Του Ιωάννη Β. Αθανασόπουλου
ιστορικού
Το φθινόπωρο του 1944 η αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων από την κατεχόμενη Ελλάδα είχε ήδη ξεκινήσει. Οι ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις βρίσκονταν ήδη σε εγρήγορση από το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, καθώς η επιχείρηση “Κιβωτός του Νώε” στόχευε αφενός στην παραπλάνηση των κατακτητών ότι επίκειται απόβαση των συμμάχων αλλά και στην καθυστέρηση των αποχωρούντων Γερμανών όταν οι τελευταίοι εγκατέλειπαν την Ελλάδα για να μην εγκλωβιστούν από τον Κόκκινο Στρατό που κατέβαινε στα Βαλκάνια.
Η δέσμευση των οργανώσεων είχε επιτευχθεί μέσω μιας μυστικής ρήτρας που είχε θέσει ο Γουντχάουζ κατά την υπογραφή της συμφωνίας Μυροφύλλου – Πλάκας τον Φεβρουάριο του ’44. Σχετικά με τον ΕΔΕΣ, τηρήθηκε σε απόλυτο βαθμό. Οι δυνάμεις του Ζέρβα δεν άφησαν στο απυρόβλητο τους Γερμανούς όταν οι τελευταίοι εγκατέλειπαν την Ήπειρο.
Ο αρχηγός του ΕΔΕΣ Στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας δεν σταμάτησε να διατάζει τους άνδρες του να εκδικηθούν για μια ακόμη φορά για τα εγκλήματα πολέμου των Γερμανών έναντι του άμαχου πληθυσμού, μέσω των εξοντωτικών αντιποίνων που εφάρμοσαν στην περιοχή λόγω της δράσης των ΕΟΕΑ.
Τα σχετικά ανακοινωθέντα είναι πολλά. Μερικά από αυτά παρουσιάζονται κατωτέρω, όπως παρουσιάστηκαν στον αντιστασιακό Τύπο της εποχής:
Η δράση των Εθνικών Ομάδων του Ζέρβα έναντι των Γερμανών προκάλεσε το θαυμασμό του Γενικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής:
Οι μάχες κατά των κατακτητών όλο το διάστημα Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου του 1944 ήταν αρκετές. Από τις πλέον σημαντικές και βεβαίως νικηφόρες ήταν οι μάχες στη γέφυρα Ζήτα, στο Τέροβο, στην Κανέτα, στην Δωδώνη, στο Ελληνικό, στο Μπιζάνι κλπ.
Ωστόσο, θέμα του παρόντος άρθρου είναι η απελευθέρωση των Ιωαννίνων που πραγματοποιήθηκε στις 15 Οκτωβρίου. Ενώ λοιπόν μαινόταν η σύγκρουση με τους αποχωρούντες Γερμανούς με τμήματα του Συντάγματος Ξηροβουνίου, του οπλαρχηγού Αλέκου Παπαδόπουλου, στο Μπιζάνι, ο διοικητής του Συντάγματος άφησε τρεις αντάρτες του ως παρατηρητές στο Κουτσελιό Ιωαννίνων ώστε μόλις αυτοί δουν τις συνθηματικές φωτοβολίδες στην πρωτεύουσα της Ηπείρου να ενημερώσουν τον ίδιο αρχικά και αυτός με την σειρά του τον Ζέρβα.
Πράγματι, στις 03.00′ το ξημέρωμα της 15ης Οκτωβρίου 1944 ένας εκ των τριών ανταρτών τηλεφώνησε γεμάτος ενθουσιασμό και ανακοίνωσε στον Παπαδόπουλο πως τα θρυλικά Γιάννενα ήταν πλέον ελεύθερα. Ο Παπαδόπουλος δεν έχασε χρόνο και έστειλε στον Ζέρβα τα χαρμόσυνα νέα μέσα σε ένα λιτό ιστορικό τηλεγράφημα:
Καταδιώκοντα υποχωρούντα εχθρόν τμήματα Συντάγματος Ξηροβουνίου εισήλθον ώραν 03.10′ πρωϊνήν Ιωάννινα.
Τα πράγματα όμως δεν ήταν ακριβώς έτσι. Το διαπίστωσε ο ίδιος ο Παπαδόπουλος όταν έφθασε στον Κατσικά Ιωαννίνων πορευόμενος προς τα Ιωάννινα. Εκεί στη δημόσια οδό συνάντησε ποδηλάτη που κατευθυνόταν αντίθετα από αυτόν. Λόγω της προχωρημένης ώρας τον σταμάτησε και ζήτησε να μάθει τον λόγο της μετακίνησής του. Ο ποδηλάτης είχε γράμμα από τον διοικητή του 1ου Λόχου Δημήτριου Ιωάννου προς τον Παπαδόπουλο που τον ενημέρωνε πως στα Ιωάννινα υπήρχε ακόμη οργανωμένη αντίσταση των Γερμανών, που είχε αναγκάσει τον ίδιο να οχυρωθεί στην Ανατολή Ιωαννίνων.
Ο Παπαδόπουλος ήξερε ότι έπρεπε να ενεργήσει γρήγορα καθότι είχε αναφέρει στον Ζέρβα την απελευθέρωση της πόλης. Ενημέρωσε άμεσα τους διοικητές του 2ου και 3ου Λόχου του Συντάγματός του, Γεώργιο Δάλλα και Χρήστο Μπακογιώργο να κινηθούν τάχιστα με αναπτυγμένα τα τμήματα τους προς διάταξη μάχης για να χτυπήσουν τους ταμπουρωμένους Γερμανούς. Επιπλέον, σκεφτόταν να τοποθετήσει τους όλμους και των τριών λόχων του σε απόσταση 200 μέτρων από την γραμμή αμύνης των Γερμανών και να ενεργήσει μπαράζ βλημάτων κατά της περιοχής των λαχανοκήπων των Ιωαννίνων.
Τίποτα από αυτά δεν χρειάστηκε να συμβεί. Φτάνοντας στο Ακραίο ενημερώθηκε πως οι Γερμανοί πριν 20 λεπτά είχαν αποχωρήσει συντεταγμένα. Οι δυνάμεις του 1ου Λόχου οργανωμένα βάδιζαν προς τα Ιωάννινα. Την 5η πρωινή της 15ης Οκτωβρίου 1944 ο Υπολοχαγός Δημήτριος Ιωάννου ύψωσε την ελληνική σημαία στο μέγαρο της VIIIης Μεραρχίας. Τα Γιάννενα ήταν ελεύθερα!
Πρώτο μέλημα του Παπαδόπουλου ήταν η τήρηση της τάξεως. Οργάνωσε περιπόλους και τόνισε στους αντάρτες του πως η συμπεριφορά τους έναντι των εαμιτών της πόλης θα έπρεπε να είναι αδερφική ανεξάρτητα από τη δική τους στάση. Μέχρι της 9ης πρωινής απαγορεύτηκε η κυκλοφορία μέσα στα Γιάννενα. Τότε έφτασαν στην πόλη και τμήματα της 8ης Μεραρχίας του ΕΔΕΣ υπό τη διοίκηση του Αντισυνταγματάρχη Απόστολου Κωνσταντινίδη. Προηγουμένως, μικρή δύναμη υπό τον Ιωάννη Ντέτσικα, που είχε μπει κρυφά στα Γιάννενα την νύχτα της 13ης Οκτωβρίου και κρυβόταν σε σπίτια εδεσιτών στη συνοικία του Κάστρου, είχε ενωθεί με τις δυνάμεις του Συντάγματος Ξηροβουνίου.
Στις 10 το πρωί έφτασαν και τα συγχαρητήρια του Ζέρβα μέσω τηλεγραφήματος:
Διοικητήν Συντάγματος Ξηροβουνίου
Παπαδόπουλον Αλέξανδρον
Εκφράζων σε σένα, αξιωματικούς και οπλίτας του Συντάγματος Ξηροβουνίου την ευγνωμοσύνην μου και την ευγνωμοσύνην της μαχόμενης Πατρίδος διά την ωραίαν σας νίκην.
Είσοδός σας εις Ιωάννινα κατόπιν συνεχούς και σκληράς μάχης προς τον κατακτητήν λαμπρύνει, έτι περισσότερον, όσην μέχρι τώρα λαμπράν και ένδοξον ιστορίαν Συντάγματος Ξηροβουνίου. Με τέτοιους μαχητάς η Ελλάς θα ζήση και θα δοξασθή και θα ιδή τους πόθους της εκπληρωμένους.
Ν. Ζέρβας
15.10.44
Η είσοδος του Ζέρβα στα ελεύθερα Ιωάννινα γίνεται με πανηγυρικό για την πόλη τρόπο τρεις μέρες μετά. Στην ημερολογιακή καταγραφή της 18ης Οκτωβρίου ο ηγέτης του ΕΔΕΣ σημειώνει:
Τήν 11.30 εισέρχομαι εις Ιωάννινα καί αρχίζει η φρενίτις. Κυρίως ουρλιάζει η πτωχολογιά κατά τήν είσοδον, άνθη, ρύζι καί ένα ούρλιασμα είναι ο χαρακτήρ της υποδοχής. Προχωρεί καί ο Χείμαρρος τού κόσμου, φουσκώνει καί ο ενθουσιασμός είναι άνευ προηγουμένου. Δυστυχώς τό άλογό μου σαστίζει από τίς φωνές, κυρίως από τά ανθη πού ρίπτονται καί μέ κουράζει πολύ γιά νά τό αναγκάσω νά προχωρήση.
Όταν έφθασα εις τήν Πλατεία, είναι αφάνταστη η έκρηξις της θύελλας του ενθουσιασμού καί παραληρήματος. Πιστεύω πώς ήταν αυθόρμητος εκδήλωσις πρός έναν αγωνιστήν καί έκφρασις ευγνωμοσύνης διά τήν ανάκτησιν της ελευθερίας του. Έμπροσθεν του κτιρίου της Μεραρχίας, του γνωστού μου από τό 1914, κτιρίου του Σ. Στρατού, ίσταμαι καί τά τμήματα παρελαύνουν. Η παρέλασις διαρκεί 1.30’ ώραν. Παρήλασαν πλέον των 2.500 ανδρών.
Είτα μέ προσφωνεί ο Δήμαρχος, μέτ΄απ΄αυτόν ο Γεν. Διοικητής, όστις καί από τράκ δέν μπορεί νά συνεχίση, καί τέλος λαμβάνω τόν λόγον εγώ καί ομιλώ επί 1.30’ ώραν συνεχώς υπό τά συνεχή χειροκροτήματα του λαού.
Τα Γιάννενα ήταν ελεύθερα από τον γερμανικό ζυγό του 22ου Σώματος Στρατού του Χούμπερτ Φον Λάντζ. Οι Γερμανοί αποχώρησαν γιατί τους ανάγκασε η εξέλιξη του πολέμου. Αλλά όσο καιρό έμειναν στην Ελλάδα, το αντάρτικο τους έφθειρε σημαντικά. Όσο και αν δεν το παραδέχονται ως σήμερα αυτή είναι η ιστορική πραγματικότητα. Ειδάλλως, δεν μπορεί να εξηγηθεί το μένος και η εξόντωση αμάχων ως αντίποινα για τη δράση των ανταρτών. Δύο μήνες μετά την απελευθέρωση ακολούθησαν τα Δεκεμβριανά της Ηπείρου, όπου η πόλη πέρασε στον έλεγχο του ΕΛΑΣ.
Πηγές:
Επαναστάτης, 10.9.1944.
Απομνημονεύματα Αλέξανδρου Παπαδόπουλου, Μεγαλεία και θρήνοι, δόξες και αθλιότητες ενός Αγώνος. Ιωάννινα 1976.
Ημερολόγιο Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα 1942-1945, Ωκεανίδα, Αθήνα 2013.
Ιωάννου Β. Αθανασόπουλου, Ναπολέων Ζέρβας και το έπος της Εθνικής Αντιστάσεως του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ, Πελασγός, Αθήνα 2015.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου