαιών οργανώσεων του Γιάνναρου. Τα γραφεία ευρίσκονται επί της οδού Πατησίων και ανετινάχθησαν κατά Σεπτέμβριον 1942. Η σφραγίς της έχει Ελληνικήν σημαίαν και αγκυλωτόν σταυρόν».

ΑΕΡΑ