ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΤΟ ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΔΑΣ;

Του Αντωνίου Α. Αντωνάκου, 
Καθηγητού – Κλασσικού Φιλολόγου, 
Ιστορικού – Συγγραφέως.

Οἱ διάφορες ἐγκυκλοπαίδειες περιβάλλουν τό ὄνομα τοῦ δημιουργοῦ τοῦ Λεξικοῦ ΣΟΥΔΑΣ μέ ἕνα μυστήριο. Γράφουν ὅτι «Σούδα» ἤ «Σουΐδα» εἶναι ἕνα ἀπό τά σημαντικώτερα ἑλληνικά λεξικά ἤ ἐγκυκλοπαίδειες, τό ὁποῖο ἐγράφη τόν 10ο αἰῶνα. Πιθανολογοῦν ὅτι «Σούδας» ἤ «Σουΐδας» εἶναι ἴσως τό ὄνομα τοῦ συντάκτη του. Περιέχει 30.000 λήμματα, πολλά ἀπό τά ὁποῖα περιέχουν στοιχεῖα ἀπό πηγές πού, ἄν δέν διασώζοντο, θά εἶχαν χαθῆ σήμερα. Τό Λεξικό αὐτό εἶναι ἕνα ἀπό τά πολυτιμώτερα ἔγγραφα γιά τήν ἑλληνική φιλολογία, τήν γραμματική, καί τήν λογοτεχνική ἱστορία.

Ὅλοι οἱ ἐρευνητές συγκλίνουν στό ὅτι τίποτα δέν εἶναι γνωστό γιά τόν ἴδιο τόν Σουΐδα ἐκτός ἀπό τό ὅτι ἔζησε στά μέσα τοῦ 10ου αἰῶνα, προφανῶς στήν Κωνσταντινούπολη, καί ὅτι ἦταν πιθανῶς ἕνα ἐκκλησιαστικό πρόσωπο πού ἀφιερώθηκε στίς λογοτεχνικές μελέτες. Τόν θεωροῦν γραμματικό μέ αὐτό τό ὄνομα, παρ’ ὅτι αὐτό δέν εἶναι δόκιμο στήν ἑλληνική ὀνοματολογία.

Νεώτερες θεωρίες ἀναφέρουν ὅτι πιθανόν Σουΐδας νά μήν εἶναι τό ὄνομα τοῦ συντάκτη ἀλλά ὅτι πρόκειται γιά ἕνα συλλογικό ἔργο, ἡ δέ λέξη «Σούδα» προέρχεται ἀπό λατινική λέξη πού σημαίνει “φρούριο” καί χρησιμοποιήθηκε γιά νά περιγράψη τόν σκοπό τοῦ ἔργου, τήν … περιφρούρηση τῆς γνώσης!

Τό ὅτι τό «Λεξικόν ΣΟΥΔΑΣ» εἶναι πολυσυλλεκτικό, δέν πιθανολογεῖται ἀλλά προκύπτει καί ἀπό τήν εἰσαγωγή ἀκόμη τοῦ λεξικοῦ, ὅταν διαβάζουμε σέ αὐτήν:

«Τό μέν παρόν βιβλίον Σούδα, οἱ δέ συνταξάμενοι τοῦτο ἄνδρες σοφοί·

Εὔδημος ῥήτωρ περί λέξεων κατά στοιχεῖον.

Ἑλλάδιος, ἐπί Θεοδοσίου τοῦ νέου, περί λέξεων κατά στοιχεῖον.

Εὐγένιος Αὐγουστοπόλεως τῆς ἐν Φρυγίᾳ, παμμιγῆ λέξιν κατά στοιχεῖον.

Ζώσιμος Γαζαῖος λέξεις ῥητορικάς κατά στοιχεῖον.

Κεκίλιος Σικελιώτης ἐκλογήν λέξεων κατά στοιχεῖον.

Λογγῖνος ὁ Κάσσιος λέξεις κατά στοιχεῖον.

Λούπερκος Βηρύτιος Ἀττικάς λέξεις.

Οὐηστῖνος Ἰούλιος σοφιστής ἐπιτομήν τῶν Παμφίλου γλωσσῶν, βιβλίων ἐννενήκοντα ἑνός.

Πάκατος κατά στοιχεῖον περί συνηθείας Ἀττικῆς.

Πάμφιλος λειμῶνα λέξεων ποικίλων, περιοχήν βιβλίων Ϛε΄ ἔστι δέ ἀπό τοῦ ε στοιχείου ἕως τοῦ ω, τά γάρ ἀπό τοῦ ἄλφα μέχρι τοῦ δέλτα Ζωπυρίων ἐπεποιήκει.

Πωλίων Ἀλεξανδρεύς Ἀττικῶν λέξεων συναγωγήν κατά στοιχεῖον».

Τό Λεξικό χρησιμοποιεῖ ὑλικό ἀπό τήν κλασσική περίοδο ἕως τούς χρόνους τῆς συγγραφῆς του, ἐνῶ μία μακρά σειρά μεταγενέστερων συγγραφέων, ὅπως ὁ Εὐστάθιος Θεσσαλονίκης, ἀναφέρονται σέ αὐτό. Τά σημεῖα, στά ὁποῖα γίνεται ἀναφορά στόν Μιχαήλ Ψελλό, θεωροῦνται μεταγενέστερες προσθῆκες.

Τό Λεξικό «ΣΟΥΔΑΣ» εἶναι κάτι μεταξύ ἑνός γραμματικοῦ λεξικοῦ καί μίας ἐγκυκλοπαίδειας μέ τήν σύγχρονη ἔννοια. Ἐξηγεῖ τήν πηγή, τήν ἐτυμολογία, καί τήν σημασία λέξεων, σύμφωνα μέ τήν φιλολογία τῆς περιόδου του, χρησιμοποιώντας διάφορες πηγές. Δέν ὑπάρχουν πολλά σημαντικά στοιχεῖα σέ αὐτό τό μέρος τῆς ἐργασίας του, ὅμως τά ἄρθρα σχετικά μέ τήν λογοτεχνική ἱστορία, εἶναι πραγματικά πολύτιμα. Σέ αὐτά δίνει ἕναν ὄγκο λεπτομερειῶν καί, ὡς ἕναν ὡρισμένο βαθμό, διασώζει ἀποσπάσματα ἀπό συγγραφεῖς, τῶν ὁποίων τά ἔργα θά εἶχαν σέ ἄλλη περίπτωση ἐντελῶς χαθῆ. Χρησιμοποιεῖ παλαιότερα σχόλια γιά τούς κλασσικούς (Ὅμηρο, Θουκυδίδη, Σοφοκλῆ, κ.λπ.), καί γιά τούς νεώτερους συγγραφεῖς, Πολύβιο, Ἰώσηπο, Γεώργιο Σύγκελλο, Γεώργιο Μοναχό ἤ Ἁμαρτωλό, κ.λπ.

Τό Λεξικό «ΣΟΥΔΑΣ».

Ἔτσι τό Λεξικό «ΣΟΥΔΑΣ» ἀντιπροσωπεύει ἕνα καλό ἔργο ἀναφορᾶς γιά πρόσωπα, πού διεδραμάτισαν ρόλο στήν πολιτική, ἐκκλησιαστική, καί λογοτεχνική ἱστορία τῆς ἀνατολῆς ἕως τόν 10ο αἰῶνα. Ἡ κύρια πηγή του γιά αὐτό εἶναι ἡ ἐγκυκλοπαίδεια τοῦ Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου (912–959), καί γιά τήν ρωμαϊκή ἱστορία, τά ἀποσπάσματα τοῦ Ἰωάννη τοῦ Ἀντιόχειου (7ος αἰώνας). Ἄλλες πηγές του εἶναι τό «Ὀνοματολόγιο» ἤ «Πίναξ» τοῦ Ἡσυχίου τοῦ Μιλησίου, οἱ βιογραφίες τοῦ Διογένους Λαερτίου, τά ἔργα τῶν Ἀθηναίου καί Φιλοστράτου καί τό Χρονικό τοῦ Γεωργίου Μοναχοῦ.

Τό Λεξικό εἶναι ταξινομημένο, σέ ἄλλες ἐκδόσεις μέ καθαρά ἀλφαβητική σειρά (κατά στοιχεῖον δηλαδή) καί σέ κάποιες ἄλλες σύμφωνα μέ τό σύστημα τῆς «ἀντιστοιχίας», δηλαδή μέ φωνητική σειρά, κατά τόν ἦχο τῆς προφορᾶς τῶν χρόνων ἐκείνων. Ἔτσι γιά παράδειγμα τό «ἄλφα–γιώτα» ἔρχεται μετά ἀπό τό «ἔψιλον»· τό «ὠμέγα» μετά ἀπό τό «ὄμικρον», κ.λπ. Οἱ ἐκδόσεις, οἱ ταξινομημένες κατά στοιχεῖον φαίνεται πώς εἶναι καί οἱ παλαιότερες.

Τό Λεξικό «ΣΟΥΔΑΣ» περιέχει πολύ ὑλικό γιά τήν ἐκκλησιαστική ἱστορία μεταξύ τῶν βιογραφικῶν ἄρθρων του καί μπορεῖ νά ἐκπληρώση τόν ἀρχικό σκοπό του ὡς καταλλήλου ἔργου ἀναφορᾶς. Ἐξεδόθη μέ κριτικά σχόλια ἀπό τήν Δανή Ἄντα Ἄντλερ (Λειψία, 1928– 1938), ἐνῶ στήν Ἑλλάδα τήν ἔκδοσή του ἐπιμελήθηκε πρίν κάποια χρόνια ὁ καθηγητής βυζαντινῆς φιλολογίας τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ., Βασίλειος Κατσαρός.

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΓΡΙΦΟΥ

Τά δεδομένα, λοιπόν, εἶναι τά ἑξῆς:

α) Ἔχουμε ἕνα πολυσυλλεκτικό λεξικό, πού δέν γνωρίζουμε τόν συγγραφέα του. β) Πού κάποιοι ἀποκαλοῦν «Σουΐδα», κάποιοι ἄλλοι «Σούδα» θεωρώντας ὅτι ἡ λέξη αὐτή προέρχεται ἀπό ἀντίστοιχη ὁμόηχη λατινική λέξη πού σημαίνει “φρούριο” ἤ “στενός διάδρομος”, χρησιμοποιήθηκε δέ γιά νά περιγράψη τόν σκοπό τοῦ ἔργου, δηλαδή “τήν περιφρούρηση τῆς γνώσης” (αὐθαίρετη φιλοσοφική ἑρμηνεία). Στήν πραγματικότητα αὐτές εἶναι ἁπλῶς εἰκασίες καί δέν ἰσχύει τίποτε ἀπό αὐτά. γ) Κάποιες νεώτερες θεωρίες λένε, ὅτι πιθανόν νά πρόκειται γιά ἕνα συλλογικό ἔργο, καί «Σουΐδας» νά μήν εἶναι τό ὄνομα τοῦ συντάκτη. Ἡ τρίτη αὐτή ἄποψη εἶναι καί ἡ πιό σωστή, ὅπως θά διαπιστώσουμε στήν συνέχεια, χωρίς καί πάλι νά δίνη λύση στό πρόβλημα τοῦ ὀνόματος ΣΟΥ(Ϊ)ΔΑΣ.

Σέ ἕναν παλιό καί σπανιώτατο (ἴσως καί μοναδικό) Κώδικα, πού εἶχα τήν τύχη νά δῶ, ἀπό τά φοιτητικά μου ἀκόμη χρόνια, σέ μία ἰδιωτική συλλογή στό ἐξωτερικό, ἦταν γραμμένη στήν πρώτη του σελίδα μία σειρά λέξεων (σάν τίτλος βιβλίου) μέ ἔντονα τονισμένο τό πρῶτο γράμμα.

Οἱ λέξεις αὐτές ἦσαν οἱ ἑξῆς: «ΣΥΝΑΓΩΓΗ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗΣ ΥΛΗΣ (ΙΔΙΑ) ΔΙ’ ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗΣ ΣΕΙΡΑΣ». Στήν ἀρχή δέν πρόσεξα ἰδιαιτέρως τόν τίτλο. Ἀναρωτήθηκα μόνο ποιό ἦταν τό ὄνομα τοῦ λεξικοῦ καί γιατί δέν ἀνεγράφετο τό ὄνομα τοῦ συντάκτου του στήν πρώτη σελίδα. Τότε παρετήρησα μέ μεγαλύτερη προσοχή τά τονισμένα γράμματα, τά ὁποῖα παρετίθεντο σέ σειρά, καί τά ὁποῖα μοῦ ἔκαναν ἰδιαίτερη ἐντύπωση. Προσπαθώντας δέ νά δῶ μήπως σημαίνουν κάτι, μέ ἔκπληξη διεπίστωσα ὅτι δημιουργοῦσαν τήν λέξη ΣΟΥ(Ϊ)ΔΑΣ!!!

Ἀμέσως κατάλαβα τήν ἑρμηνεία τοῦ «ἄγνωστου» ἤ ἀπροσδιόριστου συγγραφέα τοῦ ἐν λόγῳ λεξικοῦ. “ΣΟΥΔΑΣ”, λοιπόν, ἤ “ΣΟΥ(Ϊ)ΔΑΣ” ἦτο ἀρκτικόλεξο, τό ὁποῖο χαρακτήριζε ἕνα πολυσυλλεκτικό Λεξικό, καί σήμαινε «Συναγωγή Ὀνομαστικῆς Ὕλης (Ἰδίᾳ) Δι’ Ἀλφαβητικῆς Σειρᾶς!». Ἡ δέ λέξη “ἰδίᾳ”, ἡ ὁποία ἦτο ἐντός παρενθέσεως μετέτρεπε τήν «ΣΟΥΔΑ» σέ «ΣΟΥΪΔΑ!». Καί ἡ «κατά στοιχεῖον» ἀναγραφή, πού δηλώνεται στήν ἀρχή, δίπλα στά ὀνόματα τῶν συνταξαμένων τοῦτο ἀνδρῶν σοφῶν, δηλώνει ταυτοχρόνως καί τήν Δι’ Ἀλφαβητικῆς Σειρᾶς (δηλαδή κατά στοιχεῖον) Συναγωγή τῆς Ὀνομαστικῆς Ὕλης!

Ἰδού λοιπόν ἡ ἀποκάλυψη τῆς ἀλήθειας ἑνός ἄλυτου, μέχρι στιγμῆς, μυστηρίου! Ἕνας ἄγνωστος, σπανιώτατος, ἴσως ἀδημοσίευτος μέχρι στιγμῆς κώδικας, μᾶς ἔλυσε ἕνα πρόβλημα πολλῶν αἰώνων. Κάποιοι ὑποψιάζονταν ὅτι εἶναι συλλογικό ἔργο, ἄν καί τοῦτο δηλώνεται σαφῶς στήν ἀρχή: Ἐκεῖνο πού δέν μποροῦσαν νά φαντασθοῦν ἦταν ὅτι αὐτή ἀκριβῶς ἡ πολυσυλλεκτικότητα θά ἐδηλώνετο μέ τά ἀρχικά μίας σειρᾶς λέξεων!

Ὁπότε τό ἀρκτικόλεξο Σ.Ο.Υ.(Ϊ).Δ.Α.Σ. «ὀνοματοποιήθηκε» καί χρησιμοποιήθηκε πλέον ὡς μία λέξη μέ τούς ἁπλούστερους λεκτικούς συνειρμούς: Τό ἀρκτικόλεξο «ΣΟΥΔΑΣ» ἔγινε … «Ἡ Σούδα» καί ἡ μορφή αὐτοῦ «ΣΟΥΪΔΑΣ» ἔγινε … «ὁ Σουΐδας!».

Ἔτσι, μέ αὐτήν τήν ὑποτιθέμενη καί λανθασμένη ἑρμηνεία, διασώθηκε ὡς τίς ἡμέρες μας, ἄν καί σχεδόν ὅλοι οἱ ἐπιστήμονες ἤξεραν ἤ τοὐλάχιστον ὑποψιάζοντο ὅτι αὐτό δέν ἦταν ἀληθές!

Περιοδικό ΕΡΩ, τεῦχος 40 σελ.28                                                                            

https://enromiosini.gr/arthrografia/antonioy-a-antonakoy-ti/

Η 4η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΧΩΡΙΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΩΠΙΔΕΣ

Από το περιοδικό Ένζυμο

Ἡ ἀξία ἑνὸς καθεστῶτος δὲν ἀποτιμᾶται οὔτε ἀπὸ τὶς ἐξωπραγματικὲς ἀπαιτήσεις τοῦ ἰδεολογικοῦ δογματισμοῦ οὔτε ἀπὸ τὰ μανιχαϊστικὰ κριτήρια τοῦ παραταξιακοῦ φανατισμοῦ ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἔμπρακτη προσφορά του στὸ ἔθνος. Ἡ πολιτική, ὄχι ὡς φιλοσοφία ἤ ὡς θεωρία, ἀλλὰ ὡς τέχνη, εἶναι ἡ τέχνη τοῦ συγκεκριμένου καὶ τοῦ ἐφικτοῦ, ποὺ ἀπαιτεῖ προνοητικότητα καὶ ἀποφασιστικότητα.

Πολιτικὴ τέχνη σημαίνει νὰ μπορεῖς νὰ προβλέπεις καὶ νὰ δύνασαι νὰ ἀνταποκριθεῖς ἀποτελεσματικὰ στὶς προκλήσεις τῶν καιρῶν, ἐπιλύοντας ἐπιτυχῶς πρὸς ὄφελος τοῦ ἔθνους πολὺ συγκεκριμένα προβλήματα μέσα στὶς πολὺ συγκεκριμένες συνθῆκες τῆς ἑκάστοτε συγκυρίας. Ἔτσι κρίνονται οἱ πολιτικοὶ ἡγέτες. Ἀπὸ τὴν δοκιμασία τῆς πράξης.

Τὴν περίοδο ποὺ ἐγκαθιδρύθηκε τὸ καθεστὼς τῆς 4ης Αὐγούστου τὸ μέγα πολιτικὸ ζητούμενο ἦταν ἡ προετοιμασία τῆς χώρας γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς ἀπειλῆς ἑνὸς νέου πανευρωπαϊκοῦ πολέμου, στὸν ὁποῖο θὰ ἦταν ἐκ τῶν πραγμάτων ὑποχρεωμένη νὰ ἐμπλακεῖ, ἤθελε δὲν ἤθελε. Καὶ αὐτὴ ἡ προετοιμασία ἀπαιτοῦσε, ὕστερα ἀπὸ τὴν ἄκρως ταραχώδη περίοδο τοῦ ἑλληνικοῦ μεσοπολέμου, πολιτικὴ σταθερότητα, ἐσωτερικὴ εἰρήνη καὶ ἀποτελεσματικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ ἐξωτερικοῦ ἐχθροῦ, μὲ τὴν συστηματικὴ καλλιέργεια τοῦ ἐθνικοῦ φρονήματος στὸν λαὸ καὶ τὴν στρατιωτικὴ θωράκιση τῆς χώρας.

Τὰ καθήκοντα αὐτὰ ἦταν ἀπίθανο νὰ μποροῦσε νὰ τὰ ἀναλάβει μιὰ κοινοβουλευτικὴ κυβέρνηση, μὲ δεδομένη τὴν μόνιμη πολιτικὴ κρίση ποὺ μάστιζε τὴν χώρα ἐξαιτίας τῆς παράτασης τοῦ Ἐθνικοῦ Διχασμοῦ μετὰ τὴν Μικρασιατικὴ Καταστροφή, ποὺ εἶχε ὁδηγήσει στὴν πολιτικὴ χρεοκοπία τοῦ βενιζελισμοῦ καὶ τοῦ ἀντιβενιζελισμοῦ, ποὺ κυριαρχοῦσαν στὴν πολιτικὴ σκηνὴ τοῦ τόπου ἀπὸ τὸ 1915. Ἐνδεικτικά, τὴν περίοδο 1923-1936, δηλαδὴ μέσα σὲ μόλις 13 χρόνια τὴν ἐξουσία ἀνέλαβαν 22 κυβερνήσεις καὶ ἔλαβαν χώρα 6 στρατιωτικὰ κινήματα. Πῶς θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ ἀναληφθοῦν καὶ νὰ ἐπιλυθοῦν τὰ σοβαρὰ προβλήματα ποὺ ἀντιμετώπιζε τότε ἡ χώρα, ὅταν οἱ κυβερνήσεις ἄλλαζαν κατὰ μέσον ὅρο κάθε 7 μῆνες ἐν μέσῳ ἑνὸς γενικοῦ πολιτικοῦ κατασπαραγμοῦ;

Ἡ παρατεταμένη κρίση τοῦ βαρέως νοσοῦντος κοινοβουλευτισμοῦ εἶχε ὡς φυσικὸ ἀποτέλεσμα ἡ ἐπίλυση τοῦ πολιτικοῦ ζητήματος νὰ πραγματοποιηθεῖ μὲ τὴν κήρυξη τῆς δικτατορίας τοῦ Μεταξᾶ, τὸν ὁποῖον προηγουμένως εἶχαν περιβάλλει μὲ ἔκτακτες ὑπερεξουσίες στὴν Βουλὴ ἀμφότερες οἱ πολιτικὲς παρατάξεις.

Τὸ πολιτικὸ ζητούμενο δὲν ἦταν ἡ ἐπίλυση μίας φιλοσοφικῆς ἤ ἰδεολογικῆς διαμάχης μεταξὺ δημοκρατίας καὶ δικτατορίας, ἀλλὰ τὰ μεγάλα ἔμπρακτα καθήκοντα στὰ ὁποία καλεῖτο νὰ ἀνταποκριθεῖ ἡ ἡγεσία τῆς χώρας. Ἄλλωστε ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ θεμελιωτὴς τῆς ἐπιστήμης τῆς πολιτικῆς, ἔκρινε τὰ πολιτεύματα ὄχι μὲ κριτήριο τὶς προσωπικές του πολιτικὲς ἀντιλήψεις, ἀλλὰ ἐπὶ τῇ βάσει τοῦ ἐὰν αὐτὰ ἐξυπηρετοῦν τὸ συμφέρον τοῦ κοινωνικοῦ συνόλου. Καὶ μέσα στὶς συνθῆκες τῆς δεκαετίας τοῦ 1930 στὴν Ἑλλάδα τὸ ἐθνικὸ συμφέρον μποροῦσε νὰ τὸ ὑπηρετήσει μονάχα ἕνα αὐταρχικὸ καθεστώς, ποὺ θὰ ἔδινε τέλος στὰ πολιτικὰ πάθη ποὺ ταλάνιζαν τὴν χώρα καὶ δίχαζαν τὸν λαὸ ἀπὸ τὸ 1915.

Ἡ μεταξικὴ δικτατορία ἀνέλαβε μὲ μεγάλη ἐπιτυχία τὸ καθῆκον τῆς πολεμικῆς προετοιμασίας τῆς χώρας, ποὺ ὁδήγησε στὴν νίκη τοῦ 1940 καὶ στὴν δόξα τοῦ 1941, ὑποτάσσοντας τὰ πάντα στὴν ἀπόκρουση τῆς ἐξωτερικῆς ἀπειλῆς εἴτε μὲ τὴν μορφὴ μιᾶς ἐνδεχόμενης βουλγαρικῆς ἐπίθεσης εἴτε μιᾶς γενικευμένης εὐρωπαϊκῆς σύρραξης, ποὺ ἀσφαλῶς δὲν θὰ ἄφηνε διόλου ἀνεπηρέαστη τὴν περιοχή μας.

Τὴν ἔκρηξη τοῦ Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ὁ Μεταξᾶς τὴν εἶχε προβλέψει προτοῦ κἄν ἀναλάβει τὴν ἡγεσία τῆς χώρας. Ἐνδεικτικὰ σὲ τοποθέτησή του τὸν Φθινόπωρο τοῦ 1936 ἀναφέρει τὰ ἐξῆς:

«Προβλέπω πόλεμο μεταξὺ Ἀγγλικοῦ καὶ Γερμανικοῦ συγκροτήματος. Πόλεμον πολὺ χειρότερον ἀπὸ τὸν προηγούμενον. Εἰς τὸν πόλεμον αὐτὸν θὰ κάνω ὅ,τι μπορῶ διὰ νὰ μὴν ἐμπλακεῖ ἡ Ἑλλάς, ἀλλὰ τοῦτο δυστυχῶς θὰ εἶναι ἀδύνατον. Καὶ ἐπαναλαμβάνω καὶ πάλιν αὐτὸ πρὸ παντὸς νὰ μὴν ἐξέλθει τῆς αἰθούσης ταύτης, εἶναι περιττὸν νὰ σᾶς εἴπω ὅτι ἡ θέσις μας στὴν σύρραξιν αὐτὴν θὰ εἶναι παρὰ τὸ πλευρὸν τῆς Ἀγγλίας».

(Τοποθέτηση τοῦ Ἰωάννη Μεταξᾶ τὸ Φθινόπωρο τοῦ 1936 στὸ Ἀνώτατο Ναυτικὸ Συμβούλιο, στὸ ὁποῖο προήδρευσε ὡς ὑπουργὸς τῶν Ναυτικῶν. Πηγή: Ἐπαμεινώνδας Καββαδίας, «Ὁ Ναυτικὸς Πόλεμος τοῦ 1940», Ἀθῆναι, ἐκδόσεις Πυρσός, 1950, σ. 104).

Σὲ αὐτὸ τὸ πλαίσιο ἐντάσσεται καὶ ἡ κοινωνικὴ πολιτικὴ τοῦ καθεστῶτος, μὲ τὴν ρύθμιση τῶν ἀγροτικῶν χρεῶν, τὴν ὁλοκλήρωση τῆς ἀγροτικῆς μεταρρύθμισης, τὴν καθιέρωση τῶν συλλογικῶν συμβάσεων, τῆς ὑποχρεωτικῆς διαιτησίας καὶ τὴν παροχὴ τῆς κοινωνικῆς ἀσφάλισης μὲ τὴν δημιουργία τοῦ ΙΚΑ τὸ 1937.

Ὅμως, ἡ βασικὴ προτεραιότητα τοῦ Μεταξᾶ ἦταν ἡ συστηματικὴ -ἠθικὴ καὶ ὑλικὴ προετοιμασία- γιὰ τὸν ἐπικείμενο πόλεμο.

Ὕστερα ἀπὸ δεκαετίες πολιτικοῦ διχασμοῦ, μὲ τὴν ἐπιβολὴ μιᾶς σιδηρᾶς πολιτικῆς σταθερότητας, τονώθηκε τὸ ἐθνικὸ φρόνημα καὶ καλλιεργήθηκε τὸ πνεῦμα τῆς ἐθνικῆς ἑνότητας -στοιχεῖα ἐντελῶς ἀπαραίτητα γιὰ τὴν πολεμικὴ προπαρασκευή.

Ἡ μεγάλη καινοτομία τοῦ καθεστῶτος ἦταν ἐδῶ ἡ ὀργάνωση τῆς νεολαίας (φαινόμενο πρωτόγνωρο γιὰ τὶς συνθῆκες τῆς ἐποχῆς) μὲ τὴν δημιουργία τῆς ΕΟΝ, ποὺ ἀγκάλιασε ἐκατοντάδες χιλιάδες νέους καὶ νέες, τοὺς κινητοποίησε θέτοντάς τους στὴν πρωτοπορία τοῦ ἔθνους καὶ τοὺς ἐμφύσησε τὰ πατριωτικὰ ἰδεώδη.

Ἡ εἰρωνεία τῆς ἱστορίας εἶναι ὅτι τὴν ἐθνικὴ διαπαιδαγώγηση καὶ τὸ πνεῦμα ἰσότητας καὶ ἀνεξαρτησίας τῆς νεολαίας ποὺ καλλιέργησε ἡ ΕΟΝ τὸ καρπώθηκε τὴν περίοδο τῆς Κατοχῆς τὸ ΚΚΕ μέσω τοῦ ΕΑΜ, κάνοντας τὸ τελευταῖο νὰ φαντάζει σὰν ἡ φυσιολογικὴ συνέχεια τῆς ΕΟΝ. Δὲν εἶναι ἄλλωστε διόλου τυχαῖο ποὺ ἡ νεολαία τοῦ ΕΑΜ πῆρε τὴν ὀνομασία ΕΠΟΝ.

Σὲ ὑλικὸ ἐπίπεδο τὸ καθεστὼς δημιούργησε ἐντυπωσιακὲς στρατιωτικὲς ὑποδομές, προέβη σὲ μεγάλες ἀγορὲς πολεμικοῦ ὑλικοῦ, πραγματοποίησε τὴν συστηματικὴ ἐκγύμναση τοῦ στρατοῦ, μερίμνησε γιὰ τὴν κινητοποίηση τοῦ γενικοῦ πληθυσμοῦ καὶ προετοίμασε τὴν οἰκονομία τῆς χώρας γιὰ νὰ ἀνταποκριθεῖ σὲ περίπτωση πολέμου.

Τέλος, στὸ ἐπίπεδο τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς ὁ Μεταξᾶς κινήθηκε μὲ εὐελιξία, ὡριμότητα καὶ ρεαλισμό, προσπαθώντας νὰ ἐκμεταλλευθεῖ τὰ ὅποια περιθώρια ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ κρατήσουν τὴν χώρα ἔξω ἀπὸ τὸν πόλεμο, χωρὶς ὡστόσο νὰ διατηρεῖ αὐταπάτες, μένοντας σταθερὰ προσηλωμένος στὸν στρατηγικὸ συμμαχικὸ προσανατολισμὸ τῆς χώρας.

Ὁ Μεταξᾶς τοῦ 1936-40 ἦταν ἕνας ὥριμος πολιτικὸς ἡγέτης ποὺ εἶχε μάθει ἀπὸ τὰ λάθη τοῦ παρελθόντος τῆς περιόδου τοῦ Ἐθνικοῦ Διχασμοῦ καὶ εἶχε ἀποβάλλει τὶς γερμανόφιλες προκαταλήψεις του. Δὲν ἦταν πιὰ ὁ θερμοκέφαλος τοῦ κινήματος τῶν Ἐπιστράτων. Σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν περίοδο τοῦ Ἐθνικοῦ Διχασμοῦ εἶχε πλήρη συνείδηση τῆς νίκης τῶν ναυτικῶν δυνάμεων στὸν ἐπικείμενο πόλεμο καὶ ἀρνήθηκε κάθε σκέψη γιὰ προσχώρηση (ἔστω καὶ «οὐδετερόφιλη») στὸ στρατόπεδο τοῦ Ἄξονα, ποὺ θὰ σήμανε τὸν ἐθνικὸ ἀκρωτηριασμὸ τῆς Ἑλλάδας (ὅπως σήμαινε καὶ στὸν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στὴν περίπτωση τῶν Κεντρικῶν Δυνάμεων).

Ὁ Μεταξᾶς εἶχε γίνει, τρόπον τινά «βενιζελικός», ἀκολουθώντας τὴν στρατηγικὴ τοῦ Βενιζέλου στὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αὐτὸ εἶχε τὴν εὐκαιρία νὰ τὸ ξεκαθαρίσει μιλώντας ἔξω ἀπ’ τὰ δόντια στὶς 30 Ὀκτωβρίου τοῦ 1940 σὲ ὁμιλία του πρὸς τοὺς συντάκτες τῶν ἐφημερίδων:

«Λοιπόν, ἀκοῦστε γιὰ νὰ συνεννοηθοῦμε. Ἐγώ, κύριοι, ὅπως ἐπαρκῶς σᾶς ἐξήγησα, ἐτήρησα μέχρι σήμερον τὴν πολιτικὴν τοῦ ἀειμνήστου Βασιλέως Κωνσταντίνου, δηλαδὴ τὴν πολιτικὴν τῆς αὐστηρᾶς οὐδετερότητος. Ἔκανα τὸ πᾶν διὰ νὰ κρατήσω τὴν Ἑλλάδα μακρὰν τῆς συγκρούσεως τῶν μεγάλων κολοσσῶν. Ἤδη, μετὰ τὴν ἄδικον ἐπίθεσιν τῆς Ἰταλίας, ἡ πολιτικὴ τὴν ὁποίαν ἀκολουθῶ εἶναι ἡ πολιτικὴ τοῦ ἀειμνήστου Βενιζέλου. Διότι εἶναι ἡ πολιτικὴ τοῦ συνταυτισμοῦ τῆς Ἑλλάδος μὲ τὴν τύχην τῆς Δυνάμεως, διὰ τὴν ὁποίαν ἡ θάλασσα εἶναι ἀνέκαθεν, ὅπως εἶναι καὶ διὰ τὴν Ἑλλάδα, ὄχι τὸ ἐμπόδιον ποὺ χωρίζει, ἀλλὰ ἡ ὑγρὰ λεωφόρος ποὺ συνδέει… Διὰ τὴν Ἑλλάδα ἡ Ἀγγλία εἶναι φυσικὴ φίλη καὶ ἐπανειλημμένως ἐδείχθη προστάτρια, ἐνίοτε δὲ ἡ μόνη προστάτρια».

Τὸ πόσο εἰλικρινὰ κατάλαβε ὁ Μεταξᾶς τὰ λάθη τοῦ Ἐθνικοῦ Διχασμοῦ καταφαίνεται ἐπίσης καὶ ἀπὸ τὸ προσωπικό του ἡμερολόγιο. Λίγο προτοῦ πεθάνει, στὶς 5 Ἰανουαρίου 1941 γράφει χαρακτηριστικὰ τὰ ἐξῆς:

«Θὰ μᾶς συγχωρήση ὁ Θεὸς τὸ ἔγκλημα τοῦ 1915; Φταῖμε ὅλοι! Καὶ ὁ Βενιζέλος ἀκόμα! Τώρα αἰσθάνομαι πόσο ἔφταιξα!».

Οἱ προσωπικότητες ἔχουν τὸ θάρρος νὰ ἀλλάζουν γνώμη μὲ κριτήριο τὸ ἐθνικὸ ὄφελος.

Οἱ ὀπαδοὶ μποροῦν νὰ ἀλλάζουν μονάχα τὴν ἄλλη μεριὰ τῆς κασέτας τους μέ «ἀλάνθαστο ὀδηγό» τὶς ἰδεολογικές τους παρωπίδες καὶ τοὺς παραταξιακούς τους φανατισμούς.

 

ΕΛΛΗΝΙΚΩΣ ΔΙΕΞΕΡΧΟΜΑΙ - ΤΟ ΕΝΖΥΜΟ

ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ: ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ κ. ΝΙΚΟ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗ

του Μάνου Ν. Χατζηδάκη

Στις 7.11.2024, η εφημερίδα «Καθημερινή» δημοσίευσε μία συ­­νέ­­ντευ­ξη του κ. Νίκου Χριστοδουλάκη, πρώην υπουργού οικονομίας και οι­κο­νο­­μι­κών (2001-2004) και συμβούλου του Κώστα Ση­μί­­τη, ο οποίος επι­μελήθηκε την έκδοση των πρα­­κτι­κών ενός συνε­δρί­ου υπό την αι­γί­­δα της Βουλής με τίτλο «Τα Οικο­νο­μικά της Δικτα­το­ρίας 1967-19­­74». Τα κύρια επιχειρήματα που προβάλλονται στο Συνέδριο αυ­­­­­τό έρ­χο­νται σε απόλυτη διάσταση με τις επίσημες εθνικές και διε­θνείς οικονομικές αναλύσεις και πηγές.

Σε αυτήν την δημοσίευση όμως θα σχολιάσουμε τους βασικό­τε­­­ρους ισ­χυ­­ρισμούς που διατύπωσε ο κ. Χριστοδου­λά­κης στην συ­νέ­ντευ­ξή του, με τίτλο «Τα οικονομικά εγ­­κ­λήματα της xού­ντας»[1]:

1) Χαρακτήρισε τα στελέχη των Κυβερνήσεων εκείνων με την φράση: «ένα μάτσο αγράμματοι και άσχετοι με τα οικονομικά». Και ισ­χυρίστηκε ότι «τα πρώτα χρόνια διατήρησαν σε πολ­λές θέσεις-κλει­­διά τους ίδιους επικεφαλής και έτσι συνεχίστηκε η στα­θερό­τη­τα και η ανάπτυξη της προηγούμενης περιόδου».

Ο συγκεκριμένοι χαρακτηρισμοί δεν αρμόζουν σε επίπεδο πα­νε­πιστη­­μια­­κό ή επιστήμονα και σε αυτούς καταφεύγουν συνή­θως όσοι έχουν έλ­λεί­ψη ουσιωδών επιχειρημάτων.

Οι κα­­­θη­γητές Ηλίας Μπαλόπουλος, Ιωάννης Κούλης, Λουκάς Πά­­­τρας, Ηλί­ας Δη­μητράς, Κωνστα­ντίνος Θάνος, Ιωάννης Χο­λέ­βας, Δημ. Τσά­­κωνας δεν ήταν «ένα μάτσο αγράμματοι ή διατηρημένοι». Οι οικονομολόγοι Ιούλιος Ευλάμ­πιος, Ιω­αν­­νης Ρο­δι­νός-Ορλάνδος, Εμ­­μ­ανουήλ Φθενά­κης, Αρι­στείδης Δημό­που­λος, Ορέ­­­στης Γιάκας, Νι­κόλαος Εφέ­σιος δεν μπορούν να χαρακτηριστούν «άσ­χε­τοι με τα οικονομικά». Προσωπικότητες όπως οι Παν. Πι­­­πι­νέλης, Κωνστα­ντί­­­νος Βο­βο­λίνης, Απόστολος Βογιατζής, Επα­μει­­νώνδας Τσέλλος, Πα­ν. Παπαπαναγιώτου, Άγγελος Τσου­­καλάς κάθε άλλο παρά «κα­ρα­βανάδες, ήταν.[2] Ακόμη βέβαια και ο «καρα­βα­νάς» Νικό­λα­ος Μα­κα­­ρέζος είχε τρία οικονομικά πτυχία…

2) Ο κ. Χριστοδουλάκης δήλωσε ότι το δικτατορικό καθεστώς της 21^ης Απ­ρι­λίου: «σχεδόν σε όλους τους το­­­μείς πήγε πίσω την οι­κο­νομία». Η δήλωση αυτή δεν υποστηρίζεται από κανένα βασικό οι­κονομικό δεί­κτη. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον πιο βασικό οι­κο­νο­μικό δεί­κτη που είναι το Α.Ε.Π. Η μέση ετή­σια αύ­ξη­ση ανά κυ­βε­ρνη­τικές περιό­δους σε πο­σο­στιαίες μο­νά­δες κατά την 40ετία 1953-1993, υπή­ρξε η εξής:

- Κυβέρνηση Αλ. Παπάγου (Ελλ. Συναγερμός) 1953 - 1955: …..7,76%

- Κυβέρνηση  Κων/νου Καραμανλή (Ε.Ρ.Ε.) 1956 - 1963:……….5,99%

- Κυβερνήσεις Γ. Παπανδρέου - “αποστατών” (Ε. Κ.) 1964-1967.6,68%

- Κυβέρνηση Γεωργίου Παπαδοπούλου 1968 - 1973:............8,1%

- Κυβερνήσεις Καραμανλή - Ράλλη (Ν.Δ.) 1975 - 1981:............3,7%

- Κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου (ΠΑ.ΣΟ.Κ.) 1982 - 1989:…....2,1%

- Κυβερνήσεις Τζανετάκη - Γρίβα - Ζολώτα 1989 - 1990:…….....1,5%

- Κυβέρνηση Κ. Μητσοτάκη (Ν.Δ.) 1990 - 1993:…...................0,75%

Συγκριτικά, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αυξήσεως του Α.Ε.Π. την περίοδο 1968-1973 ήταν 8,1%. Υπήρξε ο υψη­λό­τε­ρος πού πρα­γμα­τοποιήθηκε στην οικονομική μας ιστο­­ρία.^[3] Και σχεδόν ο διπλά­σιος των χωρών της ΕΟΚ που ήταν 5,1%. Η Χώρα κατέλαβε την δεύτερη θέση των χωρών-με­λών του Ο.Ο.Σ.Α. σε ρυθμό αυξή­σεως, μετά την Ιαπωνία.

Οι «Fi­nancial Times» απένειμαν στην Χώρα μας δυό συ­νεχό­με­νες φορές τό “OSCAR Οικονομίας”. Μία για το έτος 1971 και μία για το έτος 1972. Στο φύλλο της 15.1.1973 έγραφαν: «Για την κα­λύ­­τερη γενική (all round) επίδοση: Το πρώτο βρα­βείο των Χω­ρών “υψηλής αυξήσεως εισοδήματος”, απονέ­με­ται στην Ελ­λά­δα, για την επί­τευξη ενός ρυθμού ανα­πτύξεως 8,5%, με πα­ράλληλη ισχυ­ρή θέ­ση ως προς την νομισ­ματική σταθε­ρότη­τα, επίτευγμα για το οποίο απέ­σπασε δί­καια τον έπαινο του Ο.Ο.Σ.Α. Την δεύτερη θέση κατέ­λα­βε η Γαλ­λία και την τρί­τη η Αυστραλία».

Πέραν των αστηρίκτων ισχυρισμών του κ. Χριστοδουλάκη σχε­­τικά με τις οικονομικές επιδόσεις του δικτατορικού καθεστώ­τος θεωρώ ότι ο ίδιος θα ήταν πιό χρήσιμος αν μας ανέλυε το πώς κατάφεραν οι –κατά την κρίση του- ικανώτεροι οικονομολόγοι της μεταπολιτεύσεως, του ιδίου περιλαμβανομένου, να έχουν τις ση­μαντικά χειρότερες επιδόσεις που αναφέρονται ανωτέρω. Επι­πρόσθετα, να μας εξηγήσει το πώς, αυτά τα «λαμπερά μυαλά» κα­τάφεραν να χρεωκοπήσουν την χώρα το 2010, παρ’ όλες τις εξαι­ρε­τικά σημαντικές χρηματοδοτήσεις της Ε.Ο.Κ./Ε.Ε. κατά το ίδιο διά­στημα.

3) Κατά τον κ. Χριστοδουλάκη, η δικτατορία «άνοιξε τις πύ­λες για μια ασύδοτη εισβολή Ελλήνων και ξένων επιχειρηματιών στη βιομηχανία». Από που συνάγεται ότι ήταν ασύδοτη εισβολή και όχι προγραμματισμένη προσέλκυση επενδύσεων;

Οι επιχειρήσεις αλλοδαπών κεφαλαίων που έλα­βαν άδεια εγ­κα­­ταστάσεως από Απρίλιο 1967 μέχρι Απρίλιο 1973 ήταν 683: 522 ναυτιλιακές και 161 εμποροβιομηχανικές. Εάν το ζητού­με­νο ήταν το μεταπολιτευτικό πρότυπο αναπτύξεως της πλή­ρους από­επενδύσεως και αποβιομηχανοποιήσεως, θα μπορού­σα­με όν­τως να χαρακτηρίζουμε τις συγκεκριμένες επενδύσεις ως ει­σβο­­λή.

Ενδεικτικά αναφέρουμε, μερικούς από αυτούς τους «εισβο­λείς» που μετά το 1974 υπουργοί και οικονομικοί σύμβουλοι «η­ρω­ϊ­­­κά» εκδίωξαν α­πό την Ελλάδα, αφήνωντας χιλιάδες εργαζό­με­νους στον δρόμο: Έλαια ΔΑΝΕΞ, Ιντέαλ Στα­ν­ταρτ (2 εργοστά­σια), U­nion Carbide Hellas, Ελληνικά Υαλου­ργεία Ελευσίνος Α.Ε., ΑΚ­ΜΗ Α.Ε., Επιχειρήσεις εν Ελλάδι Α.Ε. (με 100.000 τόν­νους δι­πύρου μαγνησίας ετη­σί­ως), Hellatex Α.Ε., Mo­nyal, Hen­nin­­­ger-Ελλάς, Τσι­μέ­ντα Χαλκί­δος, Βιοφάρμ Α.Ε., Ho­echst Ελ­λάς Α.Β.Ε­.Ε., Αθη­ναϊκή Χαρτο­ποιϊα Α.Ε., Motor Oil, Ura­nya Hel­las, Lan­dis & Gyr Hellas, Εργοστάσιο Σκα­λι­στή­ρη πυ­ριμάχων πλίν­­θων, Μεταλλουργική-Χάλυψ, Σωληνου­ργεί­α Α­θη­νών Α.Ε. (δύο μονάδες), Νεστλέ-Ελλάς, Dogasi, ΑΝΕΜΗ Α.Ε., Μ.Ε.Β.Ε.Α., Ελλη­νική Εταιρεία Κα­τασκευής Αυτοκινήτων Α.Ε., Peugeot–Re­nault, Steyer-Hellas.

Αυτές οδήγησαν την πε­ρίο­δο 1967-1973 σε δεί­κτη όγκου βιο­μηχανικής παραγω­γής 10,47%, ενώ την πε­ρίο­δο 1958-1966 ή­ταν 9,91%, την περίο­δο 1975-1981 (Ν.Δ.) έπε­σε στο 4,29% και την περίοδο 1982-1989 (ΠΑ.ΣΟ.Κ.) καταβαραθρώθηκε στο 0,60%.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η κατηγορία του κ. Χριστοδουλάκη σχε­­τικά με την «ασύδοτη εισβολή» δεν γίνεται -προφανώς- από­δεκτή από τα σύγχρονα «λαμπερά οικονομικά μυαλά» τα οποία έχουν αναδυθεί σε μία πολυετή προσπάθεια προσελκύσεως ξένων επενδύσεων στην χώρα μας, προσφέροντας μάλιστα παντός εί­δους διευκολύνσεις σε όσους προβούν σε αυτές. Το γεγονός μάλι­στα ότι οι επενδύσεις αυτές καρκινοβατούν παρ’ όλη την πα­ροχή κινήτρων (π.χ. Golden Visa) μάλλον κατυχυρώνει την «ασύδοτη ει­σβολή Ελλήνων και ξένων επιχειρηματιών στη βιο­μηχανία» ως μία μεγάλη επιτυχία των «αγραμμάτων και ασχέτων με τα οικονομικά» παραγόντων της επταετίας.

4) Επί του θέματος της ΔΕΗ:

Από την ίδρυση της τό 1950 μέχρι το 1967 (επί 17 χρό­νια), εί­χαν ηλε­κτροδοτηθεί 3.281 χωριά καλύπτοντας το 73,4% της επι­­­κρατείας. Την περίοδο 1967-1973 (εντός 6ετί­ας), ηλε­κτρο­­δο­τη­­θη­καν 5.634 χωριά καλύπτοντας το 98,7% της επικρα­τείας. Η πο­σο­στιαία αύξ­ηση ήταν 300% ένα­ντι της προηγού­με­νης 6ετίας 1961-1966. Η εγκατεστημένη ισ­χύς από 1.385 MWH το 1967, έφτα­σε τις 3.443 MWH το 1973, ση­­μειώ­­νοντας αύξηση 148,59%.

Από το 1971 η χώρα κατατά­χθη­κε από τον ΟΟΣΑ στην πρώτη θέση διε­θνώς σε ρυθμό αυξήσεως ηλε­­κτρι­κής ενερ­γεί­ας.^[4]

5) Επί της τουριστικής αναπτύξεως: O κ. Χριστοδουλάκης θεω­­ρεί ότι έγιναν «μεγα­θή­­ρια ξενοδοχείων» που κατέστρεψαν «τα ήπι­α πρότυπα τουρι­στι­­κής ανάπτυξης που είχαν ξεκινήσει τη δεκαετία του 1950». Αγνοεί εσκεμμένα ότι η «ήπια ανά­πτυ­ξη» των 996.473 τουριστών τό 1967, τριπλασιάστηκε σε 2.731­­.5­87 περιη­γητές τό 1972, σημειώνοντας ποσοστιαία αύξηση πε­ρί­που 130%.

-Εντός της 6ετίας 1967-1973, έγι­ναν 421 νέες ξενοδοχεια­κές μονάδες πού προσέθεσαν 81.249 νέ­ες κλίνες (διπλα­σια­σμός).

-Το τουριστικό συνάλλαγμα από 126.­800­.­000 δολλάρια τό 1967, έφτασε τα 401.050.000 δολλάρια τό πρώτο 9μηνο τοῦ 1973, (υπερτρι­πλα­σιασμός). Σύμφωνα με τον Ο.Ο.Σ.Α., η χώρα μας κατέλαβε από τον την πρώτη θέση σε ρυθ­μό τουρι­στι­κής αναπτύξεως από το 1971 και έπειτα.^[5]

6) Ο ισχυρισμός του ότι τό­τε καθιερώθηκαν οι «ανεξέλε­γ­κτοι όρο­φοι και ότι «η ζημιά στο πε­ρι­βάλλον δεν ακυρώνεται πλέον» είναι ανυπόστατος. Η πολεο­δο­μική αναρχία της πε­ριόδου 1956-63, η σωρεί­α των αυ­θαι­ρέτων και η αστυφιλία της περιόδου Καραμανλή είναι αρκούντως τεκμηριωμένη ώστε να μην χρειάζε­ται περαιτέρω ανάλυση.

-Με το Ν.Δ. 10­33/1971 γιά πρώτη φο­ρά εισήχθη στην Ελλά­δα ο θεσμός της Ενεργού Πολεο­δο­μίας με τον οποίο δημιουργή­θη­καν οι Ζ.Ε.Π. (Ζώνες πολεο­δο­μι­κών συγ­κρο­­τημάτων).

-Με το Ν.Δ. 1262/1972 θεσμοθετή­θηκε η σύνταξη Ρυθμιστι­κών Σχεδίων Πόλεων.

-Με το Ν.Δ. 8/1973 συντάχθηκε νέος Γενι­κός Οικοδομικός Κανονισμός.

Τέλος στις 8.11.1972 υπογράφηκαν δύο Συμ­­­­­βάσεις με τον οί­κο Δοξιάδη. «Δια την εκπόνησιν Εθνικού Χω­­­­­­ρο­ταξικού Σχε­δίου και Προγράμματος της Ελλάδος» και «Δια την εκπό­νησιν Χω­ρο­ταξικού Προγράμματος περιοχής Πρω­­τευ­ού­σης»….

7) Κατά τον κ. Χριστοδουλάκη «στην κρίση του δο­λα­ρίου το 1972, τα έκαναν μαντάρα» και «“κατάφεραν” να πλημ­­­μυ­ρίσουν την Ελλάδα με πληθωρισμό που κράτησε αρκετά χρό­­νια». Τα στοι­χεία όμως καταρρίπτουν τους ισχυρισμούς του:

Στο Μηνιαίο Στατιστικό Δελτίο του Απριλίου 1971, ο Ο.Ο.Σ.Α. συμπέρανε ότι η Ελλάδα πέτυχε τόν μι­κρότερο μέσο ετήσιο ρυθμό ανόδου τιμών των χωρών-μελών του καθ’ όλη την 4ετία 1967-19­70. Η οικονομική επιθεώρηση «Vision», στις 14.1.1972, ανέφε­ρε: «Η Ελλάδα διατήρησε και κατά την διάρκεια του 1971, με ση­­μαντική μάλιστα διαφορά, την πρώτη θέση διεθνώς από πλευ­­ράς νομισματικής σταθε­ρό­τη­τος». Το πρώτο OSCAR Οικο­νο­μίας που έλαβε η Χώρα το 1971, ανέ­φερε συν τοις άλλοις ως αιτιολογία και το ότι πέ­τυχε «την καλ­ύτερη αντιπλη­θω­ριστική πολιτική του έτους 1971».^[6]

Στά Δελτία Φεβρουα­ρίου και Ιουλίου 1972 του Ο.Ο.Σ.Α, βλέ­πουμε ότι και το διά­στημα Μαρτίου 1971-Μαΐου 1972 η Χώρα μας διατηρούσε την πρώτη θέση σε χαμηλό τιμά­ρι­θμο, με δεύ­τε­ρες τις Η.Π.Α. Τo 1972 ο διεθνής πληθωρισμός εκτοξεύθηκε. Στην Χώρα μας το τελευταίο τρίμηνο του έτους εκείνου, ανέβηκε στό 4,3% που ήταν το χαμη­λό­τερο της Ευρώπης.^[7] Στην ετήσια έκθε­ση του Ο.Ο.Σ.Α. τον Ιούνιο του 1975 ανα­φε­ρόταν: «Η Ελλά­δα παρου­σία­σε κατά την περίοδο 1967-1972 τον μικρότερο ρυθμό αυ­ξή­σεως του τι­μαρίθμου από όλες τις χώρες του Ο.Ο.­Σ.Α.».

Τό 1973 ξέσπασε η πετρελαϊκή κρίση που οδήγησε σε τε­τρα­­­­πλασιασμό της τιμής του πετρελαίου. Κατηγορείται η τότε Κυ­βέ­­ρνηση ότι έμεινε προσδεδεμένη στο δολλάριο. Και όμως:

Ο Ο.Ο.Σ.Α. («Main Economic Indi­ca­tors», τεύχος Ιουλίου 1973), συμπέρανε ότι η Χώρα μας κατείχε και πάλι την πρώτη θέ­ση σε χαμηλό τιμάριθμο το πρώτο τρίμηνο του 1973. Ο Gordon Tether, στο φύλλο της 14.4.1973 των «Financial Times», έγραφε: «Η χώρα αυτή, σημείωσε προσφάτως το καλύ­τερο αντι­πλη­θω­­ριστικό επίτευγμα έναντι οποιασδήποτε άλλης ευρω­παϊ­κής χώρας και εισήλθε στην διανυόμενη δε­καε­τία με την φή­μη της πλέον συναγωνιστικής χώρας…».

Στην Σύνοδο Υπουργών του Ο.Ο.Σ.Α. (6-8 Ιουνίου 1973), δια­­πι­­στώθηκε οτι η Ελλάδα βρίσκε­ται σε πολύ καλύτερη κα­τά­στα­­­ση αυξήσεως τιμών από οποια­δήποτε άλλη χώρα-μέλος του.^[8] Μέχρι τον Οκτώβριο του 1973, ο τιμάριθμος σημείωσε άνο­­δο 9,2% και η Χώρα συνέχιζε να κατέχει την πρώτη θέση σε χαμηλό τιμά­ρι­θμο σε παγ­κόσμια κλίμακα.

Μόνο μετά το πραξικόπημα της 25^ης Νοεμβρίου 1973 και την ανατροπή του Παπαδόπουλου η δημοσιονομική κατάσταση ανα­τρά­πηκε: Το τελευταίο δίμηνο του 1973 ο τιμάριθμος σημείωσε μεγάλη άνοδο 25,1%. Έτσι το 1973 έκλεισε με τελική άνοδο του τιμαρίθμου στο 15,5% (σύμμειξη του 9,2% μέχρι Οκτωβρίου καί του 25,1% μέχρι Δεκεμ­βρίου).^[9]

Ο πληθωρισμός όμως και πάλι αναχαιτίσθηκε πριν την μετα­πο­­λίτευση και συγκεκριμένα τον Απρίλιο του 1974. Το 4μηνο Απ­ριλίου-Μαΐου 1974 περιορίσθηκε στο 3,7%.^[10] Αυτό σε ετήσια βά­ση αναλογούσε στο 11,1, ποσοστό μικρότερο από το 13,4 με το οποί­­ο τελικά έκλεισε το έτος 1974 υπό την Κυ­βέ­ρνη­ση Καραμαν­λή, που κατείχε την εξουσία το τελευταίο 5μηνο του 1974.

8) Σύμφωνα με τον κ. Χριστοδουλάκη το καθεστώς «μεί­ωσε το βιοτικό επίπεδο των μισθωτών».

Ισχυρίζεται συγκεκριμένα ότι «η χούντα κρα­τού­σε παγωμέ­νους» τους μισθούς. Οι νόμοι της περιόδου τον διαψεύδουν. Συντε­λέ­σθηκαν δύο με­γά­λες αυ­ξή­σεις κατωτάτων μισθών και ημε­ρομισθίων όλων των ερ­γαζομένων: Η πρώτη κατά 15% έγινε σε δύο δόσεις: 7% από 1.10.1968 και 8% από 1.5.1969. Η δεύτερη κατά ακόμη 12% έγινε επίσης σε δύο δόσεις: To 6% από 1.10.­1971 και το υπό­λοιπο 6% από 1.7.1972.

Τα ποσοστά «συρρικνώ­σεως» του εισοδήματος των μισθωτών επί του ΑΕΠ που αναφέρει είναι τουλάχιστον αμφισβη­τή­σιμα.  Σύμ­φωνα με το Διεθνές Γραφείο Εργασίας η Ελλάς κα­τείχε από το 1969 την πρώτη θέση μεταξύ 180 χωρών σε ποσο­στό αυξή­σε­ως αμοιβής των εργαζομένων.^[11] Εξάλλου, σύμφω­να με στα­τι­­στική του Ο.Ο.Σ.Α., η χώρα κατέλαβε την πρώτη θέση στην Ευ­ρώ­πη και την δεύτερη παγκοσμίως σε αύξηση του πρα­­γμα­τι­κού εργατικού εισοδήματος.^[12]   

Ενδεικτικό είναι ότι οι μηνιαίες αποδοχές των εργαζομένων από 4.522 δρχ. το 1966 έφτασαν σε 10.619 δρχ. το 1973 σημειώ­νο­ντας συνολική αύ­­ξηση 134,8% και μέση ετησία αύξηση περί­που 14%. Τότε δη­λα­δή επι­τεύχθηκε για πρώτη φορά σύνδεση α­μοι­βής εργα­σίας και πα­­ρα­­­γωγικότητος.

9) Κατά τον κ. Χριστοδουλάκη: «με τη χούντα… η απασχόληση μειώθηκε ακόμη πιο γρήγορα, επει­δή έφευγαν πολλοί, λόγω των διώ­ξεων του καθε­στώ­τος». Εν ολίγοις ισχυρίζεται ότι η εξάλειψη της ανεργίας οφειλόταν στην με­­τανάστευση.

Το μεταναστευτικό ρεύμα έχει ως εξής:

Τήν διετία 1965-1966 μετ­α­νά­­στευσαν στο εξωτε­ρι­­κό 204.063 Έλληνες.

Τα ρεύ­μα­τα μεταναστεύσεως-παλλινοστήσεως την πε­ρίο­­δο 1969-1973, είναι τα ακό­­λουθα:

1969: Μετανάστευσαν 91.552. Παλλινόστησαν 18.132. Καθα­ρή με­τανάστευση 73.420.

1970: Μετανάστευσαν 92.684. Παλλινόστησαν 22.665. Καθα­ρή μετανάστευση 70.019. (μείωση 4,6%)

1971: Μετανάστευσαν 61.748. Παλλινόστησαν 24.709. Καθα­ρή μετανάστευση 37.039 (μείωση 47,1%)

1972: Μετανάστευσαν 43.397. Παλλινόστησαν 27.552. Καθα­ρή μετανάστευση 15.875 (μείωση 57,2%)

Δηλαδή, η καθαρή μετανάστευση από 73.420 άτομα το 1969 μειώθηκε σε 15.875 άτομα το 1972.

Η μείωση της μεταναστεύσεως οφειλόταν τόσο στην διεύρυν­ση της αγοράς εργασίας όσο και στην οικονομική ευμάρεια στην αντίστοιχη οικονομική περίοδο.

10) Κατά τον κ. Χριστοδουλάκη «η έξω­σή μας από το Συμβού­λιο της Ευρώπης» προκάλεσε «διακοπή της εντα­ξια­κής πορείας προς την τότε ΕΟΚ». Μετά την έξοδό μας από το Συμ­βού­λιο της Ευ­ρώπης το 1969:

- Ιδρύθηκε Επιτροπή Ευρωπαϊκής Συνεργασίας και στις 20.­2.­1970 επετεύχθη η σύγκληση του Συμβουλίου Συνδέ­σεως Ελ­λά­δος - Ε.Ο.Κ.  με εφαρμογή του νέου δασμολογίου.

- Στις 4.9.1970 ανακοινώθηκαν νέα μέτρα που εκφράσθηκαν με την 1574/70 απόφαση της Νομισματικής Επιτροπής που έκ­το­­τε απετέλεσε τον κύριο άξονα συστήματος προωθήσεως των εξα­γωγών ελληνικών βιομηχανικών προϊόντων στην ΕΟΚ.

- Ολοκληρώθηκαν δύο θεσμικά επιτεύγματα προσαρμο­γής στα ευρωπαϊκά επίπεδα: Η ίδρυση των ΚΑΤΕΕ και το Ν.Δ. 400/1970 «περί ιδιωτικής ασφαλίσεως».

- Με το Ν.Δ. 136/69 ιδρύθηκε το Συμβούλιο Οικονομι­κώς Ενε­ργού Πληθυσμού πού αποτελούσε εισαγωγή θεσ­μού αντι­στοί­χου με την Οικονομική και Κοινωνική Επι­­τροπή της Ε.Ο.Κ. και θεωρήθηκε ο πρώ­τος θε­σμός ευρω­παϊ­κού μέλλο­ντος. Στις 15 συ­νε­­δριάσεις του έκα­νε όλη την προε­ργασία για την με­τέπειτα πλή­­ρη ένταξή μας στην Ε.Ο.Κ.

- Τον Φεβρουάριο του 1971 η ευνοϊκή για την ελληνική οικο­νο­μία, Έκθεση του ΟΟΣΑ, οδήγησε την Ε.Ο.Κ. στην επανε­ξέ­ταση της ενεργοποιήσεως του Πρωτοκόλλου 19 για την χρη­ματο­δό­­τηση έργων υποδομής στην Ελλάδα.

- Με το Ν.Δ. 1080/1971 «περί φόρου κύκλου εργασιών». ετέθη σε εφαρμογή ο μεταβατικός νόμος για την πρώτη εισαγωγή του Φ.Π.Α. στην Ελλάδα, όπως προέβλεπε η Ε.Ο.Κ. για όλα τα κρά­τη-μέλη της.

- Τον Ιούλιο του 1973, ετέθη πρός υπογραφή το Πρό­σθετο Πρω­­­τόκολλο Ελλάδος-Ε.Ο.Κ. με το οποίο αναγνω­ρι­ζό­ταν η αδια­τάρακτη ισχύς της Συμφωνίας Συνδέσεως και η επέ­­κ­τα­­σή της.

Σφάλλει λοιπόν ο κ. Χριστοδουλάκης όταν γράφει ότι «Λόγω της χούντας, οι διαδικασίες (ένταξης) καθυστέρησαν έως το 1975». Συνέβη ακριβώς το αντί­θετο. Η συμφωνία σύνδεσης που υπέγρα­ψε η κυβέρνηση Καραμανλή το 1962, προέβλεπε 22ετή προ­θε­­σμί­α προσαρμογής με πλήρη ένταξη στην ΕΟΚ το 1984. Το 1967 το Α.Ε.Π. βρισκόταν στο 34,8% του Α.Ε.Π. των Χωρών της Ε.Ο.Κ. Και το 19­73 βρισκόταν στο 42,7%. Δηλαδή κάλυψε την διαφορά κα­τά 7,9% μέσα σε έξη χρόνια.^[13] Αυτός είναι ο λόγος που ο Κ. Κα­ρα­μαν­λής, επανερχόμενος, ζή­τησε από το έτος 1975, την άμεση έντα­ξή μας στην Ε.Ο.Κ., 9 χρόνια νωρίτερα από την λήξη της συμφωνημένης προ­θε­­σμί­ας.   

11) Σύμφωνα με τον κ. Χριστοδουλάκη «η χούντα μείω­σε τους πόρους του προϋπολογισμού για την παιδεία κατά 15%».

Συνέβη όμως ακριβώς το αντίθετο: Οι δαπάνες τήν π­ερίο­δο 1968-19­72 στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, ανήλ­­θαν στά 5.­651.­­000.000 δρχ, ποσό τετραπλάσιο της 5ετί­ας 1962-1967.

Επιλεκτικά αναφέρω ότι:

- Με το άρθρο 17 του Συντάγματος 1968/­73, κα­θιε­ρώθηκε για πρώτη φορά η Παιδεία να «παρέχε­ται δα­πά­ναις» του Κράτους.

- Τήν περίοδο 1967-1973 ανεγέρθηκαν 739 σχο­λεί­α σε όλη την Ελλάδα, με 6.194 νέες αίθουσες διδασκα­λίας. Ποσοστιαία δη­λα­δή έγι­ναν κατά 65% περισσότερα σχολεία, απ’ όσα στα προη­γούμενα 139 έτη ελευθέρου Ελληνικού Κρά­τους.

- Καθιερώθηκε νο­μο­θετικά γιά πρώτη φορά (Α.Ν. 96/1967, 550/1968, Ν.Δ. 95/­1969 και Ν.Δ. 160/1973), η δω­ρεάν χορή­γη­ση όλων των ανα­­γκαίων βι­βλί­­ων και συγγραμμάτων για τις σπουδές μα­θη­τών καί φοι­τη­τών,.

- Θεσπί­σθηκε ο θε­σμός των ατόκων φοιτητικών δα­νεί­ων (Α.Ν. 550/1968 και Ν.Δ. 253/­1969).

- Ιδρύθηκαν τα Πανεπιστήμια Θρά­κης καί Κρή­­της (Ν.Δ. 87/1973), ανεγέρθηκε η Πανεπιστημιούπολη Α­θη­­­νών, θεμελιώθη­κε το Πα­νε­­πιστήμιο Πατρών και επεκτάθηκε το Πα­νεπιστή­μιο Ιω­αν­­νί­νων.

- Έγινε η Φοιτητική Εστία Αθηνών, ο Οίκος Φοιτητού στην Καισαριανή, η Πολυτεχνική Φοιτητική Εστία, η Φοιτητική Εσ­τί­α Θεσ/νίκης και η Φοιτητική Εστία Ιωαν­νί­νων.

- Ιδρύθηκαν τα Κ.Α.Τ.Ε.Ε. (Ν.Δ. 652/­19­70), που ήταν οι πρώ­τες Τεχνικές Σχολές Ανωτέρας Παιδείας στην Ελ­λά­δα (τα μετέ­πειτα ΤΕΙ).

- Καθιερώθηκε το μειωμένο εισιτήριο σε με­τα­­φορικά μέσα και θεάματα, η π­αροχή πλήρους ιατρο­φα­ρμα­­κευτικής και νοσο­κο­μειακής πε­ρι­θάλψεως προς τους φοι­τη­τές, η δωρεάν χορή­γη­­ση εισιτηρίων για κινημα­το­γρά­φο και Θέατρα και η πα­ροχή τρίτης εξεταστικής περιό­δου.

12) Λέει τέλος ο κ. Χριστο­δου­λάκης: «Μη φανταστείτε ότι αγό­ρασε αμυ­ντικό υλικό για να προ­στατεύσει την πατρίδα, γιατί οι πιο πολ­λές αποθήκες οπλισμού βρέ­θηκαν άδειες στην επιστράτευση του 1974».

Η αλήθεια, ως συνήθως είναι εκ διαμέτρου αντίθετη.

Με την ολοκλήρωση του 5ε­τούς Προ­γράμματος Εξοπλισμών 1968-1972 δα­­πανήθη­καν για τις Ένο­πλες Δυνάμεις 4.500­.000.­000 δρχ. με κυ­ριότερες προμήθειες:

- 60 Άρματα Μάχης ΑΜΧ-30.

- Η πρώτη δόση φορητού οπλισμού FN, για τις Ειδικές Δυ­νάμεις.

- Μία Μοίρα Α/Τ πυραύλων ΧΩΚ.^[14]

- Τηλεκατευθυνόμενα Α/Τ SΑCLOS.

- Κινητά Ραντάρ και Ραντάρ Ταγμάτων Πεζικού.

- 4 Υποβρύχια τύπου 209: Τα ΓΛΑΥΚΟΣ S-110, ΝΗΡΕΥΣ S-111, ΠΡΩΤΕΥΣ S-112 καί ΤΡΙΤΩΝ S-113.^[15]

- 4 Πυραυλάκατοι COMBATTANTE II: Οι ΚΥΜOΘΟΗ P-53, ΚΑ­­ΛΥΨΩ P-54, ΕΥΝΙΚΗ P-55 και ΝΑΥΣΙΘΟΗ P-56.^[16]

- 7 Τορπιλλάκατοι από την Γερμανία, 5 Αντιτορπιλλικά και 4 Ναρκαλιευτικά.

- Το νέο Δεξαμενόπλοιο ΝΑΥΚΡΑΤΟΥΣΑ L-153 που έγινε έδ­ρα της Διοικήσεως Πλοίων Αποβάσεων, το Αρματαγωγό ΚΡΗ­ΤΗ L-171 και το Πετρελαιοφόρο ΑΡΙΑΔΝΗ Α-414.

- 36 αεροσκάφη F-4E Phantom ΙΙ, τα πιο σύγχρονα μα­χη­τι­κά δευτέρας γενεάς.^[17]

- Ελικόπτερα ALOUETTE ΙΙΙ, για το Π.Ν., AB205 HUEY για την Π.Α. 4 Agusta-Bell 206A Jetranger και 6 Agusta-Bell ΑΒ­47­G5 καί OH-13H.

- 160 Shelters (Καταφύγια Αεροσκαφών).

Οι ανωτέρω προμήθειες απετέλεσαν το μεγαλύτερο μέχρι τότε εξοπλι­στι­­κό πρόγραμμα του Ελληνικού Κράτους εξ εθνικών πό­ρων παρέχοντας στην Ελλάδα ισορροπία χερσαίων δυνάμεων και ποιοτική αεροναυτική υπεροπλία έναντι της Τουρκίας.

Εκείνη την περίοδο άρχισε και η ανάπτυξη Πολεμικής Βιομη­χα­­νίας. Στις 2.10.1971 υπεγράφη σύμβαση, για ανέγερση Πυριτι­δο­ποι­εί­ου στην Λαυρεωτική και Εργοστασίου Νιτροκυττα­ρί­νης στην Ελευ­­σί­να. Οι Ένοπλες Δυνάμεις αποκτούσαν επάρκεια σε πυροσωλήνες, κάλυκες Πυροβολικού και τροτύλη.

Το 1972 άρ­χι­­­σε η ανέγε­ρση του 304 Προκεχωρημένου Ερ­γο­­­στασίου Βά­­σε­ως στο Βελεστί­νο για επι­σ­κευ­ή αρμάτων μάχης και της Ελ­λη­νι­κής Αεροπορικής Βιο­μηχα­νίας Α.Ε. (Ε.Α.Β.) για επι­­σκευ­ές αε­ρο­σκαφών παντός τύπου και παραγω­γή αε­ρο­πο­ρι­κού υλι­κού.

Οι ανωμαλίες της Επιστρατεύσεως του 1974, κ. Χριστο­δου­λά­κη, δεν οφείλονται στις «άδειες αποθήκες», όπως ισχυρίζεστε. Ο­φεί­­λονταν στο γεγονός ότι το Σχέ­­­­διο Επιστρατεύσεως δεν τηρή­θη­κε από το καθεστώς Ιωα­ν­νί­δη, όπως ομολόγησαν οι τότε υπεύ­θυ­νοι. Γε­νική επιστράτευση κηρύσσεται αφ’ ότου έχει συμ­πλη­­ρω­θεί η πολεμική οροφή δυνάμεων στο 100%. Σκοπός της η δη­μιου­ργί­α υπε­ρε­φε­δρείας προς αναπλήρωση απωλειών. Η αναί­­­τια κή­ρυ­ξή της λοιπόν, σήμα­νε πρόσκληση δυνά­με­ως 6 φορές με­γα­λύ­­τερης από αυ­τήν που χρειαζόταν για επάνδρωση των επι­στρα­­­τευο­με­νων Μο­νά­δων.

Επιφυλάσσομαι να απαντήσω με λεπτομερή στοιχεία στα πρα­­­­κτι­κά του Συνεδρίου για τα οικονομικά της περίοδου 1967-1973.

Κλείνω επισημαίνοντας πόσο λυπηρό είναι να διαστρέφεται η ιστορική αλήθεια στον βωμό της πολιτικής σκοπιμότητος.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Είναι ιστορικό λάθος να εκλαμβάνεται ως ενιαία, η περίοδος 1967-1974, παρότι υπήρχε άλλη Κυβέρνηση και καθεστώς το διάστημα 1967-1973 καί άλλες Κυβερνήσεις τό 1974. Η ταύτιση είναι παραπλα­νη­τική. Απο­σκοπεί στην στατιστική μείωση των δεικτών της πε­ριό­δου 1967-1973. Το έτος 1974, κατά το πρώτο ήμισυ κατείχε την εξου­­σία το κάθε­στώς Δ. Ιωαννίδη και το δεύτερο ήμισυ, η Κυβέρνηση Κ. Καραμανλή. Η παρούσα εργασία ασχολείται κυρίως με το τι έγινε την περίοδο του κα­θεστώτος Γ. Παπαδοπούλου (1967-1973).

[2] Ο κ. Χριστοδουλάκης περιορίζεται μόνο στην περίπτωση του στρατη­γού Καρδαμάκη και του Χρήστου Αχή που αναφέρει μόνο ως πλοία­ρχο αλλά όχι και ως εγνωσμένου κύρους οικονομολόγο, που ήταν.

[3] Πηγές: Εθνικοί Λογαριασμοί 1958-1975, σελ. 140, 197, 228. Εθνικοί Λο­­γα­ρια­σμοί έτους 1987 σελ. 44, έτους 1989 σελ. 48 και ετών 1990-91-92 σελ. 52-53. Τράπεζα της Ελλάδος: «Η Ελληνική Οικονομία» Τόμος ΙΙΙ, σελ. 181, 184. Τράπεζα της Ελλάδος «Τα πρώτα 50 χρόνια» σελ. 497, 630. Εκθέσεις Δ/τού Τραπέζης Ελλάδος ετών 1961-1990. Ο.Ο.Σ.Α.: «Οι-κο­­νομικές Προβλέψεις» 1993.

[4] Στατιστικό Δελτίο Ο.Ο.Σ.Α. «Industrial Production 1971-IΙI» & «Indu­stri­al Production 1972 Ι & ΙΙ».

[5] Ο.Ο.Σ.Α. «Επιτροπή Τουρισμού» 1971, Υπ. Εθνικής Οικονομίας «Οικο­νο­­μικαί Ειδήσεις» τεύχος 46, Φεβρουάριος 1972 και τευχος 66, Οκτώ­βρι­ος-Νοέμβριος 1973.

[6] «TIMES» Λονδίνου, 10 Ιανουαρίου 1972.

[7] Έκθεση Δ/τού Τραπέζης Ελλάδος για το 1972, σελ. 66 και 72. Επίσης Τράπεζα της Ελλάδος «Ελλ. Οικονομία για το 1972» σελ. 66 και 70.

[8] «Οικονομικαί Ειδήσεις» τεύχος 64, Αύγουστος 1973, έκδοση ΥΠ.ΕΘ.Ο.

[9] Τράπεζα της Ελλάδος: Μηνιαίο Στατιστικό Δελτίο Απριλίου 1974, σελ. 100.

[10] Πηγές: Μηνιαίο Στατ. Δελτίο Τρ. Ελλάδος, Ιούλιος 1975, σελ. 100, Έκθεση Δ.Ν.Τ. 1975, σελ. 28, Έκθεση Ο.Ο.Σ.Α. 1975, σελ. 19.

[11] Organisation International du Travail «Ετήσια Έκθεση για το 1969» Υπ. Συντονισμού «Οικονομικαί Ειδήσεις» τεύχος 23, Μάρτιος 1970 και τεύχος 25, Μάϊος 1970.

[12] ΟΗΕ «Monthly Bulletin of Statistics» Νοεμβρίου 1969, Ιουλίου 1970, Ετή­σια Έκθεση Ο.Ο.Σ.Α. 23 Δεκεμβρίου 1972.

[13] Ο.Ο.Σ.Α.-Εθνικοί Λογαριασμοί 1960-1989 (βλπ. «Οικονομικό Ταχυ­δρό­μο» 13.2.1992)

[14] Η Τουρκία δεν διέθετε ούτε μία.

[15] Μέχρι το 1967 η Ελλάς διέθετε δύο Υποβρύχια. Το ΠΟΣΕΙ­ΔΩΝ, ναυ­­­­πη­γημένο το 1942 και το ΤΡΙΑΙΝΑ, ναυπηγημένο το 1944.

[16] Παρελήφθησαν την περίοδο 1978-1980 και έλαβαν τα ονόματα ΠΟ­ΣΕΙ­ΔΩΝ, ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ, ΩΚΕΑ­ΝΟΣ και ΠΟΝΤΟΣ.

[17] Η Τουρκία διέθετε ακόμη μόνο πρώτης γενεάς μαχητικά.

Ε.ΠΟ.Κ.

ΜΗΔΕΙΣ ΞΕΝΟΣ ΘΑ ΜΑΣ ΣΩΣΕΙ

Γράφει ο Πέτρος Ι. Νικολού, 

μαχόμενος Δικηγόρος Αθηνών 

 

Η επάνοδος, η επιστροφή και η επανεγκατάσταση του Δοναλδίου Τράμπ στον Λευκό Οίκο δεν προξένησε, καθώς εφάνη, ευάρεστα συναισθήματα μόνο στους εκ προοιμίου θαύμαστές του, αλλά και σε οψίμους προσκύνητές του, οι οποίοι έσπευσαν να λάβουν θέση περίοπτη με περίσσεια εκκεντρικότητα στον ξέφρενο χορό των πανηγυρισάντων την έκλογή του. Δεν είναι η πρώτη φορά που διαπιστώνουμε πως η παθολογία του ανθρώπου παραμένει αναλλοίωτη ανά τους αιώνες, όπως είχε υπογραμμίσει με ιστορική ευθύτητα ο παππούς Θουκυδίδης. Αποτελεί άσβεστη ιδιότητα της ανθρώπινης φύσεως να ταυτίζεται περισσότερο με τον νικητή παρά με την ηττημένο, να προτιμά την ευθυμία της επιτυχίας από τη λύπη της αστοχίας. Όμως, οι επιταγές του ορμεμφύτου δεν μπορούν να αναστείλουν τα στοιχειώδη αισθήματα αισχύνης μπροστά σε ιλαροτραγικές ανακολουθίες. Εξήλθε επαναστατήσασα από το μέτωπο του φιλελευθερισμού η όλως μετηλλαγμένη Ντόρα, αδερφή του Κυριάκου του Μεγαλοπρεπούς, για να μας εξομολογηθεί πόσο οργισμένη ησθάνθη με την επέλαση της woke ατζέντας στην Αμερική, ώστε στη συνέχεια να λάβει τη σκυτάλη στις τηλεοπτικές εμφανίσεις ο υπουργοποιηθείς πωλητής βιβλίων, ο οποίος μάς εξεμυστηρεύθη τον βαθμό της συγκινήσεως με τον οποίον τόν κατέβαλε η επικράτηση των Ρεπουμπλικανών, για να καταλήξουμε στην επική δήλωση μεταστροφής του γαλάζιου φεουδάρχη, ότι αφίχθημεν στο θλιβερό σημείο όστις διαφωνούσε με την τυραννία της μειοψηφίας να χαρακτηρίζεται άνευ ετέρου «φασίστας».

Αν σταθεί κανείς στην επιφανειακή πολιτική ανάγνωση όλων των παραπάνω κωμικών παραστάσεων, κινδυνεύει να χάσει όλη την ουσία. Οι κυβιστήσεις των δημαγωγών που νέμονται κληρονομικώ δικαίω την δημοσία εξουσία στον κατακαημένο τόπο μας δεν μαρτυρούν απλώς μία τάση του πολιτικού συστήματος να προσαρμόζεται στις διεθνείς μεταβολές, αλλά το βαθύτερο πρόβλημα της Ελλάδος να συμπεριφέρεται ως αποικία της υπερπόντιας αυτοκρατορίας των ΗΠΑ. Ό,τι συμβαίνει εκεί αντανακλάται στους εσωτερικούς συσχετισμούς της ημετέρας μπανανίας. Η κατίσχυση Τράμπ έναντι της υποψηφίας των Δημοκρατικών εξέφρασε όντως την μύχια ανάγκη ενός απελπισμένου λαού πνιγμένου από τα βουρκώδη ύδατα των νεοταξίτικων χειμάρρων να αναπνεύσει επιτέλους καθαρό αέρα ελευθερίας απαλλαγμένος από τους φρικτούς κανόνες της καταπιεστικής πολιτικής ορθότητος. Η βιαία επιβολή προτύπων ανωμαλίας, η μαζική επέκταση των εκτρώσεων, η δυσφήμιση της παραδοσιακής οικογενείας και η στοχοποίηση επί ποινή εκδιώξεως οιουδήποτε τολμούσε να εκστομίσει τη λέξη «Πατρίδα» κάποια στιγμή θα διήγειραν τα συντηρητικά αντανακλαστικά των κοινωνιών ακόμα κι αν παραμένει αμφίβολο κατά πόσο θα ζήσουμε όντως μία φάση επαναφοράς των εθνών στις πατρογόνικές τους ρίζες. Όταν εξακολουθεί κανείς να αποδέχεται το μοντέλο της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας ως πολιτειακό καθεστώς ιδανικής κοινωνικής συμβιώσεως και έχει διολισθήσει συνάμα στον πειρασμό να αναγνωρίσει ως «ανθρώπινο δικαίωμα» κάθε διαστροφικό βίτσιο οιασδήποτε παρανοϊκής γκρούπας, την επιλογή του αυτοπροσδιορισμού, τον γάμο και την υιοθεσία από κιναίδους μέχρι την κατ’ ελευθέρα βούληση δολοφονία εμβρύων, με πόση ευκολία και με ποιόν τρόπο θα ανατραπεί ένα status quo που προστατεύει όλες αυτές τις καινούργιες ατομικές ελευθερίες πλασματικών αναγκών και δαιμονικών επιθυμιών; Ακόμα, όμως, κι αν τα Έθνη άργησαν να συνειδητοποιήσουν την πάρακμή τους μέσα από την έμμονή τους να ζήσουν αχαλίνωτα, αμαρτωλά, χωρίς αρχές, κανόνες και πρότυπα, και να αντιδράσουν αποτελεσματικά, επενδύοντας στην παρά πέντε σωτηρία τους με την εκλογή Τράμπ, εμείς ως Έλληνες θα πρέπει να εστιάσουμε την πρόσοχή μας αλλού, στα σπουδαία και μείζονα, τα αφορώντα στο δικό μας μέλλον.

Όσο πατριώτης κι αν είναι ένας ξένος ηγέτης παραμένει πατριώτης για την χώρα του, όχι για τη δική μας, για τον λαό του, όχι για εμάς. Δεν μπορούμε να εισπράξουμε κανένα όφελος από κανένα αλλοδαπό αρχηγό ετέρου κράτους, αν δεν αποφασίσουμε εμείς οι ίδιοι να αλλάξουμε μυαλά, να συνέλθουμε από τον λήθαργο της οικογενειοκρατίας και να θεσπίσουμε ένα νέο μοντέλο ρυθμίσεως των βιοτικών σχέσεων των Ελλήνων στη βάση της παραδόσεως, των πνευματικών νόμων της Εκκλησίας και της πολιτισμικής κληρονομιάς του Ελληνισμού. Ας μη γελιόμαστε: μηδείς Τράμπ θα καταφέρει να μας σώσει από τα αρπαχτικά των funds που λεηλατούν τα σπίτια του απλού κόσμου ή από την ακρίβεια που αφαιμάσσει τα μικρομεσαία ελληνικά νοικοκυριά ή από τους πολιτικούς απατεώνες που καταληστεύουν δημόσιο χρήμα ή από τους λαθρομετανάστες που ισλαμοποιούν την χώρα ή ακόμα κι από την Τουρκία που διεκδικεί πάση θυσία νησιά και θαλάσσιες ζώνες μας, για να στήσει το όραμα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Αποζητούμε διαρκώς λύσεις έξω και μακριά από τον έαυτό μας, γιατί δεν έχουμε συνηθίσει ως λαός νεοραγιάδων, όπως καταντήσαμε, να αναλαμβάνουμε ευθύνες, να απαιτούμε, να διεκδικούμε και να φτάνουμε μέχρι το τέλος, αγωνιζόμενοι, μαχόμενοι και πολεμώντες. Πάντα κάποιος άλλος πρέπει να βρεθεί, για να μάς απελευθερώσει από την παγίδα στην οποία υπεπέσαμε μόνοι μας. Ήρθε, λοιπόν, ο καιρός να επιλέξουμε ως Έλληνες αν θέλουμε να συνεχίσουμε να διάγουμε τον μίζερο βίον υπηκόων προτεκτοράρου ή αν πραγματικά μάς αξίζει μία ανεξάρτητη πορεία εθνικής κυριαρχίας και αξιοπρέπειας έξω από διεθνείς συσσωματώσεις που μάς δεσμεύουν. Για να το κάνουμε αυτό, θα πρέπει πρώτα να επανεξετάσουμε τη θέση μας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ.

 

https://www.eoneolaia.com/mhdeis-ksenos-tha-mas-swsei-petros-nikolou/

Η ΣΧΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ

Λέων Μπράνγκ

Δρ. Θεολογίας

«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ»  Ἀρ. Τεύχους 220

Δεκέμβριος 2020

(Εἰσήγηση στό 2ο Διεθνές Θεολογικό Συνέδριο:«Νεκτάριον τιμήσωμεν πιστοί»).

Τή 17η Ἰουνίου τοῦ 1896 προβαίνει ὁ Ἅγιος Νεκτάριος (1846-1920) σέ μιά ὁμιλία μέ θέμα «Περί τῆς Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας ὡς παιδαγωγοῦ τῶν Ἑλλήνων πρός τόν Χριστιανισμόν». Σέ αὐτή τήν ὁμιλία ἀναπτύσσει  συστηματικά δομημένες τίς θέσεις του γιά τή σχέση Ἑλληνισμοῦ καί Χριστιανισμοῦ. Ἡ ὁμιλία, ὅπως τονίζει ὁ Ἅγιος στήν ἀρχή, εἶναι τό ἀποτέλεσμα πολυετοῦς μελέτης καί συγκέντρωσης ὑλικοῦ ἀπό τούς σοφούς καί φιλοσόφους της Ἀρχαίας Ἑλλάδος σέ ὅ,τι ἀληθινό εἶπαν γιά τόν Θεό, τήν ψυχή καί τήν ἀρετή. Ἐμπλουτισμένη μέ λόγια τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Ἁγίων Πατέρων, ὥστε νά ὑπάρχει μέτρο σύγκρισης, ἡ συλλογή αὐτή ἐκδόθηκε σέ δύο τόμους μέ τόν τίτλο Ἱερῶν καί φιλοσοφικῶν λογίων θησαύρισμα, ὁ μέν πρῶτος τόμος τό 1895-1896 καί ὁ δεύτερος τό 1896. Ἡ μελέτη τῶν Ἑλλήνων φιλοσόφων ἔπεισε τόν Ἅγιο Νεκτάριο γιά τόν πραγματικό πόθο τους στήν ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας, ὁ ὁποῖος τούς ὁδήγησε στήν ἀληθινή φιλοσοφία καί τελικά στήν ἀποδοχή τῆς σαρκωμένης Ἀλήθειας, τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ.

Ἔτσι ὁ Ἅγιος βρίσκει ποικίλα λόγια θαυμασμοῦ γιά τήν Ἑλληνική Φιλοσοφία. Ἀναφέρω μόνο τά κατά τήν ἐκτίμησή μου πιό ἐντυπωσιακά. Μέσῳ τῆς Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας φάνηκε ἡ «τελεία τοῦ ἀνθρώπου εἰκών», «τὸ ὕψoς τῆς ἀνθρωπίνης διανοίας, τὸ βάθος τῶν ἐννοιῶν, ἡ ἰσχὺς καὶ τὸ κάλλος τοῦ λόγου» καί ἐνί λόγῳ ἡ «θειότης τοῦ ἀνθρώπου». Ὑπῆρξε «θεμελιώδης ἀρχή τῆς ἀληθοῦς ἀναπτύξεως καί μορφώσεως», «διδάσκαλος τῆς ἀληθείας» καί τελικά «παιδαγωγός τῆς ἀνθρωπότητος εἰς Χριστόν».

Φυσική ἰδιότητα καί ἀποστολή τοῦ Ἕλληνα

Στηριζόμενος στή μελέτη του, ἐκφράζει γιά τόν Ἕλληνα ἐκεῖνο πού κατά τή συνείδησή του τόνισε καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μέ τά λόγια «Ἓλληνες σοφίαν ζητοῦσιν», ὅτι «ἀληθῶς ἐγεννήθη, ἵνα φιλοσοφῇ· διότι ἐγεννήθη διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος» καί ὅτι «ὁ Ἓλλην πλασθεὶς φιλόσοφος ἐπλάσθη χριστιανός, ἐπλάσθη ἵνα γνωρίσῃ τὴν ἀλήθειαν καὶ διαδῷ αὐτὴν τοῖς ἔθνεσιν». Αὐτή, σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Νεκτάριο, εἶναι ἡ ἀληθινή ἀποστολή τοῦ Ἕλληνα σέ ὅλο τό μῆκος τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας. Ἐκλέχθηκε ἀπό τή Θεία πρόνοια μεταξύ τῶν Ἐθνῶν γιά νά ἐπιτελεῖ τό «αἰώνιον ἔργον τῆς σωτηρίας διὰ τῆς διαπλάσεως ἁπάσης τῆς ἀνθρωπότητος κατὰ τὰς ἀρχὰς τῆς ἀποκαλυφθείσης θρησκείας». Τό μαρτυρεῖ τόσο ἡ ἱστορία, μέ τήν μακροβιότητα καί δράση τοῦ Ἑλληνισμοῦ σέ ὅλους τούς αἰῶνες, ὅσο καί ἡ Ἁγία Γραφή μέ τά λόγια τοῦ Χριστοῦ «νῦν ἐδοξάσθη ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου» (Ἰω. 13, 31), τά ὁποῖα εἶπε ὅταν Τοῦ ἀνακοίνωσαν, ὅτι ἦρθαν Ἕλληνες γιά νά Τόν ἰδοῦν (Ἰω. 12, 21-22), οἱ ὁποῖοι γιά τόν Ἅγιό μας ἀντιπροσωπεύουν ὅλο το Ἑλληνικό Ἔθνος. Τά Θεῖα αὐτά λόγια τοῦ Σωτῆρα, σύμφωνα μέ τήν ἑρμηνεία τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, εἶναι «προφητεία, πρόρρησις τῶν μελλόντων». Ὑποδεικνύουν «τὸ ἔθνος ἐκεῖνο, εἰς ὃ ἔμελλε νὰ παραδώσῃ τὴν Ἱερὰν Παρακαταθήκην, ἵνα διαφυλαχθῇ τῇ ἀνθρωπότητι» καί τό ὁποῖο «πρός τόν σκοπόν τοῦτον προώριστο ἀπό καταβολῆς κόσμου». Ἡ προθυμία αὐτοῦ τοῦ ἔθνους νά ἐγκολπωθεῖ τή διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καί νά τή διαδώσει στά ἔθνη, θά ὁδηγήσει στή δόξα τοῦ Χριστοῦ, τήν ἀποδοχή τοῦ Εὐαγγελίου ἀπ’ ὅλα τα ἔθνη.

Πῶς ὅμως διαγράφεται ἡ πορεία τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἡ ὁποία τελικά τόν ὁδήγησε νά γίνει ὁ ὀφθαλμός τοῦ σώματος τῆς ἀνθρωπότητας;

Μέ ἀφετηρία τήν ὡραιότητα τῆς δημιουργίας ἀναζήτησε μέ τόν φιλοσοφικό του νοῦ τόν δημιουργό καί ἀναγνώρισε τήν εἰκόνα τοῦ δημιουργοῦ στά δημιουργήματα. Ἡ καλλιτεχνική κατασκευή, ἡ ἀναρίθμητος ποικιλία πού παρατηρεῖται ἀπό τά ἐλάχιστα στά μέγιστα δημιουργήματα σχηματίζει στόν φιλόσοφο μιά ἀπειροβάθμιστη κλίμακα πρός τόν οὐρανό, ξυπνάει μέσα του τήν ἐπιθυμία νά γίνει πνεῦμα γιά νά μπορέσει νά προσεγγίσει τό Θεῖο πνεῦμα. «Ἐννοεῖ ὅτι μία ἀρχή, μία δύναμις, μία ἄπειρος σοφία, ἕν ὅν Θεῖον ἀγαθόν ἐγένετο ὁ δημιουργός της θαυμαστῆς ταύτης δημιουργίας». Ἀπό τήν γνώση τῶν θείων ἰδιοτήτων γεννιέται ἐντός του ἡ ἀγάπη καί ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ, γεννιέται ὁ Θεῖος ἔρως στήν καρδιά του. Ὡς ὀρθῶς φιλοσοφῶν ἄνθρωπος αἰσθάνεται στόν βαθύτερο ἑαυτό τοῦ τή θεία δύναμη, ὅπως τόν κυριεύει καί τόν ὁδηγεῖ στό νά ἀκολουθήσει μιά βούληση διαφορετική ἀπό τήν βούληση τοῦ αἰσθητοῦ ἀνθρώπου. Τότε ἀρχίζει νά ἀναρωτιέται γιά τή σχέση του μέ τό Θεῖο, γιά τόν πόθο του, παρ’ ὅτι προέρχεται ἀπό τή γῆ, νά ἐξομοιωθεῖ μέ τό Θεῖο, ἀναρωτιέται μήπως ὁ ἴδιος εἶναι πνεῦμα, ἀλλά, ἐάν εἶναι ἔτσι, γιατί πεθαίνει; Τελικά καταλήγει στήν πεποίθηση, ὅτι ὁ θάνατος, ἄν καί ἐπικρατεῖ πάνω σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους, δέν μπορεῖ νά τοῦ στερήσει τήν αἰωνιότητα, μιά πεποίθηση πού μαρτυρεῖται σέ ὅλη τήν ἀνθρωπότητα. Αὐτή ἡ κοινή πεποίθηση δέν μπορεῖ παρά νά ἀποδοθεῖ στή Θεία δύναμη ἐντός τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία τόν πληροφορεῖ μυστικά, ὅτι προορισμός τοῦ εἶναι ἡ αἰώνια ζωή, ὅτι εἶναι «ὂν ἀθάνατον, διότι νοεῖ τὸ Θεῖον, διότι ἕλκεται πρὸς τὸ Θεῖον, διότι ἀγαπᾷ τὸ Θεῖον, διότι λατρεύει τὸ Θεῖον, διότι πληροφορεῖται διὰ τῆς ἐν αὐτῷ μυστηριώδους δυνάμεως ὑπ᾿ αὐτοῦ τοῦ θείου».

Μέσα λοιπόν ἀπό αὐτή τήν φιλοσοφική γνώση καί τήν ὑπαρξιακή στροφή πρός τόν Θεό μέ τόν Θεῖο ἔρωτα, ἄγεται ὁ Ἕλληνας ἀπό τά γήϊνα πρός τά οὐράνια, στήν ἀναγνώριση τῆς ἀνάγκης ἐπικράτησης τοῦ πνεύματος ἐπί τῆς ὑλικῆς πραγματικότητας, ὅτι ἀποστολή του εἶναι ἡ τελείωση μέσα ἀπό τήν ἐξομοίωση μέ τόν Θεό καί ὅτι αὐτή γίνεται πραγματικότητα μέ τίς ἀρετές τῆς εὐσέβειας, τῆς δικαιοσύνης, τῆς ἀλήθειας καί τῆς ἐπιστήμης. Ἡ μέν εὐσέβεια τοῦ ἀνοίγει τό δρόμο πρός τό Θεῖο καί οἱ ἄλλες τρεῖς ἀρετές «γίνονται αὐτῷ εἰς εἰκόνα καί ὁμοίωμα Θεῖον». Ἔτσι δημιουργεῖ ἕναν πνευματικό κόσμο, τόν ὁποῖο στή συνέχεια ἀπό τήν ἐγγενῆ ἀγάπη πού αἰσθάνεται πρός τόν πλησίον δέν θέλει νά κρατήσει μόνο γιά τόν ἑαυτό του. Γεννιέται μέσα του ὁ πόθος τῆς μετάδοσης αὐτοῦ του πολιτισμοῦ σέ ὅλη τήν ἀνθρωπότητα, ὁ ὁποῖος τόν διαφοροποιεῖ ριζικά ἀπό τούς κατακτητές τοῦ σώματος, οἱ ὁποῖοι στοχεύουν στήν ὑποδούλωση τῶν ἀνθρώπων. Αὐτή ἡ ἀγάπη πού ἀποβλέπει στήν πνευματική κατάκτηση, ἡ ὁποία σέβεται τήν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου, «ἐγένετο τὸ ἐλατήριον ὅλων τῶν ὁρμῶν του· αὕτη ἐμόρφωσε καὶ τὸν ἐθνικὸν αὐτοῦ χαρακτῆρα, ὅστις διέμεινεν ἀναλλοίωτος».

Μέ τόν Χριστιανισμό ὁ Ἕλληνας, λόγῳ τοῦ ἠθικοῦ χαρακτῆρα, πού εἶχε διαμορφώσει, βρῆκε τήν πληρότητα, τήν ὄντως ἀλήθεια, τήν ἀποκάλυψη ὅλης τῆς γνώσης πού ἐπιζητοῦσε, τήν καθαρότητα τῆς ὅρασης, τήν ἀπαλλαγή ἀπό τήν καταδυναστεία τοῦ ἀντιπάλου, τή δωρεά τῆς ἐπίγειας εὐδαιμονίας καί τῆς αἰώνιας μακαριότητας, τόν τέλειο διδάσκαλο πού τοῦ παρεῖχε ὅλη τή σοφία. Ἔτσι τόν ἀγκάλιασε μέ ὅλη τήν ὕπαρξή του καί «ὁ χριστιανισμὸς ὡς πρῶτον δῶρον αὐτοῦ ἐδωρήσατο αὐτῷ νέαν ζωήν· ὁ δὲ Ἓλλην ὑπεστήριξεν αὐτὸν διὰ τῶν ἀγώνων καὶ τῶν αἱμάτων του».

Στή συνέχεια παρουσιάζει ὁ Ἅγιος θέσεις τοῦ Κλήμεντος Ἀλεξανδρέως μέ τίς ὁποῖες συμφωνεῖ ἀπόλυτα: Ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία παιδαγώγησε τούς Ἕλληνες εἰς Χριστόν ὅπως καί ὁ νόμος τούς Ἑβραίους. Ναί μέν ἀδυνατοῦσε νά συλλάβει τό μέγεθος τῆς ἀλήθειας καί νά ὁδηγήσει στήν πιστή τήρηση τῶν θείων ἐντολῶν, ἀλλά προκατασκεύασε τήν ὁδό γιά τήν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ καί ἀποτελοῦσε προτύπωση τοῦ χριστιανικοῦ ἤθους. Ἑπομένως, συμπεραίνει ὁ Ἅγιος Νεκτάριος, «θείας οἰκονομίας ἦτο ἔργον», ἦταν δῶρο τοῦ Θεοῦ, ὅπως τό τονίζει καί ἡ Ἁγία Γραφή γιά κάθε ἐκδήλωση σοφίας. Ἡ Ἑλληνική μετάφραση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τῶν Ἑβδομήκοντα, ὅπως καί ἡ συγγραφή τῶν βιβλίων τῆς Καινῆς Διαθήκης στήν Ἑλληνική γλῶσσα πρέπει ἐπίσης νά θεωρηθεῖ ὡς ἔργο τῆς πρόνοιας τοῦ Θεοῦ, γιά νά γνωρίσει τό Ἑλληνικό ἔθνος τόσο μέσῳ τῆς φυσικῆς θεογνωσίας ὅσο καί μέσῳ τῆς ἀποκάλυψης τοῦ Θεοῦ τήν ὕψιστη ἀλήθεια. Γιατί ὅμως αὐτό; Καί ἀπαντάει ὁ Ἅγιος: Ἐπειδή τό Ἑλληνικό ἔθνος ἀπό τή θεία πρόνοια «εἶχε κληθῆ ἵνα ἐργασθῇ ὑπέρ τοῦ χριστιανισμοῦ». Ἄρα δικαίως μπορεῖ κανείς νά πεῖ ὅτι «ἡ φιλοσοφία ἐποδηγέτει τὸ Ἑλληνικὸν εἰς Χριστὸν ὅπως ἀναδείξῃ αὐτὸ κατάλληλον ὄργανον πρὸς διάδοσιν τῶν θείων αὐτοῦ ἀρχῶν».

Ποιοτική διαφορά Ἑλληνικῆς φιλοσοφίας καί Ἀποκάλυψης τῆς Ἀλήθειας ἐν Χριστῷ

Σέ ὅλα ὅσα ἐλέχθησαν ὡς τώρα, πρέπει βέβαια κανείς νά ἔχει συνεχῶς κατά νοῦ τήν ποιοτική διαφορά τῆς Ἑλληνικῆς φιλοσοφίας καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀπό τήν ἀποκάλυψη τῆς ἀλήθειας ἐν Χριστῷ καί τόν Χριστιανισμό. Κατ’ ἀρχάς ὁ Ἅγιος, ἀκολουθῶντας τόν Κλήμεντα ὀνομάζει τήν Ἑλληνική Φιλοσοφία «συναίτιον αἴτιον καὶ συνεργὸ καὶ αἰτία καταλήξεως τῆς ἀληθείας, οὐχὶ δὲ αὐτὴ ἡ ἀλήθεια» καί τονίζει στή συνέχεια, ὅτι πάντα ἡ φιλοσοφία ἀφήνει στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου ἕνα κενό, τό ὁποῖο μάλιστα μεγεθύνεται μέ τήν γεύση τοῦ θείου πού ἀποκτάει ὁ ἄνθρωπος, χωρίς νά μπορέσει νά ἑνωθεῖ μαζί του. Ἔχοντας ὡς ἀφετηρία τήν ὡραιότητα τῶν δημιουργημάτων ἀνεβαίνει μέν σέ μιά εἰκόνα τοῦ θείου καί τῶν ἰδιοτήτων του, ἀλλά αὐτό τό Θεῖο τῆς φιλοσοφίας, παρ’ ὅτι τό ποθεῖ ὁ ἀληθινός φιλόσοφος, παραμένει εἰκόνα, παραμένει κάτι τό ἄπιαστο, ἀφοῦ δέν μπορεῖ νά τό ἐγκολπωθεῖ καί νά ἑνωθεῖ μαζί του. Ἐνῶ μέ τή νόηση τῶν ἰδιοτήτων τοῦ θείου ὁδηγεῖται σέ ἠθικές ἀρετές, ἔχοντας ὡς στόχο τήν ἐξομοίωση μέ τό Θεῖο καί τήν ἄμεση σχέση μαζί του, ἀδυνατεῖ νά τήν κατορθώσει λόγῳ τοῦ μεσότειχου τῆς ἁμαρτίας πού ὑψώθηκε ἀνάμεσα στόν Θεό καί τούς ἀνθρώπους. Ἄλλα οὐσιαστικά ἐμπόδια εἶναι ἡ ἔλλειψη: «θείας διαπλαστικῆς δυνάμεως», «θείου κύρους», ἀκλόνητης πίστεως, αἰώνιας ἐλπίδας χωρίς κάθε ἴχνος φόβου πού φέρει μέσα της τήν πληρότητα τῆς εὐδαιμονίας καί πολλῶν ἄλλων, μεταξύ τῶν ὁποίων ἡ ἔλλειψη «τῆς ἰσχύος τῆς Χριστιανικῆς ἀγάπης», τῶν «ἐκ τῶν ἄνωθεν μαρτυρίων πρός πίστωσιν τῆς ἀληθείας», «τῶν καρπῶν τῆς χάριτος τοῦ ἁγίου Πνεύματος», τοῦ «ἁγιασμοῦ καί τῆς μεταδοτικῆς τούτου δυνάμεως» καί «τῆς θείας ἀποκαλύψεως».

Αὐτές εἶναι οἱ βασικές θέσεις τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου γιά τόν Ἑλληνισμό, τήν ἀποστολή καί τή σχέση του μέ τόν Χριστιανισμό, ὅπως προκύπτουν ἀπό τήν πολυετῆ μελέτη του τῆς σοφίας τῆς Ἑλληνικῆς φιλοσοφίας καί γενικά τῆς πορείας τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέσα στήν ἱστορία. Πάντα, βέβαια, ὁ Ἅγιος ὑπογραμμίζει καί ὑπενθυμίζει, ὅτι ἀναφέρεται σέ ὅ,τι ἀληθῶς ἔχουν φιλοσοφήσει οἱ Ἕλληνες. Δέν ἀναπτύσσει τό σύστημα ἑνός φιλόσοφου, π.χ. τοῦ Πλάτωνος ἤ τοῦ Ἀριστοτέλη, ἀλλά ἐπιχειρεῖ μιά τομή, ἕναν κοινό παρονομαστή ὅλης τῆς Ἑλληνικῆς φιλοσοφικῆς σκέψης μέ βάση τόν δίτομο Θησαυρό, στόν ὁποῖο ἀναφερθήκαμε παραπάνω. Τό τονίζει μέ ἐκφράσεις, ὅπως «διά τῶν ὑγιῶν αὐτῆς θεωριῶν» ἤ χρησιμοποιῶντας τά λόγια τοῦ Κλήμεντος Ἀλεξανδρέως «πᾶν ὅ,τι εἶπον ὑγιές οἱ φιλοσοφήσαντες, τοῦτο θείας οἰκονομίας ἦτο ἔργον», ἤ τονίζοντας, ὅτι ὁ Κλήμης «δέν παραδέχεται φιλοσοφίαν εἰ μή τήν ὑγιαίνουσαν». Αὐτό βέβαια σημαίνει τόν ἀποκλεισμό πολλῶν “αἱρετικῶν”, μή συμβατῶν μέ τήν χριστιανική κοσμολογία καί ἀνθρωπολογία, ἀπόψεων ἀρχαίων φιλοσόφων, ὅπως τό ἄναρχο καί ἀτελεύτητο τῆς ὕλης, τόν πλατωνικό θεό δημιουργό, πού εἶναι περισσότερο μιά σκιά παρά ζωντανός καί ἁπλῶς βάζει τήν ἄτακτη κίνηση τῆς ὕλης σέ τάξη καί ἁρμονική κίνηση, τήν φυσική ἀθανασία τῆς ψυχῆς, τήν ἀντίληψη περί τοῦ σώματος ὡς φυλακῆς τῆς ψυχῆς κ.ἄ.

Στή φιλοσοφική ὁδό πού ἐκθέτει μέ βάση τή δημιουργία τοῦ κόσμου, ἀνακαλύπτουμε μιά μεγάλη ὁμοιότητα μέ τήν ὑποενότητα τοῦ Α΄ Κεφαλαίου τοῦ Συμβουλευτικοῦ Ἐγχειριδίου τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται Ὅτι διά τῆς θεωρίας τῶν κτισμάτων ἀναβαίνει ὁ Νοῦς εἰς τήν γνῶσιν καί ἀγάπην τοῦ Κτίστου. Στήν ἑνότητα αὐτή ὁ Ἅγιος Νικόδημος, στηριζόμενος στόν Μέγα Βασίλειο περιγράφει μιά ὅμοια πορεία τοῦ φιλοσοφικοῦ νοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτή ὡς φυσική θεολογία πάντα γινόταν ἀποδεκτή μέσα στήν Ὀρθόδοξη Θεολογική Παράδοση καί ἀνταποκρίνεται ἀπόλυτα στή λογική φύση τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία καλλιεργήθηκε ὄντως σέ μέγιστο βαθμό στήν Ἑλληνική Φιλοσοφία, ὅπως τήν ἀντιλαμβάνεται ὁ Ἅγιος Νεκτάριος, δηλ. ὡς ἀληθινή φιλοσοφία, ἡ ὁποία δέν προσκρούει στήν Ἁγία Γραφή.

Ἀρχαιολατρία: Ὁ πνευματικός προσανατολισμός τῶν διανοούμενων τῆς ἐποχῆς

Δέν πρέπει ἐπίσης νά παραγνωρίσουμε τόσο στό παραπάνω ὀγκῶδες δίτομο ἔργο τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου ὅσο καί στήν ὁμιλία του τόν πνευματικό προσανατολισμό τῆς ἐποχῆς του. Προφανῶς ἡ χρονολογία τῆς ἐκδόσεως τοῦ ἔργου καί ἡ πραγματοποίηση τῆς ὁμιλίας δέν πρέπει νά θεωρηθοῦν τυχαία. Συμπίπτουν μέ ἔτος 1896, τό ἔτος τῆς διεξαγωγῆς τῶν πρώτων σύγχρονων Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων στήν Ἀθήνα. Πέρα ἀπό τήν ἐνδελεχῆ μελέτη τοῦ Ἁγίου, ἡ ὁποία τόν ὁδηγεῖ ὄντως στό συγκεκριμένο ἑρμηνευτικό πλαίσιο ὡς πρός τή σχέση Ἑλληνισμοῦ καί Χριστιανισμοῦ, χαρακτηριστικό τῆς ἐποχῆς του εἶναι ἡ ἀρχαιολατρία, ἡ στροφή πρός τήν ἀρχαία Ἑλλάδα. Αὐτή ἔχει τίς ρίζες της στήν δυτική ἀναγέννηση καί στόν δυτικό διαφωτισμό καί μεταφέρεται ἀπό τούς δυτικότροπους Ἕλληνες διαφωτιστές, μέ κορυφαῖο τόν Κοραή, στόν Ἑλλαδικό χῶρο, φθάνει δέ σέ ἔξαρση στά μέσα του 19ου αἰῶνα, ἐνισχυμένη μάλιστα ἀπό τόν Βαυαρικό νεοκλασσικισμό. Ἡ ἀρχαία Ἑλλάδα ἐξυψώνεται, καί στίς συνειδήσεις τῶν λατρῶν τῆς μετατρέπεται σέ αὐτόνομο μέγεθος, τό ὁποῖο ἀτενίζουν καί θαυμάζουν οἱ θιασῶτες τῆς Νεοέλληνες τοῦ 19ου αἰῶνα ἀπό μιά ἀπόσταση 18 αἰώνων, σάν νά μή ὑπῆρξε ἱστορική συνέχεια αὐτοῦ τοῦ τόπου. Ὁ μακαριστός π. Γεώργιος Μεταλληνός στό ἔργο τοῦ Παράδοση καί Ἀλλοτρίωση παρομοιάζει αὐτή τή στάση μέ τήν πολύ ταιριαστή στή συνάφεια αὐτή εἰκόνα: «Μοιάζαμε σάν νά ἀρνούμαστε τόν Πατέρα μας καί νά ἀναζητοῦμε τήν ταυτότητά μας ἀποκλειστικά στόν Παπποῦ μας. Σάν νά μήν εἴχαμε Πατέρες, ἀλλά μόνο μακρινούς προγόνους». Στήν περίπτωση τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων τοῦ 1896 αὐτή ἡ στροφή, ὁ προσανατολισμός καί ὁ θαυμασμός ἀφορᾶ, μάλιστα, στήν εἰδωλολατρική Ἑλλάδα, τόν παγανιστικό Ἑλληνισμό. Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος φωτογραφίζει αὐτόν τόν ἐκθειασμό καί τήν αὐτονόμηση τῆς Ἀρχαίας Ἑλλάδας, πού ἀφορᾶ φυσικά κυρίως τούς διανοούμενους μέ τό ἑξῆς χαρακτηριστικό χωρίο: «Ἐπειδὴ ὅμως ἐνδεχόμενον νὰ ὑπάρχωσι τινὲς φρονοῦντες ὅτι ἡ Ἑλληνικὴ φιλοσοφία εἶναι ἡ ἔκφρασις τῆς ἰσχύος τῆς ἀνθρωπίνης διανοίας καὶ τὸ τέλος καὶ ὁ σκοπὸς τῶν ἐνεργειῶν τοῦ πνευματικοῦ βίου τοῦ ἀνθρώπου ἐν ᾧ ἡ πλήρωσις τῶν πνευματικῶν ἀναγκῶν τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὸ πλήρωμα τῶν ἐγκαρδίων αὐτοῦ πόθων, τὸ φέρον τὴν εὐδαιμονίαν καὶ τὴν μακαριότητα, ἐπιχειροῦμεν διὰ βραχέων νὰ ὑποδείξωμεν τοὺς λόγους δι᾿ οὓς ἡ Ἑλληνικὴ φιλοσοφία δὲν ἠδύνατο νὰ ᾗ σκοπός, ἀλλὰ συναίτιον αἴτιον καὶ ποδηγέτης πρὸς τὸν σκοπόν.»

Αὐτήν τήν σύγχρονή του πραγματικότητα ἀντιμετωπίζει ὁ Ἅγιος Νεκτάριος μέ τή προβολή τῆς δικῆς του θεώρησης τῆς σχέσης Ἑλληνισμοῦ καί Χριστιανισμοῦ. Μέ τίς θέσεις του φανερώνεται ὡς αὐθεντικός ἐρευνητής τῆς ἱστορίας ἀλλά καί ὡς ἀληθινός ποιμένας, ὁ ὁποῖος γιά τήν προστασία τοῦ ποιμνίου του θέλει νά ἀνακόψει, ὅσο εἶναι στίς δυνάμεις του, αὐτό τό τόσο ἰσχυρό ρεῦμα τῆς ἐποχῆς στή διανόηση. Ἑρμηνεύοντας τήν ἱστορία μέ τό διεισδυτικό του κριτικό πνεῦμα, φωτισμένο ἀπό τή σχέση του μέ τόν Τριαδικό Θεό μας, ὑπογραμμίζει τή διαχρονική παρουσία τοῦ Ἑλληνισμοῦ στήν ἱστορία. Τονίζει τή πλήρωση ὅλων τῶν πόθων τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὅταν συναντᾶ Τόν ποθούμενον, Τόν Θεάνθρωπο Χριστό. Ἐξαίρει τόν ἀναβαπτισμό του στόν Χριστιανισμό, στή νέα ζωή, ἡ ὁποία στήν ἐπίγεια ζωή ἐξασφαλίζει τήν εὐδαιμονία καί στήν μέλλουσα τήν μακαριότητα. Διακηρύττει τήν ἀποστολή τοῦ νέου μεγέθους, τοῦ Ἑλληνισμοῦ, πού πλέον ἔχει γίνει Χριστιανισμός. Ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά καί συμπυκνωμένα τό ἀποδίδει τό ἑξῆς χωρίο: «Ὁ ἔρως πρὸς τὴν φιλοσοφίαν ἐγένετο ἔρως πρὸς τὸν χριστιανισμόν, καὶ ἡ φιλοσοφία ἀπέβη πίστις εἰς Χριστόν. Ὁ ἔρως ἄρα πρὸς τὴν ἀλήθειαν ὑπῆρξεν ὁ λόγος, δι’ ὃν ἡ Ἑλληνικὴ φυλὴ ἅμα τῇ ἐμφανίσει τῆς ἀποκαλυφθείσης ἀληθείας ἐγένετο ταύτης ἐραστὴς καὶ ὀπαδὸς καὶ ἐνεστερνίσθη καὶ ἐνεκολπώθη αὐτὴν καὶ τὸ αἷμα αὐτῆς ἀφειδῶς ὑπὲρ αὐτῆς ἐξέχεεν».

Ἃγιος Νεκτάριος καί Ἀπόστολος Μακράκης

Πέρα, ὅμως, ἀπό τήν περιρρέουσα ἀτμόσφαιρα τῆς ἐποχῆς, μέ τήν δική του ἀνάπτυξη τοῦ θέματος τῆς σχέσης Ἑλληνισμοῦ καί Χριστιανισμοῦ, ὁ Ἅγιος Νεκτάριος ἐναντιώνεται καί σέ ἕνα ἀναγεννητικό κίνημα πού εἶχε ἐξαπλωθεῖ ἀνάμεσα στούς χριστιανούς τῆς ἐποχῆς του. Πρόκειται γιά τήν ἀνακαινιστική προσπάθεια τοῦ Ἀποστόλου Μακράκη (1830-1905), ὁ ὁποῖος εἶχε ἐμφανιστεῖ στή δημόσια ζωή τοῦ Νεοελληνικοῦ Κράτους μέ εἴκοσι ὁμιλίες πού ἐκφώνησε στήν πλατεία Ὁμονοίας, ξεκινῶντας τήν πρώτη τήν 29η Μαΐου, τήν ἡμέρα μνήμης τῆς Αλωσης τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τήν 29η Μαΐου τοῦ 1866. Ζητοῦσε τήν ὁμόνοια τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ στό οὐσιαστικό γιά ἐκεῖνον ζήτημα, πού ἦταν καί ὁ τίτλος τῶν ὁμιλιῶν: «Τό ἔργον τοῦ 1821, πῶς ἄν τάχιστα καί κάλλιστα εἰς πέρας ἔλθοι». Μέ τούς φλογερούς του λόγους, τή θρησκευτική, ἐκπαιδευτική καί κοινωνικοπολιτική τοῦ δράση, ζητοῦσε ὁ Μακράκης νά κάνει πραγματικότητα τή Χριστοκρατία, δηλ. τήν ἐπικράτηση τοῦ Χριστοῦ σέ ὅλο τό φάσμα τῆς ζωῆς τοῦ Ἔθνους. Μέ τή Σχολή καί τούς Συλλόγους πού δημιούργησε ζητοῦσε νά μπολιάσει τό ἐθνικό σῶμα μέ αὐτήν τήν νέα πραγματικότητα.

Ἐκ πρώτης ὄψεως μοιάζουν οἱ θέσεις τοῦ Μακράκη γιά τή σχέση Ἑλληνισμοῦ καί Χριστιανισμοῦ μέ ἐκεῖνες τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου. Καί γιά ἐκεῖνον τό Ἑλληνικό ἔθνος, ἐκφράζοντας τήν προτίμησή του πρός τόν νόμο τῆς συνείδησης καί τό φῶς τῆς διάνοιας, τόν ὀρθό λόγο, ἐκλέγεται καί φωτίζεται ἀπό τόν Θεό, λειτουργεῖ ὡς παιδαγωγός εἰς Χριστόν. Καί γιά ἐκεῖνον μέ τή συνάντηση Ἑλληνισμοῦ καί Χριστιανισμοῦ γεννιέται ἕνα νέο μέγεθος στήν ἱστορία, ὁ χριστιανικός  Ἑλληνισμός, ὁ ὁποῖος ἔχει νά ἐπιτελέσει μιά παγκόσμια ἀποστολή. Ὅταν ὅμως ἐμβαθύνει κανείς λίγο περισσότερο στό μακρακικό οἰκοδόμημα ἰδεῶν, διαπιστώνει, ὅτι οἱ πεποιθήσεις τοῦ τελευταίου εἶναι διαμετρικά ἀντίθετες ἀπό ἐκεῖνες τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου. Ὁ Μακράκης ὑποστηρίζει, ὅτι ὁ Ἀρχαῖος Ἑλληνισμός, φυσικά ὄχι στήν εἰδωλολατρική ἀλλά στήν φιλοσοφική του ἐκδοχή, δέχθηκε τήν ἀποκάλυψη τοῦ ἄσαρκου Λόγου. Ὁ θαυμασμός του γιά αὐτόν τόν  φιλοσοφικό Ἑλληνισμό περνάει μέσα ἀπό τήν ἀπόλυτη ἐξύψωση τοῦ Πλάτωνα. Τήν ἐκφράζει μέ λόγια ὅπως: ὁ Πλάτων «ἠδυνήθη προαισθανθῆναι καί προϊδεῖν τάς ὑπό τοῦ σαρκωθέντος Λόγου τοῦ Θεοῦ φανερωθείσας ἀληθείας». Ἐξισώνει τόν Πλάτωνα ἀπόλυτα μέ τόν Μωϋσέα ἤ μᾶλλον τόν ἀνεβάζει πάνω ἀπό ἐκεῖνον, διότι ὁ πρῶτος ἔχει ὡς ἀποστολή τήν φιλοσοφική καί ἐπιστημονική δρομολόγηση τοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ, τήν κορύφωση αὐτοῦ τοῦ ἔργου, ἐνῶ ὁ δεύτερος τή θρησκευτική, πού εἶναι ἁπλῶς ἡ θεμελίωση αὐτοῦ του ἔργου. Ἔτσι ὁ Σαρκωθείς Θεός Λόγος, ὁ Χριστός, ἔχοντας ἐνώπιόν Του τά φυσικά προσόντα τοῦ Ἑλληνισμοῦ, τή λογικότητα καί τήν ἐπιστημονική ἱκανότητα, ὅπως εἶχαν διαμορφωθεῖ μέσῳ τοῦ Πλάτωνα, ἔχει ἁπλῶς νά τά ἐπικυρώσει καί νά τά συμπληρώσει μέ τήν ἀληθινή θρησκεία, πού ταυτίζεται μέ τά ἀπαραίτητα ἔργα, τήν ἐκτελεστική δύναμη γιά τήν ἐφαρμογή τῶν σχεδίων τῆς Ἑλληνικῆς φιλοσοφίας γιά τήν ἀνθρωπότητα.

Ἐάν ἀξιολογήσει κανείς αὐτές τίς θέσεις τοῦ Μακράκη, πού παρουσιάζονται ἐδῶ μέ ἀπόλυτη συντομία, καταλήγει στίς ἑξῆς διαπιστώσεις: Ὁ Μακράκης δέν δέχεται τόν ἀναβαπτισμό τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέσα στόν Χριστιανισμό, μέσα στούς στοχασμούς του δέν ὑπάρχει χῶρος γιά τήν καινή κτίση, γιά τήν ἐν Χριστῷ ἀνανέωση τῆς ὅλης δημιουργίας. Ἡ λογοκρατούμενη ἀνθρωποκεντρική θέαση, μέσα ἀπό τήν ὁποία παρουσιάζει τήν ἀρχαιοελληνική φιλοσοφία μέ ἀπόλυτη κορύφωση τόν Πλάτωνα, καθιστᾶ τόν ἀρχαῖο Ἑλληνισμό μοναδικό μέγεθος στήν ἱστορία. Μέ τή βαρύτητα πού τοῦ ἀποδίδει ὁ Μακράκης, κατά τή συνάντησή του μέ τόν Χριστιανισμό, φυσικά, ἐπιβάλλεται στόν τελευταῖο καί ἄρα ἀπόλυτα δικαιολογημένα πρέπει νά κάνουμε λόγο γιά τόν ἐξελληνισμό τοῦ χριστιανισμοῦ στό ἔργο τοῦ Μακράκη! Τό νέο μέγεθος πού προκύπτει, ὁ Χριστιανικός Ἑλληνισμός, ἐγκλωβίζεται σέ ἕναν στεῖρο ἀνθρωποκεντρισμό, ὁ ὁποῖος δέν ἀφήνει οὔτε σπιθαμή χώρου γιά τόν Θεάνθρωπο Χριστό. Ὅσο καί νά διακηρύττει ὁ Σίφνιος στοχαστῆς τήν Χριστοκρατία, τήν ὁποία βλέπει μέ πληρότητα δεδομένη στή δική του μεσσιανική μορφή, τελικά δέν προβάλλει τίποτε ἄλλο ἀπό ἕνα δικό του διανοητικά κατασκευασμένο πρότυπο ζωῆς.

Ἐντελῶς ἀντίθετα στό ἔργο τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, ὅπως εἴδαμε παραπάνω, ὁ Ἑλληνισμός γίνεται Χριστιανισμός, ἀνακαινίζεται ὁλοσχερῶς μέ τήν ἐγκόλπωση τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ. Ἑπομένως ἀποκλείεται κάθε ἀπόπειρα λόγου γιά σύζευξη Ἑλληνισμοῦ καί Χριστιανισμοῦ, μιά εἰκόνα πού ἔχει χρησιμοποιηθεῖ εὐρύτατα στόν 20ο αἰῶνα καί χρησιμοποιεῖται καί μέχρι σήμερα, ἐπειδή ζεύξη μπορεῖ νά γίνει μόνο μέ δύο ἰσόκυρα καί ἰσοδύναμα μεγέθη. Ἡ προχριστιανική Ἑλληνική φιλοσοφία ἀπέχει ὅμως κατά τόν Ἅγιο σέ ἄπειρο βαθμό ἀπό τήν πληρότητα τῆς ἀποκάλυψης ἐν Χριστῷ. Γιά τήν θέση τῆς Ἑλληνικῆς φιλοσοφίας καί ἑπομένως τοῦ Ἑλληνισμοῦ τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου ἔναντι τῆς χριστιανικῆς πίστης καί τοῦ Χριστιανισμοῦ ἰσχύει ἐκεῖνο πού ἀναφέρει πολύ εὔστοχα ὁ μακαριστός π. Ἐπιφάνειος Θεοδωρόπουλος σέ σειρά ἄρθρων του μέ τίτλο «Περί τάς Ἑλληνοχριστιανικάς συνθέσεις»: εἶναι «θέσις ὀπαδοῦ καί μαθητοῦ καί ταπεινοῦ ὑπηρέτου καί οὐχί θέσις συνεταίρου»!

https://www.eoneolaia.com/agios-nektarios-sxesi-ellinismou-xristianismou/