Του Δημοσθένη Κούκουνα
Μια μεγάλη ιστορική ανατροπή έχει καταγραφεί στις 29 Ιανουαρίου 1941. Είναι τρεις μήνες μετά από την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και ταυτόχρονα τρεις μήνες πριν από την έναρξη της Κατοχής. Πρόκειται για την ημέρα που πέθανε ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς.
Οπωσδήποτε πρόκειται για μια κομβική ημερομηνία, όχι απλώς επειδή αφορά τον θάνατο ενός ηγέτη, ο οποίος μάλιστα διαδραμάτιζε εκείνη την εποχή τόσο σημαντικό ρόλο. Έχει λεχθεί, επανειλημμένα μάλιστα, ότι ο θάνατος βρήκε τον Μεταξά στην τελειότερη δυνατή στιγμή για την υστεροφημία του. Ήταν η εποχή που ο πόλεμος στα βορειοηπειρωτικά βουνά βρισκόταν στο απόγειό του και ο Μεταξάς, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, είχε αποκτήσει μια απαράμιλλη αίγλη. Διότι δεν είναι μόνο αυτό καθεαυτό το «Όχι» της 28ης Οκτωβρίου 1940, που τον ανύψωσε προσωπικά, αλλά και η επιτυχής διεξαγωγή του πολεμικού αγώνα στη συνέχεια. Άλλωστε μαζί με το «Όχι» θα μπορούσε κανείς να εκτιμήσει υπό θετικότερο πρίσμα τα προηγούμενα χρόνια της κυβέρνησης Μεταξά, στη διάρκεια της οποίας συντελέσθηκε μια σταθερή προετοιμασία εν όψει του πολέμου. Μπροστά στο ενδεχόμενο ενός επερχόμενου πολέμου, μοιραία μεταβάλλεται και η εικόνα ενός καθεστώτος που αντιτίθεται στις δημοκρατικές διαδικασίες. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
Αλλά δεν είναι εδώ η ώρα για να κριθεί ο Ιωάννης Μεταξάς ως δικτάτορας σε σχέση με τις αντιδημοκρατικές πεποιθήσεις του. Στην πενταετή διακυβέρνησή του, επέδειξε στοιχεία που θα πρέπει να εκτιμηθούν όσο γίνεται πιο ανεπηρέαστα. Ενώ ήταν αναγνωρισμένη έκπαλαι η στρατιωτική ιδιοφυία του, στη διάρκεια αυτών των πέντε ετών επέδειξε πολιτικά και διοικητικά προσόντα. Ωστόσο, εκείνο που δεν έχει πλήρως ερευνηθεί ως προς την προσωπικότητά του είναι οι ικανότητές του και στον διπλωματικό τομέα, που τον χειριζόταν αποκλειστικά ο ίδιος με ομολογουμένως θαυμαστή επάρκεια λες και ήταν έμπειρος διπλωμάτης.
Διατηρώντας σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας και το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Εξωτερικών, κατηύθυνε τη διπλωματική υπηρεσία μέχρι λεπτομερείας, καθώς μάλιστα είχε μεταφέρει το όλο πρωθυπουργικό γραφείο στην έδρα του υπουργείου. Κάπως έτσι προσανατόλισε την όλη εξωτερική πολιτική και τελικώς επέτυχε τον συγκερασμό ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος στο πλευρό των δυτικών δημοκρατιών. Γεγονός αντιφατικό εκ πρώτης όψεως, τελικώς όμως προσαρμοσμένο σε μια πραγματικότητα που ο ίδιος είχε προδιαγράψει.
Μέχρι τις 28 Οκτωβρίου 1940, το καθεστώς Μεταξά ασκούσε κατ’ επίφαση ουδέτερη εξωτερική πολιτική, αλλά αμέσως μετά – δεν είχε και άλλη επιλογή – βρέθηκε ανοικτότερα στο συμμαχικό στρατόπεδο. Παρ’ όλα αυτά, ο Μεταξάς έκρινε ότι η Ελλάδα όφειλε να δώσει μέχρι τέλους τη μάχη της με τη φασιστική Ιταλία, παράλληλα όμως να αποφύγει την αντιπαράθεσή της με το άλλο σκέλος του Άξονα, τη χιτλερική Γερμανία. Και στο πλαίσιο αυτό, επεδίωκε να αποφύγει να προκαλέσει την τελευταία.
Τον Ιανουάριο 1941, όμως, αντίθετη πολιτική ήθελε να εφαρμόσει η Αγγλία σε ό,τι αφορά τα Βαλκάνια και δη την Ελλάδα. Ήθελε να εμπλέξει τη Γερμανία σ’ ένα νέο μέτωπο στη Ν.Α. Ευρώπη και το ελληνικό ήταν ιδανικό γι’ αυτό, η μόνη ανοιχτή εστία φωτιάς στην ηπειρωτική Ευρώπη. Με το σκεπτικό αυτό επεδίωξε να προβοκάρει τη γερμανική ανάμιξη στην περιοχή, πιέζοντας την ελληνική ηγεσία να δεχθεί την εγκατάσταση βρετανικής αεροπορικής δύναμης στη Θεσσαλονίκη. Ήδη η Γερμανία είχε εκφράσει την απειλή ότι κάτι τέτοιο θα ήταν «αιτία πολέμου» με όλα τα συνεπακόλουθα.
Σ’ αυτή τη βρετανική πίεση αντιδρούσε τόσο ο πρωθυπουργός Μεταξάς, όσο και ο αρχιστράτηγος Παπάγος. Και είναι γεγονός ότι ο πρώτος πέρασε από διάφορες διακυμάνσεις αποδοχής ή μη του βρετανικού αιτήματος, συνθλιβόμενος υπό το βάρος του εθνικού συμφέροντος. Ο αναγνώστης του ημερολογίου του, που κυκλοφόρησε μεταπολεμικά, μπορεί να τις κατανοήσει σαφέστατα. Ώσπου κατέληξε στην απόλυτη άρνηση, την οποία διατύπωσε με μία ξεκάθαρη ρηματική διακοίνωση που έστειλε στην αγγλική πρεσβεία.
Σε ό,τι αφορά την υγεία του Ιω. Μεταξά τα γεγονότα χρονικά θα έχουν πλέον μια ραγδαία και καταλυτική εξέλιξη, αμέσως μετά τη διακοίνωση εκείνη, που επιδόθηκε στις 18 Ιανουαρίου 1941, ημέρα Σάββατο.
Χωρίς την παραμικρή διάθεση συνωμοσιολογίας, η άρνηση αυτή έναντι των Άγγλων ταυτίζεται με μια αποφασιστική μεταβολή των συνθηκών στη δεδομένη στιγμή και κάπως έτσι προκύπτει το «κίνητρο» στην περίπτωση που θα ήταν βάσιμες όσες κατά καιρούς φήμες έχουν κυκλοφορήσει περί δολοφονίας και όχι φυσικού θανάτου του Μεταξά. Ασφαλώς δεν θα χρειαζόταν ποτέ κανείς να συζητεί τη βασιμότητα τέτοιων ενδεχομένων, άπαξ και δεν έχουν παρουσιασθεί στοιχεία επαρκή που να δικαιολογούν την εκδοχή μιας τέτοιας εγκληματικής ενέργειας.
Τα γεγονότα έχουν την ακόλουθη σειρά: Την ίδια ημέρα που επιδόθηκε η διακοίνωση επρόκειτο στις 3 μ.μ. να συνεδριάσει το υπουργικό συμβούλιο. Προσήλθαν οι υπουργοί στο γραφείο του Μεταξά, όπου θα γινόταν η συνεδρίαση, αλλά τελικώς δεν έγινε ποτέ λόγω αδιαθεσίας του ίδιου, ο οποίος πήγε στο σπίτι του στην Κηφισιά. Η αρχική γνωμάτευση ήταν ότι επρόκειτο για πυώδη ερεθισμό των αμυγδαλών, ενώ ο ίδιος πίστευε ότι είχε κρυολογήσει. Τη Δευτέρα, 20 Ιανουαρίου, εμφανίσθηκε και πυρετός, ενώ στη συνέχεια υπήρξε ραγδαία επιδείνωση της υγείας του.
Εν τω μεταξύ, για να μην προκληθεί ανησυχία στην κοινή γνώμη, η ασθένεια κρατήθηκε μυστική και το σπίτι της Κηφισιάς μεταμορφώθηκε σ’ ένα μικρό νοσοκομείο με συνεχή παρουσία ιατρών και νοσοκόμων. Το απόγευμα της Τρίτης 28 Ιανουαρίου εμφανίσθηκε εκεί ο Άγγλος υποπτέραρχος Ντ’ Αλμπιάκ, επικεφαλής των βρετανικών αεροπορικών δυνάμεων στην Ελλάδα, ο οποίος συνοδευόταν από έναν Άγγλο ιατρό, αρχίατρο του βρετανικού ναυτικού που μόλις είχε φθάσει αεροπορικώς από την Κρήτη.
Εισήλθαν στο δωμάτιο όπου νοσηλευόταν ο Μεταξάς και ζήτησαν να το αδειάσουν οι Έλληνες γιατροί και νοσοκόμοι που βρίσκονταν εκεί. Τότε ο Άγγλος αρχίατρος, παρουσία του Ντ’ Αλμπιάκ, έκανε ιδιοχείρως μια ένεση στον Έλληνα πρωθυπουργό, ταυτόχρονα δε χρησιμοποίησε μια «ειδική συσκευή νέου τύπου» που είναι απροσδιόριστο σε τι αποσκοπούσε. Γεγονός είναι ότι μετά από την ενέργεια αυτή, ο Μεταξάς περιέπεσε σε κώμα, από το οποίο στην πραγματικότητα δεν συνήλθε ποτέ.
Σημειωτέον ότι την ημέρα εκείνη είχε απογειωθεί από το Τατόι ελληνικό στρατιωτικό αεροπλάνο, που οδηγούσε ο ίδιος ο σμηναγός Χαράλαμπος Ποταμιάνος, με προορισμό το Βελιγράδι. Σκοπός του ήταν να παραλάβει από εκεί ένα διαπρεπή Βιεννέζο γιατρό, ο οποίος είχε κληθεί με πρωτοβουλία της οικογένειας Μεταξά. Παρά το γεγονός ότι επρόκειτο για την υγεία του πρωθυπουργού, περιέργως δεν δινόταν άδεια πτήσης από το FIR που το ήλεγχαν οι Άγγλοι. Χρειάστηκε η οικογένεια να απευθυνθεί στον ίδιο τον Διάδοχο Παύλο, ο οποίος αμέσως προθυμοποιήθηκε να βοηθήσει προς λήψη της άδειας, ενώ μάλιστα έσπευσε να αναθέσει την αποστολή στον Ποταμιάνο, μέχρι τότε υπασπιστή του.
Πράγματι λοιπόν το στρατιωτικό αεροπλάνο έφυγε από το Τατόι και πήγε κατευθείαν στο Βελιγράδι, όπου έφθασε γύρω στα μεσάνυχτα της Τρίτης. Αλλά ο Χαράλαμπος Ποταμιάνος, έπειτα από μια τόσο κοπιαστική και επικίνδυνη πτήση, διαπίστωσε ότι ήταν μάταιος ο κόπος. Στο αεροδρόμιο τον περίμεναν εκπρόσωποι της πρεσβείας για να τον ενημερώσουν ότι καλό θα ήταν να επιστρέψει στην Αθήνα, διότι η αποστολή του ακυρωνόταν. «Ο πρόεδρος δεν είναι καθόλου καλά πια και περιττεύει η άφιξη του διάσημου Βιεννέζου γιατρού», αν και ο Μεταξάς άφησε την τελευταία του πνοή το πρωί της άλλης ημέρας. Ο Ποταμιάνος επέμενε να φέρει εις πέρας την αποστολή του, αλλά τίποτε δεν άλλαξε και προ της επιμονής των υπαλλήλων της πρεσβείας πήρε τον δρόμο της επιστροφής χωρίς τον γιατρό.
Όσο για τον Γερμανό καθηγητή, που ήδη βρισκόταν στο Βελιγράδι, δεν είχε καμιά άλλη επιλογή παρά να επιστρέψει άπρακτος στη Βιέννη. Αυτό και έκανε, φυσικά με την απορία για ποιο λόγο ματαιώθηκε η επίσκεψή του στην Αθήνα όπως είχε προγραμματισθεί. Πράγματι, γιατί άραγε; Ποιος είχε να ενοχληθεί από την εξέταση του Μεταξά, έστω και ετοιμοθάνατου, από ένα τόσο διάσημο γιατρό; Και γιατί άραγε;
Γεγονός είναι ότι στις 6.20 το πρωί της Τετάρτης 29 Ιανουαρίου 1941 ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς εξέπνευσε. Βρισκόταν σε κώμα από την προηγούμενη ημέρα και αναφέρεται ότι σε τέτοια κατάσταση προσήλθε και τον μετέλαβε ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος. Αναφέρεται ότι λίγο πριν πεθάνει, ανέλαβε προς στιγμήν όταν πλησίασε στο προσκέφαλό του η μητέρα του Μανιαδάκη, που κρατούσε μια θαυματουργή εικόνα, ενώ δίπλα της βρισκόταν ο παντοδύναμος υπουργός Ασφαλείας του καθεστώτος. Τα τελευταία λόγια του Μεταξά, λίγο πριν πεθάνει, προς τον στενό συνεργάτη του ήταν:
«Ώστε δεν υπάρχει πλέον καμμία ελπίς; Καταλαβαίνεις, Κώστα, δεν με μέλλει για μένα. Αλλά, εγώ έχω την ελπίδα μου στους Έλληνας!»
Και σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, που είδε το φως στις εφημερίδες της επομένης ημέρας, αμέσως μετά παρέδωσε το πνεύμα. Ωστόσο, από το προηγούμενο απόγευμα, που ο Μεταξάς βρισκόταν σε κώμα, είχαν γίνει κάποιες άλλες διεργασίες. Σύμφωνα με την «Εστία» της επομένης: «Δεδομένου ότι, από της εσπέρας της χθες, είχεν εκλείψει πάσα ελπίς, συνεκλήθη εκτάκτως την 7.15΄ εσπερινήν το Υπουργικόν Συμβούλιον, υπό την προεδρίαν της Α.Μ. του Βασιλέως, ο οποίος, ανακοινών εν βαθυτάτη συγκινήσει τα της επικινδύνου καταστάσεως της υγείας του Πρωθυπουργού, εζήτησεν από τους υπουργούς αφοσίωσιν εις το καθήκον και απαρασάλευτον προσήλωσιν προς τον διεξαγόμενον ιερόν αγώνα».
Ασφαλώς θα αναρωτηθεί κανείς σε τι θα ωφελούσε πράγματι η άφιξη στην Αθήνα του Γερμανού καθηγητή για να εξετάσει τον Μεταξά, αφού ήδη βρισκόταν σε κώμα ή πόσο βέβαιο ήταν ότι θα τον έβρισκε νεκρό; Αλλά και σ’ αυτή ακόμα την περίπτωση, τι θα ζητούσε ένας διαπρεπής καθηγητής πέρα από μια τοξικολογική εξέταση για να εκφέρει μια γνωμάτευση;
Το γεγονός είναι ότι ούτε κανείς άλλος από τους θεράποντες ιατρούς σκέφθηκε να ζητήσει μια τέτοια εξέταση, ενώ το ακόμη σημαντικότερο είναι ότι γενικότερα δεν θεωρήθηκε αναγκαίο να υπάρξει μια στοιχειώδης νεκροψία για τον θάνατο ενός εν ενεργεία πρωθυπουργού…
Αλλά, πέραν όλων αυτών των πραγματικών περιστατικών, υπάρχει και μια πολιτικοστρατιωτική εξέλιξη πέραν πάσης αμφιβολίας, που ακολούθησε τον θάνατο του Ιωάννη Μεταξά. Όπως ελέχθη προηγουμένως, η τελευταία δραστηριότητά του πριν καταπέσει ήταν η ρηματική διακοίνωση, με την οποία είχε αρνηθεί την άφιξη βρετανικών αεροπορικών δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη, όπως ήθελαν οι Άγγλοι. Το αγγλικό αυτό αίτημα, αμέσως μετά τον θάνατό του, έγινε δεκτό από τη νέα πολιτική ηγεσία. Και φυσικά, όπως ήταν αναμενόμενο, ακολούθησε η γερμανική αντίδραση: η προετοιμασία της γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα και η επακόλουθη κατοχική περίοδος…
ΔΥΟ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
Το ιατρικό ανακοινωθέν, που αναγγέλλει τον θάνατο του Έλληνα πρωθυπουργού:
«Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβερνήσεως ενεφάνισε προ δέκα ημερών, ήτοι το προπαρελθόν Σάββατον, βαρείαν φλεγμονήν του φάρυγγος, ήτις κατέληξεν εις απόστημα παρααμυγδαλικόν. Παρά την έγκαιρον διάνοιξίν του, ως και την μετ’ εγχειρητικήν κατάλληλον θεραπείαν, παρουσίασεν εν συνεχεία διάφορα τοξιναιμικά φαινόμενα και επιπλοκάς ως γαστρορραγίαν και ουραιμίαν και απέθανε σήμερον, ώραν 6.20 π.μ.
Οι θεράποντες ιατροί: Μ. Γερουλάνος, Β. Μπένσης, Ν. Γεωργόπουλος, Μ. Μακκάς, Ε. Φωκάς, Δ. Δημητριάδης, Ι. Χρυσικός, Γ. Καραγιαννόπουλος, Δ. Κομνηνός, Ν. Λοράνδος, Γ. Οικονομίδης, Ν. Γεωργόπουλος».
Το δεύτερο ντοκουμέντο που δόθηκε στη δημοσιότητα δέκα ημέρες μετά τον θάνατο του Μεταξά, στις 8 Φεβρουαρίου 1941:
ΕΚΘΕΣΙΣ ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΟΝΤΩΝ ΙΑΤΡΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ Ι. ΜΕΤΑΞΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ ΤΟΥ
«Ως γνωστόν ο Ιωάννης Μεταξάς άγων ηλικίαν άνω των 65 ετών από της εποχής της αναλήψεως της αρχής υπεβάλλετο εις υπέρμετρον κόπωσιν σωματικήν και διανοητικήν άνευ ουδεμιάς αναπαύσεως ή διακοπής, ελάχιστα κοιμώμενος και λαμβάνων τα γεύματα αυτού τελείως ακανονίστως. Παρ’ όλα ταύτα η κατάστασις της υγείας αυτού διετηρήθη αρίστη μέχρι του παρελθόντος Μαρτίου οπότε και δη μετά περίοδον εξαιρετικής κοπώσεως και συγκινήσεως παρουσίασε μέλαιναν ελαφράν δι’ ην και παρέμεινε κλινήρης επί τινας ημέρας. Της μελαίνης αυτής είχον προηγηθή άλγη τινά εδραζόμενα κατά την χώραν του τυφλού και του ανιόντος κόλου κυρίως, αποδιδόμενα εις την προ ετών γενομένην εγχείρησιν πυώδους σκωληκοειδίτιδος μετά μεγάλου αποστήματος οπισθοτυφλικού, ένεκεν της οποίας είχον παραμείνει εκτεταμέναι συμφύσεις και έμμονος δυσκοιλιότης.
Μετά την αιμορραγίαν ταύτην τα ως άνω άλγη παρήλθον τελείως μέχρι προ τινος. Εν τούτοις επειδή η ως άνω αιμορραγία παρέσχεν υπονοίας υπάρξεως έλκους γαστρικού ή δωδεκαδακτυλικού, τω εγένοντο επίμονοι συστάσεις όπως υποβληθή εις ακτινολογικόν έλεγχον, ον όμως εκάστοτε ηρνείτο σταθερώς. Παρά ταύτα έκτοτε είχεν υποβληθή εις την ενδεδειγμένην θεραπείαν. Εσχάτως εγένετο κοπρολογική εξέτασις, ήτις και απεκάλυψε την παρουσίαν αφθόνων λαμβλιών και κατά των οποίων επίσης εφηρμόσθη φαρμακευτική θεραπεία.
Πλην των ανωτέρω ουδέν άλλο σύμπτωμα ή νόσον παρουσίαζεν. Η αρτηριακή πίεσις, η λειτουργία της καρδίας, των νεφρών και του ήπατος ήσαν φυσιολογικά.
ΠΑΡΟΥΣΑ ΝΟΣΟΣ
Την 18ην Ιανουαρίου ημέραν Σάββατον, ησθάνθη πόνον κατά τον φάρυγγα, δεξιά, ειργάσθη εν τούτοις κατελθών εις Αθήνας καθ’ όλην την πρωίαν μέχρι της δευτέρας απογευματινής ώρας. Προσεκλήθη ο ωτορρινολαρυγγολόγος ιατρός κ. Ν. Γεωργόπουλος, όστις διεπίστωσε φλεγμονώδη εξοίδησιν της οπισθίας δεξιάς αμυγδαλικής καμάρας παρά την βάσιν της σταφυλής. Τα αυτά δε ανευρέθησαν κάπως εκδηλώτερα και με επέκτασιν προς την σταφυλήν, ήτις ήτο λίαν εξωδοικυία κατά την εσπερινήν εξέτασιν, οπότε εφηρμόσθη η δέουσα θεραπεία και χορήγησις σουλφαμιδών. Την επομένην, Κυριακήν, κατά την πρωινήν εξέτασιν παρετηρήθη επέκτασις της φλεγμονής προς την σύστοιχον δεξιάν αμυγδαλικήν χώραν, ως και πυρετός, 37ο,8. Τα αυτά δε φαινόμενα με μεγαλειτέραν έντασιν την εσπέραν της ιδίας ημέρας εμφανισθέντος και ρίγους, με μικράν σχετικώς ύψωσιν της θερμοκρασίας μετά το ρίγος (38ο).
Την πρωίαν της Δευτέρας 20ής τρέχοντος η φλεγμονή ευρέθη εντονωτέρα και με επέκτασιν προς την σκληράν υπερώαν, η δε θερμοκρασία παρέμεινε κυμαινομένη μεταξύ 37ο,5 και 37ο,9. Την εσπέραν εγένετο συμβούλιον κληθέντος και του Καθηγητού κ. Θ. Δημητριάδου, όστις διεπίστωσε τα ανωτέρω.
Την νύκτα της Δευτέρας προς την Τρίτην κατά το μεσονύκτιον ενεφανίσθη εκ νέου έντονον ρίγος διαρκείας τετάρτου περίπου και η θερμοκρασία ανήλθε και πάλιν μέχρι 38ο. Το αυτό ρίγος επανελήφθη την 6ην πρωινήν της Τρίτης, τρίτην δε φοράν εντονώτατον την 11 π.μ. Εγένετο εκ νέου συμβούλιον και ανευρέθη ότι εις τ’ ανωτέρω τοπικά φαινόμενα προσετέθη εντονώτερον οίδημα διάχυτον του βλεννογόνου του φάρυγγος και της υπερώας, μετά ξηρότητος και αρχομένης προπετείας της υπεραμυγδαλικής χώρας.
Η εξέτασις του αίματος απέδειξεν υπερλευκοκυττάρωσιν (11.700) μετά πολυμορφοπυρηνώσεως (85%).
Συνεστήθη το έγκαιρον της επεμβάσεως, ήτις και εγένετο αμέσως παρισταμένων των ανωτέρω ως και των Καθηγητών κ.κ. Μ. Γερουλάνου και Μελ. Γεωργοπούλου. Η τομή εγένετο κατά την τυπικήν θέσιν της άνω αμυγδαλικής χώρας υπό του ωτορρινολαρυγγολόγου κ. Ν. Γεωργοπούλου και ανεζητήθη εις ικανόν βάθος η πυώδης εστία, ήτις και ανευρέθη αναβλύσαντος αφθόνου κακόσμου πύου.
Ευθύς μετά την διάνοιξιν ο ασθενής ανεκουφίσθη, η δυσκαταποσία ηλαττώθη και η θερμοκρασία κατήλθεν εις 37ο,5.
Κατά την απογευματινήν εξέτασιν τα τοπικά φαινόμενα είχον βελτιωθή σημαντικώς ως και η γενική κατάστασις του ασθενούς. Ρίγη έκτοτε ουδόλως ενεφανίσθησαν. Ο ασθενής διήλθε την νύκτα ήσυχος και την επομένην Τετάρτην ως και την Πέμπτην και Παρασκευήν πρωίαν η κατάστασις εσυνεχίσθη βραδέως βελτιουμένη, το απόστημα παρωχετεύετο καλώς και η θερμοκρασία εκυμαίνετο μεταξύ 37ο,2 και 37ο,5.
Εν τούτοις η γενική κατάστασις δεν παρουσιάζετο τελείως ικανοποιητική. Ο ασθενής παρεπονείτο διά γενικήν κακουχίαν, ελαφράν αϋπνίαν, νυκτερινούς εφιάλτας και έντονον δυσκοιλιότητα δι’ ην και τω εχορηγήθη ελαφρόν υπακτικόν (θειικόν νάτριον και θειική μαγνησία ανά 8 γραμ.) όπερ συχνάκις ελάμβανε. Εδίδοντο επίσης τονωτικά αντισηπτικά γενικά και εγένοντο συστηματικαί πλύσεις αντισηπτικαί του τραύματος ως και διά αντιγαγγραινώδους ορού.
Παρ’ όλα όμως τα ανωτέρω ενοχλήματα, την πρωίαν της Παρασκευής ηθέλησε να εγερθή της κλίνης και παρέμεινε παρά το παράθυρον πέραν της μιας ώρας. Γενομένων εξετάσεων την ημέραν εκείνην, ευρέθησαν τα κάτωθι:
Λευκά αιμοσφαίρια 24.200.
Πολυμορφοπύρινα 73%.
Ουρία αίματος 0,69 0)00.
Σάκχαρον αίματος 1,64 0)00.
Λόγω της μικράς αυτής αυξήσεως του σακχάρου εν τω αίματι απεφασίσθη η χορήγησις μικράς ποσότητος Ινσουλίνης.
Η γενομένη αιματοκαλλιέργεια απέβη αρνητική. Την εσπέραν η θερμοκρασία ανήλθεν αποτόμως εις 38ο,5. Την νύκτα ο ασθενής αφυπνίσθη υπό νέου άλγους κατά τον φάρυγγα, δυσκαταποσίας και δυσχερείας κατά την αναπνοήν. Γενομένης αμέσως εξετάσεως διεπιστώθη ύπαρξις αφθόνων πηγμάτων αίματος εντός του στόματος και της φαρυγγικής κοιλότητος, άτινα εδικαιολόγουν τα ανωτέρω ενοχλήματα. Τα πήγματα ταύτα ωφείλοντο εις μικράν αιμορραγίαν δημιουργηθείσαν εντός της κοιλότητος του τραύματος, ως συνήθως συμβαίνει κατά την απόπτωσιν των νεκρωμάτων.
Μετά την αφαίρεσίν των επήλθεν άμεσος ανακούφισις.
Την πρωίαν του Σαββάτου η αποστηματική κοιλότης παρωχετεύετο καλώς, έρρεε δε από του τραύματος πύον μεμιγμένον μεθ’ αίματος. Την μεσημβρίαν του Σαββάτου εγένετο εκ νέου συμβούλιον παρισταμένου και του Καθηγητού κ. Ι. Χρυσικού. Το τραύμα ενεφανίζετο άτονον, η γενική εν τούτοις κατάστασις ουδέν παρουσίαζε το ανησυχητικόν. Το απόγευμα (2 μ.μ.) η θερμοκρασία κατήλθεν εις το φυσιολογικόν (36,4), η γενική κατάστασις εβελτιώθη και τα τοπικά φαινόμενα υπεχώρησαν.
Την 5ην απογευματινήν, διαρκούσης ουρήσεως, παρετηρήθη λιποθυμική κατάστασις και μετά ημίσειαν ώραν, ωχρότης των χειλέων, πτώσις της θερμοκρασία (35,8), αύξησις του ρυθμού των σφύξεων (110), μετά ημίσειαν δε ώραν άφθονος μέλαινα, εμφανισθέντων εκ παραλλήλου συμπτωμάτων βαρείας εσωτερικής αιμορραγίας.
Αμέσως εγένετο μετάγγισις 300 γραμμ. προσφάτου αίματος, ήτις και επέφερεν, ως ανεμένετο, άμεσον βελτίωσιν της καταστάσεως. Εγένετο επίσης φυσιολογικός ορρός υποδορίως ως και χορήγησις αιματοστατικών και αναληπτικών της κυκλοφορίας.
Την πρωίαν της Κυριακής η κατάστασις παρουσίασε σχετικήν βελτίωσιν. Η θερμοκρασία ήτο φυσιολογική 36,2, ο σφυγμός καλός (85), αρτηριακή πίεσις 10½ και ο αριθμός των ερ. Αιμοσφαιρίων 3.300.000. Τα εκ του φάρυγγος τοπικά φαινόμενα είχον τελείως υποχωρήσει σχεδόν και μόνον ο αριθμός των λ. αιμοσφαιρίων παρέμενεν υψηλός (27.000).
Κατά το εσπερινόν συμβούλιον διεπιστώθη η βελτίωσις και συνεβουλεύθη η επανάληψις της μεταγγίσεως προληπτικώς. Προ ταύτης όμως γενομένου προσδιορισμού της εν τω αίματι ουρίας ευρέθη αύτη αποτόμως ανελθούσα εις 2 γραμμάρια.
Κατά την νύκτα της Κυριακής προς την Δευτέραν ο ασθενής παρουσίαζεν αϋπνίαν και ελαφρόν παραλήρημα. Την πρωίαν εν τούτοις της Δευτέρας η κατάστασις ήτο λίαν ικανοποιητική (απυρεξία, σφυγμός καλός, ούρησις άφθονος άνευ λευκώματος και κυλίνδρων).
Το ποσόν της εν τω αίματι ουρίας έδειξεν ελαφράν υποχώρησιν (1,70 0/00) και ο αριθμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων ανήλθεν εις 3.600.000.
Τας απογευματινάς ώρας της Δευτέρας, παρετηρήθη εκ νέου επιδείνωσις της γενικής καταστάσεως, βραδύτης αντιλήψεως, παραλήρημα, υπνηλία, αριθμός σφύξεων 96-105 και αρτηριακή πίεσις 10 Μκ.-5 Μκ. Ο αριθμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων υπεχώρησεν από 3.600 εις 2.500.000, η δε αιμοσφαιρίνη εις 45%. Εγένετο δεκτόν ότι επρόκειτο προφανώς περί νέας μικράς αιμορραγίας.
Εγένετο εκ νέου συμβούλιον κληθέντων και των κ.κ. Μπένση και Μακκά και συνεζητήθη η επανάληψις μεταγγίσεως αίματος. Επειδή όμως αφ’ ενός μεν τα γενικά φαινόμενα εβελτιώθησαν αμέσως και πάλιν προς την εσπέραν, όπερ εκρίθη ως δείγμα μικράς αιμορραγίας κατασταλείσης και επειδή αφ’ ετέρου παρετηρήθη αύξησις της ουρίας εν τω αίματι και έντονος μύσις (στένωσις των κορών των οφθαλμών) απεφασίσθη εν ομοφωνία όλων των θεραπόντων η αναβολή της μεταγγίσεως και η εκτέλεσις αυτής εις περίπτωσιν καθ’ ην θα ενεφανίζοντο εκ νέου σημεία επαναλήψεως της αιμορραγίας.
Κατά την νύκτα της Δευτέρας προς την Τρίτην η θόλωσις της διανοίας επετάθη, το παραλήρημα εξηκολούθησε με απυρεξίαν, σφυγμόν καλόν και άφθονον διούρησιν.
Την πρωίαν της Τρίτης η κατάστασις είχε περισσότερον επιδεινωθή. Η μύσις εσυνεχίζετο, η θόλωσις της διανοίας επετάθη με μικρά διαλείμματα, έστιν ότε δε παρουσιάζετο και αναπνευστικός ρυθμός (Sheyn-Stokes). Η θερμοκρασία ανήλθεν εις 37,8 και βραδύτερον εις 38,3, κατ’ αμφότερα δε τα ημιθωράκια ενεφανίσθησαν υγροί ρόγχοι. Δεδομένου ότι από τριημέρου δεν έσχε κένωσιν, εκρίθη σκόπιμον να γίνη προσεκτικώς μικρός υποκλεισμός.
Μολονότι το ποσόν της ουρίας έβαινε συνεχώς αυξανόμενον εν τω αίματι, η δ’ εν τοις ούροις απέκκρισις μειουμένη, απεφασίσθη η μετάγγισις μικράς ποσότητος (100 γραμ.) αίματος, ήτις και εγένετο χωρίς όμως να μεταβάλη ποσώς την κατάστασιν.
Προς την μεσημβρίαν εζητήθη η γνώμη του ιατρού Καθηγητού Eppinger της Βιέννης, όστις συνεφώνησε προς την τηρηθείσαν αγωγήν, συνεβούλευσε δε την επανάληψιν της μεταγγίσεως διά την επομένην.
Η κατάστασις όμως επεδεινούτο ραγδαίως. Κατά τας εσπερινάς ώρας ενεφανίσθη έντονος ρόγχος, κωματώδης κατάστασις και ο σφυγμός ήρχισε γινόμενος συνεχώς μικρότερος και επιπόλαιος.
Προς τας εσπερινάς ώρας χάρις εις την ευγενή πρωτοβουλίαν του Άγγλου αρχιάτρου εσυνεχίσθη η χορήγησις οξυγόνου δι’ ειδικού μηχανήματος, όπερ εκόμισεν ο ιατρός Harveg και δι’ ού ανεκουφίσθησαν αι τελευταίαι ώραι του πάσχοντος.
Την 6.20 πρωινήν ώραν της Τετάρτης απεβίωσε.
Διάγνωσις: Βαρεία φλεγμονή του φάρυγγος μετά τοξιναινιμικών φαινομένων, αφθόνου αιμορραγίας εκ του πεπτικού σωλήνος και εντόνου αζωθαιμίας.
Οι θεράποντες ιατροί: Καθ. Μ. Γερουλάνος, καθ. Βλ. Μπένσης, καθ. Μ. Γεωργόπουλος, Ματθ. Μακκάς, καθ. Ευγ. Φωκάς, καθ. Θ. Δημητριάδης, καθ. Ι. Χρυσικός, Γ. Καραγιαννόπουλος, επ. καθ. Δ. Κομνηνός, επ. καθ. Ν. Λοράνδος, επ. καθ. Κ. Καβαζαράκης, Ν. Γεωργόπουλος, Γ. Οικονομίδης».
