«Την
ημέραν των Βαϊων έκαμαν γιουρούσι στο Μισολόγγι οι ήρωες του
Μισολογγίου, σε τόσαις χιλιάδες ασκέρι, σε τόσα κανόνια, χαντάκια,
καβαλλαριά. Εγλύτωσαν 2.000, και τα γυναικόπαιδα έγιναν θύμα. Μας ήλθε
είδησις Μεγάλη Τετράδη, εις το δειλινό, που είχε παύσει η Συνέλευσις,
και ήμεθα εις κάτι ίσκιους. Μας ήλθε είδησις ότι το Μισολόγγι εχάθη.
Έτσι εβάλαμε τα μαύρα όλοι, μισή ώρα εστάθη σιωπή που δεν έκραινε
κανένας, αλλά εμέτραε καθένας με το νου του τον αφανισμό μας»¹. Μ’ αυτά τα λόγια περιγράφει στ’ Απομνημονεύματά του, ο Γέρος του Μωρηά, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου.
Ήταν τη νύχτα της 10ης προς την 11η Απριλίου του 1826, παραμονή των Βαϊων τότε,
όταν οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Μεσολογγίου, αποφάσισαν κι
επιχείρησαν ηρωική έξοδο απο την πολιορκούμενη πόλη τους, με τα γνωστά
τραγικά αποτελέσματα.
Το Μεσολόγγι, πρωτεύουσα σήμερα του νομού Αιτωλοακαρνανίας, βρίσκεται
στη Στερεά Ελλάδα, στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου και ανάμεσα στις
εκβολές δύο ποταμών, του Αχελώου και του Εύηνου. Με τις προσχώσεις τους,
οι δύο αυτοί ποταμοί έχουν δημιουργήσει πολυάριθμα νησάκια που
σχημάτισαν τελικά τρεις λιμνοθάλασσες: του Μεσολογγίου, του Αιτωλικού
και της Κλεισόβας.
- Το Μεσολόγγι, αναφέρεται για πρώτη φορά στις γραπτές πηγές το 16ο αιώνα.
- Το 1700 ήταν κάτω από ενετική κυριαρχία και στη συνέχεια κάτω από τουρκική. Στην εξέγερση του 1770 (Ορλωφικά) στην οποία πήρε μέρος το Μεσολόγγι, λεηλατήθηκε και καταστράφηκε.
- Μετά το 1774 ανασυγκροτήθηκε εμπορικά και ναυτικά.
- Από το 1804-1820 βρισκόταν κάτω από την εξουσία του Αλή Πασσά των Ιωαννίνων.
- Πήρε μέρος στην ελληνική επανάσταση και υπέστη δύο πολιορκίες (1822 και 1825-26). Τη δεύτερη πολιορκία ακολούθησε η ιστορική έξοδος του Μεσολογγίου (10/4/1826) και απο τότε παρέμεινε στην κυριαρχία των Τούρκων μέχρι την 11η/5/1829.
- Το 1837 κηρύχθηκε ιερή πόλη.
- Βομβαρδίστηκε επανειλημμένα κατα τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου και υπέστη σημαντικές ζημιές.
Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός,
ονόμασε το Μεσολόγγι "Αλωνάκι της λευτεριάς" για τη θυσία των
υπερασπιστών του, το ολοκαύτωμα του Καψάλη και την Ηρωϊκή ΄Εξοδο της
10ης Απριλίου 1826. Η τόλμη και η ανδρεία των "Ελεύθερων Πολιορκημένων" προκάλεσαν τη βαθιά συγκίνηση και το θαυμασμό όλων των λαών. Το Μεσολόγγι πέρασε στην ιστορία σαν Πόλη Ηρώων. Η 1η φάση της πολιορκίας
κράτησε από τον Απρίλιο ως το Δεκέμβριο του 1825 και στο διάστημα αυτό
οι Τούρκοι έφτασαν σε απόσταση μερικών δεκάδων μέτρων από το τείχος.
Μια ισχυρή επίθεση του Κιουταχή στις 21 Ιουλίου 1825 απέτυχε και τρεις μέρες αργότερα μια ελληνική νυκτερινή αντεπίθεση προκάλεσε σοβαρότατες απώλειες στο τουρκικό στρατόπεδο.
Τον Δεκέμβριο του 1825 άρχιζε η 2η φάση
της πολιορκίας, όταν ο Ιμπραήμ έφτασε στο Μεσολόγγι με ισχυρή δύναμη
(10.000 άνδρες), αποφασισμένος να το καταλάβει. Μετά την απόρριψη από
τους πολιορκούμενους της πρότασής του για παράδοση, η πολιορκία έγινε
στενότερη και από το Φεβρουάριο οι πολιορκούμενοι πιέζονταν από τις
επιθέσεις των Αιγυπτίων και από την πείνα. Τα νησάκια της λιμνοθάλασσας,
προπύργια του Μεσολογγίου, έπεσαν στα χέρια του εχθρού, εκτός από την
Κλείσοβα, που η νίκη των Ελλήνων υπήρξε θριαμβευτική. Οι πολιορκούμενοι
μάταια περίμεναν την ενίσχυσή τους από το Ναύπλιο, και η προσπάθεια
του ελληνικού στόλου να λύσει την πολιορκία από τη θάλασσα αποδείχτηκε
αδύνατη. Μόνη λύση μέσα σε αυτές τις συνθήκες, που διαρκώς χειροτέρευαν, απέμεινε η έξοδος.
Το
Μεσολόγγι το 1825 αποτελούσε σε μικρογραφία μια μικρή Ελλάδα, στην
καρδιά της Ελλάδος, γιατί μέσα στην πόλη εκείνη δεν ήταν κλεισμένοι μόνο
Μεσολογγίτες και Πελοποννήσιοι, αλλά και αντιπρόσωποι όλων των
ελληνικών πληθυσμών από τον Ισθμό και επάνω. Κατά την πρώτη φάση της
πολιορκίας οι πολιορκούμενοι με συνεχείς αντεπιθέσεις αλλά και με συνεχή
ανεφοδιασμό, έστω και δύσκολα από τον ελληνικό στόλο, υπέμειναν την
πολιορκία. Η θέση των Ελλήνων επιδεινώθηκε κατά την δεύτερη φάση της
πολιορκίας. Είχαν κουραστεί από την εννεάμηνη πολιορκία και ιδίως από
την έλλειψη τροφίμων. Η κατάσταση βέβαια ήταν περισσότερο τραγική για
τους αρρώστους και τους πληγωμένους. Μολαταύτα η μαχητικότητά τους ήταν
άκαμπτη και αμετακίνητη η απόφασή τους να νικήσουν ή να πεθάνουν,
ιδιαίτερα των ντόπιων που έφθασαν στον ύψιστο βαθμό του ηρωισμού και της
αυτοθυσίας. Μετά την κατάληψη του Βασιλαδίου, του Ντολμά και του Πόρου
οι πολιορκούμενοι απελπισμένοι και εξαντλημένοι από τη φοβερή πείνα
και τις άλλες στερήσεις,περίμεναν σωτηρία μόνο από την άφιξη του στόλου
. Από τα μέσα κιόλας Φεβρουαρίου η κατάσταση στο Μεσολόγγι είχε
αρχίσει να γίνεται τραγική. Πολλές οικογένειες είχαν αρχίσει να
στερούνται εντελώς τα τρόφιμα και αναγκάζονταν να σφάζουν άλογα,
μουλάρια, γαϊδούρια και κατόπιν σκύλους, γάτες, ποντικούς. Αλλά και
αυτά έλειψαν. Από τις 16 Μαρτίου άρχισαν να τρώνε αρμυρίκια, πικρά
χόρτα που φύτρωναν κοντά στη θάλασσα. Ο υποσιτισμός και οι αρρώστειες
εξασθένιζαν τους ρωμαλέους οργανισμούς των ανδρών της φρουράς και
προκαλούσαν πολλούς θανάτους. Από τον Απρίλιο όμως τα ολιγάριθμα
ελληνικά πλοία με ναύαρχο το Μιαούλη, απέτυχαν σε επανειλημμένες
προσπάθεις να διασπάσουν τον αποκλεισμό του τουρκοαιγυπτιακού στόλου.
Στους πολιορκούμενους δεν έμενε άλλη λύση από την έξοδο. Για τους
ασθενείς και πληγωμένους, αποφάσισαν να μεταφερθούν στα πιο οχυρωμένα
σπίτια και εκεί να πεθάνουν πολεμώντας. Εκείνοι δέχτηκαν. "Τα παράθυρα να μας αφήσετε ανοιχτά μονάχα, και ώρα σας καλή ! Ο Θεός να μας ανταμώσει στον άλλο κόσμο" είπαν και αποχαιρετίστηκαν. Οι πολιορκημένοι, απελπισμένοι πια, πήραν την οριστική απόφαση να επιχειρήσουν έξοδο τη νύχτα της 10ης Απριλίου προς την 11η, Κυριακή των Βαΐων,
και ειδοποίησαν σχετικά τους Έλληνες του στρατοπέδου της Δερβέκιστας
να προσπαθήσουν να φέρουν αντιπερισπασμό στους Τούρκους. Αποφάσισαν να
σκοτώσουν όλους τους αιχμαλώτους, καθώς και τα γυναικόπαιδα για να μην
πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Ενώ η πρώτη απόφαση πραγματοποιήθηκε, τη
δεύτερη την απέτρεψε ο επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ. Οι ασθενείς και
τραυματισμένοι μεταφέρθηκαν στα πιο οχυρά σπίτια ώστε εκεί να πεθάνουν
πολεμώντας. Το μεσημέρι της 10ης Απριλίου καταρτίστηκε το σχέδιο και το
δειλινό άρχισαν όλοι να μαζεύονται στις προσδιορισμένες θέσεις. Κατά
τις 6.30 ακούστηκε επάνω στο Ζυγό η ομοβροντία του ελληνικού
επικουρικού σώματος, που είχε φθάσει από τη Δερβέστικα. Όταν νύχτωσε οι
περισσότεροι της φρουράς είχαν βγει έξω από την πόλη και περίμεναν το
σύνθημα του ξεκινήματος. Το σχέδιό τους όμως προδόθηκε και οι
Τουρκοαιγύπτιοι άρχισαν να τους κτυπούν με πυκνά πυρά κανονιών και
τουφεκιών. Τελικά οι Έλληνες αποφάσισαν να κινηθούν όρμησαν οι άνδρες
των δύο πρώτων σωμάτων με τα γιαταγάνια και τα σπαθιά τους επάνω στις
εχθρικές γραμμές. Ο καθένας τους κοίταζε πως να ανατρέψει τα εμπόδια
που βρίσκονταν μπροστά του και να περάσει. Εκείνη τη στιγμή ακούστηκε
από το τρίτο σώμα των γυναικοπαίδων η φωνή "οπίσω, οπίσω, μωρέ παιδιά!"
και αποχωρίστηκαν μερικοί από τα δύο πρώτα σώματα. Η σύγκρουση ήταν
φονικότατη. Οι Έλληνες ανατρέπουν όποιον βρουν μπροστά τους και
προχωρούν αφήνοντας πίσω πολλούς νεκρούς. Την πορεία τους συνόδευσαν δύο
εκρήξεις από την πόλη. Η πρώτη από την έκρηξη των υπονόμων και η άλλη
από την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης με τον ηρωικό Χρήστο Καψάλη.
Οι Έλληνες είχαν απώλειες και από τους κρυμμένους στα διάφορα υψώματα
και τις χαράδρες Αλβανούς. Μολαταύτα αντιμετώπιζαν με σταθερότητα τον
αόρατο εχθρό.
Είχε αρχίζει να γλυκοχαράζει η Κυριακή των Βαΐων, όταν η μάχη έπαψε.
Εκεί επάνω μόνο, στην κορυφή του Ζυγού. Από τους 3000 στρατιωτικούς που
πήραν μέρος στην έξοδο, μόνο 1300 σώθηκαν. οι υπόλοιποι 1700 σκοτώθηκαν
στις συμπλοκές της εξόδου. Από τις γυναίκες, 13 μόνο Σουλιώτισσες
σώθηκαν και από τα παιδιά τρία ή τέσσερα. Οι απώλειες των
Τουρκοαιγυπτίων υπολογίστηκαν σε 5000. Η θυσία του Μεσολογγίου, που επί
12 ολόκληρους μήνες αντιστάθηκε ηρωικά, προώθησε το ελληνικό ζήτημα,
όσο καμιά άλλη ελληνική νίκη: πλημμύρισε τους άλλους Έλληνες και τους
Ευρωπαίους με αισθήματα θαυμασμού για τους άνδρες της φρουράς του και
τον ηρωικό πληθυσμό του Μεσολογγίου. Πραγματικά σπάνια συναντά κανείς
στις σελίδες της ιστορίας παραδείγματα παρόμοιας υπεράνθρωπης ψυχικής
αντοχής. Οι φλόγες του Μεσολογγίου θέρμαναν τις καρδιές των πολιτισμένων
λαών και τους ξεσήκωσαν σε μια αληθινή σταυροφορία για την
απελευθέρωση του ελληνικού έθνους.
Ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Χριστόδουλος,
κατά την εισηγητική ομιλία του σε εκδήλωση αφιερωμένη στα 180 χρόνια
απο την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου, την οποία οργάνωσε και
πραγματοποίησε η Ειδική Συνοδική Επιτροπή Πολιτιστικής Ταυτότητος τη
Δευτέρα 10 Απριλίου 2006 μεταξύ άλλων επεσήμανε και τα εξής: "
Νύχτα έγινε και η αρχαία Έξοδος από την Αίγυπτο, η οποία εσηματοδότησε
το Πάσχα των Εβραίων. Νύχτα έγινε και η δική μας, του Μεσολογγίου, μιά
εβδομάδα προ του Πάσχα, παραμονή των Βαϊων, γι’ αυτό και ο μεγάλος
Σολωμός τη στόλισε ποιητικά «με φύλλα της Λαμπρής, με φύλλα τω Βαϊώνε». Ο
Χριστός εισήρχετο στην αγία πόλι Ιερουσαλήμ, οι Χριστιανοί εξήρχοντο
από την ιερά πόλι του Μεσολογγίου. Εκείνος εισήρχετο για να δεχθή το
Άχραντον Πάθος και να αποθάνη, αναλαμβάνων το βάρος της ανθρωπίνης
αμαρτίας. Των Μεσολογγιτών το πάθος είχε φθάσει στην κορύφωσί του και
εξήρχοντο για να αποθάνουν, αναλαμβάνοντες το βάρος της Ιστορίας. Μιας
Ιστορίας, η οποία από τις ημέρες των Θερμοπυλών, των Μαραθώνων και των
Σαλαμίνων, ως τις ημέρες της Βασιλεύουσας με την αποφράδα 29η Μαϊου του
1453, εγνώριζε να διεκδική έως θανάτου το θεόσδοτο χάρισμα της
Ελευθερίας και να υπερασπίζεται βωμούς και εστίες και θήκες προγόνων.
.... Το Μεσολόγγι δεν έπεσε ποτέ!.... Το Μεσολόγγι τινάχτηκε στα ύψη του
ουρανού, μέσα στην πιο λαμπρή έκρηξι του κοσμογονικού ηφαιστείου του
1821. Έγινε αγίασμα τω Κυρίω. Από το ύψος εκείνο «κρατά τον ήλιο το
νιοβάφτιστο που στάζει απ’ του ουρανού την κολυμπήθρα» την αρετή, την
αξιοπρέπεια, τον πιό αγνό και άδολο πατριωτισμό, την πιο πιστή προσήλωσι
στο ακριβό δώρο του Θεού στον άνθρωπο, την ελευθερία. «Δόξα ΄χ’ η
μαύρη πέτρα του και το ξερό χορτάρι». Σ’ αυτή την άθικτη δόξα του
υποκλινόμεθα οι Πανέλληνες ευλαβικά..."