Ο «ΕΟΡΤΑΣΤΙΚΟΣ» ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

Του Σαράντου Καργάκου

Ὅπως γράψαμε στό προηγούμενο δημοσίευμά μας, στίς 3 Ἰανουαρίου τῆς νέας χρονιᾶς συμπληρώνεται ἕνας αἰώνας ἀπό τήν ἐκδημία τοῦ ἀοίδιμου Παπαδιαμάντη. Ἀκόμη καί ὅταν ζοῦσε ὁ Σκιαθίτης συγγραφέας, εἶχε καθιερωθεῖ σάν «ἑορταστικός συγγραφέας». Ὅλα σχεδόν τά ἔντυπα τῆς ἐποχῆς του, κατά τίς ἡμέρες τῶν Χριστουγέννων καί τοῦ Πάσχα, τοῦ ζητοῦσαν ἔναντι γλίσχρας ἀμοιβῆς νά τούς δώσει πρός δημοσίευση κάποιο κείμενό του. Οἱ τότε ἀλλά καί οἱ μετέπειτα «προοδευτικοί» τοῦ εἶχαν κολλήσει τήν ταμπέλλα (ἡ ταμπελλοκρατία, ὅπως καί ἡ τεμπελοκρατία, στήν Ἑλλάδα εἶναι παλιᾶς κοπῆς) τοῦ συντηρητικοῦ πού μόνον τό λιβάνι καί τό κρασί μποροῦσαν νά τόν ἐμπνεύσουν.

Ὁ Παπαδιαμάντης, παρά τά λεγόμενα, δέν ἦταν ψοφοδεής. Δέν αἰσθανόταν τήν ἀνάγκη νά ἀπολογηθεῖ γιά ὅσα πίστευε. Καί μέ σθένος ἐδήλωνε:

«Τό ἐπ’ ἐμοί, ἐν ὅσω ζῶ καί ἀναπνέω καί σωφρονῶ, δέν θά παύσω, ἰδίως δέ κατά τάς πανεκλάμπρους ταύτας ἡμέρας, νά ὑμνῶ μετά λατρείας τόν Χριστόν μου, νά περιγράφω μετ᾽ ἔρωτος τήν φύσιν καί νά ζωγραφῶ μετά στοργῆς τά γνήσια Ἑλληνικά ἔθη (=ἔθιμα)».

Σάν «ἑορταστικό» καθιέρωσαν ἀκόμη τόν Παπαδιαμάντη τό ἑλληνικό σχολεῖο (πάντα παραμονές τῶν Χριστουγέννων καί τοῦ Πάσχα διδασκόμαστε ἤ διδάσκαμε τά ἐξαίσια διηγήματα. «Ἡ σταχομαζώχτρα», «Στό Χριστό στό Κάστρο» καί τό «Πάσχα ρωμέικο»), καί ὁ ἑλληνικός Τύπος, ἀκόμη καί ὁ ραδιοτηλεοπτικός. Κι αὐτό μέχρι σήμερα, ὅπου μπορεῖς νά ἀκούσεις ἤ νά διαβάσεις πολλά περί Παπαδιαμάντη ἀλλ’ ὄχι τόν ἴδιο τόν Παπαδιαμάντη. Διότι στό χάλι ὅπου ἔφθασε ἡ παιδεία μας, ὁ λόγος τοῦ Σκιαθίτη συγγραφέα εἶναι «ἀνήκουστος» καί ἀκατάληπτος. Περιέργως, ὅμως, σέ κάποια σχολεῖα, χάρη στήν εὐψυχία ὁρισμένων παιδαγωγῶν, ὁ Παπαδιαμάντης διδάσκεται, γίνεται προσιτός καί –τό σημαντικώτερο– ἀγαπητός! Παραμένει ὁ περισσότερο –παρά τήν πολεμική πού τοῦ ἀσκεῖται– διαβαζόμενος συγγραφέας μας.

Ἀσφαλῶς καί φέτος θά τιμηθεῖ πιθανῶς καί ἀπό τήν Ἀκαδημία, τά πανεπιστήμια καί τό ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ. Ἐκεῖνο πού φοβᾶμαι ὅτι θά συμβεῖ καί τούτη τή φορά, εἶναι πώς κάποιες ἐπίσημες πανηγυρικές ἐκδηλώσεις θά εἶναι γιά τά ...πανηγύρια ἤ κάποιες –τάχα– σοβαρές θά ἔχουν ἕναν «τιπουκειτιστικό» χαρακτήρα, μέ ἀποτέλεσμα ἡ οὐσία τοῦ παπαδιαμαντικοῦ ἔργου νά διαρρεύσει. Φοβᾶμαι ἀκόμη ὅτι σέ κάποια ἔντυπα θά δημοσιευθοῦν «βαθυστόχαστες» μελέτες πού θ’ «ἀποδείχνουν» ὅτι ὁ Παπαδιαμάντης εἶναι –καί ἤταν– ἕνας συγγραφικός ἀναχρονισμός, ἕνας ἄνθρωπος πού δέν ταιριάζει στόν δικό μας αἰώνα, ἀφοῦ, ὅπως ἄλλωστε, ἔχει λεχθεῖ δέν ταίριαζε οὔτε στούς δύο προηγούμενους. Ὀρθόν, μέ μία διαφορά: οἱ αἰῶνες αὐτοί πού εἶχαν χαρακτηρισθεῖ «αἰῶνες προόδου», δέν ταίριαζαν οὔτε ταιριάζουν στό παπαδιαμαντικό προσωπικό καί συγγραφικό ἦθος.

Ὁ Παπαδιαμάντης δέν ἀνήκει ἀποκλειστικά σέ κανέναν αἰώνα· εἶναι διαιώνιος. Ἀνήκει σέ ὅλους τούς αἰῶνες. Εἰσχώρησε ὅσο κανείς στά προβλήματα τῆς κοινωνικῆς ζωῆς, στά προβλήματα τῆς ἠθικῆς ἐκτροπῆς καί ἐξαθλιώσεως (πρῶτος αὐτός ἔγραψε μέ οἶκτο γιά τούς ἀνθρώπους πού εὕρισκαν παρηγοριά στό κρασί, στό χασίς, γιά τίς κοινές γυναῖκες, γιά τά νόθα παιδιά), κι ἀκόμη κανείς δέν μίλησε τόσο σκληρά γιά τούς πολιτικούς καί τήν πολιτική γενικά. Τό διήγημα «Οἱ Χαλασοχώρηδες» καί ὁ ὁρισμός τῆς πολιτικῆς πού δίνει στούς «Ἐμπόρους τῶν Ἐθνῶν» εἶναι κείμενα μνημειακά. Κανείς δέν συνέλαβε στό βαθμό πού τό ἔπραξε αὐτός μέ τήν«Φόνισσα» ὅτι τό μεγαλύτερο κοινωνικό πρόβλημα τοῦ νεώτερου ἑλληνικοῦ κράτους ἦταν ἡ προίκα!

Ὁ θεσμός αὐτός πού ἴσχυε ὥς τόν πρόσφατο καιρό, καί καμουφλαρισμένα ἰσχύει ἀκόμη, εἶναι αὐτός πού πρωτίστως προκάλεσε τήν αἱμορραγία τῆς μεταναστεύσεως καί τῆς ἀστυφιλίας, τήν ὑποβάθμιση τοῦ θηλυκοῦ πλάσματος σέ ἐπίπεδο κατάρας (καί μέ πολλές βρεφοκτονίες) καί τήν ἀγαμία τῶν ἀρρένων ἤ τῶν μικρότερων κοριτσιῶν, ἐπειδή δέν εἶχε βρεθεῖ γαμπρός γιά τήν μεγάλη ἀδελφή!

Ἀσφαλῶς ὁ Παπαδιαμάντης προσφέρεται ὡς τερπνόν ἀνάγνωσμα στίς ἡμέρες τῶν ἑορτῶν. Καί ποιός δέν θά συγκινηθεῖ, ἄν διαβάσει τόν μοναδικό σέ πλοκή «Ἀμερικάνο»; Ποιός δέν θά χαρεῖ στήν εὐτραπελία, τή λεκτική δεξιοτεχνία, τήν πλουτολεξία, ἄν διαβάσει τό «Ὄνειρο στό κύμα»; Ὡστόσο, τά ἀθηναϊκά του διηγήματα πού ἀποτελοῦν τό ἕνα τρίτο τοῦ σύνολου ἔργου του, καθώς καί κάποια ἄρθρα ἤ μελέτες του καθιερώνουν τόν Παπαδιαμάντη ὡς ἕνα βαθύτατο κοινωνικό ἀνατόμο καί στοχαστή πρώτης γραμμῆς, πού ὁ σοφός λόγος του πρέπει ν᾽ ἀκούγεται καί σ’ αὐτή τήν κακομοίρικη ἐποχή.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα <<ΕΣΤΙΑ>> στίς 31/12/2010