Πολλά ἔχουν εἰπωθεῖ γιά τήν μορφή τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Μακαρίου. Πολλά καί θετικά καί ἀρνητικά. Ὅμως αὐτό πού διαφαίνεται ξεκάθαρα στήν πληθωρική ἀπό κάθε ἄποψη προσωπικότητά του εἶναι μία ἀρχομανία πού αυτόματα δημιουργούσε μία καχυποψία ἀπέναντι στούς ἄλλους ἀποτέλεσμα τῆς ἀνασφάλειάς του. Αὐτή ἡ καχυποψία καί ἡ ἀνασφάλεια, ὡς ἐπιστέγασμα τῆς ἀρχομανίας του, δημιουργοῦσαν καί τά συχνά «πισωγυρίσματα» στίς συμφωνίες του μέ τούς ἄλλους ἡγέτες (βλ. Σχέδιο Ἄτσεσον). Ἄλλωστε ἦταν γνωστή ἡ φράση τοῦ πρωθυπουργοῦ Γεωργίου Παπανδρέου «Μακαριώτατε, ἄλλα συμφωνοῦμεν καί ἄλλα πράττετε!»
Ὅμως καί πέρα ἀπό τήν γεμάτη ἀνασφάλειες προσωπικότητα τοῦ Μακαρίου, βλέπουμε ἀπό κάποιες μαρτυρίες ὅτι καί ἡ πολυδιαφημισμένη διορατικότητα του – γιά τήν ὁποία τόν «καμάρωναν» κάποιοι ὁπαδοί του – δέν ἦταν οὔτε καί αὐτή στό μέγεθος πού θέλουν νά τήν παρουσιάζουν. Παράδειγμα ὅταν ὁ κ. Σημαιοφορίδης μέ τόν κ. Τομπάζο τόν ἐπισκέφθηκαν γιά νά τοῦ ἀνακοινώσουν ὅτι ἔχουν βάσιμες πληροφορίες γιά ἐπικείμενη ἀποβατική ἐνέργεια τῶν Τούρκων, ἐκεῖνος μέ περισσή εὐκολία καί πολύ στόμφο ἀπήντησε ὅτι «μήν ἀνησυχεῖτε, ὅσο εἶναι ἐδῶ ὁ Μακάριος, κανείς δέν πρόκειται νά πειράξει τήν μικρή Κύπρο»…
Καί ἐκείνη τήν στιγμή, ἐπειδή ἦταν «ἐκεῖ» ὁ Μακάριος, ὅλοι, δηλαδή ἡ Οὐάσιγκτων μέ ὄργανό της τήν Ἀθήνα καθώς καί ἡ Ἄγκυρα πού ἀνέμενε σάν γύπας, ἔκαναν τά σχέδιά τους γιά νά «πειράξουν τήν μικρή Κύπρο»! Ἀλλά στήν περίπτωσή του μποροῦμε νά ὁμιλοῦμε γιά προδοσία;
Ἰδού πώς ὁρίζω τήν προδοσία ἐγώ στήν περίπτωσή του:
Ὅταν ἡ ἀρχομανία κάποιου, τόν ὁδηγεῖ σέ πράξεις, οἱ ὁποῖες ἀποδυναμώνουν τήν ἄμυνα τῆς πατρίδας του, τότε εἶναι προδότης.
Ὅταν, γνωρίζοντας ὅτι οἱ Τοῦρκοι προετοιμάζονται δέκα ὁλόκληρα χρόνια νά εἰσβάλουν στήν πατρίδα σου, Ἀείμνηστε Ἀρχιεπίσκοπε, καί ἐσύ ἀπό τό βῆμα τοῦ Ο.Η.Ε., τούς δίνεις τό κάλεσμα καί τό πρόσχημα νά εἰσβάλουν, ἔστω καί «ρητορικά» (ὅπως διατείνονται οἱ γνωστοί «Μακαριακοί»), τότε ΝΑΙ, εἶσαι προδότης!
Στίς 19 Ἰουλίου, ἐνώπιον τῶν μελῶν τοῦ Συμβουλίου Ἀσφαλείας τοῦ ΟΗΕ στή Νέα Ὑόρκη, ἐμφανίσθηκε καί μίλησε ὁ Μακάριος.
Ἐπρόκειτο γιά ἕναν ἀνθελληνικό λίβελλο, στή διάρκεια τοῦ ὁποίου ὁ Μακάριος ὑπερέβη τά ὅρια.
Πρός ἀπόδειξη τοῦ ἰσχυρισμοῦ αὐτοῦ, παρατίθενται αὐτούσια χωρία τῆς ὁμιλίας του, ὅπως καταγράφηκαν στά Πρακτικά: «Τό στρατιωτικό καθεστώς τῆς Ἑλλάδας παραβίασε ἀναισθήτως τήν ἀνεξαρτησία τῆς Κύπρου. Πρόκειται γιά εἰσβολή καί ἡ εἰσβολή συνεχίζεται, διότι ὑπάρχουν Ἕλληνες ἀξιωματικοί στήν Κύπρο. Αὐτά δέν ἀποτελοῦν ἐσωτερική ὑπόθεση τῶν Ἑλλήνων τῆς Κύπρου. Οἱ Τοῦρκοι τῆς Κύπρου ἐπηρεάζονται ἐπίσης. Ἡ Ἑλληνική χούντα ἐπέκτεινε τήν δικτατορία της στήν Κύπρο. Ὅπως ἐξελίχθηκαν τά πράγματα, θεωρῶ τόν κίνδυνο ἀπό τήν Τουρκία μικρότερο τοῦ κινδύνου ἐκ μέρους τῶν Ἑλλήνων ἀξιωματικῶν».
Τά παραπάνω ἀπαράδεκτα, ἐκτοξευθέντα ἀπό τόν Μακάριο ἐπάνω στήν ὀργή του, λόγω τῆς ἀνατροπῆς του, πού ποδοπατοῦσε τήν ἀρχομανία του, ἔδωσαν στήν Τουρκία ἕνα ἰσχυρό ἐπιχείρημα, πού χρησιμοποίησε σάν ἄλλοθι γιά τήν εἰσβολή.
Βέβαια, θά ἦταν ἀστεῖο νά ὑποστηρίξει κανείς, ὅτι ἡ Τουρκία εἰσέβαλε στήν Κύπρο λόγω τῶν καταγγελιῶν καί τῆς προτροπῆς τοῦ Μακαρίου.
Αὐτό θά τό ἔκανε, ἔτσι καί ἀλλιῶς. Στηρίχθηκε ΝΟΜΙΚΑ, ὅμως, σέ ἕνα ἀκόμη ἀνέλπιστο ἀτόπημα τοῦ Μακαρίου. Ὁ Μπιράντ σχολίασε χαρακτηριστικά: «Ἡ τουρκική ἀντιπροσωπεία ἔκανε ὅ,τι ἦταν δυνατό, γιά νά μιλήσει στόν ΟΗΕ ὁ Μακάριος».
Ὁ Τοῦρκος πρέσβης στόν ΟΗΕ, Ὀσμάν Ὀλτσάυ, τόνισε μετά τήν ἐκδήλωση τῆς εἰσβολῆς: «Ἡ Τουρκία ἐκπλήρωσε τίς νόμιμες ὑποχρεώσεις της. Δέν πραγματοποίησε εἰσβολή. Ἡ λέξη εἰσβολή δέν εἶναι δική μου. Τή χρησιμοποίησε ὁ Μακάριος, μέ σκοπό νά περιγράψει αὐτό τό ὁποῖο ἔπραξε ἡ Ἑλλάδα».
Αὐτή εἶναι ἡ ἀλήθεια πού ἀφορᾶ τίς ἐνέργειες τοῦ Ἀρχιεπίσκοπου Μακάριου στην Νέα Υόρκη.
Κάποιος μπορεῖ νά ἀντιτάξει τό ὅτι ἦταν ὁ νόμιμα ἐκλεγμένος Πρόεδρος τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας, ὁ ὁποῖος παράνομα ἀνετράπη ἀπό στρατιωτικούς ἄλλης χώρας καί ζήτησε, βάσει τῶν προβλεπόμενων ἐκ τῶν Συνθηκῶν Ζυρίχης καί Λονδίνου, νά προστατευθεῖ ἡ νομιμότητα στήν χώρα του.
Ναι, σωστά, ἀλλά ἀπό ποιούς τό ζήτησε αὐτό;
Ἀπό αὐτούς πού τόν μισοῦσαν θανάσιμα, ἀκόμα ἀπό τά χρόνια τῆς Ε.Ο.Κ.Α.; Ἄς διαβάσει κάποιος τούς τίτλους τῶν Τουρκικῶν ἐφημερίδων τόν Σεπτέμβρη τοῦ 1955, πρίν ἀπό τήν «νύχτα τῶν κρυστάλλων» στήν Κωνσταντινούπολη, καθώς καί στό πογκρόμ τοῦ 1964. Τόν Μακάριο χρησιμοποίησαν σάν αἰτία οἱ Τοῦρκοι, γιά νά δικαιολογήσουν τό πογκρόμ κατά τῶν Ἑλλήνων στήν Πόλη καί στά «Σεπτεμβριανά», ἀλλά καί στίς καταναγκαστικές ἀπελάσεις τοῦ ’64.
Ἀπό ποιούς ζήτησε νά ἐπέμβουν;
Ἀπό αὐτούς πού δέν τόν ἀναγνώριζαν ὡς Πρόεδρο ὅλων τῶν Κυπρίων καί τοῦ δημιουργοῦσαν καθημερινά ἐμπόδια; Ἀπό αὐτούς πού ἀποχώρησαν ἀπό τήν Κυπριακή Διοίκηση καί δημιούργησαν τίς προβοκάτσιες, γιά νά δημιουργηθεῖ ἡ λεγόμενη «Πράσινη Γραμμή» του Young στό νησί, τήν δεκαετία τοῦ 1960;
Ἀπό αὐτούς ζητᾶς βοήθεια καί τούς δίνεις ἄλλοθι -πού τό χρησιμοποιοῦν σέ διπλωματικό ἐπίπεδο, ἀκόμα καί σήμερα -νά αἱματοκυλήσουν τόν τόπο σου, γιά νά ἐπανέλθεις στήν Προεδρική καρέκλα;
Ἀπό ἀρχεῖα τοῦ State Department πού ἀποχαρακτηρίστηκαν πρόσφατα, ὑπάρχουν καταγεγραμμένες συνομιλίες τοῦ Ἀρχ. Μακαρίου μέ τόν Henry Kissinger, ὅπου φαίνεται ξεκάθαρα ἡ ἀκρίβεια τοῦ ἰσχυρισμοῦ μου, ὅτι ὁ Μακάριος εἶχε μία ἀρχομανία, πού δέν μειώθηκε, οὔτε κατ’ ἐλάχιστον, ἀκόμα καί στίς πιό δύσκολες στιγμές τῆς Κύπρου!
Ὅπως ἀναφέρει ὁ Σάββας Ἰακωβίδης σέ ἕνα πόνημα του:
«ΟΙ ΑΠΟΦΡΑΔΕΣ ἡμέρες τοῦ προδοτικοῦ πραξικοπήματος καί τῆς τουρκικῆς εἰσβολῆς εἶναι ἀφορμή γιά πολλούς νά μηρυκάσουν τά γνωστά συνθήματα καί νά ἀναπετάσουν τά λάβαρα τοῦ μίσους καί τῆς προγραφῆς. Ταυτόχρονα, οἱ γνωστοί «πατριῶτες-δημοκράτες», πού διεκδικοῦν δάφνες ἀγωνιστικότητας καί ἀντίστασης κατά τῆς χούντας, παθαίνουν ὁλική ἀμνησία, ὅταν ἐρωτῶνται γιά τή γνωστή ὁμιλία Μακαρίου, στό Συμβούλιο Ἀσφαλείας, στίς 19/7/1974.
Εἶναι γνωστό ὅτι ὁ πρόεδρος Μακάριος συνεργάστηκε μέ τήν Ἑλληνική χούντα, ποικιλοτρόπως, καί ὅλα τά χρόνια τῆς δι-κτατορίας. Στίς 30/5/1967, σέ τηλεγράφημά του, ὁ Μακάριος ἔλεγε: «Συγχαίρομεν τήν ἐθνικήν κυβέρνησιν διά τό ἀναληφθέν ὑπ’ αὐτῆς ἔργον καί διαβεβαιοῦμεν ὅτι, τόσον ἡμεῖς ὅσον καί ἡ κυβέρνησις ἡμῶν, ἐπιθυμοῦμεν στενήν συνεργασίαν».
Ὅσο ἡ Ἑλλάδα ἦταν ἀπομονωμένη, ἡ Λευκωσία καλλιεργοῦσε τήν ἐντύπωση ὅτι αὐτή ἐκπροσωποῦσε τή νομιμότητα καί τήν ὑπεύθυνη διαχείριση τοῦ Κυπριακοῦ. Ὅμως, ὅταν, π.χ., δημοσιεύματα σέ μερίδα τοῦ κυπριακοῦ Τύπου, καθύβριζαν αἰσχρά καί σκαιά τήν Ἑλλάδα καί ἰδιαίτερα τούς Ἕλληνες στρατιωτικούς, ὁ Μακάριος, καί γιά λόγους δικῶν του σκοπιμοτήτων, ἀναγκάστηκε νά δηλώσει καί τά ἑξῆς:
«Διατυποῦνται κατηγορίαι ἤ γίνονται ὑπαινιγμοί, σαφεῖς ἤ συγκεκαλυμμένοι, περί σκευωριῶν καί συνωμοσιῶν δι’ ἀνατροπήν τῆς Κυπριακῆς Κυβερνήσεως καί δι’ ἄλλας, ὑπόπτου φύσεως δραστηριότητας. Τοιαῦτα δημοσιεύματα, ὡς εἶναι φυσικόν, δημιουργοῦν πικρίας εἰς τούς Ἕλληνας ἀξιωματικούς, δηλητηριάζουν τάς σχέσεις μας καί πλήττουν τήν ἑνότητα τοῦ ἐθνικοῦ μετώπου».
Στίς 9/8/1967, ὁ πρόεδρος τῆς πραξικοπηματικῆς κυβέρνησης τῆς Ἀθήνας, Γ. Παπαδόπουλος, ἐπισκέφθηκε τήν Κύπρο, εἶχε πολύωρες συζητήσεις μέ τόν Μακάριο και, σέ ἐπίσημη δεξίωση, συμμετεῖχε ὅλη ἡ κυπριακή πολιτική ἡγεσία, μηδέ τῶν ΑΚΕΛικῶν ἐξαιρουμένων.
Σέ δηλώσεις του, ὁ Γ. Παπαδόπουλος διακήρυσσε ὅτι «ἕνωσιν ζητοῦμεν οἱ πάντες καί διά τήν ἕνωσιν ἀγωνιζόμεθα». Ὁ δέ Μακάριος, συναινῶν, δέν δίστασε νά πλέξει τό ἐγκώμιο τοῦ "ἀρχιπραξικοπηματία" Γεωργίου Παπαδόπουλου καί νά τόν χαρακτηρίσει ὡς «νέο Ναπολέοντα»!
Εἶπε αὐτολεξεί: «Ὁ Γ. Παπαδόπουλος συνδυάζει ἐξαιρετικάς ἱκανότητας καί σπάνια προσόντα διά τήν ἀντιμετώπισιν τῶν κρισίμων καταστάσεων. Εἶναι ὁ νέος Ναπολέων, ὁ ὁποῖος θά σώσει τόν Ἑλληνισμόν...» (Ἀνδρ. Ν. Ἀθανασίου: «Ὁ ἄγνωστος πόλεμος Ἀθηνῶν Λευκωσίας», σελ. 98).
Οἱ σχέσεις Ἀθηνῶν-Λευκωσίας, κατά τήν περίοδο τῆς δικτατορίας, ὅπως ἄλλωστε καί προηγουμένως, πέρασαν ἀπό σαράντα κύματα. Δολοπλοκίες, ὑστεροβουλίες, ὑπονομεύσεις, συνωμοσίες καί, τελικά, τό πραξικόπημα τῆς χούντας τοῦ Ἰωαννίδη κατά τοῦ προέδρου Μακαρίου, στίς 15 Ἰουλίου 1974. Ὁ Μακάριος διαφεύγει τῶν πραξικοπηματιῶν καί φτάνει, μέ τή βοήθεια τῶν Βρετανῶν, μέσω Μάλτας και Λονδίνου, στή Ν. Ὑόρκη. Στίς 19/7/1974 προσφωνεῖ τό Συμβ. Ἀσφαλείας. Ἀφοῦ ἐξιστορεῖ τά γεγονότα, μέ ἀφορμή καί τήν ἐπιστολή πού ἔστειλε στόν πραξικοπηματία πρόεδρο Γκιζίκη, στίς 13 Ἰουλίου, ὁ Μακάριος χαρακτηρίζει τό πραξικόπημα τῆς χούντας ὡς «εἰσβολή».
Εἶπε: «Μπορεῖ νά ἰσχυρίζονται μερικοί, ὅτι ὅσα συνέβησαν στήν Κύπρο ἀποτελοῦν ἐπανάσταση, καί ὅτι ἡ νέα κυβέρνηση σχηματίστηκε μέ βάση τόν ἐπαναστατικό νόμο. Κάτι τέτοιο δέν ἰσχύει. Δέν ὑπῆρξε ἐπανάσταση στήν Κύπρο, πού θά μποροῦσε νά θεωρηθεῖ ἐσωτερική ὑπόθεση. Ὑπῆρξε εἰσβολή, πού παραβίασε τήν ἀνεξαρτησία καί τήν κυριαρχία τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας. Καί ἡ εἰσβολή συνεχίζεται, καί θά συνεχίζεται ὅσο θά ὑπάρχουν Ἕλληνες ἀξιωματικοί στήν Κύπρο. Οἱ συνέπειες τῆς εἰσβολῆς αὐτῆς θά εἶναι καταλυτικές γιά τήν Κύπρο, ἐάν δέν ἐπανέλθουμε στή συνταγματική ὁμαλότητα καί ἐάν δέν ἀποκατασταθοῦν οἱ δημοκρατικές ἐλευθερίες».
Ἀφοῦ ἐπισημαίνει ὅτι, ἐξαιτίας τοῦ πραξικοπήματος, ἐπηρεάστηκαν οἱ συνομιλίες, ὁ Μακάριος συνέχισε: «Καλῶ τά μέλη τοῦ Συμβουλίου Ἀσφαλείας νά καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, ὥστε νά τεθεῖ ἕνα τέλος στήν ἀφύσικη αὐτή κατάσταση, πού δημιουργήθηκε μέ τό πραξικόπημα τῶν Ἀθηνῶν. Καλῶ τό Συμβούλιο Ἀσφαλείας νά κάνει χρήση ὅλων τῶν τρόπων καί μέσων πού διαθέτει, ὥστε νά ἀποκατασταθοῦν, χωρίς καθυστέρηση, ἡ συνταγματική τάξη καί τά δημοκρατικά δικαιώματα τοῦ λαοῦ τῆς Κύπρου. Ὅπως ἀνέφερα ἤδη, τά γεγονότα τῆς Κύπρου δέν ἀποτελοῦν ἐσωτερική ὑπόθεση τῶν Ἑλληνοκυπρίων. Ἀφοροῦν καί ἐπηρεάζουν καί τούς Τουρκοκυπρίους. Τό πραξικόπημα τῆς Ἑλληνικῆς χούντας ἀποτελεῖ εἰσβολή, καί οἱ συνέπειές του πλήττουν ὁλόκληρο τόν κυπριακό λαό, Ἕλληνες καί Τούρκους. Τά Ἡνωμένα Ἔθνη ἔχουν ἐγκαταστήσει μία εἰρηνευτική δύναμη στήν Κύπρο. Ἡ παρουσία της δέν μπορεῖ νά εἶναι ἀποτελεσματική ὑπό συνθῆκες πραξικοπήματος. Τό Συμβούλιο Ἀσφαλείας πρέπει νά καλέσει τό Ἑλληνικό στρατιωτικό καθεστώς νά ἀποσύρει τούς Ἕλληνες ἀξιωματικούς, πού ὑπηρετοῦν στήν κυπριακή ἐθνοφρουρά, καί νά θέσει τέλος στήν εἰσβολή τους στήν Κύπρο. Πιστεύω, μέ ὅσα στοιχεῖα παρέθεσα ἐνώπιόν σας, νά σᾶς ἔδωσα μία ὁλοκληρωμένη εἰκόνα τῆς κατάστασης. Δέν ἔχω οὐδεμία ἀμφιβολία, πώς μία ἁρμόζουσα ἀπόφαση τοῦ Συμβουλίου Ἀσφαλείας, θά θέσει τέλος στήν εἰσβολή, καί θά ἀποκαταστήσει τήν παραβιασμένη ἀνεξαρτησία τῆς Κύπρου καί τά δημοκρατικά δικαιώματα τοῦ κυπριακοῦ λαοῦ».
Τό πραξικόπημα κατά τοῦ Μακαρίου ἦταν προδοτικό, ἀλλά δέν ἦταν στιγμιαῖο. Οἱ προϋποθέσεις γιά τήν ὑλοποίησή του τεχνουργήθηκαν ἐντός καί ἐκτός Κύπρου, ἀπό τό 1960 μέχρι τόν τραγικό Ἰούλιο τοῦ 1974.
Πολλοί ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ βαρύτατη κατηγορία, πού ὁ Μακάριος διατύπωσε κατά τῆς Ἑλλάδας, ὅτι, δηλαδή, ἔκανε «εἰσβολή» στήν Κύπρο -πρᾶγμα ὀξύμωρο, ἀφοῦ ἤδη ὑπῆρχε Ἑλληνικός στρατός στό νησί-διευκόλυνε καί ἔδωσε ἰσχυρό ἄλλοθι στήν Τουρκία νά εἰσβάλει στό νησί, δῆθεν γιά νά ἀποκαταστήσει τή διασαλευθεῖσα, ἀπό τό πραξικόπημα, συνταγματική τάξη. Στήν πράξη, ὁδήγησε στήν κρεούργηση καί κατάκτηση τῆς Κύπρου.
Οἱ γνωστοί εὐκαιριακοί καί ἄλλοι ὄψιμοι ὑμνητές τοῦ Μακαρίου, καμώνονται νά ξεχνοῦν τήν ὁμιλία του στό Σ.Α. τοῦ Ο.Η.Ε. Ἀποτελεῖ, ὅμως, καί αὐτή ἱστορικό καί ἰσχυρό τεκμήριο καί στοιχεῖο τῆς κυπριακῆς τραγωδίας, πού εἶναι ἀμφίβολο ἄν ποτέ καθαρθεῖ καί φωτισθεῖ».
Ἕνας ἐκ τῶν συγγραφέων μέ γνωστά «φιλομακαριακά» αἰσθήματα, ὁ Μακάριος Δρουσιώτης, ἀναφερόμενος στόν Ἀρχιεπίσκοπο Μακάριο στήν «Ἐλευθεροτυπία» τῆς 14/7/2008, δίνει τήν παρακάτω εἰκόνα:
«Στίς ἀρχές Ἰουλίου 1974, κορυφώθηκε ἡ κρίση στίς σχέσεις Μακάριου -χούντας. Ὁ πρόεδρος τῆς Κύπρου, μέ ἐπιστολή του στόν πρόεδρο τῆς Ἑλλάδας Φαίδωνα Γκιζίκη, ζητοῦσε τήν ἄμεση ἀνάκληση ὅλων τῶν Ἑλλήνων ἀξιωματικῶν τῆς Ἐθνικῆς Φρουρᾶς, οἱ ὁποῖοι ὑποβοηθοῦσαν τή δράση τῆς ὀργάνωσης ΕΟΚΑ Β.
Πολλοί -ἀκόμη καί ὁ Βάσος Λυσσαρίδης σέ πρόσφατη συνέντευξή του-θεωροῦν τήν ἐπιστολή αὐτή τοῦ Μακάριου, τό μοιραῖο του λάθος. Ὡστόσο, ἡ ἱστορική ἔρευνα κατέδειξε, ὅτι ἡ ἀπόφαση γιά πραγματοποίηση τοῦ πραξικοπήματος, στίς 8 τό πρωί τῆς 15ης Ἰουλίου, εἶχε προηγηθεῖ τῆς ἐπιστολῆς.
Ὁ Μακάριος ρωτήθηκε ἀρκετές φορές μετά τό πραξικόπημα, γιατί δέν ἔλαβε τά ἀπαραίτητα μέτρα πρίν ἀποστείλει τήν ἐπιστολή του στόν Γκιζίκη. Ἡ ἀπάντησή του ἦταν, πώς πίστωνε τούς Ἕλληνες ἀξιωματικούς μέ περισσότερο πατριωτισμό. Στήν πραγματικότητα, δέν ἤθελε νά παραδεχτεῖ ὅτι εἶχε ἀποπλανηθεῖ. Διότι ἡ χούντα ἐφάρμοσε ἕνα εὐφυέστατο σχέδιο ἀποπλάνησής του, καί ὁ Μακάριος ἔπεσε στήν παγίδα της.
Ἡ πραγματικότητα ἦταν ὅτι ἡ κυβέρνηση τῆς Κύπρου φοβόταν τό πραξικόπημα, εἰδικά μετά τήν ἐπικράτηση τῆς χούντας τοῦ Ἰωαννίδη. Μάλιστα, στά τέλη τοῦ 1973, ἡ κυπριακή κυβέρνηση κατάρτισε σχέδιο ἐπιχειρήσεων γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ πραξικοπήματος, ὑπό τήν ἐπωνυμία ΑΣΠΙΣ 3.
Τόν Ἰούλιο τοῦ 1974, ὅταν κλιμακώθηκε ἡ κρίση στίς σχέσεις Ἀθηνῶν -Λευκωσίας, ὁ Μακάριος ἔστειλε στήν Τσεχοσλοβακία, σέ εἰδική ἀποστολή, τόν συνεργάτη του, διευθυντή τῆς ΚΥΠ, Γεώργιο Τομπάζο, ὁ ὁποῖος ἐξασφάλισε ποσότητα 1.000 τσεχικῶν αὐτόματων ὅπλων μέ τά πυρομαχικά τους, γιά νά ἐξοπλίσει τίς δυνάμεις του Εφεδρικού, πού εἶχαν ὀργανωθεῖ, γιά τήν ἀντίσταση κατά τοῦ πραξικοπήματος.
Τά ὅπλα ἀγοράστηκαν ἀπό τήν κυβέρνηση τῆς Κύπρου καί παραδόθηκαν ἄμεσα. Στίς 9 Ἰουλίου 1974, ἕξι μέρες πρίν ἀπό τό πραξικόπημα, προσγειώθηκε στό ἀεροδρόμιο Λευκωσίας ἕνα ἐμπορικό ἀεροσκάφος τῶν τσεχικῶν ἀερογραμμῶν μέ τό πολεμικό ὑλικό. Τό φορτίο παραλήφθηκε μέ ἄκρα μυστικότητα, ἀλλά ἀντί νά μοιραστεῖ στίς ὁμάδες πολιτῶν πού εἶχαν συγκροτηθεῖ, μέ βάση τό σχέδιο ΑΣΠΙΣ, μεταφέρθηκε καί ἀποθηκεύτηκε στό ὑπόγειο τοῦ ἀρχιεπισκοπικοῦ μεγάρου. Ἐκεῖ τά ἐντόπισαν καί τά οἰκειοποιήθηκαν οἱ πραξικοπηματίες, ὅταν κατέλαβαν τό κτίριο.
Γιατί ὁ Μακάριος ἀποθήκευσε τά ὅπλα καί γιατί δέν τέθηκε σέ ἐφαρμογή τό σχέδιο ΑΣΠΙΣ;
Ἡ ἀπάντηση εἶναι πολύ ἁπλή.
Ὁ Μακάριος δέν περίμενε, ἐκεῖνο τό μοιραῖο πρωί, πραξικόπημα, ὄχι διότι πίστωνε τούς χουντικούς ἀξιωματικούς μέ περισσότερο πατριωτισμό, ἀλλά ἐπειδή ἡ χούντα τοῦ ἔδεσε τά μάτια:
Ἡ Ἑλληνική κυβέρνηση διαβίβασε, στίς 6 Ἰουλίου, μέσω τοῦ πρέσβη της στή Λευκωσία, Εὐστάθιου Λαγάκου, πρόσκληση στόν Μακάριο νά ἐπισκεφθεῖ τήν Ἀθήνα γιά συνομιλίες. Ἐνημερώνοντας τηλεφωνικά τόν ὑπουργό Ἐξωτερικῶν τῆς Κύπρου, Ἰωάννη Χριστοφίδη, ὁ Λαγάκος τοῦ εἶπε ὅτι εἶχε προτείνει «ἐπίσκεψιν τοῦ Μακαριωτάτου εἰς Ἀθήνας διά συζήτησιν τοῦ ὅλου θέματος καί ὁ Μακαριώτατος ἀπεδέχθη μέν τήν πρόσκλησιν, ἀλλά ἔθεσεν, ὡς προϋπόθεσιν, τήν ἀποδοχήν τῶν ὅσων ἔχει ἀποφασίσει», δηλαδή τήν ἐξυγίανση τῆς Ἐθνικῆς Φρουρᾶς.
Τήν ἑπόμενη μέρα, ὁ πρωθυπουργός τοῦ καθεστῶτος, Ἀνδρουτσόπουλος, ἔστειλε στήν Κύπρο, ὡς προσωπικό του ἀπεσταλμένο, τόν ἐκδότη τῆς ἐφημερίδας «Ἐλεύθερος Κόσμος», Σάββα Κωνσταντόπουλο, μέ ὁδηγίες νά διαμεσολαβήσει πρός τόν Μακάριο μέ σκοπό τήν ἐκτόνωση τῆς κρίσης. Ὁ Ἀνδρουτσόπουλος ἦταν στήν οὐσία ἕνα ἀνδρείκελο, πού οὔτε τήν ἐξουσία εἶχε, οὔτε τήν πυγμή νά ἀναλάβει ὁποιαδήποτε πρωτοβουλία πού θά συγκρουόταν μέ τά σχέδια τοῦ Ἰωαννίδη.
Ὁ Ἀνδρουτσόπουλος γράφει στά ἀπομνημονεύματά του, ὅτι οἱ ὁδηγίες του πρός τόν Κωνσταντόπουλο, ἦταν νά τονίσει στόν Μακάριο «ὅτι ἐν ὄψει τῶν μεγάλων ἐθνικῶν κινδύνων, ὀφείλει νά συνομιλήσει μέ τήν Ἑλλάδα, ὡς Ἕλλην μέ τήν Μητέρα Πατρίδα, καί νά ἀποδεχθῆ, πρός τοῦτο, πρόσκλησιν τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως, ὅπως ἐπισκεφθῆ τάς Ἀθήνας».
Ὁ Μακάριος δέχτηκε ἀμέσως τόν Κωνσταντόπουλο, καί τό βράδυ τοῦ παρέθεσε δείπνο στό προεδρικό.
Μετά τό δείπνο, συζήτησε μαζί του τό πρόβλημα τῶν σχέσεών του μέ τήν Ἀθήνα. Ὁ Μακάριος ἀνέλυσε τό ἱστορικό τῆς κρίσης, δίνοντας ἔμφαση στήν ἀνάμιξη Ἑλλήνων ἀξιωματικῶν στήν ΕΟΚΑ Β. Δήλωνε ἕτοιμος γιά συνδιαλλαγή, ἀλλά ἔθετε, ὡς βασική προϋπόθεση, τή διάλυση τῆς ΕΟΚΑ Β καί τήν κάθαρση στήν Ἐθνική Φρουρά.
Σ’ αὐτό τό παρασκήνιο ἦταν ἀναμειγμένος καί ὁ Ἀνδρέας Ἀζίνας, διοικητής συνεργατικῆς ἀναπτύξεως καί προσωπικός φίλος τοῦ Κωνσταντόπουλου. Ὁ Ἀζίνας, ὅπως παραδέχεται ὁ ἴδιος, διατηροῦσε δεσμούς, τόσο μέ τό καθεστώς Παπαδόπουλου ὅσο καί μέ τόν Ἰωαννίδη.
Ὁ Ἀζίνας ἀναφέρει ὅτι ὁ Κωνσταντόπουλος, πρότεινε στόν Μακάριο μία συμβιβαστική πρόταση, σύμφωνα μέ τήν ὁποία θά ἀποσυρόταν ἡ ἀξίωση γιά ἄμεση ἀνάκληση ὅλων τῶν Ἑλλαδιτῶν ἀξιωματικῶν. Ἀντί αὐτοῦ, θά ἀνακαλοῦνταν, σέ πρώτη φάση, ὁρισμένοι ἀξιωματικοί, ἐνῶ, σταδιακά, θά ἀντικαθίσταντο ὅλοι μέ ἀξιωματικούς πού θά τύγχαναν τῆς ἔγκρισης τοῦ Μακάριου.
Ὁ Μακάριος, κατά τόν Ἀζίνα, ἀποδέχτηκε τήν πρόταση καί ἀνέμενε τήν ἀπάντηση τῶν Ἀθηνῶν.
Στίς 8 Ἰουλίου, ὁ Ἀζίνας συνόδευσε τόν Κωνσταντόπουλο στό ἀεροδρόμιο Λευκωσίας, ἀπό ὅπου ἀναχώρησε γιά τήν Ἀθήνα. Ὁ Κωνσταντόπουλος πῆγε ἀπό τό ἀεροδρόμιο κατ' εὐθεῖαν στό γραφεῖο τοῦ Ἀνδρουτσόπουλου καί τόν ἐνημέρωσε γιά τή συνομιλία του μέ τόν Μακάριο. Ὁ Ἀνδρουτσόπουλος γράφει στά ἀπομνημονεύματά του, ὅτι ὁ Κωνσταντόπουλος ἐπέστρεψε ἀπό τήν Κύπρο πλήρως ἀπογοητευμένος, καί ὅτι σέ ἀπάντηση ἐρώτησής του γιά τίς σκέψεις τοῦ Μακάριου, τοῦ εἶπε:
«Ὁ Μακάριος ἔχει τελειώσει. Ἔχει παύσει νά σκέπτεται ὁ,τιδήποτε ἄλλο ἐκτός τοῦ ρόλου του, ὡς ἡγέτου τῶν Πανελλήνων, μετά τήν πτώσιν τῆς Κυβερνήσεως τῶν Ἀθηνῶν. (...) Ὁ Μακάριος ἔχει κλειδώσει τόν νοῦν του καί πετάξει τά κλειδιά».
Ὁ Μακάριος, ὡστόσο, ἔκρινε ὡς θετική τή συνεργασία πού εἶχε μέ τόν Κωνσταντόπουλο. Σύμφωνα μέ ἐνημέρωση πού ἔκανε ὁ ὑπουργός Ἐξωτερικῶν, Ἰωάννης Χριστοφίδης, στόν πρέσβη Εὐστάθιο Λαγάκο:
«ὅπως ἀντελήφθη ὁ Μακαριώτατος, ὁ Κωνσταντόπουλος συνεφώνησε τελικῶς μαζί του κι αὐτό εἶναι καλό σημάδι, διότι μαζί καί μέ τίς δικές του ἀπόψεις πού θά μεταφέρη, ἴσως ἐκτονωθῆ ἡ κατάστασις».
Ὁ ὑπουργός Ἐξωτερικῶν, Ἰωάννης Χριστοφίδης, ἀνέλαβε προσωπική πρωτοβουλία γιά ἐξομάλυνση τῶν σχέσεων Ἀθηνῶν -Λευκωσίας. Τό ζήτημα συζητήθηκε σέ συνεδρία τοῦ ὑπουργικοῦ συμβουλίου, στίς 11 Ἰουλίου, στήν ὁποία κλήθηκε καί ὁ πρόεδρος τῆς Βουλῆς Γλαῦκος Κληρίδης. Τό ὑπουργικό ἐνέκρινε συμβιβαστική φόρμουλα πού ἑτοίμασε ὁ Ἰωάννης Χριστοφίδης, ἡ ὁποία θά ὑποβαλλόταν στήν Ἑλληνική κυβέρνηση.
Ὁ Χριστοφίδης ἐπισκέφθηκε στήν οἰκία του τόν Λαγάκο καί τοῦ ἀνακοίνωσε τά ἀκόλουθα: «Ἐν τῆ προσπαθεία μου ὅπως ἀποσοβηθῆ ρῆξις μέ Ἐθνικόν Κέντρον καί συγχρόνως ἀποφευχθῆ ποιοτική ἀποδυνάμωσις Ἐθνικῆς Φρουρᾶς, εἰσηγήθην σήμερον εἰς Ὑπουργικόν Συμβούλιον, παρουσία Ἀρχιεπισκόπου καί Προέ-δρου Βουλῆς κ. Κληρίδη, ὅπως, ἐάν Ἀθῆναι καταβάλουν ἐπειγόντως πᾶσαν ἀποτελεσματικήν προσπάθειαν ἴνα διαλυθῆ ΕΟΚΑ Β».
Ἐάν ἡ Ἀθήνα συμφωνοῦσε, τότε ἡ κυπριακή κυβέρνηση θά ἐπανεξέταζε τή στάση της, σέ σχέση μέ τό αἴτημά της γιά τήν ἀνάκληση ὅλων τῶν ἐξ Ἑλλάδος ἀξιωματικῶν.
Ὁ Χριστοφίδης εἶπε στόν Λαγάκο ὅτι τό ὑπουργικό συμβού‐λιο «οὐδεμίαν ἀμφιβολίαν ἔχει ὅτι αἱ Ἀθῆναι δύνανται προβοῦν εἰς διάλυσιν ΕΟΚΑ Β, πάντως δέ λάβουν ἀποτελεσματικά ἐν τῆ πράξει μέτρα πρός κατεύθυνσιν ταύτην, συμπεριλαμβανομένης καί διακοπῆς πάσης οἰκονομικῆς ἐνισχύσεως ἐξ Ἀθηνῶν, ὅπερ Κυπριακή Κυβέρνησις εἶναι εἰς θέσιν διαπιστώσει».
Τό μήνυμα τοῦ Χριστοφίδη διαβιβάστηκε στήν Ἀθήνα καί οἱ πρῶτες ἀντιδράσεις, ὅπως τίς μετέφερε τηλεφωνικῶς ὁ Κωνσταντόπουλος πρός τόν Μακάριο, ἦταν θετικές.
Ὅπως ἀναφέρει, σέ συνέντευξή του, ὁ Ἀνδρέας Ἀζίνας, τοῦ τηλεφώνησε ὁ Κωνσταντόπουλος καί τόν διαβεβαίωσε ὅτι ἡ ἐκτόνωση τῆς κρίσης ἦταν ζήτημα χρόνου. «Ἔτσι, στίς 11 Ἰουλίου ἔφυγα ξέγνοιαστος καί πῆγα στό Λονδῖνο, συνοδεύοντας τόν πεθερό μου, ὁ ὁποῖος θά ἔκανε ἐγχείρηση καρδίας». Ἀργότερα, ὁ Ἀνδρέας Ἀζίνας ἀναθεώρησε τήν ἐκδοχή του. Σέ νέα συνέντευξή του, εἶπε πώς ὁ πεθερός του πῆγε στό Λονδῖνο γιά ἰατρικές ἐξετάσεις, διότι ὑποπτευόταν ὅτι εἶχε... καρκίνο στό παχύ ἔντερο.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ
ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου